Γράφει η Τασσώ Γαΐλα //
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια
Το 2011 και υπό την αιγίδα του Ουκρανικού Συμβουλίου Ειρήνης οι εκδόσεις Άλφα πί /Χίος κυκλοφόρησαν πολυτελή έκδοση-τόμο με τίτλο: Ταράς Σεβτσένκο «Διαθήκη».
Ταράς Σεβτσένκο (9 Μαρτίου 1814, Μορίντσκι Ουκρανίας-10 Μαρτίου 1861, Αγία Πετρούπολη): Διάσημος σε όλο τον κόσμο ο εθνικός ποιητής της Ουκρανίας που όμως συνεχίζει ακόμη και μετά από αυτή την έκδοση της αξιοπρόσεκτης παρουσιαζόμενης έρευνας Ουκρανών Πανεπιστημιακών και λογοτεχνών να παραμένει… σχεδόν άγνωστος στη χώρα μας.
Αυτή και η αιτία της παρουσίασης του βιβλίου έστω και 10 χρόνια μετά την έκδοση του.
Αλήθεια, ποιος είναι ο Ταράς Σεβτσένκο ο οποίος έζησε μόνο 47 χρόνια; Τα πρώτα 24 πέρασαν μέσα σε άθλια ίζμπα του δουλοπάροικου αγρότη, άλλα 10 κύλησαν στα κάτεργα και την εξορία και τα υπόλοιπα ήταν χρόνια αγώνα στο πλευρό του βασανισμένου λαού.
Ποιος είναι ο Ταράς Σεβτσένκο που το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ουκρανίας –στο Κίεβο- φέρει το όνομα του, ο τόπος ταφής του που τον επισκέφτηκε κι ο ποιητής μας Γιάννης Ρίτσος είναι τόπος προσκυνήματος Ουκρανών και ανθρώπων θιασωτών της Ελευθερίας από όλο τον πλανήτη , που διδάσκετε στα σχολεία και Πανεπιστήμια δεκάδων χωρών, τα βιβλία του μεταφρασμένα σε πολλές γλώσσες πωλούνται παγκόσμια και τέλος, διαρκώς σε όλο τον κόσμο λαμβάνουν χώρα εκθέσεις ζωγραφικής με έργα του;
Είναι ο Εθνικός ποιητής της Ουκρανίας του οποίου η ζωή και το έργο είναι αδιάρρηκτα δεμένα με την τραγική μοίρα της πατρίδας του . Διπλός ζυγός βάραινε τότε την Ουκρανία- εθνικός και κοινωνικός. Η δουλοπαροικία από την μια πλευρά και η αποικιακή σκλαβιά από την άλλη.
Σύντομο βιογραφικό:
Οι γονείς του Ταράς Σεβτσένκο — Тарас Григорович Шевченко (Ουκρανικά) ήταν αγρότες δουλοπάροικοι στον φεουδάρχη Ενγκελγκάρντ. Αν και γεννήθηκε στο χωριό Μορίντσι τα παιδικά του χρονιά τα πέρασε στο χωριό Κιρίλοβκα. Η μητέρα του πέθανε το 1823 και ο πατέρας του ξαναπαντρεύτηκε. Δυο χρονιά αργότερα πέθανε και ο πατέρας του. Ο Ταράς ασχολήθηκε με την κτηνοτροφία ενώ την ιδία περίοδο της ζωής του ήρθε κοντά στην Εκκλησία οπού εκεί και έμαθε τα πρώτα του γράμματα. Στην Εκκλησία πήρε και τα πρώτα μαθήματα βυζαντινής εικονογραφίας. Την αγάπη προς την τέχνη αυτή δεν εγκατέλειψε ποτέ. Το 1838 αποκτά την ελευθερία του από τον φεουδάρχη και ως ελεύθερος πολίτης πλέον δίνει εξετάσεις και εισάγεται στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Αγίας Πετρούπολης, την οποία και τελείωσε το 1844. Επιστρέφει στην Ουκρανία οπού τον βρίσκουμε δάσκαλο ζωγραφικής στο Πανεπιστήμιο του Κιέβου. Το Μάρτιο του 1847 τα όργανα της Αυτοκρατορικής Ρωσίας τον συνέλαβαν για την συγγραφή αντιτσαρικών ποιημάτων και τη συμμετοχή του στην Αδελφότητα Κυρίλλου και Μεθοδίου. Δικάστηκε και καταδικάστηκε σε φυλάκιση και εξορία στο Ορενμπούργκ χωρίς το δικαίωμα να γράφει και να ζωγραφίζει.
Το 1857 με την βοήθεια των φίλων του απελευθερώνεται και το 1858 επιστρέφει αρχικά στην Μόσχα και μετά στην Αγία Πετρούπολη. Το 1859 τον βρίσκουμε στην Ουκρανία. Όμως η πολιτική του δράση τον φέρνει και πάλι αντιμέτωπο με τις αρχές που τον υποχρεώνουν να γυρίσει στην Αγία Πετρούπολη όπου και πέθανε. Η σορός του τάφηκε αρχικά στο Νεκροταφείο της Παναγίας του Σμολέν στην Αγία Πετρούπολη, αλλά το 1861 μεταφέρθηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Ο λόφος όπου τάφηκε φέρει το όνομά του, σε ένδειξη τιμής από τον Ουκρανικό λαό.
…………………………………………….
Ο Ταράς Σεβτσένκο άρχισε να γραφεί ποιήματα ήδη από τη δεκαετία του 1830. Το 1840 στην Αγία Πετρούπολη εκδόθηκε η πρώτη ποιητική συλλογή του με το όνομα «Κόμπζαρ»(=Βάρδος).. Το 1845 το ποίημα «Γαϊνταμακι», το 1843 οι κύκλοι ποιημάτων «Τρία Καλοκαίρια», «Καύκασος», «Για τους νεκρούς και τους ζωντανούς», τα ποιήματα «Τσιγγίριν, Τσιγγίριν», «Στέκεται στο χωρίο Σουμπότοβ», στα οποία εκφράζει τα κοινωνικό πολιτικά του πιστεύω. Με αναμνήσεις από την φυλακή έγραψε το κύκλο ποιημάτων «Στο κελί». Το 1854 – 1858 έγραψε ποίηση στη ρωσική γλώσσα καθώς και τα διηγήματα «Μουσικός», «Καλλιτέχνης», «Δυστυχισμένος», «Η Καπετάνισσα», «Οι δίδυμοι». Τα τελευταία διηγήματα του Σεβτσένκο είναι «Η βόλτα με ευχαρίστηση και με ήθος».
Ο Σεβτσένκο εκτός από ποιητής ήταν και ζωγράφος, με ιδιαίτερη επίδοση στις ακουαρέλες. Πάνω από 1000 έργα ζωγραφικής, γλυπτικής, ελαιογραφιών και σχεδίου φέρουν την υπογραφή του. Επίσης για το έργο του πάνω στις γκραβούρες έχει λάβει το τίτλο του Ακαδημαϊκού της Γκραβούρας.( από την σελίδα:Kertctt.ru)
Ο Ταράς Σεβτσένκο, δεν ήταν μόνο ποιητής-αλλά όπως αναφέρει κι ο βιογράφος του- ‚και δραματουργός, στοχαστής, πεζογράφος, ιστορικός, εθνολόγος, λαογράφος καθώς και ζωγράφος , ο οποίος άφησε μεγάλη καλλιτεχνική κληρονομιά στον ουκρανικό λαό. (περισσότερα από 1200 έργα ζωγραφικής).Έργα του στο: ukranorama.gr
‘Διαθήκη’ ένα από τα σημαντικότερα ποιήματα του Σεβστένκο, του απόλυτα ιδιοφυή ποιητή‑, πολιτική εντολή στις επόμενες γενιές, το αποκορύφωμα της ιδεολογικής και κοινωνικής εξέλιξης του. ‘Διαθήκη’ κι ο τίτλος του παρουσιαζόμενου βιβλίου.
Την «Διαθήκη» ποίημα αξίας για τους Ουκρανούς αντίστοιχης του «Ύμνου εις την Ελευθερία» του Διονυσίου Σολωμού για εμάς του Έλληνες, ποίημα που η Έλλη Αλεξίου (1894–1988), συγγραφέας και εκπαιδευτικός, το μετέφρασε πρώτη στην Ελληνική γλώσσα . Η μετάφραση της κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στην εφημερίδα των Ελλήνων μεταναστών ‘Νεα ζωή’ στην Ρουμανία το 1961. Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος (1909–1990) ο δεύτερος λογοτέχνης μας που μετέφρασε την «Διαθήκη» και τρίτος ο δραματουργός, ποιητής και μεταφραστής Αλέξης Πάρνης. Να σημειώσω ότι οι τρείς αυτές μεταφράσεις του αριστουργήματος του Ταράς Σεβτσένκο, διαφέρουν πολύ μεταξύ τους κάτι που οφείλεται στην ξεχωριστή αντίληψη που προκαλεί το ποίημα. Τιμή για τα Ελληνικά γράμματα το ότι το 1989 στο Κίεβο κυκλοφόρησε τιμητική έκδοση της Διαθήκης μεταφρασμένο σε διάφορες γλώσσες του κόσμου όπου συμπεριελήφθη και η ελληνική μετάφραση του πεζογράφου και ποιητή Αλέξη Πάρνη (Σωτήρης Λεωνιδάκης Πειραιάς-1924).
Η πρώτη και μοναδική ποιητική συλλογή του Ταράς Σεβτσένκο., στην ελληνική γλώσσα, διάσημου και πολυμεταφρασμένου παγκόσμια ποιητή από τον 19ο αιώνα, ήταν το 1964 έκδοση με 28 ποιήματα με επιμέλεια Έλλης Αλεξίου/ Αθήνα και αφορμή τα 100 χρόνια από τον θάνατο του ποιητή. Ήταν έκδοση για λογαριασμό του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου και για τις μεταφράσεις εργάστηκαν αρκετοί Έλληνες ποιητές . Έλλη Αλεξίου, Γιάννης Ρίτσος, Σοφία Παπαδάκη, Ρίτα Μπούμη κλπ.
Εδώ συναντάμε το αριστουργηματικό ποίημα του Τ.Σ., ‘Καύκασος’ μεταφρασμένο από τον Γιάννη Ρίτσο κι όπως σημειώνει Ουκρανός ελληνιστής στο βιβλίο η μετάφραση του ποιητή μας θεωρείται μία από τις καλύτερες μεταφράσεις του ‘Καύκασος’ παγκοσμίως.
Ο μεγάλος καλλιτέχνης Ταράς Σεβτσένκο ‘Προμηθέας’ ο ίδιος του πνεύματος χρησιμοποιούσε στην ποίηση του ευρέως τους ήρωες και τα νοήματα των αρχαιοελληνικών και βιβλικών μύθων και θρύλων , γεγονός το οποίο επιτρέπει στον Έλληνα αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα το έργο του .Ο ήρωας της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας Προμηθέας στο ποίημα ‘Καύκασος’ αποτελεί την ενσάρκωση των ιδεών του καλού και σύμβολο της αθανασίας των ατόμων που θυσιάζουν την ζωή τους για το καλό των άλλων. Ο ίδιος ο ποιητής έχει ως ένα βαθμό την ίδια τύχη με τον Προμηθέα κι έγραψε για τον εαυτό του: <Τιμωρούμαι, βασανίζομαι αλλά δεν μετανιώνω>. Ακολουθεί μικρό απόσπασμα του ποιήματος σε μετάφραση Γ.Ρίτσου:
Τα βουνά, πέρα από τα βουνά, στα νέφη τυλιγμένα,
Καημό σπαρμένα, στο αίμα ποτισμένα.
Εκεί ο αητός απ’ την αρχή αιώνων
Τον Προμηθέα τυραννά
Συντρίβει κάθε μέρα τα πλευρά του,
Του κομματιάζει την καρδιά.
Μα όσο κι αν κομματιάζει την καρδιά του,
Όλο του το αίμα να ρουφήξει δεν μπορεί,
Πάλι η καρδιά του ζωντανεύει.
