Σπύρος Μαντάς, ο ονειροπόλος Πελοποννήσιος ταξιδευτής της Ηπείρου

…που  μια ζωή ολό­κλη­ρη οδοι­πο­ρεί και μας ταξι­δεύ­ει στην αρχι­τε­κτο­νι­κή παρά­δο­ση των πέτρι­νων, τοξω­τών γεφυ­ριών της.

Επι­μέ­λεια: Μαρ­γα­ρί­τα Φρο­νι­μά­δη-Ματά­τση* //

Ήταν μεγά­λη η χαρά και η συγκί­νη­ση που νοιώ­σα­με, όταν η απά­ντη­ση στην αυθόρ­μη­τη και πηγαία πρό­τα­ση για παρα­χώ­ρη­ση μιας συνέ­ντευ­ξης εφ’ όλης της ύλης, που απευ­θύ­να­με ο σύζυ­γός μου κι εγώ στον σπου­δαίο ερευ­νη­τή-συγ­γρα­φέα Σπύ­ρο Μαντά, υπήρ­ξε θετι­κή. Έτσι, μια ωραία πρω­ία,  μας υπο­δέ­χτη­κε στο φιλό­ξε­νο σπι­τι­κό του και μας έδω­σε την ευκαι­ρία να τον γνω­ρί­σου­με από κοντά, καλύ­τε­ρα. Με ευχέ­ρεια, ευγλωτ­τία και ειλι­κρί­νεια μας απά­ντη­σε σε όσα ερω­τή­μα­τα του απευ­θύ­να­με, ενώ ή Τρα­για­νή, η συμπα­θέ­στα­τη και εξ ίσου δυνα­μι­κή σύζυ­γός του, στε­κό­ταν δίπλα του καθ΄όλη τη διάρ­κεια της συνέ­ντευ­ξης, προ­σθέ­το­ντας κι αυτή την άπο­ψη, την εμπει­ρία και τις προ­τά­σεις της, ως μόνι­μη και ισό­βια συνο­δοι­πό­ρος και αρω­γός στη ζωή και την έρευ­να… Παρα­θέ­του­με παρα­κά­τω αυτού­σια τη συνέ­ντευ­ξη, όπως ακρι­βώς μας δόθηκε.

• κ. Μαντά  καλη­μέ­ρα! Κατ’ αρχήν να σας ευχα­ρι­στή­σω που μας δεχτή­κα­τε στο χώρο σας με τόση προ­θυ­μία και ευγένεια. 

-Εγώ σας ευχα­ρι­στώ που θα μιλή­σου­με για ένα αγα­πη­μέ­νο μου θέμα.

Φωτο­γρα­φία 1

• Δεν πάει και­ρός κ. Μαντά που σας απο­λαύ­σα­με στην Κόριν­θο σε μια κατα­πλη­κτι­κή εκδή­λω­ση που διορ­γά­νω­σε ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ  «η Πίν­δος» για τα πέτρι­να, τοξω­τά γεφύ­ρια της Ηπεί­ρου. Εκεί μας κέντρι­σε το ενδια­φέ­ρον, το μέγε­θος και το μεγα­λείο της προ­σφο­ράς  και της συνει­σφο­ράς σας στην δια­τή­ρη­ση της αρχι­τε­κτο­νι­κής παρά­δο­σης, πρω­τί­στως  της Ηπεί­ρου, και αυτός ήταν ο λόγος που ζητή­σα­με  να συνα­ντη­θού­με για να γνω­ρί­σου­με από κοντά την προ­σω­πι­κό­τη­τα του Σπύ­ρου Μαντά. Πεί­τε μας λοι­πόν, ποιός είναι ο Σπύ­ρος Μαντάς;

-Αφιε­ρώ­θη­κα στη μελέ­τη των πέτρι­νων τοξω­τών γεφυ­ριών της Ηπεί­ρου, γενι­κό­τε­ρα της Πίν­δου, τόσο πολύ, που η επι­λο­γή  αυτή καθό­ρι­σε την προ­σω­πι­κή μου ζωή ‑οικο­γε­νεια­κή, επαγ­γελ­μα­τι­κή, οικο­νο­μι­κή, κοι­νω­νι­κή κλπ.  Ήταν ένα ταξί­δι που συνε­χί­ζε­ται ακό­μη με συνε­χείς εκπλή­ξεις. Στην αρχή δεν συνει­δη­το­ποί­η­σα το μέγε­θος της προ­σπά­θειας που απαι­τού­σε κάτι τέτοιο, αλλά τελι­κά, για να είμαι δίκαιος, περισ­σό­τε­ρα πήρα από όσα έδω­σα. Και έδω­σα, πιστέψ­τε με, πολ­λά. Να σημειώ­σω πως το  1982 που ξεκί­νη­σα το γεφύ­ρι δεν εθε­ω­ρεί­το μνη­μείο και η βιβλιο­γρα­φία ήταν ανύ­παρ­κτη.  Έπρε­πε  να ταχτείς σε αυτό.

