Σοσιαλισμός, η απάντηση για τον 21ο αιώνα — Του Μάκη Παπαδόπουλου

Στον 20ό αιώ­να άνοι­ξε ο δρό­μος για την κατάρ­γη­ση της καπι­τα­λι­στι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης. Η νίκη της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης και στη συνέ­χεια η συγκρό­τη­ση της Σοβιε­τι­κής Ενω­σης φώτι­σαν τη δύνα­μη των εκμε­ταλ­λευο­μέ­νων, όταν βγαί­νουν ορμη­τι­κά στο προ­σκή­νιο και γυρί­ζουν τον τρο­χό της Ιστο­ρί­ας μπρο­στά, στην κατεύ­θυν­ση της κοι­νω­νι­κής απελευθέρωσης.

Αυτός ο φόβος της ανα­τρο­πής σημα­δεύ­ει από τότε την αστι­κή τάξη στη διαρ­κή ανα­μέ­τρη­σή της με το επα­να­στα­τι­κό εργα­τι­κό κίνη­μα και ας παρι­στά­νει σήμε­ρα την παντο­δύ­να­μη. Για­τί γνω­ρί­ζει απ’ την ίδια την ιστο­ρία του καπι­τα­λι­σμού ότι κανέ­να νέο κοι­νω­νι­κό σύστη­μα δεν εδραιώ­θη­κε μια κι έξω, σε μια ευθύ­γραμ­μη πορεία από νίκες.

Γι’ αυτό και ξοδεύ­ει τόσο πολύ χρή­μα και μελά­νι για να μας πεί­σει ότι φτά­σα­με στο «τέλος της Ιστο­ρί­ας». Ετσι και φέτος δια­βά­ζου­με στον αστι­κό Τύπο τις γνω­στές ανα­λύ­σεις για την «ουτο­πία που γέρα­σε από­το­μα», την πρό­ω­ρη γήραν­ση της ιδέ­ας του σοσια­λι­σμού που έγι­νε καθε­στώς, το «σύστη­μα ακραί­ου αυταρ­χι­σμού του στα­λι­νι­σμού» και τόσα άλλα χιλιοειπωμένα.

Ομως όσο κι αν προ­σπα­θούν, δεν μπο­ρούν να κρύ­ψουν τη μεγά­λη αλή­θεια, ότι θα μπο­ρού­σα­με να ζού­με πολύ καλύ­τε­ρα αν οι ανά­γκες μας δεν θυσιά­ζο­νταν καθη­με­ρι­νά στον βωμό του καπι­τα­λι­στι­κού κέρδους.

Οι διε­θνείς καπι­τα­λι­στι­κές κρί­σεις, η κατάρ­ρευ­ση των δημό­σιων συστη­μά­των Υγεί­ας στα ιμπε­ρια­λι­στι­κά κέντρα μέσα στην παν­δη­μία, η εκτί­να­ξη της ανερ­γί­ας και της φτώ­χειας ανα­δει­κνύ­ουν τα ιστο­ρι­κά όρια του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος που σαπί­ζει. Γι’ αυτό και οι αστι­κές ανα­λύ­σεις προ­σπα­θούν συστη­μα­τι­κά να μας πεί­σουν ότι δεν υπάρ­χει εναλ­λα­κτι­κή λύση εκτός των τει­χών του συστή­μα­τος της εκμετάλλευσης.

Για τη θετική και αρνητική πείρα του 20ού αιώνα

Η αλή­θεια είναι ότι τόσο η θετι­κή όσο και η αρνη­τι­κή πεί­ρα του 20ού αιώ­να απο­δει­κνύ­ουν την υπε­ρο­χή των σοσια­λι­στι­κών σχέ­σε­ων παρα­γω­γής για την ικα­νο­ποί­η­ση των ανα­γκών της κοι­νω­νί­ας. Απο­δει­κνύ­ουν την υπε­ρο­χή του σοσια­λι­σμού για την ολό­πλευ­ρη ανά­πτυ­ξη της προ­σω­πι­κό­τη­τας κάθε εργαζόμενου.

Η υπε­ρο­χή του σοσια­λι­σμού, ως ανώ­τε­ρης οργά­νω­σης της κοι­νω­νί­ας, φάνη­κε ήδη τις δυο πρώ­τες δεκα­ε­τί­ες στην ΕΣΣΔ. Η εξά­λει­ψη της ανερ­γί­ας, η μεί­ω­ση του χρό­νου εργα­σί­ας, η δωρε­άν καθο­λι­κή πρό­σβα­ση στην Παι­δεία και στην Υγεία παρα­μέ­νουν ακό­μα και σήμε­ρα άπια­στο όνει­ρο για τις καπι­τα­λι­στι­κές χώρες. Για πρώ­τη φορά στην Ιστο­ρία λει­τούρ­γη­σαν θεσμοί ουσια­στι­κής συμ­με­το­χής των εργα­ζο­μέ­νων στη λήψη των απο­φά­σε­ων, με τα Σοβιέτ, στον χώρο εργα­σί­ας. Για πρώ­τη φορά το δικαί­ω­μα του εργα­ζό­με­νου και του νέου φοι­τη­τή να εκλέ­γει και να εκλέ­γε­ται έγι­νε ουσια­στι­κό, από τυπι­κό που ήταν στον καπιταλισμό.

