Τα ευτυχισμένα χρόνια μου στον σοσιαλισμό στην Ουγγαρία

Επι­μέ­λεια Πάνος Αλε­πλιώ­της // 

Η Zsuzsanna Clark γεν­νή­θη­κε το 1968 στην Ουγ­γα­ρία και το 1999 μετα­κό­μι­σε στην Αγγλία στον Άγγλο σύζυ­γό της. Στο βιβλίο της “Αλλη­λεγ­γύη και Γκού­λας”, το εθνι­κό φαγη­τό της Ουγ­γα­ρί­ας, που κυκλο­φό­ρη­σε πριν 10 χρό­νια, όταν κάποιοι γιόρ­τα­ζαν τα 20 χρό­νια της πτώ­σης του τεί­χους, περι­γρά­φει τα χρό­νια της στην Λαϊ­κή Δημο­κρα­τία της Ουγ­γα­ρί­ας. Παρα­θέ­του­με ένα από­σπα­σμα του βιβλί­ου με τίτλο:

-Ευτυ­χι­σμέ­νη όπως ο σκί­ου­ρος πάνω στο δέντρο, γρά­φει ανα­φε­ρό­με­νη στα παι­δι­κά της χρό­νια σαν πιο­νέ­ρος η Zsuzsanna Clark. 

Όταν με ρωτά­νε πως ήταν η ζωή μου πίσω από το “Σιδη­ρούν παρα­πέ­τα­σμα” τις δεκα­ε­τί­ες του 70 και του 80 περι­μέ­νουν οι περισ­σό­τε­ροι ιστο­ρί­ες για την Μυστι­κή Αστυ­νο­μία, ουρές για ψωμί και άλλες άσχη­μες εκφρά­σεις της ζωής σε ένα μονο­κομ­μα­τι­κό κράτος. 

Απο­γοη­τεύ­ο­νται σχε­δόν όλοι όταν τους εξη­γώ πως η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ήταν τελεί­ως δια­φο­ρε­τι­κή και ότι η κομ­μου­νι­στι­κή Ουγ­γα­ρία δεν ήταν καθό­λου μια κόλα­ση στην γη αλλά αντί­θε­τα ένα πολύ ευχά­ρι­στο μέρος για να ζει κανείς. 

Οι κομ­μου­νι­στές έδι­ναν σε όλους εγγυ­η­μέ­νη πρό­σλη­ψη, καλή σχο­λι­κή εκπαί­δευ­ση και δωρε­άν Υγεία και Πρόνοια.

Το καλύ­τε­ρο όμως από όλα ήταν το αίσθη­μα της υπέρ­με­τρης συντρο­φι­κό­τη­τας ένα αίσθη­μα που δεν υπάρ­χει στην και­νούρ­για μου χώρα την Μ. Βρε­τα­νία αλλά ούτε και στην σημε­ρι­νή Ουγ­γα­ρία όταν την επισκέπτομαι.

 Ο κόσμος τότε εμπι­στευό­ταν ο ένας τον άλλον και μοι­ρα­ζό­μα­σταν ότι είχα­με.

Γεν­νή­θη­κα στην πόλη Esztergom της βόρειας Ουγ­γα­ρί­ας το 1968. Κατά­γο­μαι από εργα­τι­κή οικο­γέ­νεια, η μητέ­ρα μου Julianna γεν­νή­θη­κε το 1939 στην ανα­το­λι­κή Ουγ­γα­ρία στις πιο φτω­χές  περιο­χές της χώρας. Πέρα­σε δύσκο­λα παι­δι­κά χρόνια 

Άφη­σε το σχο­λείο στα 11 και άρχι­σε να δου­λεύ­ει στα χωρά­φια. Έπρε­πε να σηκώ­νε­ται στις 4 το πρωί και να περ­πα­τά 5 μίλια για να αγο­ρά­σει ένα ψωμί. Όταν ήταν μικρό παι­δί πει­νού­σε τόσο πολύ που περί­με­νε δίπλα στην κότα για να πάρει το αυγό και το έπι­νε ωμό. Οι συν­θή­κες ήταν δύσκο­λες τα πρώ­τα χρό­νια του κομμουνισμού. 
Όταν ανέ­λα­βε ο Janos Kadar, η Ουγ­γα­ρία μετα­βλή­θη­κε “στο πιο ευτυ­χι­σμέ­νο στρα­τό­πε­δο” της Ανα­το­λι­κής Ευρώ­πης. Είχα­με ίσως τις περισ­σό­τε­ρες ελευ­θε­ρί­ες από οποιασ­δή­πο­τε άλλη κομ­μου­νι­στι­κή χώρα. Ένας ιδιό­τυ­πος “Γκού­λας κομ­μου­νι­σμός” επι­κρά­τη­σε στην χώρα. 

