Το αληθινό πρόσωπο της αστικής δημοκρατίας στην ΕΕ

Της Μαρί­νας Λαβράνου //
μέλους του Τμή­μα­τος Λαϊ­κών Ελευ­θε­ριών και Δικαιο­σύ­νης της ΚΕ του ΚΚΕ

«Καθώς όλοι αντι­με­τω­πί­ζου­με την πιο σοβα­ρή επι­δη­μία του αιώ­να, όταν παντού οι κυβερ­νή­σεις μάχο­νται ενά­ντια σε έναν άγνω­στο εχθρό και κάνουν ό,τι μπο­ρούν για να προ­στα­τεύ­σουν τον πλη­θυ­σμό από την εξά­πλω­ση του ιού και για να σώσουν ζωές, θα έπρε­πε σε μια τέτοια στιγ­μή να βλέ­πα­με λίγη περισ­σό­τε­ρη αλληλεγγύη».

Η παρα­πά­νω δήλω­ση δεν ανή­κει σε κάποιον πρω­θυ­πουρ­γό που επι­κα­λεί­ται την «ατο­μι­κή ευθύ­νη» για να απο­σπά­σει την απο­δο­χή σε περισ­σό­τε­ρα μέτρα, ούτε σε κάποιον αρχη­γό αξιω­μα­τι­κής αντι­πο­λί­τευ­σης για να δικαιο­λο­γή­σει την «υπεύ­θυ­νη στά­ση» του.

Ανή­κει στον κυβερ­νη­τι­κό εκπρό­σω­πο της ουγ­γρι­κής κυβέρ­νη­σης, μετά την κρι­τι­κή που ασκή­θη­κε για την πρό­σφα­τη από­φα­ση του Κοι­νο­βου­λί­ου της χώρας να υπερ­ψη­φί­σει νόμο που παρα­τεί­νει την κατά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης επ’ αόρι­στον, «μέχρι νεω­τέ­ρας», δίνο­ντας την εξου­σιο­δό­τη­ση στην κυβέρ­νη­ση μέσω δια­ταγ­μά­των να ανα­στέλ­λει την ισχύ των νόμων και να εισά­γει έκτα­κτα μέτρα, ενι­σχύ­ο­ντας εξαρ­χής και τη λογοκρισία.

Η δε κρι­τι­κή που ασκή­θη­κε από αστι­κά κόμ­μα­τα και Ευρω­παί­ους αξιω­μα­τού­χους εστιά­ζε­ται κυρί­ως στο ότι δεν μπο­ρεί να προ­βλέ­πε­ται η συνέ­χι­ση της κατά­στα­σης πολιορ­κί­ας για «αόρι­στο χρο­νι­κό διά­στη­μα». Εξάλ­λου η ανα­στο­λή θεμε­λιω­δών δικαιω­μά­των και ελευ­θε­ριών του ίδιου του αστι­κού Συντάγ­μα­τος, όπως η συν­δι­κα­λι­στι­κή και πολι­τι­κή δρά­ση και η ελευ­θε­ρία συνά­θροι­σης, «δικαιο­λο­γεί­ται» με την επί­κλη­ση συν­θη­κών «έκτα­κτης ανάγκης».

Οι εξε­λί­ξεις στην Ουγ­γα­ρία απο­τε­λούν ακραίο παρά­δειγ­μα αλλά, όπως θα δού­με, δεν είναι το μονα­δι­κό. Γενι­κά απο­τυ­πώ­νε­ται η προ­ε­τοι­μα­σία της αστι­κής τάξης μπρο­στά στο ενδε­χό­με­νο αύξη­σης της λαϊ­κής δυσα­ρέ­σκειας στο έδα­φος της επερ­χό­με­νης νέας κρί­σης. Ηδη στην Ελλά­δα, πριν από την κρί­ση, από τις κυβερ­νή­σεις ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ αφε­νός εντεί­νο­νται οι προ­σπά­θειες ενσω­μά­τω­σης (με τα καλέ­σμα­τα περί «εθνι­κής ομο­ψυ­χί­ας», «εθνι­κής προ­σπά­θειας» κ.ο.κ.) και αφε­τέ­ρου προ­χω­ρά η ανα­βάθ­μι­ση της κατα­στο­λής (από τους νέους Ποι­νι­κούς Κώδι­κες μέχρι το νομο­σχέ­διο για τον περιο­ρι­σμό — απα­γό­ρευ­ση των διαδηλώσεων).

Διεύρυνση του «Δικαίου της ανάγκης»

Φυσι­κά, δεν αρνού­μα­στε τη λήψη ανα­γκαί­ων, επι­στη­μο­νι­κά τεκ­μη­ριω­μέ­νων περιο­ρι­στι­κών μέτρων για την προ­στα­σία της υγεί­ας (όπως π.χ. για την αντι­με­τώ­πι­ση επι­δη­μί­ας). Ωστό­σο, με μια προ­σε­κτι­κό­τε­ρη ματιά στην εξέ­λι­ξη, όλα τα τελευ­ταία χρό­νια, της συνταγ­μα­τι­κής και όχι μόνο νομο­θε­σί­ας αλλά και της πρα­κτι­κής των κρα­τών — μελών της ΕΕ, δια­πι­στώ­νου­με: Πρώ­τον, μια σαφή τάση διεύ­ρυν­σης του περιε­χο­μέ­νου αυτού που από την αστι­κή νομι­κή θεω­ρία καλεί­ται «Δίκαιο της ανά­γκης» (αλλιώς κατά­στα­ση πολιορ­κί­ας ή έκτα­κτης ανά­γκης ή εξαί­ρε­σης κ.λπ.), ώστε να εντάσ­σο­νται όλο και περισ­σό­τε­ρες κατα­στά­σεις. Και δεύ­τε­ρον, αύξη­ση των δικαιω­μά­των που τίθε­νται υπό περιο­ρι­σμούς, καθώς και των κατα­σταλ­τι­κών μέσων και μεθό­δων για την επι­βο­λή αυτών των περιορισμών.

Τα παρα­πά­νω βέβαια απορ­ρέ­ουν από την ίδια τη φύση της ΕΕ και της αστι­κής δημο­κρα­τί­ας. Αλλω­στε είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κό ότι στην Ευρω­παϊ­κή Σύμ­βα­ση για τα Δικαιώ­μα­τα του Ανθρώ­που (ΕΣΔΑ), για το σύνο­λο των δικαιω­μά­των που δια­κη­ρύσ­σε­ται τυπι­κά η προ­στα­σία τους προ­βλέ­πε­ται ρητά και η δυνα­τό­τη­τα επι­βο­λής περιο­ρι­σμών, και μάλι­στα χωρίς να απαι­τού­νται «έκτα­κτες κατα­στά­σεις». Αντί­στοι­χα διευ­ρύ­νε­ται και στα αστι­κά κρά­τη, τόσο σε θεω­ρη­τι­κό επί­πε­δο όσο και στην πρα­κτι­κή τους, η θεμε­λί­ω­ση «ειδι­κών κατα­στά­σε­ων» που επι­βάλ­λουν την εφαρ­μο­γή περιο­ρι­σμών σε λαϊ­κά δικαιώ­μα­τα και ελευ­θε­ρί­ες χωρίς να απαι­τεί­ται η κήρυ­ξη κατά­στα­σης έκτα­κτης ανά­γκης (π.χ. με την ανα­θε­ώ­ρη­ση του 2001 προ­στέ­θη­κε στο ελλη­νι­κό Σύνταγ­μα η δυνα­τό­τη­τα επι­βο­λής διοι­κη­τι­κών μέτρων για λόγους δημό­σιας υγείας).

Οι παρα­πά­νω κατευ­θύν­σεις υλο­ποιού­νται δια­χρο­νι­κά μέχρι σήμε­ρα απα­ρέ­γκλι­τα από το σύνο­λο των αστι­κών κυβερ­νή­σε­ων, φιλε­λεύ­θε­ρων, σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κών ή μεγά­λων συνα­σπι­σμών, οι οποί­ες αξιο­ποιούν τις δυνα­τό­τη­τες που τους παρέ­χουν η αστι­κή δημο­κρα­τία και ο κοι­νο­βου­λευ­τι­σμός για να σφίγ­γουν τη θηλιά στους λαι­μούς των λαών «για την προ­στα­σία του δημό­σιου συμ­φέ­ρο­ντος». Είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κό ότι στην Ισπα­νία κατά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης είχε κηρύ­ξει τελευ­ταία φορά το 2010 η τότε σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κή κυβέρ­νη­ση για να αντι­με­τω­πί­σει την απερ­γία των ελεγ­κτών ενα­έ­ριας κυκλο­φο­ρί­ας. Αξί­ζει επί­σης να σημειω­θεί ότι στις ΗΠΑ παρα­μέ­νει σε ισχύ η κατά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης που είχε κηρύ­ξει ο Τζ. Μπους μετά τις επι­θέ­σεις της 11ης Σεπτεμ­βρί­ου, αφού ανα­νε­ώ­θη­κε τόσο από τον Μπ. Ομπά­μα όσο και από τον Ντ. Τραμπ και δίνει στον Πρό­ε­δρο των ΗΠΑ ευρύ­τα­τες αρμο­διό­τη­τες κινη­το­ποί­η­σης του στρα­τού, της Εθνο­φρου­ράς και των εφε­δρι­κών σωμά­των, αλλά και πρό­σλη­ψης, από­λυ­σης, δια­τή­ρη­σης ανώ­τε­ρων και ανώ­τα­των αξιωματικών.

Παρεμπόδιση συνδικαλιστικής και πολιτικής δράσης

Στη Γαλ­λία, το Σύνταγ­μα σε συν­θή­κες κρί­σης απο­νέ­μει στον Πρό­ε­δρο της Δημο­κρα­τί­ας «εξαι­ρε­τι­κές αρμο­διό­τη­τες», χωρίς να έχει κηρυ­χθεί κατά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης, προ­κει­μέ­νου να λει­τουρ­γή­σει ο κρα­τι­κός μηχα­νι­σμός. Είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κό ότι από το Νοέμ­βρη του 2015 έως το Μάη του 2017, που η χώρα βρι­σκό­ταν σε κατά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης λόγω των τρο­μο­κρα­τι­κών επι­θέ­σε­ων στο Παρί­σι, οι αρχές, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας τις ρυθ­μί­σεις του καθε­στώ­τος έκτα­κτης ανά­γκης, απα­γό­ρευ­σαν δεκά­δες δημό­σιες συγκε­ντρώ­σεις, εκτός αυτών που απα­γο­ρεύ­ο­νταν την ίδια στιγ­μή με τη χρή­ση του εκτός έκτα­κτης ανά­γκης νομι­κού πλαι­σί­ου. Κατά τον τυπι­κό τερ­μα­τι­σμό της από τον Εμ. Μακρόν το 2017, προ­βλέ­φθη­κε η δια­τή­ρη­ση κάποιων «ειδι­κών εξου­σιών» από τις αρχές, στις οποί­ες συμπε­ρι­λαμ­βά­νο­νταν η δυνα­τό­τη­τα πραγ­μα­το­ποί­η­σης προ­λη­πτι­κών ελέγ­χων σε δια­με­ρί­σμα­τα, ο περιο­ρι­σμός της ελευ­θε­ρί­ας κίνη­σης ατό­μων που θεω­ρού­νταν γενι­κά ύπο­πτα κ.ο.κ., με την πρό­βλε­ψη η ισχύς τους να εκτει­νό­ταν έως το τέλος του 2020!

Η χώρα κηρύ­χθη­κε ξανά σε κατά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης στις 19 Μάρ­τη 2020 λόγω της επέ­κτα­σης της επι­δη­μί­ας, δίνο­ντας τη δυνα­τό­τη­τα στην Προ­ε­δρία να λαμ­βά­νει μέτρα μέσω δια­ταγ­μά­των με αρχι­κή πρό­βλε­ψη διάρ­κειας δύο μηνών. Την ώρα όμως που λαμ­βά­νο­νται απα­νω­τά αυστη­ρά μέτρα για τον περιο­ρι­σμό της κυκλο­φο­ρί­ας των ατό­μων και ενώ εξα­πλώ­νε­ται με ταχείς ρυθ­μούς ο ιός, μεγά­λοι χώροι δου­λειάς και εργο­στά­σια λει­τουρ­γούν κανο­νι­κά, χωρίς μέτρα υγιει­νής και ασφά­λειας. Ταυ­τό­χρο­να αξιο­ποιού­νται και οι νέες ρυθ­μί­σεις για σαρω­τι­κές αλλα­γές στις εργα­σια­κές σχέ­σεις και στα ενα­πο­μεί­να­ντα δικαιώ­μα­τα. Στις καταγ­γε­λί­ες και τις διεκ­δι­κή­σεις των συν­δι­κά­των ο Γάλ­λος Πρό­ε­δρος απά­ντη­σε με την έναρ­ξη μίας ακό­μα επι­χεί­ρη­σης, στο όνο­μα πάντα της αντι­με­τώ­πι­σης της παν­δη­μί­ας, δίνο­ντας τη δυνα­τό­τη­τα ανά­πτυ­ξης στρα­τιω­τι­κών δυνά­με­ων στις υπερ­πό­ντιες γαλ­λι­κές κτήσεις.

Στην Ιτα­λία, το Σύνταγ­μα σε περι­πτώ­σεις έκτα­κτης ανά­γκης δίνει τη δυνα­τό­τη­τα στην κυβέρ­νη­ση να εκδί­δει δια­τάγ­μα­τα — νόμους τα οποία πρέ­πει να κατα­τί­θε­νται στη Βου­λή για έγκρι­ση εντός 60 ημε­ρών από την έκδο­σή τους. Η Ιτα­λία κηρύ­χθη­κε σε κατά­στα­ση έκτα­κτης ανά­γκης για την αντι­με­τώ­πι­ση της παν­δη­μί­ας στις 31 Γενά­ρη 2020, με διάρ­κεια έξι μήνες, και το Μάρ­τη προ­χώ­ρη­σε σε γενι­κό απο­κλει­σμό (lockdown) στο σύνο­λο της επι­κρά­τειας, αφή­νο­ντας όμως σε λει­τουρ­γία μεγά­λο αριθ­μό βιο­μη­χα­νι­κών μονά­δων και επι­χει­ρή­σε­ων που συγκε­ντρώ­νουν χιλιά­δες εργαζόμενους.

Είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κό ότι τα μέτρα που εφαρ­μό­ζο­νται στη χώρα στη συντρι­πτι­κή τους πλειο­ψη­φία παίρ­νο­νται με τη μορ­φή δια­ταγ­μά­των που εκδί­δο­νται απευ­θεί­ας από τον πρω­θυ­πουρ­γό, και άρα δεν απο­τε­λούν τυπι­κά νόμο, χωρίς ούτε καν την υπο­χρέ­ω­ση να κατα­τε­θούν στη Βου­λή για έγκρι­ση και χωρίς την υπο­χρέ­ω­ση να προ­συ­πο­γρά­φο­νται από τον Πρό­ε­δρο της Δημοκρατίας.

Την ίδια στιγ­μή, η κυβέρ­νη­ση απά­ντη­σε με διώ­ξεις, ζητώ­ντας και την επι­βο­λή οικο­νο­μι­κών κυρώ­σε­ων, στα συν­δι­κά­τα που πρω­το­στά­τη­σαν στην οργά­νω­ση του αγώ­να ενά­ντια στην εργο­δο­τι­κή αυθαι­ρε­σία, στη λει­τουρ­γία μεγά­λων βιο­μη­χα­νι­κών μονά­δων και επι­χει­ρή­σε­ων με μεγά­λη έλλει­ψη μέτρων υγιει­νής και ασφά­λειας. Η κυβέρ­νη­ση υπο­στή­ρι­ξε ότι η προ­κή­ρυ­ξη απερ­γί­ας εν μέσω παν­δη­μί­ας συμ­βάλ­λει στη «δημιουρ­γία διευ­ρυ­μέ­νου κλί­μα­τος ανα­σφά­λειας» και προ­κα­λεί «ανα­ρίθ­μη­τες ζημιές στη συλ­λο­γι­κό­τη­τα και στις επι­χει­ρή­σεις», προ­α­ναγ­γέλ­λο­ντας περαι­τέ­ρω περιο­ρι­σμούς στο δικαί­ω­μα στην απεργία.

Αγωνιστική στάση απέναντι στη δικτατορία του κεφαλαίου

Δηλα­δή η ανά­γκη αντι­με­τώ­πι­σης της παν­δη­μί­ας αξιο­ποιεί­ται ως αφορ­μή για να ξεδι­πλώ­νε­ται πιο γρή­γο­ρα ένα ευρύ φάσμα ανα­βαθ­μι­σμέ­νων περιο­ρι­σμών σε ελευ­θε­ρί­ες και δικαιώ­μα­τα, μέτρων κατα­στο­λής και ποι­νι­κο­ποί­η­σης εργα­τι­κών και λαϊ­κών αγώ­νων, μεθό­δων ηλε­κτρο­νι­κής παρα­κο­λού­θη­σης και κατα­γρα­φής εκα­τομ­μυ­ρί­ων ανθρώ­πων, που ούτως ή άλλως βρί­σκο­νταν στα σχέ­δια των αστι­κών τάξε­ων. Κυρί­ως επι­διώ­κε­ται η εξα­σφά­λι­ση της συναί­νε­σης και της νομι­μο­ποί­η­σής τους στη λαϊ­κή συνείδηση.

Στο στό­χα­στρο βρί­σκε­ται το εργα­τι­κό — λαϊ­κό κίνη­μα, και κυρί­ως η δυνα­τό­τη­τα μελ­λο­ντι­κής ανά­τα­σής του. Γι’ αυτόν το λόγο η τάση εδω και και­ρό είναι να αξιο­ποιού­νται δια­τά­ξεις που αφο­ρούν την αντι­με­τώ­πι­ση του «εξω­τε­ρι­κού εχθρού», που απο­τέ­λε­σε κατά κανό­να και τη δικαιο­λο­γη­τι­κή βάση της πρό­βλε­ψης για την «κατά­στα­ση πολιορ­κί­ας» (ή έκτα­κτης ανά­γκης) στα αστι­κά Συντάγ­μα­τα. Γίνε­ται σαφές ότι αστι­κά κρά­τη, κυβερ­νή­σεις και κόμ­μα­τα έχουν το βλέμ­μα στραμ­μέ­νο στη νέα επερ­χό­με­νη καπι­τα­λι­στι­κή κρί­ση και στην όξυν­ση των αντι­θέ­σε­ων και των αντα­γω­νι­σμών. Η ανα­βαθ­μι­σμέ­νη προ­ε­τοι­μα­σία για συν­θή­κες από­το­μης όξυν­σης της ταξι­κής πάλης δεν αφο­ρά μόνο την Ουγ­γα­ρία, όπως υπο­κρι­τι­κά μυξο­κλαί­νε «ευαί­σθη­τοι» σοσιαλ­δη­μο­κρά­τες και φιλε­λεύ­θε­ροι, αλλά βρί­σκε­ται στα κιτά­πια των ίδιων των κατευ­θύν­σε­ων και απο­φά­σε­ων της ΕΕ και των αστι­κών κρα­τών. Απέ­να­ντι σε αυτήν την ολο­μέ­τω­πη επί­θε­ση δεν πρέ­πει να χαθεί χρό­νος. Ο λογα­ρια­σμός γρά­φε­ται τώρα και δεν χωρά­νε οι λογι­κές «θα λογα­ρια­στού­με μετά», που δια­κι­νεί ο ΣΥΡΙΖΑ προ­σπα­θώ­ντας να κρύ­ψει τη συναί­νε­σή του σε αντι­λαϊ­κούς σχε­δια­σμούς που άλλω­στε υπη­ρέ­τη­σε και ως κυβέρ­νη­ση. Χρειά­ζε­ται επα­γρύ­πνη­ση, καμία εμπι­στο­σύ­νη σε αστι­κά κόμ­μα­τα και κυβερ­νή­σεις. Ενι­σχύ­ου­με τη διεκ­δί­κη­ση τώρα για την προ­στα­σία της υγεί­ας του λαού και των παι­διών του, την υπε­ρά­σπι­ση των δικαιω­μά­των του, των συν­δι­κα­λι­στι­κών και πολι­τι­κών ελευ­θε­ριών, την κάλυ­ψη του συνό­λου των κοι­νω­νι­κών αναγκών.

Πηγή: 902.gr