Συμφωνία της Βάρκιζας: Επέτειος του απαράδεκτου και ταπεινωτικού συμβιβασμού

Στις 12 Φλε­βά­ρη 1945, έπει­τα από τις 33 μέρες ηρω­ι­κής πάλης του λαού της Αθή­νας και του Πει­ραιά, το Δεκέμ­βρη του ’44, ενά­ντια στο βρε­τα­νι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό και στην ελλη­νι­κή αστι­κή τάξη και υπό το βάρος της στρα­τιω­τι­κής ήττας, υπο­γρά­φη­κε η απα­ρά­δε­κτη Συμ­φω­νία της Βάρκιζας. 

Οι δια­βου­λεύ­σεις μετα­ξύ των εκπρο­σώ­πων του ΕΑΜ και της κυβέρ­νη­σης του Ν. Πλα­στή­ρα, ξεκί­νη­σαν στις 3 Φλε­βά­ρη 1945 στη Βάρ­κι­ζα και κατέ­λη­ξαν στις 12 του μηνός στη Συμφωνία.

Την αντι­προ­σω­πεία του ΕΑΜ απο­τε­λού­σαν οι Γ. Σιά­ντος (Γραμ­μα­τέ­ας της ΚΕ του ΚΚΕ και επι­κε­φα­λής της αντι­προ­σω­πεί­ας), Μ. Παρ­τσα­λί­δης (Γραμ­μα­τέ­ας της ΚΕ του ΕΑΜ) και Η. Τσι­ρι­μώ­κος (ΓΓ του κόμ­μα­τος Ενω­ση Λαϊ­κής Δημο­κρα­τί­ας). Την κυβερ­νη­τι­κή αντι­προ­σω­πεία απο­τε­λού­σαν οι Ι. Σοφια­νό­που­λος (υπουρ­γός Εξω­τε­ρι­κών και επι­κε­φα­λής της αντι­προ­σω­πεί­ας), Περ. Ράλ­λης (υπουρ­γός Εσω­τε­ρι­κών) και Ι. Μακρό­που­λος (υπουρ­γός Γεωρ­γί­ας). Στη Βάρ­κι­ζα, βρί­σκο­νταν επί­σης και διηύ­θυ­ναν την κυβερ­νη­τι­κή αντι­προ­σω­πεία από τα παρα­σκή­νια οι Βρε­τα­νοί Μακ Μίλαν και Λίπερ.

Πέρα από το γενι­κά απα­ρά­δε­κτο της συμ­φω­νί­ας, απα­ρά­δε­κτη ήταν ειδι­κό­τε­ρα η υπο­χώ­ρη­ση στο ζήτη­μα της αμνη­στί­ας, το άρθρο 3, αφού με αυτό αφή­νο­νταν ανυ­πε­ρά­σπι­στοι στην αστι­κή μανία χιλιά­δες αγω­νι­στές των ΕΑΜ — ΕΛΑΣ — ΕΠΟΝ, με τη δυνα­τό­τη­τα μάλι­στα να διω­χθούν ως κοι­νοί εγκληματίες.

Την ίδια μέρα, 12 Φλε­βά­ρη 1945, συνε­δρί­α­σε και η ΚΕ του ΕΑΜ, η οποία ενέ­κρι­νε ομό­φω­να τη Συμ­φω­νία. Στις 15 Φλε­βά­ρη η ΚΕ του ΕΛΑΣ εξέ­δω­σε προ­κή­ρυ­ξη για την απο­στρά­τευ­ση του ΕΛΑΣ. Απευ­θυ­νό­με­νη στους μαχη­τές του ΕΛΑΣ, ανά­με­σα σε άλλα, σημεί­ω­νε: «Η συμ­φω­νία της 12ης Φλε­βά­ρη τερ­μα­τί­ζει τον ένο­πλο αγώ­να σας. Τώρα, ήλθε η ώρα να κατα­θέ­σε­τε με τιμή τα δοξα­σμέ­να όπλα σας. Ομως το έργο σας δεν ολο­κλη­ρώ­θη­κε. Ο δεύ­τε­ρος μεγά­λος σκο­πός του αγώ­να μας, η κατο­χύ­ρω­ση της λαϊ­κής κυριαρ­χί­ας και η δημιουρ­γία των προ­ϋ­πο­θέ­σε­ων εκεί­νων που θα εξα­σφα­λί­σουν την ανε­μπό­δι­στη δημο­κρα­τι­κή εξέ­λι­ξη του τόπου, περι­μέ­νει την πραγ­μα­το­ποί­η­σή του».

