Τα “Ρόδια του Ναγκόρνο-Καραμπάχ” στο STUDIO

Μια βαθιά αντι­πο­λε­μι­κή ται­νία πιο επί­και­ρη από ποτέ, αφού επι­κε­ντρώ­νε­ται σε έναν άλλο πόλε­μο, αυτόν της Αρμε­νί­ας με το Αζερ­μπαϊ­τζάν για τον έλεγ­χο του θύλα­κα στο Ναγκόρ­νο Καραμπάχ.

Ένας πόλε­μος που διήρ­κη­σε σχε­δόν τέσ­σε­ρις δεκα­ε­τί­ες με ανυ­πο­λό­γι­στο αριθ­μό νεκρών και από τις δύο πλευρές.

Ο πόλεμος παγώνει τον χρόνο. Το παγωμένο βλέμμα των ανθρώπων, τα παγωμένα –άλλοτε βροχερά και άλλοτε- χιονισμένα τοπία, οι παγωμένες σιωπές των πλάνων.

Το ντο­κι­μα­ντέρ χωρί­ζε­ται σε 13 κεφά­λαια. Οι άνθρω­ποι κινού­νται σε ρευ­στούς γεω­γρα­φι­κούς χώρους, κανέ­νας δεν μπο­ρεί να πει με σιγου­ριά αν ο χώρος αυτός είναι ο δικός του χώρος ή ο χώρος του άλλου. Ο άλλος είναι ο «αδελ­φός» και συνά­μα ο «ξένος», ο «εχθρός».

Η ται­νία ξεκι­νά με ένα ανθρω­πο­γε­ω­γρα­φι­κό παι­χνί­δι. Μετά τη συμ­φω­νία ειρή­νης μετα­ξύ Αρμε­νί­ας και Αζερ­μπαϊ­τζάν, το φθι­νό­πω­ρο του 2020, ο Σερ­γκέι, ένας Αρμέ­νιος αγρό­της δια­πι­στώ­νει ότι ένα μέρος του οπω­ρώ­να του, που είναι σπαρ­μέ­νος με ροδιές, ανή­κει πλέ­ον στο Αζερ­μπαϊ­τζάν. Κάποιες ροδιές παρα­μέ­νουν υπό αρμε­νι­κού εδά­φους ενώ κάποιες ροδιές, του ίδιου όμως οπω­ρώ­να, ανή­κουν πια στον «εχθρό».

Με τα ρόδια να παρα­πέ­μπουν σε μια παρα­τζα­νο­φι­κή χαμέ­νη αθω­ό­τη­τα και χωρίς επε­ξη­γη­μα­τι­κή off αφή­γη­ση, αλλά αφή­νο­ντας τη δύνα­μη της εικό­νας και τους ίδιους τους πρω­τα­γω­νι­στές του δρά­μα­τος να μιλή­σουν, η ται­νία απο­τυ­πώ­νει  συγκι­νη­τι­κά κομ­μά­τια από την ανθρώ­πι­νη, πολι­τι­σμι­κή και ιστο­ρι­κή τρα­γω­δία η οποία εκτυ­λίσ­σε­ται στο Ναγκόρ­νο — Καρα­μπάχ και στη σκιά μεγα­λύ­τε­ρων και πιο δια­φη­μι­σμέ­νων παρα­κεί­με­νων πολε­μι­κών συγκρούσεων.

Χάρη σε μια παρά­δο­ξη χρο­νι­κή σύμ­πτω­ση, κάνει εξαι­ρε­τι­κά επί­και­ρη την τερά­στια γεω­πο­λι­τι­κή σημα­σία της εύφλε­κτης περιο­χής μετα­ξύ Εύξει­νου Πόντου και Κασπί­ας, έχο­ντας πάντα στο κέντρο του κάδρου της τον απλό, παρα­συρ­μέ­νο στη δίνη της Ιστο­ρί­ας άνθρωπο.

Με αφορ­μή λοι­πόν σε ποιον ανή­κει τελι­κά ο οπω­ρώ­νας του Σερ­γκέι, η ται­νία διε­ρευ­νά τον ρευ­στό χώρο σε συν­δυα­σμό με τις ρευ­στές ταυ­τό­τη­τες των κατοί­κων του θύλα­κα του Ναγκόρ­νο-Καρα­μπάχ. Ένας ανθρω­πο­γε­ω­γρα­φι­κός γρί­φος που είναι αδύ­να­τον να επι­λυ­θεί με τη λογι­κή και που το παρά­λο­γο του πολέ­μου κόστι­σε χιλιά­δες ζωές τις τελευ­ταί­ες τέσ­σε­ρις δεκαετίες.

Οι Αρμέ­νιοι κάτοι­κοι του θύλα­κα, μέσα από τις πανάρ­χαιες τελε­τουρ­γί­ες των Εξό­δων, εγκα­τα­λεί­πουν τις πατρο­γο­νι­κές εστί­ες τους, την ίδια στιγ­μή που οι Αζέ­ροι, πρώ­ην κάτοι­κοι του θύλα­κα, αισθά­νο­νται εκδιωγ­μέ­νοι και δηλώ­νουν έτοι­μοι να επι­στρέ­ψουν. Μία ταυ­τό­χρο­νη πορεία εγκα­τά­λει­ψης και κατοί­κη­σης του γεω­γρα­φι­κού χώρου όπου τα γεω­γρα­φι­κά σύνο­ρα συγκρού­ο­νται και συν­θλί­βο­νται με τα ψυχο­λο­γι­κά όρια.

Στην «Έξο­δο», οι Αρμέ­νιοι θα πάρουν μαζί τους ό,τι νομί­ζουν ότι τους ανή­κει: λεί­ψα­να, αρχαί­ες πέτρες, οικο­σκευ­ές, ακό­μα και ολό­κλη­ρα σπί­τια θα φορ­τω­θούν πάνω σε φορ­τη­γά αυτο­κί­νη­τα που θα δια­σχί­σουν κοι­λά­δες και ορει­νούς όγκους. Άλλοι θα κάψουν τα σπί­τια για να μην πέσουν στα χέρια του «εχθρού».

Όλοι όμως, ανε­ξάρ­τη­τα από το πώς δια­χει­ρί­ζο­νται το συλ­λο­γι­κό τραύ­μα, θα κλη­θούν να επι­βιώ­σουν με την απώ­λεια και να θάψουν τη μνή­μη στον κουρ­νια­χτό του πολέμου.

Πρό­κει­ται για ένα κινη­μα­το­γρα­φι­κό δοκί­μιο για την ταυ­τό­τη­τα του «εγώ» και του «άλλου», του «ξένου», του «εχθρού». Την ίδια στιγ­μή, οι Αζέ­ροι επι­στρέ­φουν και κατα­λαμ­βά­νουν το κενό κτη­ρια­κό από­θε­μα των οικι­στι­κών θυλά­κων της περιο­χής, προ­σπα­θώ­ντας και αυτοί να κατα­νο­ή­σουν την ταυ­τό­τη­τα του «άλλου», χωρίς να αντι­λαμ­βά­νο­νται πραγ­μα­τι­κά τι είναι αυτό που χωρί­ζει τους ανθρώ­πους και τέμνει κοι­νό γεω­γρα­φι­κό χώρο σε δια­φι­λο­νι­κού­με­νες ζώνες.

Το σενά­ριο και τη σκη­νο­θε­σία υπο­γρά­φει ο Θωμάς Σίδε­ρης, τη φωτο­γρα­φία ο Mert Kaya, την πρω­τό­τυ­πη μου­σι­κή ο Χρή­στος Τσια­μού­λης, το μοντάζ ο Γιώρ­γος Χαλα­μπα­λά­κης, η τελι­κή τεχνι­κή επε­ξερ­γα­σία της ται­νί­ας έγι­νε στο Studio A14.

Από 31/3 η ται­νία προ­βάλ­λε­ται στον ιστο­ρι­κό κινη­μα­το­γρά­φο της Αθή­νας STUDIO (Σταυ­ρο­πού­λου 33, πλ. Αμε­ρι­κής) σε κινη­μα­το­γρα­φι­κή δια­νο­μή από τη New Star Art Cinema | Τηλ 210–8640054 –6932479731-Καθη­με­ρι­νά στις 18.30

Η ται­νία «Τα ρόδια του Ναγκόρ­νο Καρα­μπάχ», του δημο­σιο­γρά­φου της ΕΡΤ Θωμά Σίδε­ρη, συμ­με­τεί­χε και στο 24^ο Φεστι­βάλ Ντο­κι­μα­ντέρ Θεσ­σα­λο­νί­κης, στο διε­θνές πρό­γραμ­μα «Ανοι­χτοί Ορί­ζο­ντες» (προ­βλή­θη­κε 16 Μαρτίου)

Πρό­κει­ται για μια ται­νία, επί­και­ρη, αφού επι­κε­ντρώ­νε­ται σε έναν άλλο πόλε­μο, αυτόν της Αρμε­νί­ας με το Αζερ­μπαϊ­τζάν για τον έλεγ­χο του θύλα­κα στο Ναγκόρ­νο Καρα­μπάχ. Ένας πόλε­μος που διήρ­κη­σε σχε­δόν τέσ­σε­ρις 10ετίες με ανυ­πο­λό­γι­στο αριθ­μό νεκρών και από τις δύο πλευρές.

Kινη­μα­το­γρα­φι­κό δοκίμιο

«Τα ρόδια του Ναγκόρ­νο Καρα­μπάχ» είναι μία κινη­μα­το­γρα­φι­κή κατα­γρα­φή του ξερι­ζω­μού και της περι­πλά­νη­σης των κατοί­κων του Ναγκόρ­νο Καρα­μπάχ, που μετρούν χιλιά­δες νεκρούς τις τελευ­ταί­ες τέσ­σε­ρις δεκα­ε­τί­ες και της μετα­κί­νη­σής τους σε γκρί­ζα και βρο­χε­ρά τοπία όπου κανέ­νας δεν γνω­ρί­ζει τι είναι δικό του, πού βρί­σκο­νται τα σύνο­ρα και ποια είναι εντέ­λει η πατρί­δα του.

Εδώ και σαρά­ντα περί­που χρό­νια, όσο κρα­τά ο πόλε­μος μετα­ξύ Αρμε­νί­ας με το Αζερ­μπαϊ­τζάν, το πολυ­πα­θές Ναγκόρ­νο Καρα­μπάχ απο­τε­λεί μία αμφι­σβη­τού­με­νη περιο­χή, μεγά­λης γεω­πο­λι­τι­κής σημα­σί­ας, που διεκ­δι­κούν και οι δύο εχθρι­κές χώρες. Μετά τη συμ­φω­νία ειρή­νης το φθι­νό­πω­ρο του 2020, τα σύνο­ρα οριο­θε­τού­νται εκ νέου και οι Αρμέ­νιοι κάτοι­κοι του Ναγκόρ­νο Καρα­μπάχ ανα­γκά­ζο­νται να εγκα­τα­λεί­ψουν σπί­τια, περιου­σί­ες, χωρά­φια και τους νεκρούς τους. Ταυ­τό­χρο­να, οι επί χρό­νια εκδιωγ­μέ­νοι Αζέ­ροι, πρώ­ην κάτοι­κοι της περιο­χής, δηλώ­νουν έτοι­μοι να επιστρέψουν.

Σύνο­ρα που μετα­κι­νού­νται, παρα­λο­γι­σμός, οργή και οδύ­νη. Μέσα σε όλα αυτά, γνω­ρί­ζου­με τον Σερ­γκέι, έναν Αρμέ­νιο αγρό­τη που καλ­λιερ­γεί ροδιές, ο οποί­ος δια­πι­στώ­νει ότι, σύμ­φω­να με την νέα συν­θή­κη, μέρος του χωρα­φιού του τού ανή­κει, ενώ ένα άλλο τμή­μα ανή­κει πλέ­ον στον εχθρό. Ποιος δικαιού­ται να γεύ­ε­ται τα ρόδια του Ναγκόρ­νο Καραμπάχ;

Ήδη, από τον εύστο­χο τίτλο, το ντο­κι­μα­ντέρ του Θωμά Σίδε­ρη κατα­γρά­φει την παρά­νοια ενός πολέ­μου που εδώ και τέσ­σε­ρις δεκα­ε­τί­ες έχει κοστί­σει πολύ ακρι­βά και στις δύο πλευ­ρές: ανυ­πο­λό­γι­στος ο αριθ­μός των νεκρών, αλλά και το ψυχι­κό κόστος του ξερι­ζω­μού. Ειδι­κά οι μονί­μως κυνη­γη­μέ­νοι Αρμέ­νιοι, οι οποί­οι ήταν και οι πρώ­τοι κάτοι­κοι από την αρχαιό­τη­τα (τον 5ο αιώ­να π.Χ, το σημε­ρι­νό Ναγκόρ­νο Καρα­μπάχ ανή­κε στο Βασί­λειο της Αρμε­νί­ας), θεω­ρούν την υπε­ρά­σπι­ση της περιο­χής τους θέμα εθνι­κής τιμής.

Ο Σίδε­ρης κινη­μα­το­γρα­φεί νεα­ρούς στρα­τιώ­τες, πιθα­νόν και αγέν­νη­τους το 1994 στην κατά­παυ­ση του πυρός, να τρα­γου­δούν γελα­στοί εθνι­κι­στι­κά τρα­γού­δια, έτοι­μοι να θυσια­στούν για τα πατρο­γο­νι­κά εδά­φη. Ή αγρό­τες που μοι­ρά­ζο­νται ένα πιά­το φαΐ και συζη­τούν τι θα απο­γί­νουν οι περιου­σί­ες τους, μέχρι που ένας ξεσπά σε έναν περή­φα­νο αρμέ­νι­κο μοι­ρο­λόι. Γυναί­κες που κλαί­νε θάβο­ντας τους νέους νεκρούς ή ξεθά­βο­ντας τα κόκ­κα­λα των προ­γό­νων τους, άντρες που δια­λύ­ουν τα σπί­τια τους και τα φορ­τώ­νουν σε φορ­τη­γά για να πάρουν όσα περισ­σό­τε­ρα μπο­ρούν μαζί τους, ή τα καί­νε από τα θεμέ­λια, αρνού­με­νοι να τα αφή­σουν στον εχθρό.

Με μοντάζ που εμπι­στεύ­ε­ται τη δύνα­μη της εικό­νας και κρα­τά το ωμό υλι­κό σε εγρή­γορ­ση, ο Σίδε­ρης κάθε τόσο επι­στρέ­φει στις ροδιές του Σερ­γκέι ως εύρη­μα για να απο­δεί­ξει ότι πραγ­μα­τι­κή πρω­τα­γω­νί­στρια στη δυστυ­χία των ανθρώ­πων είναι η παντε­λής έλλει­ψη λογι­κής: μετά από μισό αιώ­να, κανείς δεν γνω­ρί­ζει τι είναι δικό του, που βρί­σκο­νται τα σύνο­ρα, ποια είναι η πατρί­δα του.

Με φόντο τα καμέ­να σπί­τια, τα ερη­μω­μέ­να τοπία και τα χαρα­κω­μέ­να πρό­σω­πα των πρω­τα­γω­νι­στών αυτής της τρα­γω­δί­ας, παρα­κο­λου­θού­με ουσια­στι­κά την αιώ­νια ιστο­ρία της ανθρω­πό­τη­τας: οι λαοί πιό­νια στην πολε­μο­χα­ρή σκα­κιέ­ρα των ισχυ­ρών, βιώ­νουν εγκα­τά­λει­ψη, ξερι­ζω­μό, μετρούν απώ­λειες κι ανα­ζη­τούν τόπο και ταυτότητα.

Σε ποιον ανήκει τελικά η γη; Σίγουρα, στις ροδιές της.