Μια από τις μεγα­λύ­τε­ρες κατα­κτή­σεις ήταν οι ευκαι­ρί­ες για ελεύ­θε­ρο χρό­νο και δια­κο­πές για όλους. 

Πριν τον πόλε­μο οι δια­κο­πές ήταν προ­νό­μιο της υψη­λής και μεσαί­ας τάξης. Τα πρώ­τα χρό­νια μετά τον πόλε­μο οι περισ­σό­τε­ροι Ούγ­γροι δού­λευαν σκλη­ρά για την ανοι­κο­δό­μη­ση της χώρας έτσι ώστε να μην υπάρ­χουν ευκαι­ρί­ες για διακοπές. 

Την δεκα­ε­τία όμως του 60 πολ­λά θέμα­τα και πλευ­ρές της ζωής βελτιώθηκαν.

 Στα τέλη της δεκα­ε­τί­ας όλοι μπο­ρού­σαν να ταξι­δέ­ψουν χάριν ενός δικτύ­ου κέντρων δια­κο­πών που χρη­μα­το­δο­τού­νταν με επι­δο­τή­σεις από τα συν­δι­κά­τα τις επι­χει­ρή­σεις και τους συνε­ται­ρι­σμούς.
Οι γονείς μου εργά­ζο­νταν στην πόλη Dorog στην κρα­τι­κή επι­χεί­ρη­ση κατα­σκευ­ής δίσκων βινύ­λιου Hungaroton και έτσι πηγαί­να­με δια­κο­πές στις εγκα­τα­στά­σεις παρα­θέ­ρι­σης στην λίμνη Balaton αυτή που ονο­μά­ζου­με “θάλασ­σα της Ουγγαρίας”. 

Οι γονείς μου στην αυλή μας είχαν ζώα και λαχα­νι­κά όπως και πολ­λοί Ούγ­γροι που ζού­σαν στην επαρ­χία. Είχα­με 50 κοτό­που­λα, γου­ρού­νια, κου­νέ­λια, πάπιες, περι­στέ­ρια και χήνες. Είχαν την δυνα­τό­τη­τα να πωλούν κρέ­ας στους φίλους πέρα από την δική μας δια­τρο­φή. Γεμί­ζα­με μαξι­λά­ρια και παπλώ­μα­τα με τα φτε­ρά και τα πού­που­λα από τις χήνες. 

Η κυβέρ­νη­ση αντι­λαμ­βα­νό­ταν την αξία της εκπαί­δευ­σης και του πολι­τι­σμού. 

Πριν τον κομ­μου­νι­σμό οι δυνα­τό­τη­τες για τα παι­διά των αγρο­τών και της εργα­τι­κής τάξης των πόλε­ων όπως εγώ, ήταν περιο­ρι­σμέ­νες. Όλα άλλα­ξαν μετά τον πόλεμο. 
Το σύστη­μα του Λυκεί­ου μετά τα 14 χωρι­ζό­ταν και σε ειδι­κές και σε επαγ­γελ­μα­τι­κές σχολές. 
Υπήρ­χαν επί­σης βρα­δι­νά σχο­λεία για παι­διά και ενή­λι­κες. Οι γονείς μου που είχαν αφή­σει το σχο­λείο από παι­διά πήγαι­ναν στα τμή­μα­τα μαθη­μα­τι­κών, ιστο­ρί­ας, Ουγ­γρι­κή λογο­τε­χνία και γραμματική.

Λάτρευα τα σχο­λι­κά μου χρό­νια και ιδιαί­τε­ρα την συμ­με­το­χή μου στους πιο­νιέ­ρους, μια δρά­ση που υπήρ­χε σε όλες τις κομ­μου­νι­στι­κές χώρες. 

Πολ­λοί άνθρω­ποι στην Δύση πίστευαν πως η δρά­ση αυτή ήταν για να γίνει πλύ­ση εγκε­φά­λου στους νέους στην κομ­μου­νι­στι­κή ιδε­ο­λο­γία. Το να είσαι όμως πιο­νέ­ρος σου έδι­νε απα­ραί­τη­τες γνώ­σεις για την ζωή για το χτί­σι­μο σχέ­σε­ων φιλί­ας και μας δίδα­ξε την σημα­σία να εργά­ζε­σαι για το καλό της κοι­νω­νί­ας. “Μαζί για όλους” ήταν το σύν­θη­μά μας και έτσι μας ενθάρ­ρυ­ναν να σκε­φτό­μα­στε.
Σαν πιο­νέ­ρος όταν είχες καλές επι­δό­σεις στα μαθή­μα­τα, στην κοι­νή εργα­σία και στους σχο­λι­κούς αγώ­νες έπαιρ­νες για βρα­βείο μια συμ­με­το­χή σε κατα­σκή­νω­ση. Πήγαι­να κάθε χρό­νο αφού συμ­με­τεί­χα σε όλες τις σχο­λι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες: αγώ­νες, γυμνα­στι­κή, στίβο,στην χορω­δία, σκο­πο­βο­λή, λογο­τε­χνία και στην βιβλιοθήκη. 
Την τελευ­ταία βρα­διά στην κατα­σκή­νω­ση των πιο­νιέ­ρων το καλο­καί­ρι ανά­βα­με φωτιά και τρα­γου­δού­σα­με “Είμα­στε τόσο ευτυ­χι­σμέ­νοι όσο ένας σκί­ου­ρος πάνω στο δέντρο” χαρού­με­νοι που θα πάμε στα σπί­τια μας και λυπη­μέ­νοι που θα φεύγαμε.