Κι από το 1964 περνάμε μόλις στο 2011(!) και την ‘Διαθήκη’ έκδοση δίγλωσση –Ελληνικά/Ουκρανικά‑,από τον εκδοτικό οίκο άλφα πί /Χίος με την συνεργασία του Ουκρανικού Συμβουλίου Ειρήνης ‚έκδοση με αφορμή τα 150 χρόνια από τον θάνατο του υμνητή της Ελευθερίας κι εθνικού της Ουκρανίας ποιητή Ταράς Σεβτσένκο.
Δίγλωσση έκδοση λοιπόν των έργων του και των μελετών γι αυτόν, η οποία παρουσιάζει την δημιουργική του προσωπικότητα τόσο ως ποιητή, όσο κι ως καλλιτέχνη, στοχαστή, και φιλόσοφο, ο οποίος εγκωμίαζε κάθε έθνος το οποίο αγωνίζεται για την ελευθερία του. Όλα τα κεφάλαια έχουν γραφεί από ελληνιστές Ουκρανούς φιλολόγους, καθηγητές οι περισσότεροι εξ αυτών Ουκρανικών Πανεπιστημίων.
Αυτά στο πρώτο μέρος του βιβλίου όπου δίνετε η ευκαιρία στον αναγνώστη μέσω της βιογραφίας του ποιητή, της ανάλυσης του έργου του-ποίηση και πεζά‑, των ομοιοτήτων του με το έργο του σύγχρονου του Δ. Σολωμού καθώς και σύντομης ιστορίας της Ουκρανίας και των Κοζάκων‑η καταγωγή του ποιητή είναι από την φυλή των Κοζάκων‑, να γνωρίσει επαρκώς τον μεγάλο ποιητή. Ενώ, στο δεύτερο μέρος συναντάμε μεταφρασμένα στην Ελληνική ποιήματα του-δίδετε και το πρωτότυπο‑, και στο τρίτο μέρος σειρά έργων του Τ.Σ., ζωγραφικής τέχνης.
«Βαριά καταραμένη μοναξιά! Θα με στείλει στον τάφο…» σημείωσε ο ίδιος στο ημερολόγιο του τρείς μήνες πριν το θάνατο του και πράγματι ο Ταράς Σεβτσένκο με τεράστια φήμη , δόξα και αναγνώριση αισθανόταν αφόρητα μόνος κι απεβίωσε μόλις στα 47 του χρόνια στις 10 Μαρτίου 1861 και στην Αγία Πετρούπολη όπου είχε καταφύγει μετά τον διωγμό του από την Μόσχα από το καθεστός του Τσάρου.
Ο Ταράς Σεβτσένκο, είναι ένας διακκεκριμένος παράγοντας της εθνικής αναγέννησης στην Ουκρανία τον 19 αιώνα, μεγάλος ποιητής, ζωγράφος, συνεπής θιασώτης της εθνικής και κοινωνικής απελευθέρωσης του Ουκρανικού λαού.
Μικρό απόσπασμα από το ποίημα του: <Περνούν οι μέρες, περνούν οι νύχτες> σε απόδοση στην γλώσσα μας από τον Ν.Λυγερό.
Περνούν οι μέρες, περνούν οι νύχτες,
Περνά το καλοκαίρι, θροΐζουν
Τα κιτρινισμένα φύλλα, κλείνουν τα μάτια,
Κοιμούνται οι σκέψεις κι η καρδιά μου,
Όλα κοιμήθηκαν και δεν ξέρω,
Αν ζω, αν πεθαίνω,
Ή απλώς πλανιέμαι στον κόσμο,
Γιατί ούτε κλαίω πιά, ούτε γελάω…
Πού’σαι τύχη μου, πού’σαι τύχη μου;
Δεν υπάρχει καμία.
Θεέ μου, αν δεν έχεις μία καλή,
Δώσε μου μία κακή, μία κακή.- ποιητής:Тарас Григорович Шевченко .
Ταράς Σεβτσένκο.
ΔΙΑΘΗΚΗ
Εκδόσεις Άλφα πι/Ροδοκανάκη 7/ Χίος. www.alfapibooks.gr