Στο έδα­φος της εργα­τι­κής εξου­σί­ας και της επέ­κτα­σης της κοι­νω­νι­κής ιδιο­κτη­σί­ας, υπήρ­ξε απο­γεί­ω­ση στην ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων. Η σημα­σία του άλμα­τος από τον γρή­γο­ρο εξη­λε­κτρι­σμό της χώρας έως τη μετα­τρο­πή της ειρη­νι­κής βιο­μη­χα­νί­ας σε πολε­μι­κή πριν από τον Β΄ Παγκό­σμιο Πόλε­μο και την κατά­κτη­ση του Δια­στή­μα­τος στη συνέ­χεια, πολ­λα­πλα­σιά­ζε­ται αν συνυ­πο­λο­γί­σου­με τη διαρ­κή υπο­νό­μευ­ση σε βάρος της απ’ τα ιμπε­ρια­λι­στι­κά κέντρα που συνε­χί­στη­κε μέχρι τη νίκη της αντε­πα­νά­στα­σης. Αν συνυ­πο­λο­γί­ζου­με, επί­σης, την από­στα­ση που χώρι­ζε την προ­ε­πα­να­στα­τι­κή Ρωσία απ’ τις ισχυ­ρές καπι­τα­λι­στι­κές χώρες, τις ΗΠΑ, τη Βρε­τα­νία, τη Γαλ­λία, τη Γερμανία.

Ωστό­σο, κάτω και απ’ την πίε­ση της προ­ε­τοι­μα­σί­ας για την ενερ­γό συμ­με­το­χή όλου του λαού μπρο­στά στην ανα­με­νό­με­νη ιμπε­ρια­λι­στι­κή επί­θε­ση ενά­ντια στην ΕΣΣΔ, υπο­χώ­ρη­σε στη δεκα­ε­τία του ’30 η λει­τουρ­γία των Σοβιέτ με πυρή­να τον χώρο εργα­σί­ας. Στο σοβιε­τι­κό Σύνταγ­μα του 1936 γενι­κεύ­τη­κε το εκλο­γι­κό δικαί­ω­μα με καθο­λι­κή ψηφο­φο­ρία στον τόπο κατοι­κί­ας. Στην πρά­ξη αυξή­θη­κε η δυσκο­λία ανά­κλη­σης των αντι­προ­σώ­πων στα ανώ­τε­ρα κρα­τι­κά όργανα.

Μετά τη λήξη του Β΄ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου η σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση στην ΕΣΣΔ βρέ­θη­κε μπρο­στά σε νέες απαι­τή­σεις ανα­βάθ­μι­σης της παρα­γω­γής στη βάση ενός ανώ­τε­ρου επι­πέ­δου κοι­νω­νι­κών αναγκών.

Σ’ αυτήν την κρί­σι­μη καμπή, η λύση δεν δόθη­κε με το βλέμ­μα προς τα εμπρός, με τη σχε­δια­σμέ­νη επέ­κτα­ση των σοσια­λι­στι­κών σχέ­σε­ων παρα­γω­γής. Η λύση ανα­ζη­τή­θη­κε προς τα πίσω, με την αξιο­ποί­η­ση εργα­λεί­ων και σχέ­σε­ων παρα­γω­γής του καπι­τα­λι­σμού, με τον «Σοσια­λι­σμό με αγορά».

Ιδιαί­τε­ρα μετά το 20ό Συνέ­δριο του ΚΚΣΕ (1956) και τη «μεταρ­ρύθ­μι­ση Κοσί­γκιν» (1965), κάθε μεμο­νω­μέ­νη βιο­μη­χα­νι­κή μονά­δα προσ­διό­ρι­ζε τους δικούς της στό­χους με βάση το «επι­χει­ρη­σια­κό κέρ­δος» της, κατα­κερ­μα­τί­ζο­ντας τους συνο­λι­κούς στό­χους της κοι­νω­νι­κής παρα­γω­γής. Στα­δια­κά όλα τα κρα­τι­κά αγρο­κτή­μα­τα (σοβ­χόζ) πέρα­σαν σε καθε­στώς πλή­ρους ιδιο­συ­ντή­ρη­σης, ενώ ενι­σχύ­θη­κε και η ομα­δι­κή ιδιο­κτη­σία στον αγρο­τι­κό τομέα (κολ­χόζ). Αυξή­θη­κε η ψαλί­δα μισθών και προ­νο­μί­ων μετα­ξύ διευ­θυ­ντών και εργα­ζο­μέ­νων. Ετσι εξα­σθέ­νι­σε ο κεντρι­κός επι­στη­μο­νι­κός σχε­δια­σμός της παρα­γω­γής, ενι­σχύ­θη­καν οι δυνα­τό­τη­τες ατο­μι­κού σφε­τε­ρι­σμού του κοι­νω­νι­κού πλού­του και ισχυ­ρο­ποι­ή­θη­καν οι κοι­νω­νι­κές δυνά­μεις της αντε­πα­νά­στα­σης. Δημιουρ­γή­θη­κε το σκιώ­δες κεφάλαιο.

Η ζωή έδει­ξε ότι δεν υπήρ­χε από το ΚΚΣΕ κατα­κτη­μέ­νη θεω­ρη­τι­κή δυνα­μι­κή, για να απα­ντη­θούν οι προ­κλή­σεις που έθε­τε το νέο επί­πε­δο της κοι­νω­νι­κής παρα­γω­γής. Τα βήμα­τα της μαρ­ξι­στι­κής πολι­τι­κής οικο­νο­μί­ας του σοσια­λι­σμού ήταν ανε­παρ­κή για να αντι­με­τω­πί­σουν προ­βλή­μα­τα που αφο­ρού­σαν την ιεράρ­χη­ση των κοι­νω­νι­κών ανα­γκών και τον απο­τε­λε­σμα­τι­κό σχε­δια­σμό για την ικα­νο­ποί­η­σή τους.

Τα προ­βλή­μα­τα που παρου­σιά­στη­καν ερμη­νεύ­τη­καν λαθε­μέ­να ως ανα­πό­φευ­κτες αδυ­να­μί­ες που έχει απ’ τη φύση του ο κεντρι­κός σχε­δια­σμός. Δεν αντι­με­τω­πί­στη­καν με άξο­να την ενί­σχυ­ση και την επέ­κτα­ση των σοσια­λι­στι­κών σχέ­σε­ων παρα­γω­γής, π.χ. στην κατεύ­θυν­ση μετα­τρο­πής των συνε­ται­ρι­στι­κών κολ­χόζ σε κρα­τι­κά σοβ­χόζ στον αγρο­τι­κό τομέα και εξά­λει­ψης των εμπο­ρευ­μα­το­χρη­μα­τι­κών σχέσεων.

Την ίδια περί­ο­δο ανα­θε­ω­ρή­θη­κε και η λενι­νι­στι­κή αντί­λη­ψη για το εργα­τι­κό κρά­τος. Το 22ο Συνέ­δριο του ΚΚΣΕ (1961) χαρα­κτή­ρι­σε το κρά­τος της ΕΣΣΔ «παλ­λαϊ­κό κρά­τος» και το ίδιο το ΚΚΣΕ «παλ­λαϊ­κό κόμμα».

Οι θεω­ρη­τι­κές ανε­πάρ­κειες και η αρνη­τι­κή έκβα­ση της δια­πά­λης στο εσω­τε­ρι­κό του ΚΚΣΕ, που άνοι­ξαν τον δρό­μο στις ανα­τρο­πές, είχαν ως υπό­βα­θρο την ύπαρ­ξη κοι­νω­νι­κών δυνά­με­ων με δια­φο­ρε­τι­κά συμ­φέ­ρο­ντα από αυτά της εργα­τι­κής τάξης. Συμ­βά­δι­σαν με την απο­δυ­νά­μω­ση της εργα­τι­κής συμ­με­το­χής στη λήψη των απο­φά­σε­ων και του ελέγ­χου. Η μετα­τρο­πή του οπορ­του­νι­στι­κού εκφυ­λι­σμού της ηγε­σί­ας του ΚΚΣΕ σε αντε­πα­να­στα­τι­κή δύνα­μη ολο­κλη­ρώ­θη­κε το 1987 με την πολι­τι­κή της περεστρόικα.

Επιφανειακές αναλύσεις

Για την ερμη­νεία της πορεί­ας που οδή­γη­σε στη διά­λυ­ση της ΕΣΣΔ δεν έλει­ψαν ούτε φέτος οι περι­σπού­δα­στες ανα­λύ­σεις, ιδιαί­τε­ρα απ’ το σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κό και οπορ­του­νι­στι­κό ρεύ­μα. Δια­βά­σα­με ξανά ότι «ο Λένιν απέ­δω­σε τα πρω­τεία στην πολι­τι­κή και όχι στους σιδε­ρέ­νιους νόμους της Ιστο­ρί­ας», σύμ­φω­να με τον μαρξισμό.

Πρό­κει­ται καταρ­χήν για ομο­λο­γία άγνοιας της δια­φο­ράς ανά­με­σα στις νομο­τέ­λειες που διέ­πουν την κίνη­ση στη φύση και στην κοι­νω­νία. Σε αντί­θε­ση με τις κοι­νω­νι­κές νομο­τέ­λειες, ο φυσι­κός νόμος της βαρύ­τη­τας δρα, για παρά­δειγ­μα, σε μια περιο­χή της Γης ακό­μα κι αν δεν υπάρ­χει κανείς άνθρω­πος εκεί. Πέρα όμως απ’ αυτήν τη θεμε­λια­κή δια­φο­ρά, αυτή η προ­σέγ­γι­ση αγνο­εί το γεγο­νός ότι η σοσια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση δεν κλη­ρο­νο­μεί έτοι­μες προ­ϋ­πάρ­χου­σες σοσια­λι­στι­κές σχέ­σεις παρα­γω­γής, σε αντί­θε­ση με τις αστι­κές επαναστάσεις.

Επο­μέ­νως, είναι καθή­κον της επα­να­στα­τι­κής πρω­το­πο­ρί­ας, της εργα­τι­κής τάξης, καθή­κον της επα­να­στα­τι­κής πολι­τι­κής να δημιουρ­γή­σει τη νέα κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κή βάση, την κοι­νω­νι­κο­ποι­η­μέ­νη παρα­γω­γή, για να μπο­ρούν να λει­τουρ­γή­σουν οι νομο­τέ­λειες ανά­πτυ­ξης της σοσια­λι­στι­κής κοινωνίας.

Αυτές οι νομο­τέ­λειες δεν λει­τουρ­γούν ανε­ξάρ­τη­τα απ’ την έκβα­ση της ταξι­κής πάλης. Δεν λει­τουρ­γούν ανε­ξάρ­τη­τα απ’ τον βαθ­μό της αξιο­ποί­η­σής τους απ’ τον υπο­κει­με­νι­κό παρά­γο­ντα, την εργα­τι­κή εξου­σία για την επι­κρά­τη­ση του κομμουνισμού.

Δια­βά­σα­με, επί­σης, ξανά ότι η σχε­τι­κή επε­ξερ­γα­σία του ΚΚΕ στο 18ο Συνέ­δριό του υπο­τι­μά τη σημα­σία των ανα­γκαί­ων προ­ω­θη­τι­κών συμ­βι­βα­σμών στην πορεία της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης. Υπο­τι­μά επί­σης το φαι­νό­με­νο της γρα­φειο­κρα­τί­ας. Μας υπεν­θυ­μί­ζουν την προ­σω­ρι­νή υπο­χώ­ρη­ση του Λένιν στην περί­ο­δο της ΝΕΠ.

Λησμο­νούν, βέβαια, συνει­δη­τά να ανα­φέ­ρουν ότι μόλις έναν χρό­νο μετά την εφαρ­μο­γή της ΝΕΠ ο Λένιν στο 11ο Συνέ­δριο του Κόμ­μα­τος έρι­χνε το σύν­θη­μα για το τέλος της υπο­χώ­ρη­σης και την προ­ε­τοι­μα­σία της επί­θε­σης για την εξά­λει­ψη του ιδιω­τι­κού κεφα­λαί­ου. Λησμο­νούν τα γρή­γο­ρα βήμα­τα που έγι­ναν σ’ αυτήν την κατεύθυνση.

Ομως το κύριο ζήτη­μα είναι ότι το 20ό Συνέ­δριο του ΚΚΣΕ και οι μεταρ­ρυθ­μί­σεις Κοσί­γκιν στη συνέ­χεια απο­τε­λούν οπι­σθο­δρό­μη­ση και οπορ­του­νι­στι­κή στρο­φή. Δηλα­δή, δεν έχουν καμιά σχέ­ση με τους ανα­γκαί­ους συμ­βι­βα­σμούς που επι­βάλ­λει το εκά­στο­τε επί­πε­δο ανά­πτυ­ξης των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων και ο συγκε­κρι­μέ­νος διε­θνής συσχε­τι­σμός δύνα­μης. Δεν υπήρ­ξε τίπο­τα το προ­ω­θη­τι­κό, ούτε το ανα­γκαίο, στην εξα­σθέ­νι­ση της κεντρι­κής διεύ­θυν­σης της παρα­γω­γής, στην απο­δυ­νά­μω­ση του κεντρι­κού σχε­δια­σμού, στην ενί­σχυ­ση των εμπο­ρευ­μα­το­χρη­μα­τι­κών σχέ­σε­ων στην ΕΣΣΔ, στις επό­με­νες δεκαετίες.

Πολύ περισ­σό­τε­ρο, η απλοϊ­κή κατα­γρα­φή υπαρ­κτών συμ­πτω­μά­των γρα­φειο­κρα­τι­κής λει­τουρ­γί­ας δεν μπο­ρεί να απο­τε­λέ­σει μαρ­ξι­στι­κή ερμη­νεία των αιτιών που οδή­γη­σαν στις ανα­τρο­πές. Δεν μπο­ρεί να απα­ντή­σει στο για­τί ενι­σχύ­θη­καν τέτοια φαι­νό­με­να στην πορεία της ΕΣΣΔ.

Μόνο η μαρ­ξι­στι­κή ανά­λυ­ση, που εστιά­ζει στην ανά­πτυ­ξη των σχέ­σε­ων ιδιο­κτη­σί­ας και παρα­γω­γής, στις κοι­νω­νι­κές αντι­θέ­σεις (π.χ. μετα­ξύ ομα­δι­κής και κοι­νω­νι­κής ιδιο­κτη­σί­ας, διευ­θυ­ντι­κής και εκτε­λε­στι­κής εργα­σί­ας) και στην υπάρ­χου­σα θεω­ρη­τι­κή και πολι­τι­κή ικα­νό­τη­τα της εργα­τι­κής εξου­σί­ας για την αντι­με­τώ­πι­ση των προ­βλη­μά­των διε­θνώς και στο εσω­τε­ρι­κό της χώρας, μπο­ρεί να φωτί­σει τις εξελίξεις.

Οι σύγχρονες ανάγκες στο στόχαστρο του κεφαλαίου

Η επί­μο­νη αστι­κή προ­πα­γάν­δα δεν μπο­ρεί να συσκο­τί­σει ότι αυξά­νε­ται καθη­με­ρι­νά η από­στα­ση ανά­με­σα στις σύγ­χρο­νες επι­στη­μο­νι­κές και τεχνο­λο­γι­κές δυνα­τό­τη­τες να δια­σφα­λι­στεί η κοι­νω­νι­κή ευη­με­ρία και στη σημε­ρι­νή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, που χαρα­κτη­ρί­ζε­ται απ’ την αύξη­ση της εκμε­τάλ­λευ­σης και της ανα­σφά­λειας που βιώ­νουν οι εργα­ζό­με­νοι, οι άνερ­γοι, η νεολαία.

Στην επο­χή της «ψηφια­κής οικο­νο­μί­ας» και της «4ης βιο­μη­χα­νι­κής επα­νά­στα­σης» ανα­δει­κνύ­ο­νται πολύ πιο καθα­ρά οι φραγ­μοί που βάζει το καπι­τα­λι­στι­κό σύστη­μα στην ανά­πτυ­ξη της κύριας παρα­γω­γι­κής δύνα­μης, της εργα­τι­κής τάξης.

Πολ­λές θέσεις εργα­σί­ας, χει­ρω­να­κτι­κής και πνευ­μα­τι­κής με τυπο­ποι­η­μέ­νο εκτε­λε­στι­κό περιε­χό­με­νο, θα καταρ­γη­θούν. Θα αυξη­θούν οι απαι­τή­σεις ποιο­τι­κά ανώ­τε­ρης, εξει­δι­κευ­μέ­νης εργα­σί­ας με ικα­νό­τη­τα πρω­το­βου­λί­ας για την αντι­με­τώ­πι­ση σύν­θε­των προβλημάτων.

Πώς απα­ντά και πώς μπο­ρεί να απα­ντή­σει ο καπι­τα­λι­σμός σ’ αυτά τα προ­βλή­μα­τα; Απα­ντά με το ξεζού­μι­σμα, με την εντα­τι­κο­ποί­η­ση όσων εργά­ζο­νται, ενώ παράλ­λη­λα αυξά­νε­ται ο εφε­δρι­κός στρα­τός των ανέργων.

Οπως απο­κά­λυ­ψε η μαρ­ξι­στι­κή πολι­τι­κή οικο­νο­μία, μόνο η ζωντα­νή εργα­τι­κή δύνα­μη — και όχι τα ρομπότ — δημιουρ­γεί υπε­ρα­ξία. Οσο αυξά­νει το επί­πε­δο ανά­πτυ­ξης της τεχνι­κής παρα­γω­γής, όσο αυξά­νε­ται η ανα­λο­γία των μέσων παρα­γω­γής, των μηχα­νών σε σχέ­ση με την εργα­τι­κή δύνα­μη, τόσο ενι­σχύ­ε­ται η τάση πτώ­σης του ποσο­στού κέρδους.

Γι’ αυτό και είναι μονό­δρο­μος για την αστι­κή τάξη να αυξή­σει τον βαθ­μό εκμε­τάλ­λευ­σης, να αξιο­ποι­ή­σει την αύξη­ση της παρα­γω­γι­κό­τη­τας της εργα­σί­ας, για να αυξή­σει τον κλεμ­μέ­νο χρό­νο εργα­σί­ας, ώστε να ανα­χαι­τί­σει την τάση πτώ­σης του ποσο­στού κέρδους.

Ο καπι­τα­λι­σμός περιο­ρί­ζει αντι­κει­με­νι­κά την ικα­νο­ποί­η­ση των υλι­κών και πολι­τι­στι­κών ανα­γκών των εργα­ζο­μέ­νων στο επί­πε­δο που απαι­τεί η παρα­γω­γή με γνώ­μο­να το καπι­τα­λι­στι­κό κέρ­δος. Ετσι, περιο­ρί­ζει την ανά­πτυ­ξη της κύριας παρα­γω­γι­κής δύνα­μης, του εργα­ζό­με­νου ανθρώ­που, συρ­ρι­κνώ­νο­ντας τις αυξα­νό­με­νες δυνα­τό­τη­τες να βελ­τιω­θούν ριζι­κά οι υλι­κοί και πολι­τι­στι­κοί όροι της ζωής του και το δημιουρ­γι­κό περιε­χό­με­νο της εργα­σί­ας του.

Ο σοσια­λι­σμός μπο­ρεί να αντα­πο­κρι­θεί στις ανα­γκαί­ες αλλα­γές στο περιε­χό­με­νο της εργα­σί­ας, στις ανα­γκαί­ες μετα­κι­νή­σεις εργα­ζο­μέ­νων σε νέα καθή­κο­ντα και αντι­κεί­με­να εργα­σί­ας, σε νέους κλά­δους, χωρίς αυτοί να κιν­δυ­νεύ­ουν και να ζουν με το φόβο να μεί­νουν άνερ­γοι, ανα­σφά­λι­στοι, χωρίς ιατρι­κή περί­θαλ­ψη, όπως στον καπιταλισμό.

Ο σοσια­λι­σμός μπο­ρεί να δια­σφα­λί­σει την ανα­γκαία διαρ­κή εξει­δί­κευ­ση κι επα­νεκ­παί­δευ­ση, την ανα­βάθ­μι­ση των γνώ­σε­ων και των εργα­σια­κών ικα­νο­τή­των των εργα­ζο­μέ­νων. Μπο­ρεί να ξεκλει­δώ­σει, να απε­λευ­θε­ρώ­σει τις δημιουρ­γι­κές τους ικα­νό­τη­τες, την πρω­το­βου­λία τους και τη συνει­δη­τή εργα­σια­κή πει­θαρ­χία τους, για­τί τους φέρ­νει συλ­λο­γι­κά στο προ­σκή­νιο της ιστο­ρι­κής εξέ­λι­ξης για την κοι­νω­νι­κή απελευθέρωση.

Η υπεροχή του σοσιαλισμού

Συχνά όταν ανα­φε­ρό­μα­στε στην υπε­ρο­χή του σοσια­λι­σμού, του επι­στη­μο­νι­κού κεντρι­κού σχε­δια­σμού της παρα­γω­γής ως ανώ­τε­ρης οργά­νω­σης της κοι­νω­νί­ας σε σχέ­ση με τον καπι­τα­λι­σμό, συνα­ντά­με στον αντί­λο­γο ότι και οι αστι­κές κυβερ­νή­σεις, τα ιμπε­ρια­λι­στι­κά κέντρα, οι επι­χει­ρη­μα­τι­κοί όμι­λοι έχουν και υλο­ποιούν τα δικά τους σχέδια.

Πού βρί­σκε­ται, λοι­πόν, η ριζι­κή δια­φο­ρά; Τα σχέ­δια των μονο­πω­λια­κών ομί­λων χαράσ­σο­νται με στό­χο την αύξη­ση της κερ­δο­φο­ρί­ας τους και των μερι­δί­ων τους στην αγο­ρά. Τα σχέ­δια αυτά είναι αντα­γω­νι­στι­κά μετα­ξύ τους. Ο σχε­δια­σμός και η παρέμ­βα­ση αστι­κών κυβερ­νή­σε­ων περιο­ρί­ζο­νται στο να ρυθ­μί­ζουν, στο βαθ­μό του δυνα­τού, τον αντα­γω­νι­σμό των ομί­λων και να προ­ω­θούν τα εκά­στο­τε στρα­τη­γι­κά συμ­φέ­ρο­ντα της άρχου­σας τάξης, την κερ­δο­φο­ρία και την αντα­γω­νι­στι­κό­τη­τα του κεφα­λαί­ου σε βάρος των εργα­ζο­μέ­νων και του λαού.

Ο επι­στη­μο­νι­κός κεντρι­κός σχε­δια­σμός της εργα­τι­κής εξου­σί­ας δια­φέ­ρει ριζι­κά, για­τί είναι κοι­νω­νι­κή σχέ­ση παρα­γω­γής που καθο­ρί­ζε­ται απ’ την κοι­νω­νι­κή και όχι την καπι­τα­λι­στι­κή ιδιο­κτη­σία στα μέσα παρα­γω­γής. Αλλά­ζει ριζι­κά ο σκο­πός της παρα­γω­γής και ο ρόλος των εργα­ζο­μέ­νων. Αντι­κει­με­νι­κός σκο­πός της παρα­γω­γής δεν είναι πλέ­ον το καπι­τα­λι­στι­κό κέρ­δος, αλλά η ικα­νο­ποί­η­ση των υλι­κών και πολι­τι­στι­κών ανα­γκών όλης της κοι­νω­νί­ας που συνε­χώς διευ­ρύ­νο­νται και η ολό­πλευ­ρη ανά­πτυ­ξη όλων των μελών της κοινωνίας.

Εκφρά­ζει τον ριζι­κά δια­φο­ρε­τι­κό τρό­πο που συνε­νώ­νο­νται οι εργα­ζό­με­νοι με τα μέσα παρα­γω­γής σε σχέ­ση με τον καπι­τα­λι­σμό. Οι εργα­ζό­με­νοι δεν ανα­ζη­τούν πλέ­ον αγο­ρα­στή, αφε­ντι­κό για να που­λή­σουν την εργα­τι­κή τους δύνα­μη μέσα στη ζού­γκλα του αντα­γω­νι­σμού της καπι­τα­λι­στι­κής αγο­ράς. Συμ­με­τέ­χουν στη δια­δι­κα­σία παρα­γω­γής, απαλ­λαγ­μέ­νοι απ’ το ζυγό της μισθω­τής σκλα­βιάς, με σχέ­σεις συνερ­γα­σί­ας και αμοι­βαί­ας βοήθειας.

Συμ­με­τέ­χουν καθη­με­ρι­νά και ενερ­γά στη λήψη και στον έλεγ­χο των απο­φά­σε­ων σχε­τι­κά με το τι θα παρα­χθεί, πώς και πότε θα παρα­χθεί, πώς θα κατα­νε­μη­θεί. Ο χώρος εργα­σί­ας μετα­τρέ­πε­ται στον πυρή­να οργά­νω­σης της εργα­τι­κής εξου­σί­ας, με την εκλο­γή ανα­κλη­τών αντι­προ­σώ­πων των εργαζομένων.

Δια­μορ­φώ­νε­ται, για πρώ­τη φορά στην Ιστο­ρία, σχε­δια­σμέ­νη οργά­νω­ση της παρα­γω­γής σε παν-κοι­νω­νι­κή κλί­μα­κα για λογα­ρια­σμό και προς όφε­λος εκα­τομ­μυ­ρί­ων εργα­ζο­μέ­νων. Η λαϊ­κή ευη­με­ρία, η ικα­νο­ποί­η­ση των ανα­γκών των εργα­ζο­μέ­νων, γίνε­ται πλέ­ον κινη­τή­ρια δύνα­μη για την ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνάμεων.

Ομως, όπως απέ­δει­ξε η Ιστο­ρία του 20ού αιώ­να, δεν πρό­κει­ται για μια εύκο­λη, ανέ­με­λη πορεία που οδη­γεί αυτό­μα­τα στον κομ­μου­νι­σμό. Ο κεντρι­κός σχε­δια­σμός αντι­με­τω­πί­ζει αντι­κει­με­νι­κούς περιο­ρι­σμούς. Το εκά­στο­τε δια­φο­ρε­τι­κό επί­πε­δο ανά­πτυ­ξης των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων δεν επι­τρέ­πει στον ίδιο βαθ­μό σε κάθε ιστο­ρι­κή στιγ­μή την πρό­σβα­ση σ’ όλο το κοι­νω­νι­κό προ­ϊ­όν, με βάση τις ανά­γκες των εργα­ζο­μέ­νων. Δεν επι­τρέ­πει να ξεπε­ρα­στεί άμε­σα η αντί­θε­ση πνευ­μα­τι­κής και χει­ρω­να­κτι­κής εργα­σί­ας, η αντί­θε­ση διευ­θυ­ντι­κής και εκτε­λε­στι­κής πνευ­μα­τι­κής εργασίας.

Γι’ αυτό και έχει ιδιαί­τε­ρη σημα­σία η προ­σπά­θεια του ΚΚ για την επι­στη­μο­νι­κή ανα­βάθ­μι­ση και τη συνε­χή προ­σαρ­μο­γή του κεντρι­κού σχε­δια­σμού στις νέες απαι­τή­σεις που θέτει το νέο επί­πε­δο ανά­πτυ­ξης των παρα­γω­γι­κών δυνάμεων.

Οι αυξανόμενες δυνατότητες στον 21ο αιώνα

Σήμε­ρα δεν υπάρ­χουν πλέ­ον μια σει­ρά από επι­στη­μο­νι­κούς και τεχνι­κούς περιο­ρι­σμούς που υπήρ­χαν στη Ρωσία του 1917 και στη Σοβιε­τι­κή Ενω­ση του 1950 για την επι­τυ­χία του κεντρι­κού σχε­δια­σμού και το βάθε­μα των σοσια­λι­στι­κών σχέ­σε­ων παραγωγής.

Σήμε­ρα μπο­ρού­με να αξιο­ποι­ή­σου­με τις νέες δυνα­τό­τη­τες για τη σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση που γεν­νά η επο­χή της «ψηφια­κής οικο­νο­μί­ας» και του περά­σμα­τος στην «4η βιο­μη­χα­νι­κή επα­νά­στα­ση». Να αξιο­ποι­ή­σου­με τις νέες μεγά­λες δυνα­τό­τη­τες που γεν­νά η αύξη­ση του βαθ­μού κοι­νω­νι­κο­ποί­η­σης της εργασίας.

Οι νέες δυνα­τό­τη­τες για γρή­γο­ρη συλ­λο­γή και εντα­τι­κή επε­ξερ­γα­σία μεγά­λου όγκου δεδο­μέ­νων και πλη­ρο­φο­ριών μπο­ρούν να αξιο­ποι­η­θούν, για να ληφθούν γρή­γο­ρες και βέλ­τι­στες απο­φά­σεις που αφο­ρούν τη συν­δυα­σμέ­νη ικα­νο­ποί­η­ση του συνό­λου των ανα­γκών της κοινωνίας.

Η άνο­δος της παρα­γω­γι­κό­τη­τας της εργα­σί­ας μπο­ρεί να αξιο­ποι­η­θεί για να αυξη­θεί ο ελεύ­θε­ρος χρό­νος και να ενι­σχυ­θεί το δημιουρ­γι­κό περιε­χό­με­νο της εργα­σί­ας. Η αλμα­τώ­δης τεχνο­λο­γι­κή ανά­πτυ­ξη μπο­ρεί να αξιο­ποι­η­θεί, για να ανα­βαθ­μι­στεί το γενι­κό μορ­φω­τι­κό επί­πε­δο των εργα­ζο­μέ­νων, της κύριας παρα­γω­γι­κής δύνα­μης της κοινωνίας.

Η άνο­δος του βαθ­μού κοι­νω­νι­κο­ποί­η­σης της εργα­σί­ας δημιουρ­γεί την υλι­κή δυνα­τό­τη­τα για να εξα­λεί­ψου­με πολύ πιο γρή­γο­ρα κάθε μορ­φή ομα­δι­κής και ατο­μι­κής ιδιο­κτη­σί­ας. Για παρά­δειγ­μα, ο βαθ­μός εκμη­χά­νι­σης, οι τεχνο­λο­γι­κές δυνα­τό­τη­τες σήμε­ρα στον αγρο­τι­κό τομέα αυξά­νουν τη δυνα­τό­τη­τα γρή­γο­ρης ενσω­μά­τω­σης παρα­γω­γι­κών αγρο­τι­κών συνε­ται­ρι­σμών στο πλαί­σιο της κοι­νω­νι­κής ιδιοκτησίας.

Η πρό­ο­δος της μαρ­ξι­στι­κής επι­στη­μο­νι­κής έρευ­νας και η απαλ­λα­γή της έρευ­νας απ’ τα δεσμά του αντα­γω­νι­σμού της αγο­ράς θα δώσει μεγά­λη ώθη­ση στη διε­πι­στη­μο­νι­κή συνερ­γα­σία και στην ανα­βάθ­μι­ση της επι­στη­μο­νι­κής τεκ­μη­ρί­ω­σης των πλά­νων του κεντρι­κού σχεδιασμού.

Οι νέες δυνα­τό­τη­τες για τη βελ­τί­ω­ση της οργά­νω­σης και του ελέγ­χου της παρα­γω­γής, οι δυνα­τό­τη­τες που παρέ­χει η ανά­πτυ­ξη της τεχνη­τής νοη­μο­σύ­νης, θα αξιο­ποι­η­θούν τόσο για τη δια­σφά­λι­ση της ποιό­τη­τας και της επάρ­κειας των προ­ϊ­ό­ντων όσο και για την πρό­λη­ψη και την αντι­με­τώ­πι­ση των κιν­δύ­νων από φυσι­κές κατα­στρο­φές και βιο­μη­χα­νι­κά ατυ­χή­μα­τα μεγά­λης έκτασης.

Γενι­κό­τε­ρα υπάρ­χουν πλέ­ον πολύ μεγα­λύ­τε­ρες δυνα­τό­τη­τες για να υπο­τά­ξου­με την ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων στο στό­χο της ολό­πλευ­ρης ανά­πτυ­ξης της προ­σω­πι­κό­τη­τας κάθε ανθρώ­που, της απε­λευ­θέ­ρω­σης του κοι­νω­νι­κά εργα­ζό­με­νου ανθρώπου.

Οι νίκες και οι ήττες του 20ού αιώ­να μάς προ­σφέ­ρουν πολύ­τι­μη γνώ­ση. Οι νέες δυνα­τό­τη­τες του 21ου αιώ­να ενι­σχύ­ουν την επα­να­στα­τι­κή αισιο­δο­ξία μας. Συνε­χί­ζου­με απο­φα­σι­στι­κά με εμπι­στο­σύ­νη στη δύνα­μη της εργα­τι­κής τάξης. Η Ιστο­ρία δεν τελειώ­νει στον βάλ­το της εκμε­τάλ­λευ­σης ανθρώ­που από άνθρω­πο. Ο σοσια­λι­σμός είναι η απά­ντη­ση για τον 21ο αιώνα.

Του ΜΑΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, μέλους του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ
«Ριζο­σπά­στης του Σαβ­βα­το­κύ­ρια­κου», 18–19 Δεκέμ­βρη 2021.