Σήμε­ρα ακό­μη και αυτοί που δεν θεω­ρούν τον εαυ­τό τους κομ­μου­νι­στή θυμού­νται τις ημέ­ρες σαν πιο­νέ­ροι με μεγά­λη χαρά.
Στα σχο­λεία δεν υπήρ­χαν αυτό που απο­κα­λεί­ται “προ­ο­δευ­τι­κές” εκπαι­δευ­τι­κές μέθο­δοι που κυριαρ­χού­σαν στην Δύση. 

Οι εκπαι­δευ­τι­κές απαι­τή­σεις ήταν αυστη­ρές, το ίδιο και η πειθαρχία.

Ο αγα­πη­μέ­νος μου καθη­γη­τής μας δίδα­ξε πως αν δεν κατέ­χεις την Ουγ­γρι­κή γραμ­μα­τι­κή δεν θα μπο­ρείς να εκφρά­σεις την σκέ­ψη και τα αισθή­μα­τά σου.

Για να πάρεις άρι­στα επι­τρε­πό­ταν μόνο ένα λάθος. 

Είχα­με προ­φο­ρι­κές εξε­τά­σεις σε κεί­με­να που μαθαί­να­με να απαγ­γεί­λου­με απέ­ξω και κατό­πιν δεχό­μα­σταν ερω­τή­σεις για τα κεί­με­να. Σε πολ­λές περι­πτώ­σεις απήγ­γει­λα στί­χους σε εθνι­κές και άλλες σχο­λι­κές γιορτές. 

© Photo : Z.Clark Χρι­στού­γεν­να: η Zsuzsanna (δεξιά) με την αδερ­φή της Juli.

Ο πολι­τι­σμός ήταν κάτι πολύ σημα­ντι­κό για την κυβέρ­νη­ση. Όλοι θα μπο­ρού­σαν να απο­λαύ­σουν την καλύ­τε­ρη μου­σι­κή, λογο­τε­χνία και χορό. Όχι μόνο οι λίγοι.

Αυτό σήμαι­νε μεγά­λη χρη­μα­το­δό­τη­ση σε φορείς, ορχή­στρες, όπε­ρα, Θέα­τρο και κινη­μα­το­γρά­φο. Τα εισι­τή­ρια ήταν επι­δο­τού­με­να από το κρά­τος και προσιτά.
Πολι­τι­στι­κά κέντρα υπήρ­χαν σε κάθε πόλη και χωριό, οι εργα­ζό­με­νοι είχαν πρό­σβα­ση στις σκη­νές με μεγά­λους καλλιτέχνες. 
Το πρό­γραμ­μα της τηλε­ό­ρα­σης ήταν φτιαγ­μέ­νο έτσι ώστε να αντα­πο­κρί­νε­ται στις προ­τε­ραιό­τη­τες της κυβέρ­νη­σης για  πολι­τι­σμό για όλους . Δεν επέ­τρε­πε την αποβλάκωση.
Οι περισ­σό­τε­ρες παρα­γω­γές ήταν εθνι­κές αλλά υπήρ­χαν προ­γράμ­μα­τα από τις άλλες ανα­το­λι­κές χώρες αλλά και από την Δύση.

Ταυ­τό­χρο­να υπήρ­χε και πρό­βλε­ψη ώστε να μην μετα­τρα­πούν οι τηλε­θε­α­τές σε σακιά πατά­τας του καναπέ.

 Κάθε Δευ­τέ­ρα έκλει­ναν οι σταθ­μοί για να ευνο­ή­σουν ” οικο­γε­νεια­κές βρα­διές” αλλά και βρα­διές “οικο­γε­νεια­κού προ­γραμ­μα­τι­σμού”. Σίγου­ρα οι στα­τι­στι­κές θα μπο­ρού­σαν να απο­δεί­ξουν την απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τα του μέτρου. 

Δεν υπήρ­χε βομ­βαρ­δι­σμός δια­φη­μί­σε­ων με προ­ϊ­ό­ντα που δεν χρειαζόμασταν. 

Στα νεα­νι­κά μου χρό­νια φορού­σα όπως και οι άλλοι μετα­χει­ρι­σμέ­να ρού­χα. Η σχο­λι­κή μου τσά­ντα ήταν τσά­ντα του εργο­στα­σί­ου που δού­λευαν οι γονείς μου.

 Είναι μεγά­λη η δια­φο­ρά από την σημε­ρι­νή Ουγ­γα­ρία και Αγγλία που τα παι­διά σνο­μπά­ρο­νται όταν φορά­νε αθλη­τι­κά ρού­χα “λάθος” μάρκας.

Ο πατέ­ρας μου όπως οι περισ­σό­τε­ροι άνθρω­ποι την περί­ο­δο του κομ­μου­νι­σμού δεν ήταν “τρε­λα­μέ­νος” με τα λεφτά.  Ήταν μηχα­νι­κός αυτο­κι­νή­των και βοή­θη­σε ένα Δυτι­κό του­ρί­στα που έπα­θε βλά­βη. Αρνή­θη­κε να πάρει χρή­μα­τα ούτε καν για μια μπύρα. 

Ήταν αφύ­σι­κο έλε­γε να βοη­θή­σεις κάποιον που βρί­σκε­ται σε ανά­γκη και να πάρεις χρή­μα­τα.
Όταν έπα­ψε ο κομ­μου­νι­σμός στην Ουγ­γα­ρία όχι μόνο ξαφ­νιά­στη­κα αλλά λυπή­θη­κα όπως και πολ­λοί άλλοι. Υπήρ­χαν κάποιοι που δια­δή­λω­ναν ενα­ντί­ον της κυβέρ­νη­σης, εγώ δεν συμ­με­τεί­χα όπως και η πλειο­ψη­φία των συνη­θι­σμέ­νων ανθρώπων.
Η φωνή μας, η φωνή των ανθρώ­πων που η ζωή τους έγι­νε καλύ­τε­ρη στον κομ­μου­νι­σμό δεν ακού­γε­ται. Αντί­θε­τα ακού­γε­ται η φωνή πλού­σιων μετα­να­στών ή από αντι­κομ­μου­νι­στές παρά­γο­ντες που έχουν τις δικές τους επιδιώξεις.
Είχε και αδύ­να­τες πλευ­ρές ο κομ­μου­νι­σμός. Όπως ο περιο­ρι­σμός στα ταξί­δια στην Δύση με ένα κάθε δύο χρό­νια, ενώ ήταν απε­ριό­ρι­στα για τις άλλες σοσια­λι­στι­κές χώρες. Υπήρ­χε κάποια αχρεί­α­στη γρα­φειο­κρα­τία και κάποιοι περιο­ρι­σμοί στην δημό­σια κριτική. 

Παρό­λα αυτά πιστεύω πως τα θετι­κά είναι πολύ περισ­σό­τε­ρα όταν δεις την μεγά­λη εικόνα.
Είκο­σι χρό­νια μετά όλα τα θετι­κά βήμα­τα έχουν καταστραφεί. 
Οι άνθρω­ποι δεν έχουν πια σίγου­ρη δου­λειά. Η φτώ­χεια και η εγκλη­μα­τι­κό­τη­τα αυξά­νε­ται. Οι άνθρω­ποι της εργα­τι­κής τάξης δεν μπο­ρούν πλέ­ον να πάνε στην όπε­ρα ή στο θέα­τρο. Όπως και στην Αγγλία η τηλε­ό­ρα­ση απο­βλα­κώ­νει και ο Big Brother που δεν υπήρ­χε στο κομ­μου­νι­σμό, σήμε­ρα υπάρχει. 
Το χει­ρό­τε­ρο από όλα είναι πως η συντρο­φι­κό­τη­τα έχει εξα­φα­νι­στεί.
Τα τελευ­ταία είκο­σι χρό­νια έχου­με εμπο­ρι­κά κέντρα, πολυ­κομ­μα­τι­κό­τη­τα, κινη­τά και ίντερνετ. 

Έχου­με όμως χάσει πολ­λά περισσότερα.

Zsuzsanna Clark 

Πάνος Αλεπλιώτης

Εργά­στη­κε σαν γεω­λό­γος, περι­βαλ­λο­ντο­λό­γος και χωρο­τά­κτης στην Ελλά­δα και στην Σου­η­δία. Δημο­τι­κός σύμ­βου­λος Πυλαί­ας Θεσ­σα­λο­νί­κης 87/90 και 99/2002. Αντι­δή­μαρ­χος Πυλαί­ας από το 1987 έως και το 1990 και από το 1999 έως και το 2000.