• Πότε και  πού γεν­νη­θή­κα­τε κ. Μαντά; 

-Γεν­νή­θη­κα το 1950 στην Κρέ­στε­να της Ηλεί­ας, αλλά μεγά­λω­σα στα Λεχαι­νά τα οποία και θεω­ρώ πατρί­δα μου. Αυτά βέβαια ληξιαρ­χι­κά και συναι­σθη­μα­τι­κά, η Ήπει­ρος όμως, ήταν, είναι και θα παρα­μεί­νει αφε­τη­ρία και προ­ο­ρι­σμός μου. Συνα­ντώ έκπλη­ξη, όταν λέω πως δεν είμαι Ηπειρώτης.

• Πού και τι σπου­δά­σα­τε; Ποια η οικο­γε­νεια­κή σας κατά­στα­ση σήμερα; 

-Τελεί­ω­σα την ΑΣΟΕΕ και την Πάντειο και υπη­ρέ­τη­σα ως εκπαι­δευ­τι­κός στη Β/θμια εκπαί­δευ­ση. Είμαι παντρε­μέ­νος και έχω μία κόρη.

Φωτο­γρα­φία 2

• Η σύζυ­γός σας,  η κ. Τρα­για­νή, με τι ασχολείται;

-Εργά­στη­κε στον ιδιω­τι­κό τομέα.

• Είναι θετι­κή απέ­να­ντι σ΄ αυτά τα ενδια­φέ­ρο­ντά σας;

-Από­λυ­τα ναι. Και να διευ­κρι­νί­σω ξανά πως τα πετρο­γέ­φυ­ρα δεν συνι­στούν απλά ένα ενδια­φέ­ρον μου, αλλά… «κρά­τη­σα τη ζωή μου»  δια­βαί­νο­ντας πέτρι­να, ηπει­ρώ­τι­κα γεφύρια.

• Πόσο σας έχει στη­ρί­ξει στην επι­στη­μο­νι­κή έρευ­να που διε­ξά­γε­τε όλα αυτά τα χρόνια;

-Πολύ. Για­τί, όντας παθια­σμέ­νος, χωρίς υλι­κή βοή­θεια δεν στα­μα­τάς, απλά συνε­χί­ζεις πιο αργά απ’ ότι μπο­ρείς, χωρίς όμως ηθι­κή συμπα­ρά­στα­ση ούτε καν ξεκινάς.

• Η κόρη σας τι λέει;  Ενδια­φέ­ρε­ται κι αυτή, βοη­θά­ει στην έρευ­νά σας;  Ή ασχο­λεί­ται με άλλα θέματα;

-Ενδια­φέ­ρε­ται, αλλά ασχο­λεί­ται με άλλα και πολ­λά. Είναι φυσι­κό. Θα ήταν εγω­ϊ­στι­κό εκ μέρους μου να τη θέλω συνο­δοι­πό­ρο σε κάτι που ξεκί­νη­σα πριν γεν­νη­θεί. Η ‘Ηπει­ρος πάντως «σημά­δε­ψε» την παι­δι­κή της ηλι­κία ‑πάλι εκεί; ανα­ρω­τιό­ταν. Θα πρέ­πει να ρωτή­σε­τε την ίδια.

• Από ότι γνω­ρί­ζω, εκτός  από τις κύριες σπου­δές σας, σπου­δά­σα­τε επί­σης σχέ­διο και φωτο­γρα­φία. Να υπο­θέ­σω ότι αυτό το κάνα­τε προ­κει­μέ­νου να διευ­κο­λυν­θεί­τε στην υλο­ποί­η­ση του ονεί­ρου σας; Να απο­τυ­πώ­σε­τε το αντι­κεί­με­νο της έρευ­νάς σας πιο άμε­σα, πιο οικο­νο­μι­κά  και πιο απο­τε­λε­σμα­τι­κά;  Ή αντί­στρο­φα έχο­ντας τη σχε­τι­κή γνώ­ση και τα ανά­λο­γα εφό­δια στρα­φή­κα­τε σ’ αυτή την έρευνα;

-Ξεκί­νη­σα σαν ερα­σι­τέ­χνης με την καλή έννοια του όρου και προ­σπά­θη­σα να μη γίνω επαγ­γελ­μα­τί­ας με την κακή. Από εκεί και πέρα έπρε­πε να οπλι­στώ κατάλ­λη­λα, για­τί τα γεφύ­ρια επι­δέ­χο­νται πολ­λών ειδών προ­σεγ­γί­σεις, κάτι που συνι­στά τη γοη­τεία τους.

• Έχε­τε ασχο­λη­θεί γενι­κό­τε­ρα με την αρχι­τε­κτο­νι­κή παρά­δο­ση  ή απο­κλει­στι­κά και μόνο με τα πετρογέφυρα;

-Ξεκί­νη­σα με προ­ο­πτι­κή να μελε­τή­σω το πλέ­ον χαρα­κτη­ρι­στι­κό από αρχι­τε­κτο­νι­κής άπο­ψης  στοι­χείο κάθε τόπου ‑σκο­πός βέβαια η ψυχο­σύν­θε­ση του εκά­στο­τε δημιουρ­γού, αλλιώς δεν έχει νόη­μα. Για ένα ταξί­δι, να γνω­ρί­σω τον Ηπει­ρώ­τη μέσα από τα γεφύ­ρια του, τον Μακε­δό­να μέσα από τα αρχο­ντι­κά του, τον Επτα­νή­σιο από τα καμπα­να­ριά του, και πάει λέγο­ντας. Ευτυ­χώς γρή­γο­ρα κατά­λα­βα πως κάτι τέτοιο παρα­ή­ταν φιλό­δο­ξο, μάλ­λον αδύ­να­το αν ήθε­λα να εισχω­ρή­σω σε βάθος. Επέ­στρε­ψα λοι­πόν και παρέ­μει­να απο­κλει­στι­κά στα γεφύρια.

Φωτο­γρα­φία 3

• Από ποια περιο­χή της Ελλά­δας ή του εξω­τε­ρι­κού ξεκι­νή­σα­τε και πόσο απλω­θή­κα­τε σ΄ αυτή την έρευνα;

-Ξεκί­νη­σα από το Ζαγό­ρι, αγκά­λια­σα την Ήπει­ρο και γοη­τεύ­τη­κα από την Πίν­δο. Κι εδώ λοι­πόν βλέ­πε­τε πως έβα­λα όρια, θέλο­ντας να απο­κρυ­πτο­γρα­φή­σω μυστι­κά μη ορα­τά σε επι­πό­λαιη ματιά. Κι αυτό, παρά τις σει­ρή­νες και τις παρο­τρύν­σεις των φίλων μου.  Έτσι, επί 33 χρό­νια κινού­μαι από την Αμφι­λο­χία και το Καρ­πε­νή­σι έως τις Πρέ­σπες και το Δυρ­ρά­χιο, από το Ιόνιο και την Αδρια­τι­κή έως τις πρω­τεύ­ου­σες των διπλα­νών της Ηπεί­ρου νομών. Αυτός είναι ο χώρος έρευ­νάς μου.

• Για­τί από την Ήπει­ρο, αρχι­κά κ. Μαντά;

-Μα από την Ήπει­ρο ξεκί­νη­σαν πολ­λά. Στην περί­πτω­σή μας, για­τί από αυτή ξεκί­νη­σε η κάλυ­ψη μιας ανά­γκης να μετου­σιώ­νε­ται σε έργο τέχνης. Είναι η μήτρα της λαϊ­κής γεφυ­ρο­ποι­ί­ας η Ήπει­ρος, γέν­νη­σε τα περισ­σό­τε­ρα και καλύ­τε­ρα έργα του είδους. Όσο απο­μα­κρυ­νό­μα­στε από την πηγή, που ως τέτοια θεω­ρώ το Ζαγό­ρι, τόσο μεταλ­λάσ­σο­νται  οι ιδιαι­τε­ρό­τη­τες του ρυθ­μού,  για να υπο­χω­ρή­σουν ορι­στι­κά στις παρυ­φές της Πίν­δου. Όχι αναι­τιο­λό­γη­τα βέβαια: εδώ η μεγά­λη ζήτη­ση (αμέ­τρη­τες οι κοί­τες των ποτα­μιών και αένα­ες οι μετα­κι­νή­σεις των Ηπει­ρω­τών), εδώ και η καλή προ­σφο­ρά (κοι­τί­δα των πιο επι­δέ­ξιων πετρά­δων). Πετρά­δες..!  Όπο­τε τους ανα­φέ­ρω, συγκι­νού­μαι· και όχι μόνο. Υπήρ­ξαν οι μεγά­λοι αδι­κη­μέ­νοι της υπό­θε­σης.  Δια­χρο­νι­κό βέβαια το φαι­νό­με­νο: όσο το χρή­μα γίνε­ται σκο­πός αντί για μέσο, οι αλη­θι­νοί δημιουρ­γοί θα επισκιάζονται.

• Το υλι­κό της έρευ­νάς σας έχει όλο δημο­σιο­ποι­η­θεί;  Ή υπάρ­χει και ανέκ­δο­το υλι­κό που πρό­κει­ται να κυκλοφορήσει; 

-Έχει κυκλο­φο­ρή­σει ελά­χι­στο, ούτε το 10% θα έλε­γα. Είναι αφά­ντα­στα πλού­σιο και πολυ­διά­στα­το  το υλι­κό που έχει συλ­λε­χθεί. Έως τώρα έχουν πια πλή­ρως κατα­γρα­φεί 1.227 πέτρι­να τοξω­τά γεφύ­ρια στην Πίν­δο, έτσι όπως ήδη οριο­θέ­τη­σα την τελευ­ταία. Και να επι­ση­μά­νω ‑είναι κι αυτό σημα­ντι­κό, ανα­πό­σπα­στο στοι­χείο της έρευ­νας- πως βρί­σκε­ται σε εξέ­λι­ξη η ηχο­γρά­φη­ση-μαγνη­το­σκό­πη­ση των πολ­λών παραλ­λα­γών της παρα­λο­γής  «Tου γεφυ­ριού της Άρτας»  ανά την Ελλά­δα, αλλά και των πολ­λών παράλ­λη­λων σε όλη τη Βαλκανική.

Φωτο­γρα­φία 4

• Πόσους τόμους έχε­τε εκδώ­σει κ. Μαντά , μπο­ρεί­τε να μας  απα­ριθ­μή­σε­τε τα έργα σας;

-Έχουν εκδο­θεί: «Τα Ηπει­ρώ­τι­κα γεφύ­ρια» (1984), «Το Γεφύ­ρι κι ο Ηπει­ρώ­της» (1987), «Η Σκά­λα του Βρα­δέ­του» (2003) ‑σε συνερ­γα­σία με τον Θ. Χαμά­κο, «Τα Πέτρι­να Γεφύ­ρια» (2007), «Πέτρι­να Γεφύ­ρια στη Βόρεια Ήπει­ρο» (2008), «Του Γεφυ­ριού της Άρτας» (2011). Παράλ­λη­λα έχουν γυρι­στεί και μερι­κά ντο­κι­μα­ντέρ, ενώ πολ­λά άρθρα μου φιλο­ξε­νή­θη­καν σε εφη­με­ρί­δες και περιο­δι­κά. Και βέβαια επι­με­λού­μαι τον ιστό­το­πο arhiogefirionipirotikon.blogspot.gr

• Εκτός από την έκδο­ση των βιβλί­ων σας έχε­τε ασχο­λη­θεί ουσια­στι­κά και με την αρχειο­θέ­τη­ση του πλού­σιου υλι­κού που συγκε­ντρώ­σα­τε κατά την έρευ­νά σας. Είστε ιδρυ­τής του Α.Γ.Η και του ΚΕ.ΜΕ.ΠΕ.Γ. Μπο­ρεί­τε να μας διευ­κρι­νί­σε­τε  τις δια­φο­ρές τους και το σκο­πό της ίδρυ­σης του καθενός; 

-Το Αρχείο Γεφυ­ριών Ηπει­ρώ­τι­κων (Α.Γ.Η.) είναι καθα­ρά δικό μου δημιούρ­γη­μα, μια  συγκε­κρι­μέ­νη μέθο­δος αρχειο­θέ­τη­σης προ­κει­μέ­νου να κατα­στεί δια­χει­ρί­σι­μο και χρή­σι­μο το υλι­κό που πρό­σφε­ρε η πολύ­χρο­νη έρευ­νά μου.  Αφο­ρά απο­κλει­στι­κά τα γεφύ­ρια της Πίν­δου ‑το “Ηπει­ρώ­τι­κα” σημα­το­δο­τεί προ­έ­λευ­ση αλλά και τεχνοτροπία.

-Το Κέντρο Μελέ­της Πέτρι­νων Γεφυ­ριών (ΚΕ.ΜΕ.ΠΕ.Γ.), στο οποίο είμαι πρό­ε­δρος, το ίδρυ­σα μαζί με άλλους φίλους το 2001, με σκο­πό την έρευ­να των γεφυ­ριών όλης πια της Ελλά­δας αλλά και των πέραν των συνό­ρων ‑με τη γνώ­ση και σύγκρι­ση γίνε­σαι πιο αντι­κει­με­νι­κός. Επί­σης προ­σπα­θού­με να συμ­βάλ­λου­με στην ευαι­σθη­το­ποί­η­ση του κοι­νού, για­τί τότε μόνο υπάρ­χει ελπί­δα για σεβα­σμό και διά­σω­ση αυτών των μνη­μεί­ων. Τους δύο αυτούς βασι­κούς μας στό­χους τους έχου­με πετύ­χει ικα­νο­ποι­η­τι­κά με την διορ­γά­νω­ση σχε­τι­κών Ημε­ρί­δων και άλλων εκδη­λώ­σε­ων και την έκδο­ση 3 τόμων υπό τον τίτλο «Περί Πετρο­γέ­φυ­ρων» ‑ετοι­μά­ζε­ται ο τέταρτος.

Φωτο­γρα­φία 5

• Έχουν κάπου συγκε­κρι­μέ­νη έδρα αυτοί οι δύο οργα­νι­σμοί ή είναι άστε­γοι εντελώς;

-Δυστυ­χώς παρα­μέ­νουν ιδέ­ες που εφαρ­μό­ζο­νται με άυλη υπο­δο­μή. Τα στα­θε­ρά έξο­δα προ­ϋ­πο­θέ­τουν στα­θε­ρά έσο­δα. Αλλά σημα­σία έχει το έργο που παρά­γε­ται, που είναι γνή­σιο αν δεν είναι εξαρτημένο.

• Ποιο είναι το ενδια­φέ­ρον της πολι­τεί­ας ένα­ντι της προ­σπά­θειάς σας και πόσο την έχει στη­ρί­ξει μέχρι σήμε­ρα; Ηθι­κά και υλικά;

-Ας είμα­στε ρεα­λι­στές· Πολι­τεία δεν υπάρ­χει, απλά κάποιοι προ­σποιού­νται πως την συγκρο­τούν και την εκφρά­ζουν. Γι’ αυτό άλλω­στε φτά­σα­με και έως εδώ. Συνε­πώς σε αυτό το πλαί­σιο, με το ύπο­πτο αλι­σβε­ρί­σι, δεν μπή­κα­με καν στον κόπο να ζητή­σου­με. Τα σίγου­ρα ανταλ­λάγ­μα­τα θα νόθευαν το απο­τέ­λε­σμα. Ο τελευ­ταί­ος τόμος «Περί Πετρο­γέ­φυ­ρων» εκδί­δε­ται με συνει­σφο­ρά των μελών του Δ.Σ.

Το γεφύ­ρι της Άρτας

• Τώρα πού στο­χεύ­ε­τε;  Έχει κλεί­σει ο κύκλος της έρευ­νάς σας ή υπάρ­χουν κενά που πρέ­πει να καλύψετε;

-Κατ’ αρχάς μια έρευ­να δεν τελειώ­νει ποτέ. Από την άλλη μεριά, ξέρε­τε, ο χρό­νος ‑ο οποί­ος δια­μορ­φώ­νει και την ηλι­κία- σε καθι­στά περισ­σό­τε­ρο  «σοφό»  και ολι­γό­τε­ρο απαι­τη­τι­κό να δεις το όποιο έργο σου εδώ και τώρα με σάρ­κα και οστά. Οι στό­χοι επα­να­προσ­διο­ρί­ζο­νται  συχνά ερή­μην σου. Σημα­σία έχει να φτιά­ξεις κάτι που, κάπο­τε ‑άσχε­τα πότε‑, θα εκτι­μη­θεί, θα αφο­ρά και τους άλλους. Και σε αυτό βέβαια, το ξέρου­με, τελι­κός κρι­τής είναι και πάλι ο χρό­νος. Πάντως, υπό ανθρώ­πι­νη αδυ­να­μία, θα ήθε­λα να δω να εκδί­δε­ται το τρί­το­μο, σχε­δόν ολο­κλη­ρω­μέ­νο πια, «Γεφυ­ρο­γρα­φία της Πίν­δου». Μακά­ρι να ιδρυό­ταν και ένα «Μου­σείο ‑χώρος μελέ­της- Πέτρι­νων Γεφυ­ριών» ‑η Ήπει­ρος το δικαιού­ται!  Αλλά ποιος ξέρει; ίσως υπό τις παρού­σες οικο­νο­μι­κές συν­θή­κες αυτά θα παρα­μεί­νουν όνει­ρα. Όμως θα είμαι ειλι­κρι­νής, λέγο­ντας πως δεν πει­ρά­ζει  ‑παρη­γο­ρεί ο ποι­η­τής χρί­ζο­ντας τη δια­δρο­μή πολυ­τι­μό­τε­ρη της Ιθά­κης. Του­λά­χι­στον γνώ­ρι­σα τους τελευ­ταί­ους κατοί­κους της Πίν­δου. Λίγο είναι αυτό;

• Για τα μελ­λο­ντι­κά και ίσως μακρο­πρό­θε­σμα σχέ­διά σας η κ. Τρα­για­νή , η σύζυ­γός σας, με την πολύ σεμνή και δια­κρι­τι­κή παρου­σία, τι έχει να δηλώ­σει? Τι λέτε κ. Μαντά, συμ­φω­νεί­τε με τα σχέ­δια του συζύ­γου σας;

-Συμ­φω­νώ· ακό­μη και όταν αφαι­ρού­με από τον οικο­γε­νεια­κό προ­ϋ­πο­λο­γι­σμό για να ολο­κλη­ρω­θεί κάτι που θα έπρε­πε να απο­τε­λεί δου­λειά άλλων. Εννοώ, για παρά­δειγ­μα, την έκδο­ση ιδί­οις εξό­δοις του βιβλί­ου «Πέτρι­να Γεφύ­ρια στη Βόρεια Ήπει­ρο». Έπρε­πε να κατα­λή­ξει στον προ­ο­ρι­σμό του.

• Θα συνε­χί­σε­τε να τον στη­ρί­ζε­τε «σθε­να­ρά», όπως είμαι σίγου­ρη ότι κάνα­τε μέχρι σήμε­ρα, ώστε να έχει τα ίδια και ίσως καλύ­τε­ρα αποτελέσματα;

-Εννο­εί­ται· συνή­θειες μιας ζωής δεν κόβο­νται απότομα.

• Συγ­χα­ρη­τή­ρια κύριε και κυρία Μαντά. Σας αξί­ζει ένα μεγά­λο μπρά­βο κι ένα μεγά­λο ευχα­ρι­στώ από την Ελλη­νι­κή Πολι­τεία, την Ελλη­νι­κή Κοι­νω­νία αλλά και τη διε­θνή Κοι­νό­τη­τα, για­τί έργα σαν το δικό σας, σίγου­ρα ανα­βαθ­μί­ζουν και προ­ω­θούν πολι­τι­σμι­κά όλη την ανθρω­πό­τη­τα. Δεχτεί­τε ειλι­κρι­νά τις θερ­μές μας  ευχα­ρι­στί­ες αλλά και τις καλύ­τε­ρες ευχές για την ευό­δω­ση των στό­χων  και των προ­σπα­θειών σας.

(Στις φωτο­γρα­φί­ες 1,3,5 ο Σπύ­ρος Μαντάς, η Μαρ­γα­ρί­τα Φρο­νι­μά­δη-Ματά­τση, ο σύζυ­γός της Βαγ­γέ­λης Ματά­τσης, πρό­ε­δρος του Συλ­λό­γου Ηπει­ρω­τών Κοριμ­θί­ας “Η Πίν­δος” και η σύζυ­γος του Σπ. Μαντά Τρα­για­νή. Οι  φωτο­γρα­φί­ες 2 και 4 είναι από την πρό­σφα­τη εκδή­λω­ση του Συλ­λό­γου Ηπει­ρω­τών Κοριν­θί­ας «Η Πίν­δος», με ομι­λη­τή τον Σπύ­ρο Μαντά για τα πετρο­γέ­φυ­ρα της Ηπείρου.)

*Αρχι­τέ­κτων — ποι­ή­τρια, αντι­πρό­ε­δρος της Εται­ρεί­ας Ελλή­νων Λογοτεχνών