Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Σύμφωνο συμβίωσης: Τα «ατομικά δικαιώματα» ως δόλωμα του εκμεταλλευτικού συστήματος

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας//

Το τελευ­ταίο διά­στη­μα, μέσα στη λαί­λα­πα των βάρ­βα­ρων αντι­λαϊ­κών μέτρων του τρί­του μνη­μο­νί­ου της συγκυ­βέρ­νη­σης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, επα­νήλ­θε το ζήτη­μα του λεγό­με­νου «συμ­φώ­νου συμ­βί­ω­σης» για τα ομό­φυ­λα ζευ­γά­ρια. Πρω­τού μπού­με στην ουσία του θέμα­τος, είναι ανα­γκαίο να συμ­φω­νή­σου­με στο εξής: Οποια­δή­πο­τε είδους προ­σβλη­τι­κή ή ρατσι­στι­κή συμπε­ρι­φο­ρά σε βάρος ανθρώ­πων εξαι­τί­ας του σεξουα­λι­κού προ­σα­να­το­λι­σμού τους είναι, πέρα ως πέρα, απα­ρά­δε­κτη και κατα­δι­κα­στέα. Δεν χωρά η παρα­μι­κρή αμφι­βο­λία ότι, ως προς αυτό, ο νόμος πρέ­πει να είναι αυστη­ρός – όπως αυστη­ρή πρέ­πει να είναι η τιμω­ρία απέ­να­ντι σε οποια­δή­πο­τε ρατσι­στι­κή συμπε­ρι­φο­ρά, είτε αυτή στο­χο­ποιεί ΛΟΑΤ άτο­μα, είτε εθνο­τι­κές και θρη­σκευ­τι­κές μειονότητες.

Ο σεξουα­λι­κός προ­σα­να­το­λι­σμός του ατό­μου, όπως και οι θρη­σκευ­τι­κές του πεποι­θή­σεις, απο­τε­λούν προ­σω­πι­κό ζήτη­μα. Τις τελευ­ταί­ες δεκα­ε­τί­ες, τόσο παγκο­σμί­ως όσο και στην Ελλά­δα, παρα­τη­ρεί­ται μια προ­σπά­θεια να δια­χω­ρι­στεί η κοι­νω­νία με βάση τα «ατο­μι­κά δικαιώ­μα­τα». Πρό­κει­ται για μια προ­σπά­θεια δια­χω­ρι­σμού εξαι­ρε­τι­κά βολι­κή για το καπι­τα­λι­στι­κό σύστη­μα – τη θέση του ταξι­κού δια­χω­ρι­σμού της κοι­νω­νί­ας να πάρει ένας δια­χω­ρι­σμός στη βάση «ατο­μι­κών δικαιω­μά­των» και προ­σω­πι­κών ζητη­μά­των, όπως για παρά­δειγ­μα ο σεξουα­λι­κός προ­σα­να­το­λι­σμός του καθε­νός. Η ιστο­ρία του καπι­τα­λι­στι­κού, εκμε­ταλ­λευ­τι­κού συστή­μα­τος βρί­θει παρα­δειγ­μά­των όπου, σκο­πί­μως, ο ταξι­κός δια­χω­ρι­σμός της κοι­νω­νί­ας συσκο­τί­ζε­ται με τεχνη­τούς δια­χω­ρι­σμούς μέσα στις ίδιες τις κοι­νω­νί­ες: λευ­κοί ενα­ντί­ον μαύ­ρων, χρι­στια­νοί ενα­ντί­ον μου­σουλ­μά­νων, θρη­σκευό­με­νοι ενα­ντί­ον άθε­ων, ετε­ρο­φυ­λό­φι­λοι ενα­ντί­ον ομο­φυ­λό­φι­λων, προ­ο­δευ­τι­κοί ενα­ντί­ον συντη­ρη­τι­κών κλπ. Το ποιός οφε­λεί­ται, εν τέλει, από τέτοιου είδους πλα­σμα­τι­κούς κοι­νω­νι­κούς δια­χω­ρι­σμούς είναι κάτι που το δεί­χνει η ιστορία.

