Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Τι απέγιναν οι δήμιοι των Ελλήνων Εβραίων;

25η Μαρ­τί­ου 1944. Οι Εβραί­οι των Ιωαν­νί­νων ξεκι­νούν το ταξί­δι τους για το Άου­σβιτς. Ανά­λο­γη τύχη είχαν και 46.000 Εβραί­οι της Θεσ­σα­λο­νί­κης. Ποια τύχη είχαν όμως οι γερ­μα­νοί διοι­κη­τές, που ήταν υπεύ­θυ­νοι για την εξόντωση;

Τα ξημε­ρώ­μα­τα της 25ης Μαρ­τί­ου 1944 γερ­μα­νοί στρα­τιώ­τες και έλλη­νες χωρο­φύ­λα­κες έβγα­λαν με τη βία από τα σπί­τια τους τους Εβραί­ους κατοί­κους των Ιωαν­νί­νων και τους ανά­γκα­σαν να συγκε­ντρω­θούν στην πλα­τεία Μαβί­λη και στο Στρα­τιω­τι­κό Νοσο­κο­μείο της πόλης. Μέσα σε λίγες ώρες οι έξι εβραϊ­κές συνοι­κί­ες των Ιωαν­νί­νων είχαν εκκε­νω­θεί. Την ίδια μέρα 1.725 γυναί­κες, άνδρες και παι­διά μετα­φέρ­θη­καν με φορ­τη­γά στη Λάρι­σα και από εκεί ακο­λού­θη­σαν τον δρό­μο για το Άουσβιτς.

Στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, ήδη τον Ιού­λιο του 1942, οι άνδρες Εβραί­οι ανα­γκά­στη­καν να συγκε­ντρω­θούν κάτω από τον καυ­τό ήλιο στην πλα­τεία Ελευ­θε­ρί­ας για να κατα­γρα­φούν από τις γεμα­νι­κές αρχές. Λίγες ημέ­ρες μετά 7.000 από τους Εβραί­ους της πόλης στάλ­θη­καν σε κατα­να­γκα­στι­κά έργα. Ακο­λού­θη­σε ο εγκλει­σμός του εβραϊ­κού πλη­θυ­σμού σε γκέ­το και η εκτό­πι­σή του στα ναζι­στι­κά στρα­τό­πε­δα θανά­του από τον Μάρ­τιο μέχρι τον Αύγου­στο του 1943. Μέσα σε λίγες εβδο­μά­δες είχε εξο­ντω­θεί η συντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φία των σεφα­ρα­δι­τών Εβραί­ων της Θεσσαλονίκης.

Το 96% του εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης εξοντώθηκε στα γερμανικά στρατόπεδα θανάτου

Το 96% του εβραϊ­κού πλη­θυ­σμού της Θεσ­σα­λο­νί­κης εξο­ντώ­θη­κε στα γερ­μα­νι­κά στρα­τό­πε­δα θανάτου

Ο μηχα­νι­σμός που έστη­σαν οι ναζί για τη σύλ­λη­ψη και την εξό­ντω­ση των Εβραί­ων στην Ελλά­δα και σε ολό­κλη­ρη την Ευρώ­πη ήταν περί­πλο­κος. Στην εφαρ­μο­γή της λεγό­με­νης «Τελι­κής Λύσης του εβραϊ­κού ζητή­μα­τος» συνέ­βα­λαν ποι­κί­λοι παρά­γο­ντες. Συμ­μέ­το­χοι ήταν πολ­λοί: από τους υψη­λά ιστά­με­νους στη γερ­μα­νι­κή διοί­κη­ση μέχρι τους απλούς στρα­τιώ­τες, και από τους τοπι­κούς συνερ­γά­τες των ναζί μέχρι τους ανώ­νυ­μους πολί­τες, που λόγω της παθη­τι­κής τους στά­σης διευ­κό­λυ­ναν το έργο των κατακτητών.

Σε πολ­λές περι­πτώ­σεις έλλη­νες πολί­τες κατέ­δω­σαν Εβραί­ους ή τους εκβί­α­σαν, εξα­να­γκά­ζο­ντάς τους  να εξα­γο­ρά­σουν την προ­στα­σία που τους παρεί­χαν, ενώ άλλοι δεν δίστα­σαν να οικειο­ποι­η­θούν τις περιου­σί­ες τους. Ελά­χι­στοι από αυτούς τιμω­ρή­θη­καν μετά την Απε­λευ­θέ­ρω­ση. Στο μετα­πο­λε­μι­κό κρά­τος προ­εί­χε η τιμω­ρία των κομ­μου­νι­στών και όχι των δοσι­λό­γων. Οι τελευ­ταί­οι, άλλω­στε, είχαν συμ­βά­λει στη νίκη κατά του κομ­μου­νι­σμού στον Εμφύ­λιο και είχαν περά­σει έτσι από το στρα­τό­πε­δο των νικη­μέ­νων σε εκεί­νο των νικητών.

Μία πολιτική δίκη

Τι συνέ­βη όμως με εκεί­νους που βρί­σκο­νταν στην κορυ­φή της γερ­μα­νι­κής διοί­κη­σης στην Ελλά­δα την επο­χή της εξό­ντω­σης των Ελλή­νων Εβραί­ων; Η περί­πτω­ση του Μαξ Μέρ­τεν, που από τα τέλη Ιου­λί­ου του 1942 έως τον Μάρ­τιο του 1944 υπη­ρε­τού­σε ως σύμ­βου­λος της γερ­μα­νι­κής διοί­κη­σης στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, υπήρ­ξε η πιο γνω­στή στην Ελλά­δα και η πιο σκαν­δα­λώ­δης. Η υπο­γρα­φή του Μέρ­τεν βρι­σκό­ταν στις δια­τα­γές για την απο­στο­λή των Εβραί­ων σε κατα­να­γκα­στι­κά έργα, για τη δήμευ­ση των εβραϊ­κών περιου­σιών καθώς και στο διά­ταγ­μα για τον εκτο­πι­σμό του εβραϊ­κού πλη­θυ­σμού της πόλης.

Μαξ Μέρντεν

Μαξ Μέρ­ντεν

Ο Μαξ Μέρ­τεν συνε­λή­φθη στην Αθή­να το 1957 και δύο χρό­νια αργό­τε­ρα κατα­δι­κά­στη­κε από την ελλη­νι­κή δικαιο­σύ­νη σε 25 χρό­νια κάθειρ­ξη για τη συμ­με­το­χή του στην εξό­ντω­ση του εβραϊ­κού πλη­θυ­σμού της Θεσ­σα­λο­νί­κης. Αμέ­σως μετά τη σύλ­λη­ψή του η γερ­μα­νι­κή κυβέρ­νη­ση είχε αρχί­σει να ασκεί πιέ­σεις στην κυβέρ­νη­ση Καρα­μαν­λή για άμε­ση απο­φυ­λά­κι­σή του. Μία πιθα­νή κατα­δί­κη του θα απο­τε­λού­σε άλλω­στε προη­γού­με­νο για την έναρ­ξη αντί­στοι­χων διώ­ξε­ων εγκλη­μα­τιών πολέ­μου, γεγο­νός που η Βόν­νη ήθε­λε να αποφύγει.

Την ίδια επο­χή η Αθή­να προ­χω­ρού­σε σε δια­πραγ­μα­τεύ­σεις με τη Βόν­νη για οικο­νο­μι­κή στή­ρι­ξη εκ μέρους της Ομο­σπον­δια­κής Γερ­μα­νί­ας προς την Ελλά­δα και για εκτε­τα­μέ­νες γερ­μα­νι­κές επεν­δύ­σεις. Παράλ­λη­λα η ελλη­νι­κή βου­λή ψήφι­ζε νόμο για την ανα­βο­λή των διώ­ξε­ων ενα­ντί­ον των γερ­μα­νών εγκλη­μα­τιών πολέ­μου και την απε­λευ­θέ­ρω­ση των κατα­δι­κα­σθέ­ντων για εγκλή­μα­τα πολέ­μου στην Ελλάδα.

Τελι­κά ο Μαξ Μέρ­τεν κατα­δι­κά­στη­κε για τις 13 από τις συνο­λι­κά 20 κατη­γο­ρί­ες που του είχαν απαγ­γελ­θεί. Το δικα­στή­ριο τον απάλ­λα­ξε από την κατη­γο­ρία για άμε­ση συμ­με­το­χή στην εξό­ντω­ση του εβραϊ­κού πλη­θυ­σμού της Θεσ­σα­λο­νί­κης. Τελι­κά η ελλη­νι­κή κυβέρ­νη­ση απο­φά­σι­σε την έκδο­ση του Μέρ­τεν στη Γερ­μα­νία λίγες ημέ­ρες μετά την κατα­δί­κη του. Ωστό­σο στην πατρί­δα του δεν ήρθε αντι­μέ­τω­πος με τις δικα­στι­κές αρχές. Επέ­στρε­ψε στην κανο­νι­κή του ζωή στην Ομο­σπον­δια­κή Γερ­μα­νία, όπου ανα­μί­χθη­κε μάλι­στα στην πολι­τι­κή στο πλευ­ρό του μετέ­πει­τα ομο­σπον­δια­κού προ­έ­δρου Γκού­σταβ Χάι­νε­μαν. Για την περί­ο­δο που πέρα­σε στις ελλη­νι­κές φυλα­κές έλα­βε απο­ζη­μί­ω­ση από το γερ­μα­νι­κό κράτος.

Η απροθυμία της δικαιοσύνης

Η περί­πτω­ση Μέρ­τεν, ωστό­σο, δεν υπήρ­ξε μονα­δι­κή. Οι λεπτο­με­ρείς έρευ­νες του Κρί­στοφ Σμινκ-Γκου­στά­βους, καθη­γη­τή Ιστο­ρί­ας του Δικαί­ου στο Πανε­πι­στή­μιο της Βρέ­μης, φώτι­σαν την περί­πτω­ση του Βάλ­τερ Μπλού­με, ο οποί­ος υπη­ρε­τού­σε στην Ελλά­δα από τον Αύγου­στο του 1943 ως διοι­κη­τής της Γερ­μα­νι­κής Ασφά­λειας στην Αθήνα.

Βάλ­τερ Μπλούμε

Ο Μπλού­με κατα­δι­κά­στη­κε σε θάνα­το το 1948 στη Νυρεμ­βέρ­γη για τη συμ­με­το­χή του σε μαζι­κές ανθρω­πο­κτο­νί­ες στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση. Ωστό­σο, η ποι­νή του μετα­τρά­πη­κε σε ισό­βια, ενώ το 1953 του απο­νε­μή­θη­κε χάρη. Οι εισαγ­γε­λι­κές έρευ­νες τη δεκα­ε­τία του 1960 στη Γερ­μα­νία, όταν άνοι­ξε εκ νέου η υπό­θε­σή του, έδει­ξαν ότι ο Μπλού­με ήταν επί­σης υπέ­υ­θυ­νος για την εξό­ντω­ση των Εβραί­ων από την Αθή­να, τα Ιωάν­νι­να, την Κέρ­κυ­ρα, τη Ρόδο και την Κω.

Ωστό­σο οι γερ­μα­νι­κές δικα­στι­κές αρχές φάνη­καν απρό­θυ­μες να τιμω­ρή­σουν τον Μπλού­με. Ύστε­ρα από διαρ­κείς ανα­βο­λές και ανα­κρί­σεις, στις οποί­ες ο κατη­γο­ρού­με­νος υπο­στή­ρι­ξε μάλι­στα ότι προ­έ­βα­λε αντί­στα­ση στο ναζι­στι­κό καθε­στώς, ο Μπλού­με απαλ­λά­χτη­κε τελι­κά από την ποι­νι­κή δίω­ξη. Το ίδιο συνέ­βη και με τον συνερ­γά­τη του Φρί­ντριχ Λίνεμαν.

Σύμ­φω­να με το σκε­πτι­κό του εισαγ­γε­λέα, «οι κύριοι αυτουρ­γοί των εκτο­πι­σμών των Εβραί­ων –δηλα­δή ο Χίτλερ, ο Χίμ­λερ και ο Άιχ­μαν– πλη­ρού­σαν την πραγ­μα­τι­κή υπό­στα­ση της ανθρω­πο­κτο­νί­ας». Ως εκ τού­του οι κατη­γο­ρού­με­νοι Μπλού­με και Λίνε­μαν, οι οποί­οι δεν υπήρ­ξαν κύριοι αυτουρ­γοί, έπρε­πε «να απαλ­λα­γούν από την ποι­νι­κή δίω­ξη για νομι­κούς λόγους». Αυτή υπήρ­ξε άλλω­στε και η στρα­τη­γι­κή της υπε­ρά­σπι­σης του Μέρ­τεν, σύμ­φω­να με την οποία η ευθύ­νη για την εξό­ντω­ση των Εβραί­ων της Ευρώ­πης βάρυ­νε απο­κλει­στι­κά και μόνο την ανώ­τε­ρη ναζι­στι­κή ιεραρχία.

Πηγή: Deutsche Welle / Δημή­τρης Ελευθεράκης

Η υπό­θε­ση Μαξ Μέρ­ντεν και ο Εθνάρ­χης – Μια υπό­θε­ση που συγκλό­νι­σε τη χώρα

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο