Στήνουν ανδριάντα του Λούη Τίκα στο Τρίνινταντ των ΗΠΑ — Η «σφαγή του Λάντλοου»

Στις 23 Ιου­νί­ου 2018, στην πόλη Τρί­νι­νταντ της Πολι­τεί­ας Κολο­ρά­ντο των ΗΠΑ, έχει προ­γραμ­μα­τι­στεί να γίνουν τα απο­κα­λυ­πτή­ρια του ανδριά­ντα του Ελλη­να μετα­νά­στη, ηγε­τι­κού συν­δι­κα­λι­στι­κού στε­λέ­χους Λούη Τίκα (Ηλία Σπα­ντι­δά­κη), από μισθο­φό­ρο της Εθνο­φρου­ράς, γρά­φει η ομο­γε­νεια­κή ιστο­σε­λί­δα Calami.us. O Λού­ης Τίκας δολο­φο­νή­θη­κε από την Εθνο­φυ­λα­κή του Κολο­ρά­ντο, στη ”σφα­γή του Λάντλο­ου” 20 Απρι­λί­ου 1914, στη διάρ­κεια της πιο βίαι­ης σύγκρου­σης εργο­δο­σί­ας και εργα­τών στην αμε­ρι­κα­νι­κή ιστο­ρία, η οποία κορυ­φώ­θη­κε με τη σφα­γή των απερ­γών ανθρα­κω­ρύ­χων στο Λάντλο­ου του Κολο­ρά­ντο, ανή­με­ρα του ορθό­δο­ξου Πάσχα.

***

(…)

Η ζωή του ήρωα συνδικαλιστή

Ο Λού­ης Τίκας (1886–1914) γεν­νή­θη­κε και μεγά­λω­σε στο Ρέθυ­μνο της Κρή­της. Τον χρό­νο 1906 σε ηλι­κία 20 χρο­νών μετα­νά­στευ­σε στις ΗΠΑ και από την Νέα Υόρ­κη, όπου πρω­το­έ­φτα­σε, κατά­λη­ξε στο νότιο Κολο­ρά­ντο, για να εργα­στεί στα ορυ­χεία. Τον χρό­νο 1910 έγι­νε Αμε­ρι­κα­νός πολί­της και λει­τούρ­γη­σε καφε­νείο στην πόλη Ντέν­βερ, στην οποί­αν τότε ζού­σαν περί­που 240 ‘Ελλη­νες, με κέντρο την οδό ”Μάρ­κετ” γνω­στή ως ”Greek Town”. Oι περισ­σό­τε­ροι ‘Eλλη­νες, ήταν εργά­τες στα ορυχεία.

Ο Τίκας, έγι­νε μέλος της συν­δι­κα­λι­στι­κής ‘Ενω­σης των ”Βιο­μη­χα­νι­κών Εργα­τών του Κόσμου” (Wobblies). Εργά­στη­κε στα ορυ­χεία στην περιο­χή Που­έ­μπλο. Ανα­δεί­χτη­κε σε ηγε­τι­κή μορ­φή ανά­με­σα στους συμπα­τριώ­τες του, επει­δή μιλού­σε καλύ­τε­ρα αγγλι­κά απ’ οποιον­δή­πο­τε άλλον και έστελ­νε τα εμβά­σμα­τα στην Ελλά­δα για λογα­ρια­σμό των συμπα­τριω­τών του, που δεν ήξε­ραν πώς να φερ­θούν στο ταχυ­δρο­μείο και στην τράπεζα.

Οι φωτο­γρα­φί­ες της συλ­λο­γής Ντολντ, που υπάρ­χουν στην πολι­τεια­κή βιβλιο­θή­κη του Ντέν­βερ, δεί­χνουν τον Τίκα ως έναν Αμε­ρι­κα­νό πολί­τη χωρίς μου­στά­κι –κάτι ασυ­νή­θι­στο για την κρη­τι­κή κοι­νό­τη­τα– που δεν θα ξεχώ­ρι­ζε από έναν ντόπιο.

Την επο­χή που ο Λού­ης Τίκας έφτα­σε στο Ντέν­βερ, το μεγά­λο αφε­ντι­κό ήταν ο Λεω­νί­δας Σκλή­ρης, από τη Σπάρ­τη, ένα είδος εργα­το­πα­τέ­ρα που έλεγ­χε τους ‘Ελλη­νες εργά­τες, όχι μόνο στο Κολο­ρά­ντο αλλά στην Γιού­τα και στην Νεβά­δα. Τους έβρι­σκε δου­λειά στα ορυ­χεία με συν­θή­κες μεσαιω­νι­κές και αμοι­βές χει­ρό­τε­ρες από των άλλων εθνο­τή­των. Οι «‘Ελλη­νες του Σκλή­ρη» εργά­ζο­νταν για $1,75 την ημέ­ρα, ενώ οι Γερ­μα­νοί και οι Ουα­λοί έπαιρ­ναν $2,50. Η κατά­στα­ση στα ορυ­χεία ήταν μεσαιω­νι­κή. Από 1910 ίσα­με 1913, συνο­λι­κά 618 ανθρα­κω­ρύ­χοι είχαν χάσει τη ζωή τους σε εργα­τι­κά ατυ­χή­μα­τα. Τα ημε­ρο­μί­σθια ήταν τόσο χαμη­λά, ώστε πολ­λές οικο­γέ­νειες ικα­νο­ποιού­νταν με τις «απο­ζη­μιώ­σεις θανά­του» που έφτα­ναν τα εφτα­κό­σια δολά­ρια (χώρια το φέρε­τρο των είκο­σι δολα­ρί­ων). Ανά­με­σά τους δού­λευαν 350 περί­που Έλλη­νες. Η δου­λειά τους ήταν πολύ σκλη­ρή, με απο­τέ­λε­σμα σε δύο χρό­νια να υπάρ­χουν 13 θάνα­τοι Ελλή­νων και πολ­λοί τραυματισμοί.

Το 1912, ο Λού­ης Τίκας εγκα­τέ­λει­ψε το καφε­νείο. Τον Νοέμ­βριο του 1912 βρι­σκό­ταν στα ορυ­χεία του Φρέ­ντε­ρικ στο Κολο­ρά­ντο, που ήταν σκλα­βο­πά­ζα­ρα. Στις 19 Νοεμ­βρί­ου ήταν επι­κε­φα­λής των 63 Ελλή­νων που κατέ­βη­καν σε απερ­γία. Τότε ανα­δεί­χτη­κε η ηγε­τι­κή κορ­φή του συν­δι­κα­λι­στή Τίκα, με απο­τέ­λε­σμα να κερ­δί­σει την εμπι­στο­σύ­νη των συμπα­τριω­τών του, που ανα­ζη­τού­σαν τρό­πους να απαλ­λα­γούν από εργα­το­πα­τέ­ρες τύπου «Σκλή­ρη». Στην διάρ­κεια αυτής της απερ­γί­ας, συνέ­βη­σαν πολ­λά: ‘Οργιο εγκά­θε­των, ”προ­βο­κά­τσιες” (μπή­κε φωτιά στο κτί­ριο δίπλα στο πηγά­δι του ορυ­χεί­ου), συλ­λή­ψεις και φυλα­κί­σεις. Ο Λού­ης Τίκας δεν ανε­χό­ταν την εκμε­τάλ­λευ­ση και την αδι­κία. Ήρθε σε επα­φή με την «‘Ενω­ση Ανθρα­κω­ρύ­χων Αμε­ρι­κής» (United Mine Workers of America), άρχι­σε να περιο­δεύ­ει στις ανθρα­κο­φό­ρες περιο­χές του Ντέν­βερ και του Που­έ­μπλο και να συγκε­ντρώ­νει στα­τι­στι­κά στοι­χεία για ατυ­χή­μα­τα και τραυ­μα­τι­σμούς την περί­ο­δο 1912–13. Επί­σης, για την πολι­τι­κή των εται­ριών και τη συμπε­ρι­φο­ρά των υπευ­θύ­νων. Ενη­με­ρώ­νει πως αν οι συν­θή­κες δεν αλλά­ξουν θα ξεκι­νή­σει ”βιο­μη­χα­νι­κός πόλε­μος”, όπως τον ονομάζει.

Ο Τίκας, σύντο­μα απο­κτά την εμπι­στο­σύ­νη των εργα­ζο­μέ­νων και εξε­λίσ­σε­ται σε ηγε­τι­κή μορ­φή. Ο “Λού­ης ο Έλλη­νας” (Louis the Greek) ή ο “Λίο ο Κρη­τι­κός” (Leo the Cretan), όπως τον απο­κα­λού­σαν, έγι­νε θρύ­λος. Όμως, οι εται­ρί­ες που ανή­καν κυρί­ως στον Τζον Ροκ­φέ­λερ, δεν υπο­χω­ρούν, αλλά και­ρο­φυ­λα­κτούν για να τον πλήξουν.

Η αιματηρή απεργία

Στις 23 Σεπτεμ­βρί­ου 1913 ξεκι­νά η μεγά­λη απερ­γία στην πόλη Λάντλο­ου (Laddlow ή Ludlow), όπου υπήρ­χαν 13.000 ανθρα­κω­ρύ­χοι. Στις αρχές της απερ­γί­ας, η εται­ρεία για να την κατα­πνί­ξει προ­έ­βη σε έξω­ση των απερ­γών από τα οική­μα­τα στα οποία τους στέ­γα­ζε και προ­σέ­λα­βε απερ­γο­σπά­στες. Οι απερ­γοί δεν πτο­ή­θη­καν. Έστη­σαν σκη­νές στην περιο­χή σε στρα­τη­γι­κό σημείο, ώστε να εμπο­δί­ζουν τους απερ­γο­σπά­στες να μπουν στα ορυ­χεία. Τον Οκτώ­βριο, ο καταυ­λι­σμός των απερ­γών λει­τουρ­γού­σε σαν πόλη: πεντα­κό­σιοι άνδρες, τρια­κό­σιες πενή­ντα γυναί­κες, τετρα­κό­σια πενή­ντα παι­διά, ελλη­νι­κός φούρ­νος, ελλη­νι­κό καφενείο.

Η εται­ρεία ζήτη­σε την παρέμ­βα­ση της εθνο­φρου­ράς και ο κυβερ­νή­της του Κολο­ρά­ντο συμ­φώ­νη­σε. Οι συγκρού­σεις ήταν βιαιό­τα­τες. Τότε η οικο­γέ­νεια Ροκ­φέ­λερ υπέ­βα­λε το αίτη­μα να ντυ­θούν με στο­λές της εθνο­φρου­ράς δικά της, έμπι­στα πρό­σω­πα, απο­φα­σι­σμέ­να αν χρεια­στεί να ρίξουν στο ψαχνό. Ο κυβερ­νή­της το απο­δέ­χθη­κε και αυτό. Αλλά οι απερ­γοί δεν υπο­χώ­ρη­σαν — ακό­μη και όταν οι Ροκ­φέ­λερ έστει­λαν ένα θωρα­κι­σμέ­νο αυτο­κί­νη­το το οποίο έφε­ρε πολυ­βό­λο και οι εθνο­φρου­ροί το απο­κα­λού­σαν Death Special.

Ήταν φανε­ρό ότι στις 20 Απρι­λί­ου 1914 η εθνο­φρου­ρά θα εισέ­βα­λε και θα εκκέ­νω­νε τον καταυ­λι­σμό των απερ­γών. Ήταν Δευ­τέ­ρα του Πάσχα και οι περισ­σό­τε­ροι κοι­μού­νταν αφού την προη­γού­με­νη γιόρ­τα­ζαν το ελλη­νι­κό Πάσχα. Οι πιστο­λά­δες της εται­ρί­ας απαί­τη­σαν από τον Λούη Τίκα να τους παρα­δώ­σει δύο Ιτα­λούς συν­δι­κα­λι­στές. Ο Τίκας ζήτη­σε ένταλ­μα σύλ­λη­ψης αλλά τέτοιο πράγ­μα δεν υπήρ­χε και ο Τίκας αρνή­θη­κε οποια­δή­πο­τε διαπραγμάτευση.

Λίγο αργό­τε­ρα έπε­σε η πρώ­τη βολή: μερι­κοί από τους απερ­γούς ήταν οπλι­σμέ­νοι. Το Κολο­ρά­ντο απο­τε­λού­σε μέρος της Άγριας Δύσης. Ακο­λού­θη­σε μάχη χαρα­κω­μά­των ενώ οι γυναί­κες και τα παι­διά έτρε­ξαν να σωθούν στους γύρω λόφους. Σύμ­φω­να με την μαρ­τυ­ρία της Μαί­ρη Χάρ­ρις, γνω­στής και ως Mother Jones, πάνω από σαρά­ντα άτο­μα σκο­τώ­θη­καν από σφαί­ρες και από ασφυ­ξία, ενώ ένα αγο­ρά­κι δέχτη­κε μια σφαί­ρα στο κεφά­λι καθώς προ­σπα­θού­σε να σώσει το γατά­κι του. Σύμ­φω­να με την Mother Jones οι πιστο­λά­δες είχαν κατα­να­λώ­σει πολύ ουί­σκι από το κοντι­νό σαλούν και βρί­σκο­νταν σε έξαλ­λη κατά­στα­ση. Τα επει­σό­διο, που απο­τε­λεί μαύ­ρη σελί­δα στην ιστο­ρία των ΗΠΑ, ονο­μά­στη­κε «σφα­γή του Λάντλοου».

Ο Τίκας με απα­ρά­μιλ­λο θάρ­ρος, ζήτη­σε να δει τον επι­κε­φα­λής της εθνο­φρου­ράς, λοχα­γό Καρλ Λίντερ­φελντ (Karl Linderfeld) κρα­τώ­ντας λευ­κή σημαία. Οι δυο τους συνα­ντή­θη­καν στο λόφο και μίλη­σαν για λίγο. Έπει­τα οι αυτό­πτες μάρ­τυ­ρες είπαν ότι ο αξιω­μα­τού­χος χτύ­πη­σε με πρω­το­φα­νή αγριό­τη­τα τον Τίκα στο κεφά­λι με την καρα­μπί­να του. Η καρα­μπί­να έσπα­σε στα δύο όπως και το κρα­νίο του Τίκα. Οι εθνο­φρου­ροί βάλ­θη­καν να πυρο­βο­λούν το άψυ­χο σώμα. Ευθύς αμέ­σως εισέ­βα­λαν στον καταυ­λι­σμό, ρίχνο­ντας αδια­κρί­τως ενα­ντί­ον οτι­δή­πο­τε κου­νιό­ταν. Έδιω­ξαν τους απερ­γούς, σκό­τω­σαν 18 άτο­μα, 10 εκ των οποί­ων ήταν παι­διά από τριών μηνών, ίσα­με 11 χρο­νών και έκα­ψαν τις σκη­νές τους. Όταν οι απερ­γοί ξανα­μπή­καν μερι­κές ημέ­ρες αργό­τε­ρα στον καταυ­λι­σμό, βρή­καν το πτώ­μα του Τίκα. Η κηδεία του έγι­νε στις 27 Απρι­λί­ου 1914 και την νεκρώ­σι­μη πομπή ακο­λού­θη­σαν χιλιά­δες εργάτες.

Οι συγκρού­σεις τερ­μα­τί­στη­καν μόνον όταν ο Πρό­ε­δρος των ΗΠΑ, Γού­ντρο Γουίλ­σον, έστει­λε μονά­δες του ομο­σπον­δια­κού στρα­τού στην περιο­χή. Σύμ­φω­να με τα στα­τι­στι­κά στοι­χεία της ομο­σπον­δια­κής κυβέρ­νη­σης, σκο­τώ­θη­καν συνο­λι­κά 69 άτο­μα. Στον θλι­βε­ρό απο­λο­γι­σμό θα πρέ­πει να προ­σθέ­σου­με και τα εξής: 400 απερ­γοί συνε­λή­φθη­σαν, 332 από αυτούς παρα­πέμ­φθη­καν για φόνο και μόνο ένας, ο Τζον Λόου­σον, κατα­δι­κά­στη­κε αλλά το Ανώ­τα­το Δικα­στή­ριο του Κολο­ρά­ντο αργό­τε­ρα τον αθώ­ω­σε. Από την εθνο­φρου­ρά παρα­πέμ­φθη­καν 22 άτο­μα — ανά­με­σά τους και δέκα αξιω­μα­τι­κοί — και σε μια παρω­δία δίκης, που ως τέτοια διδά­σκε­ται σήμε­ρα σε διά­φο­ρες πανε­πι­στη­μια­κές σχο­λές, αθω­ώ­θη­καν όλοι, πλην του λοχα­γού Λίντερ­φελντ, ο οποί­ος δολο­φό­νη­σε τον Τίκα. Όμως, η ποι­νή που του επι­βλή­θη­κε ήταν απλή πει­θαρ­χι­κή επίπληξη.

Σε ένδει­ξη δια­μαρ­τυ­ρί­ας για τα γεγο­νό­τα του Λάντλο­ου, διά­φο­ροι μεταρ­ρυθ­μι­στές και σοσια­λι­στές οργά­νω­σαν πικε­το­φο­ρί­ες σ’ όλη τη χώρα.

- Ο συγ­γρα­φέ­ας Άπτον Σίν­κλαιρ (που αργό­τε­ρα έγρα­ψε το μυθι­στό­ρη­μα «King Coal») στή­θη­κε επί μέρες έξω από τα γρα­φεία του Ροκ­φέ­λερ στη Νέα Υόρ­κη σε σιω­πη­λή διαδήλωση.

- Στο Σικά­γο πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε μεγά­λη δια­δή­λω­ση με πρω­το­βου­λία της εφη­με­ρί­δας “Masses”. Ο Σίν­κλαιρ και ο προ­ο­δευ­τι­κός δικα­στής του Ντέν­βερ, Μπ. Μπ. Λίν­τσεϊ, ταξί­δε­ψαν μαζί με γυναί­κες απερ­γών σ’ όλη την Αμε­ρι­κή μιλώ­ντας σε συγκε­ντρώ­σεις για την σφα­γή του Λάντλοου.

- Το χρο­νι­κό της απερ­γί­ας δεν γρά­φτη­κε ποτέ. Είχε σχε­δόν ξεχα­στεί, ώσπου το 1944 ο τρα­γου­δι­στής Γού­ντι Γκά­θρι έγρα­ψε ένα τρα­γού­δι με τίτλο «The Ludlow Massacre». Το τρα­γού­δι ακου­γό­ταν συχνά στις δια­δη­λώ­σεις της δεκα­ε­τί­ας του ’60.

- Ο ποι­η­τής Ντέι­βιντ Μέι­σον έγρα­ψε ένα ποι­η­τι­κό μυθι­στό­ρη­μα 4.800 στί­χων με τίτλο: “Ποιος ήταν ο Λού­ης Τίκας”, όπου περι­γρά­φε­ται η ζωή του Έλλη­να πρω­τα­γω­νι­στή του αμε­ρι­κα­νι­κού εργα­τι­κού κινήματος.

- Την ζωή του Τίκα επα­νέ­φε­ρε στο προ­σκή­νιο ο ελλη­νο­α­με­ρι­κα­νός συγ­γρα­φέ­ας Ζήσης Παπα­νι­κό­λας (1991), γρά­φο­ντας την βιο­γρα­φία του σε ένα βιβλίο.

- Τον χρό­νο 2001 ο Αμε­ρι­κα­νός τρα­γου­δο­ποιός Φρανκ Μάνινγκ (Frank Manning) στη­ριγ­μέ­νος στις ανα­μνή­σεις του παπ­πού του που συμ­με­τεί­χε στην απερ­γία του Λάντλο­ου, έγρα­ψε το τρα­γού­δι «Λού­ης Τίκας», που βρα­βεύ­τη­κε στο δια­γω­νι­σμό «Γού­ντι Γκά­θρι». Το τρα­γού­δη­σε στις ετή­σιες εκδη­λώ­σεις που διορ­γα­νώ­νο­νται στο Λάντλο­ου από την Ένω­ση Ανθρα­κω­ρύ­χων και το 2007 το τρα­γού­δη­σε και στην Ελλάδα.

- Σήμε­ρα το Λάντλο­ου είναι μια πόλη-φάντα­σμα. Στον χώρο της σφα­γής, στην περιο­χή Τρί­νι­νταντ, έχει στη­θεί μεγα­λο­πρε­πές μνη­μείο από γρα­νί­τη στη μνή­μη των θυμά­των. Εκεί υπάρ­χει και ο τάφος του γεν­ναί­ου Λούη Τίκα.

- Στο Ρέθυ­μνο, τόπος κατα­γω­γής του, προς τιμήν του, υπάρ­χει οδός Ηλία Σπα­ντι­δά­κη και προ­το­μή του.

- Τον 2013 η δημο­σιο­γρά­φος Λαμπρι­νή Θωμά και ο σκη­νο­θέ­της Νίκος Βεντού­ρας γύρι­σαν το ντο­κι­μα­ντέρ ”Παλη­κά­ρι” (Ο Λού­ης Τίκας και η σφα­γή του Λάντλοου).

- «Απο­στό­λης Μπερ­δε­μπές» είναι το όνο­μα της ομά­δας που γύρι­σε το ντο­κυ­μα­ντέρ ”Ludlow, oι Έλλη­νες στους Πολέ­μους του Άνθρα­κα” και η οποία έχει στο ενερ­γη­τι­κό της το γνω­στό ντο­κι­μα­ντέρ ”Ταξι­συ­νει­δη­σία” (2013). Ο Απο­στό­λης Μπερ­δε­μπές ήταν ένας αγω­νι­στής της ελλη­νι­κής παροι­κί­ας της Νέας Υόρ­κης στα χρό­νια της χού­ντας, ένας αγνός και πρω­το­πό­ρος άνθρω­πος, που πέθα­νε πολύ νέος, μία ημέ­ρα πριν κλεί­σει τα 31 του χρό­νια. Οι συντε­λε­στές της ται­νί­ας είναι οι Λεω­νί­δας Βαρ­δα­ρός (σκη­νο­θε­σία), Προ­κό­πης Δάφ­νος (διευ­θυ­ντής φωτο­γρα­φί­ας), Ρήγας Αξε­λός (αφή­γη­ση), Ξενο­φώ­ντας Βαρ­δα­ρός (μοντάζ και μου­σι­κές επι­λο­γές), Ανδρέ­ας Γκό­βας (ηχο­λή­πτης) και Φρό­σω Τσού­κα (έρευ­να).