Το καπι­τα­λι­στι­κό σύστη­μα έχει απο­δεί­ξει πως είναι σε θέση να χρη­σι­μο­ποιεί μια σει­ρά ατο­μι­κών δικαιω­μά­των (όπως ο σεξουα­λι­κός προ­σα­να­το­λι­σμός) προ­κει­μέ­νου να συσκο­τί­σει το προ­φα­νές: πως η εκμε­τάλ­λευ­ση ανθρώ­που από άνθρω­πο έχει ταξι­κό πρό­ση­μο, πως ο εργα­ζό­με­νος (είτε ετε­ρο­φυ­λό­φι­λος, είτε ομο­φυ­λό­φι­λος) είναι το ίδιο θύμα της εκμε­ταλ­λευ­τι­κής κοι­νω­νί­ας. Σε αυτό το σημείο οφεί­λου­με να επι­ση­μά­νου­με το εξής: Είναι άλλο ζήτη­μα η πάλη για την κατάρ­γη­ση κοι­νω­νι­κών δια­κρί­σε­ων με βάση τον σεξουα­λι­κό τους προ­σα­να­το­λι­σμό και άλλο η σκό­πι­μη προ­ώ­θη­ση, μέσω του καπι­τα­λι­στι­κού μάρ­κε­τινγκ, του λεγό­με­νου «τρί­του φύλου». Στην ιστο­ρία του κινή­μα­τος για τα δικαιώ­μα­τα των ΛΟΑΤ (που άνθι­σε τις δεκα­ε­τί­ες 1960–70) συνα­ντά­με προ­σω­πι­κό­τη­τες όπως, για παρά­δειγ­μα, ο αμε­ρι­κα­νός ακτι­βι­στής και πολι­τι­κός Χάρ­βεϊ Μιλκ. Ο Μιλκ, που δολο­φο­νή­θη­κε το 1978, ήταν ο πρώ­τος- ανοι­χτά- ομο­φυ­λό­φι­λος που εκλέ­χθη­κε σε δημό­σιο αξί­ω­μα στην Καλι­φόρ­νια και πιο συγκε­κρι­μέ­να στο δημο­τι­κό συμ­βού­λιο του Σαν Φραν­σί­σκο. Σε μια περί­ο­δο που στις ΗΠΑ κυριαρ­χού­σε η πάλη για τα δικαιώ­μα­τα των μειο­νο­τή­των και που δυνά­μω­νε το αντι­πο­λε­μι­κό κίνη­μα ενά­ντια στην ιμπε­ρια­λι­στι­κή επέμ­βα­ση στο Βιετ­νάμ, ο Μιλκ κατά­φε­ρε να κινη­το­ποι­ή­σει ανθρώ­πους και φορείς, υπέρ των ομο­φυ­λό­φι­λων απο­σπώ­ντας νομι­κές παρα­χω­ρή­σεις από την πολιτεία.

Στην πρό­σφα­τη ιστο­ρία, ωστό­σο, του κινή­μα­τος για τα δικαιώ­μα­τα των ΛΟΑΤ σημειώ­θη­κε μια σημα­ντι­κή παρε­κτρο­πή. Στα­δια­κά, το κίνη­μα των ομο­φυ­λό­φι­λων, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώ­πη, βυθι­ζό­με­νο στον ευδαι­μο­νι­σμό του σύγ­χρο­νου καπι­τα­λι­σμού, πέρα­σε τα όρια της υπερ­βο­λής. Από κίνη­μα με κοι­νω­νι­κά, αντι­ρα­τσι­στι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά μετα­τρά­πη­κε σε καρι­κα­τού­ρα κινή­μα­τος, ξεπερ­νώ­ντας πολ­λές φορές το μέτρο της ανθρώ­πι­νης αξιο­πρέ­πειας. Αυτό μπο­ρεί να εξη­γη­θεί εν μέρει από το γεγο­νός ότι για ολό­κλη­ρες δεκα­ε­τί­ες, τα ομο­φυ­λό­φι­λα άτο­μα ανα­γκά­ζο­νταν να κρύ­βουν, ή και να κατα­πιέ­ζουν τον σεξουα­λι­κό τους προ­σα­να­το­λι­σμό φοβού­με­να ρατσι­στι­κή αντι­με­τώ­πι­ση. Έτσι, ένα μεγά­λο τμή­μα του ΛΟΑΤ κινή­μα­τος πέρα­σε στην αντί­δρα­ση, στην υπερ­βο­λή ως μέσο εκδί­κη­σης και εν τέλει στο να θέτει αιτή­μα­τα (π.χ. υιο­θε­σία παι­διών) που καμία σύγ­χρο­νη κοι­νω­νι­κή ανά­γκη δεν απαιτεί.

Κάπως έτσι φτά­σα­με στο λεγό­με­νο «σύμ­φω­νο συμ­βί­ω­σης». Η συμ­βί­ω­ση μετα­ξύ δύο ατό­μων, όπως άλλω­στε και ο σεξουα­λι­κός προ­σα­να­το­λι­σμός τους, είναι προ­σω­πι­κό ζήτη­μα. Η ουσία του θέμα­τος βρί­σκε­ται στο ότι το Σύμ­φω­νο Συμ­βί­ω­σης απο­τε­λεί σκα­λο­πά­τι που οδη­γεί στην υιο­θε­σία παι­διών από ομό­φυ­λα ζευ­γά­ρια. Εάν όμως η συμ­βί­ω­ση δύο ενή­λι­κων απο­τε­λεί προ­σω­πι­κή τους υπό­θε­ση, δεν συμ­βαί­νει το ίδιο με τη δημιουρ­γία οικο­γέ­νειας που απο­τε­λεί ουσια­στι­κά θεσμό προ­στα­σί­ας των παι­διών. Η βιο­λο­γι­κή σχέ­ση άνδρα-γυναί­κας, ως απο­τέ­λε­σμα της φυσιο­λο­γί­ας του ανθρώ­που, είναι επι­στη­μο­νι­κά απο­δε­δειγ­μέ­νο ότι απο­τε­λεί κομ­βι­κής σημα­σί­ας ζήτη­μα για την ομα­λή ψυχι­κή και σωμα­τι­κή ανά­πτυ­ξη των παι­διών. Σε δια­φο­ρε­τι­κή περί­πτω­ση, η αντί­λη­ψη που γεν­νά στο παι­δί η συμ­βί­ω­ση με ομό­φυ­λους γονείς έχει, εκ των πραγ­μά­των, χαρα­κτή­ρα ανορ­θο­λο­γι­κό και δια­στρε­βλω­μέ­νο. Ασφα­λώς, στο πλαί­σιο αυτό, ανα­πτύσ­σε­ται στους κόλ­πους της επι­στη­μο­νι­κής κοι­νό­τη­τας σχε­τι­κή συζή­τη­ση και έρευ­να, η οποία όμως μέχρι σήμε­ρα δεν έχει κατα­λή­ξει σε μια ενιαία, ευρεί­ας απο­δο­χής επι­στη­μο­νι­κά τεκ­μη­ριω­μέ­νη άποψη.

Τα νομι­κά κενά που καλεί­ται- σύμ­φω­να με την κυβέρ­νη­ση- να καλύ­ψει το «Σύμ­φω­νο Συμ­βί­ω­σης» μπο­ρούν να καλυ­φθούν μέσω βελ­τιώ­σε­ων και τρο­πο­ποι­ή­σε­ων στο υπάρ­χον αστι­κό δίκαιο. Μια σει­ρά, δηλα­δή, ζητή­μα­τα, όπως για παρά­δειγ­μα, το κλη­ρο­νο­μι­κό, θα μπο­ρού­σε να επι­λυ­θούν μέσω άλλων νομι­κών δια­δι­κα­σιών (δια­θή­κη, συμ­φω­νη­τι­κό) που προ­βλέ­πο­νται από το νόμο. Σε αυτό το σημείο, ενδε­χο­μέ­νως, κάποιος να υπο­στη­ρί­ξει ότι το σύμ­φω­νο συμ­βί­ω­σης απο­τε­λεί διέ­ξο­δο απ’ το γρα­φειο­κρα­τι­κό κυκε­ώ­να των νομι­κών δια­δι­κα­σιών. Πράγ­μα­τι. Η λύση στο πρό­βλη­μα της γρα­φειο­κρα­τί­ας, όμως, θα μπο­ρού­σε να δωθεί μέσω της απλο­ποί­η­σης του πολι­τι­κού γάμου. Για­τί η κυβέρ­νη­ση δεν απλο­ποιεί τις δια­δι­κα­σί­ες του πολι­τι­κού γάμου αντί να νομο­θε­τεί για το σύμ­φω­νο συμβίωσης;

Τελειώ­νο­ντας, δε μπο­ρού­με να μην ανα­φερ­θού­με στην υπο­κρι­σία ορι­σμέ­νων που ανα­γά­γουν την απο­δο­χή ή μη του συμ­φώ­νου συμ­βί­ω­σης ως… μέτρο «προ­ο­δευ­τι­κό­τη­τας». Σε μια περί­ο­δο που η καπι­τα­λι­στι­κή λαί­λα­πα, η αντι­λαϊ­κή πολι­τι­κή συγκυ­βέρ­νη­σης, ΕΕ και θεσμών, τσα­κί­ζει εργα­τι­κά, ασφα­λι­στι­κά δικαιώ­μα­τα και φορ­τώ­νει νέα βάρη στη λαϊ­κή οικο­γέ­νεια, είναι του­λά­χι­στον υπο­κρι­τι­κό να δια­χω­ρί­ζο­νται οι πολι­τι­κές δυνά­μεις σε «προ­ο­δευ­τι­κές» και «συντη­ρη­τι­κές» βάσει των θέσε­ων τους για το σύμ­φω­νο συμ­βί­ω­σης ή σε επι μέρους ατο­μι­κά δικαιώ­μα­τα. Το μονα­δι­κό, ουσια­στι­κό μέτρο με το οποίο οφεί­λου­με να κρί­νου­με τις πολι­τι­κές δυνά­μεις είναι το για ποιά κοι­νω­νι­κή τάξη αγω­νί­ζο­νται και ποια­νού το όφε­λος υπε­ρα­σπί­ζο­νται. Και σε αυτό δε χωρά­ει κανέ­νας άλλος δια­χω­ρι­σμός παρά μονά­χα ο εξής ένας: Ή με το Κεφά­λαιο, ή με την εργα­τι­κή τάξη.

 

* υπο­ψήφ. Διδά­κτωρ Πολι­τι­κών Επι­στη­μών και Ιστορίας.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο