Το Μεροκάματο του Τρόμου: Το συνταρακτικό φιλμ του Κλουζό που απογείωσε τον Ιβ Μοντάν 

Υπάρ­χουν ται­νί­ες που στοί­χειω­σαν τους θεα­τές τους και μία απ’ αυτές, ίσως η σημα­ντι­κό­τε­ρη, είναι και το αρι­στουρ­γη­μα­τι­κό υπαρ­ξια­κό θρί­λερ, με έντο­να στοι­χεία δρά­μα­τος, «Το Μερο­κά­μα­το του Τρό­μου», του Ανρί Ζορζ Κλου­ζό, με πρω­τα­γω­νι­στή τον Ιβ Μοντάν. Ένα φιλμ αλλη­γο­ρι­κό για την πορεία της ανθρω­πό­τη­τας, μία κατά­βα­ση στην κόλα­ση, από τον αδιόρ­θω­το πεσι­μι­στή, κορυ­φαίο Γάλ­λο σκη­νο­θέ­τη, που ταυ­τό­χρο­να, όμως, υπη­ρε­τεί άψο­γα το θρί­λερ δρά­σης και ανε­βά­ζει τους σφυγ­μούς, κόβει την ανάσα.

Εβδο­μή­ντα χρό­νια από την πρε­μιέ­ρα της (1953), η εμβλη­μα­τι­κή ται­νία του Κλου­ζό, παρα­μέ­νει ένα φιλμ αναλ­λοί­ω­το στον χρό­νο, που συνε­χί­ζει να μοι­ρά­ζει απλό­χε­ρα τρό­μο, τόσο για το συντα­ρα­κτι­κό θέμα της όσο και για τα βαθιά νοή­μα­τά της, ενώ επη­ρέ­α­σε και πολ­λούς σκη­νο­θέ­τες, καθώς οι εκτε­τα­μέ­νες σεκάνς του σασπένς αξί­ζουν σίγου­ρα μια θέση ανά­με­σα στις σημα­ντι­κό­τε­ρες της παγκό­σμιας κινη­μα­το­γρα­φι­κής ιστορίας.

Τα αρπαχτικά και ο Ιβ Μοντάν

Όταν έφτα­σε στα χέρια του Κλου­ζό το ομό­τι­τλο μυθι­στό­ρη­μα του Ζορζ Αρνό, θυμή­θη­κε το ταξί­δι του στη Βρα­ζι­λία, από την οποία κατα­γό­ταν η ηθο­ποιός και σύζυ­γός του Βέρα και αυτό που του είχε κάνει ιδιαί­τε­ρη εντύ­πω­ση τότε ήταν οι μεγά­λες εται­ρεί­ες πετρε­λαιοει­δών που έπε­σαν σαν τα αρπα­χτι­κά στους φυσι­κούς πόρους της Νότιας Αμε­ρι­κής. Έτσι, του ήρθε η ιδέα να προ­σαρ­μό­σει για τον κινη­μα­το­γρά­φο το βιβλίο του Αρνό και να ξεκι­νή­σει τα γυρί­σμα­τα. Μόνο που έπρε­πε να βρει και τις τοπο­θε­σί­ες για τα γυρί­σμα­τα που να θυμί­ζουν Λατι­νι­κή Αμερική.

Η αρχι­κή ιδέα να κάνουν τα γυρί­σμα­τα σε κάποιο μέρος της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής απορ­ρί­φθη­κε από τον πρω­τα­γω­νι­στή Ιβ Μοντάν, γνω­στό για τις αρι­στε­ρές πεποι­θή­σεις του, ως απρέ­πεια προς τους ντό­πιους λαούς, ενώ απέρ­ρι­ψε και την εναλ­λα­κτι­κή για την Ισπα­νία, δηλώ­νο­ντας την απέ­χθειά του για το καθε­στώς του Φράν­κο, με απο­τέ­λε­σμα τα γυρί­σμα­τα να γίνουν στη Νότια Γαλλία.

Η περιπέτεια των γυρισμάτων

Ωστό­σο και τα γυρί­σμα­τα είχαν τη δική τους περι­πέ­τεια. Ξεκί­νη­σαν το 1951, αλλά όταν ζητή­θη­κε η συν­δρο­μή από το 7ο Σύνταγ­μα Μηχα­νι­κού της Αβι­νιόν να φτιά­ξει μία γέφυ­ρα πνί­γη­καν δυο στρα­τιώ­τες και τα γυρί­σμα­τα ανα­βλή­θη­καν. Ξανα­ξε­κί­νη­σαν το 1952, αλλά τα απρό­ο­πτα συνε­χί­στη­καν. Η Βέρα Κλου­ζό αρρώ­στη­σε, ο Κλου­ζό έσπα­σε τον αστρά­γα­λό του, οι κομπάρ­σοι απέρ­γη­σαν για να πλη­ρω­θούν και οι βρο­χές προ­κά­λε­σαν τερά­στια προ­βλή­μα­τα στον τεχνι­κό εξο­πλι­σμό. Απο­τέ­λε­σμα όλων αυτών ήταν να διπλα­σια­στεί ο αρχι­κός προ­ϋ­πο­λο­γι­σμός των 100 εκα­τομ­μυ­ρί­ων φράγκων.

Το σενάριο μιας κολασμένης διαδρομής

Το εμπνευ­σμέ­νο σενά­ριο, που υπο­γρά­φει ο ίδιος ο Κλου­ζό, μας μετα­φέ­ρει σε μία άθλια πάμ­φτω­χη μικρή πόλη της Νότιας Αμε­ρι­κής, όπου τέσ­σε­ρις Ευρω­παί­οι εγκλω­βι­σμέ­νοι άφρα­γκοι ξεπε­σμέ­νοι τυχο­διώ­κτες ψάχνουν τρό­πο για να φύγουν από εκεί. Οι μονα­δι­κές δου­λειές που υπάρ­χουν είναι στις πετρε­λαιο­πη­γές μίας αμε­ρι­κά­νι­κης εται­ρεί­ας. Όταν μία απο­μα­κρυ­σμέ­νη πετρε­λαιο­πη­γή πάρει φωτιά, ο διευ­θυ­ντής της εται­ρεί­ας θα ανα­ζη­τή­σει οδη­γούς για να μετα­φέ­ρουν δυο φορ­τη­γά με νιτρο­γλυ­κε­ρί­νη, με σκο­πό να στα­μα­τή­σει η πυρ­κα­γιά. Μόνο που πρέ­πει να δια­νύ­σουν πάνω από 300 χιλιό­με­τρα μίας επι­κίν­δυ­νης δια­δρο­μής, η οποία κρύ­βει θανά­σι­μες παγί­δες και κάθε λακ­κού­βα μπο­ρεί να στοι­χί­σει τη ζωή στους οδη­γούς. Όμως, η αμοι­βή των 2.000 δολα­ρί­ων είναι για τους τέσ­σε­ρις Ευρω­παί­ους τυχο­διώ­κτες η μονα­δι­κή λύση για να ξεφύ­γουν από τη μιζέ­ρια τους και θα το πάρουν από­φα­ση να μπουν σε μια κολα­σμέ­νη δια­δρο­μή, με τις πιθα­νό­τη­τες να τα κατα­φέ­ρουν να είναι σχε­δόν μηδαμινές.

Αλληγορική λάσπη

Ο Κλου­ζό μετα­μορ­φώ­νει την αγω­νιώ­δη πορεία των τεσ­σά­ρων σε μία συντα­ρα­κτι­κή αλλη­γο­ρία για την ανθρώ­πι­νη φύση, καθώς η νιτρο­γλυ­κε­ρί­νη που κου­βα­λά­νε οι τέσ­σε­ρις Ευρω­παί­οι δεν είναι μόνο ένα εκρη­κτι­κό υλι­κό, που μπο­ρεί ανά πάσα στιγ­μή να τους τινά­ξει στον αέρα, αλλά το βάρος του Δυτι­κού πολι­τι­σμού. Και συνά­μα ο ρόλος των απλών ανθρώ­πων ως γρα­νά­ζια ενός μηχα­νι­σμού που βγά­ζει υπερ­κέρ­δη, αρπά­ζο­ντας τους φυσι­κούς πόρους μίας φτω­χής χώρας. Και κινη­μα­το­γρα­φεί με ένα μονα­δι­κό τρό­πο, εστιά­ζο­ντας στα αλλοιω­μέ­να από την αγω­νία πρό­σω­πα, στον ιδρώ­τα πάνω στα βρό­μι­κα σώμα­τα των ηρώ­ων ή σωστό­τε­ρα των αντι­η­ρώ­ων του, οι οποί­οι μοιά­ζουν να λιώ­νουν από την πίε­ση ενός κόσμου που χωρί­ζε­ται σε αυτούς που μετρούν κέρ­δη και αυτούς που κάνουν τη βρό­μι­κη δου­λειά, αλλά και όλους τους χρή­σι­μους ενδιά­με­σους. Η πορεία τους είναι μία κατά­βα­ση στην κόλα­ση, ο ατε­λεί­ω­τος δρό­μος που ανοί­γε­ται μπρο­στά τους κρύ­βει μόνο τη μυρω­διά του θανά­του, τη λάσπη της επι­βί­ω­σης σε έναν κόσμο που δεν τολ­μά να αλλά­ξει δρό­μο, να πάρει στα χέρια του την τύχη του, αφή­νο­ντας τις επι­λο­γές στα πολυ­τε­λή γρα­φεία και τα γκρί­ζα κοστού­μια με τα λευ­κά κολάρα.

Αδρεναλίνη

Μέγας μάστο­ρας ο Κλου­ζό, που τον έχου­με θαυ­μά­σει και για τις ται­νί­ες του «Οι Δια­βο­λο­γυ­ναί­κες», «Το Κορά­κι», «Η Φυλα­κι­σμέ­νη», «Όσα Δεν Έσβη­σε ο Άνε­μος» και πολ­λές άλλες, κλι­μα­κώ­νει την αγω­νία με έναν απα­ρά­μιλ­λο τρό­πο, καθώς ξεκι­νά την ται­νία του χαλα­ρά, δίνο­ντας αβί­α­στα τους χαρα­κτή­ρες του έργου, αλλά και την παρακ­μια­κή ατμό­σφαι­ρα και τους λόγους που θα τους ωθή­σουν στην απελ­πι­σμέ­νη από­φα­ση. Και ξαφ­νι­κά ανε­βά­ζει στρο­φές, φτά­νει την αδρε­να­λί­νη στα όρια της έκρη­ξης και με σαδι­στι­κή διά­θε­ση κόβει την ανά­σα. Για να έρθει το φινά­λε και να ρίξει και το τελευ­ταίο του καρ­φί με τη μελαγ­χο­λι­κή του ειρω­νι­κή ματιά, που δεν χαρί­ζε­ται σε κανέ­να, ούτε ακό­μη και σε αυτούς που έμα­θαν να συμ­βιώ­νουν με τη νιτρο­γλυ­κε­ρί­νη σε όλη τους τη ζωή.

Ο Ιβ και η λογοκρισία

Ο Ιβ Μοντάν κάνει ίσως την ερμη­νεία της ζωής του και μετά την επι­τυ­χία της ται­νί­ας, η μονα­δι­κή που κέρ­δι­σε συγ­χρό­νως την ανώ­τα­τη διά­κρι­ση στα φεστι­βάλ Καν­νών και Βερο­λί­νου, θα γίνει πρω­τα­γω­νι­στής πρώ­του μεγέ­θους και θα τρα­βή­ξει το ενδια­φέ­ρον του Χόλι­γουντ. Δίπλα του, εξαι­ρε­τι­κοί οι Σαρλ Βανέλ, Φόλ­κο Λού­λι, Πέτερ βαν Έικ, στους ρόλους των άλλων τριών τυχο­διω­κτών, ενώ ένα χαρα­κτη­ρι­στι­κό ρόλο κρα­τά και η Βέρα Κλου­ζό. Η διεύ­θυν­ση της — άγριας — ασπρό­μαυ­ρης φωτο­γρα­φί­ας είναι του Αρμάν Τιράρ και η μου­σι­κή του Ζορζ Ορίκ.

Η ται­νία, πέρα από τις δια­κρί­σεις της και τα επτά εκα­τομ­μύ­ρια εισι­τή­ρια που έκο­ψε στην πρώ­τη της προ­βο­λή στη Γαλ­λία, το 2010, κατα­τά­χθη­κε ένα­τη στη λίστα του περιο­δι­κού Empire με τις «100 καλύ­τε­ρες ται­νί­ες στον παγκό­σμιο κινη­μα­το­γρά­φο», ενώ είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κό και ενδει­κτι­κό της επί­δρα­σής της, από τη λογο­κρι­σία που υπέ­στη στις ΗΠΑ. Το φιλμ στις Ηνω­μέ­νες Πολι­τεί­ες προ­βλή­θη­κε 35 λεπτά μικρό­τε­ρο από την αρχι­κή της διάρ­κεια των 153 λεπτών, καθώς κόπη­καν οι σκη­νές που απει­κο­νί­ζουν αρνη­τι­κά την αμε­ρι­κά­νι­κη εται­ρεία πετρε­λαί­ου και κατη­γο­ρή­θη­κε για αντια­με­ρι­κα­νι­σμό. Είναι, όμως, η ται­νία που λατρεύ­τη­κε από τους γνή­σιους κινη­μα­το­γρα­φό­φι­λους και φυσι­κά με τα θαυ­μα­στά 153 λεπτά της….

ΑΠΕ-ΜΠΕ info 26811670 \   Χ. Αναγνωστάκης