Σε λιγό­τε­ρο από 48 ώρες μετά την υπο­γρα­φή της Συμ­φω­νί­ας, οι επι­θέ­σεις στα γρα­φεία της «Ελεύ­θε­ρης Ελλά­δας» και του «Ριζο­σπά­στη» (στις 13 και 14 Φλε­βά­ρη αντί­στοι­χα), προ­μή­νυαν τι θα επα­κο­λου­θού­σε. Ανή­με­ρα της υπο­γρα­φής, η κυβέρ­νη­ση Πλα­στή­ρα φρό­ντι­σε να ανα­συ­στή­σει το υφυ­πουρ­γείο Ασφαλείας. 

Η ηγε­σία του ΚΚΕ έπρε­πε να απορ­ρί­ψει και την παρα­μι­κρή ιδέα για την παρά­δο­ση των όπλων και τη διά­λυ­ση του ΕΛΑΣ. Ομως, στις 28 Φλε­βά­ρη 1945 ο ΕΛΑΣ απο­στρα­τεύ­θη­κε. Ακρι­βώς ένα χρό­νο μετά τη Συμ­φω­νία της Βάρ­κι­ζας, συνήλ­θε στην Αθή­να η 2η Ολο­μέ­λεια της ΚΕ του ΚΚΕ που απο­φά­σι­σε τελι­κά την προ­ο­δευ­τι­κή έναρ­ξη του ένο­πλου αγώνα. 

Οι παρά­γο­ντες που οδή­γη­σαν στην υπο­γρα­φή της Συμ­φω­νί­ας της Βάρ­κι­ζας, πέρα από τη στα­θε­ρή ηττο­πα­θή άπο­ψη ότι το ΚΚΕ και το ΕΑΜ δεν μπο­ρού­σαν να διε­ξά­γουν αγώ­να κατά των Αγγλων με θετι­κό απο­τέ­λε­σμα, ήταν πρω­ταρ­χι­κά: Η εμμο­νή στην κοι­νο­βου­λευ­τι­κή στρα­τη­γι­κή της «ομα­λής δημο­κρα­τι­κής εξέ­λι­ξης», σε συνάρ­τη­ση και με την πίε­ση των συμ­μά­χων του ΚΚΕ στο ΕΑΜ να υπο­γρα­φτεί συμ­φω­νία, άρα η οπορ­του­νι­στι­κή άπο­ψη ότι σε αυτήν την περί­πτω­ση το ΕΑΜ θα δια­λυ­θεί και το ΚΚΕ θα βρε­θεί απομονωμένο. 

Από τη μελέ­τη των γεγο­νό­των και της ιστο­ρί­ας του Κόμ­μα­τος  βγαί­νει ως κατα­στά­λαγ­μα το συμπέ­ρα­σμα ότι το ΚΚΕ δεν αντι­με­τώ­πι­σε τον εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό αγώ­να ως κρί­κο για την κατά­κτη­ση της εργα­τι­κής εξου­σί­ας, αλλά αυτο­νό­μη­σε την πάλη ενά­ντια στους κατα­κτη­τές από την πάλη για την ανα­τρο­πή της αστι­κής εξουσίας.

Πλού­σιο υλι­κό και ανά­λυ­ση για την Συμ­φω­νία της Βάρ­κι­ζας, τα γεγο­νό­τα που προη­γή­θη­καν αλλά και ακο­λού­θη­σαν, περι­λαμ­βά­νο­νται: Στην ανα­νε­ω­μέ­νη έκδο­ση του Δοκι­μί­ου Ιστο­ρί­ας του ΚΚΕ για την περί­ο­δο 1918–1949 και στο βιβλίο «Δεκέμ­βρης του ’44, Κρί­σι­μη ταξι­κή σύγκρου­ση (άρθρα και ντο­κου­μέ­ντα)», Συλ­λο­γι­κό — επι­μέ­λεια: Τμή­μα Ιστο­ρί­ας της ΚΕ του ΚΚΕ, «Σύγ­χρο­νη Επο­χή» 2014.