Το «Σύμφωνο Βαλκανικής Συνεργασίας» και η στάση του ΚΚΕ

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Στις 9 Φλε­βά­ρη 1934 υπο­γρά­φε­ται στην Αθή­να από τους υπουρ­γούς Εξω­τε­ρι­κών της Ρου­μα­νί­ας, της Γιου­γκο­σλα­βί­ας, της Ελλά­δας και της Τουρ­κί­ας το «Σύμ­φω­νο Βαλ­κα­νι­κής Συνεργασίας».

Ήδη από το 1930 στα Βαλ­κά­νια πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν δια­σκέ­ψεις με σκο­πό την προ­ώ­θη­ση της συνερ­γα­σί­ας και της ειρη­νι­κής επί­λυ­σης των δια­φο­ρών των κρα­τών της χερ­σο­νή­σου (μετα­ξύ Αλβα­νί­ας, Βουλ­γα­ρί­ας, Γιου­γκο­σλα­βί­ας, Ελλά­δας, Ρου­μα­νί­ας και Τουρκίας).

Ας μην ξεχνά­με ότι είχα­με ήδη την άνο­δο του Χιτλερ στη Γερ­μα­νία, αλλά και ν ανα­νέ­ω­ση του Συμ­φώ­νου της Μικρής Αντάντ (μετα­ξύ Τσε­χο­σλο­βα­κί­ας, Ρου­μα­νί­ας και Γιου­γκο­σλα­βί­ας) στις 16 Φεβρουα­ρί­ου 1933

Απόρ­ροια των τεσ­σά­ρων Βαλ­κα­νι­κών Συν­δια­σκέ­ψε­ων που πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν κατά τα χρό­νια 1930–1934 (η πρώ­τη βαλ­κα­νι­κή συν­διά­σκε­ψη συνήλ­θε στην Αθή­να τον Οκτώ­βριο του 1930, η δεύ­τε­ρη στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη και την Άγκυ­ρα τον Οκτώ­βριο του 1931, η τρί­τη στο Βου­κου­ρέ­στι τον Οκτώ­βριο του 1932, και η τέταρ­τη στη Θεσ­σα­λο­νί­κη τον Νοέμ­βριο του 1934) ήταν το Βαλ­κα­νι­κό Σύμ­φω­νο του 1934. Στις συν­δια­σκέ­ψεις συζη­τή­θη­καν θέμα­τα συνερ­γα­σί­ας στον οικο­νο­μι­κό και τον πολι­τι­στι­κό κυρί­ως τομέα, ενώ το βασι­κό­τε­ρο θέμα απο­τε­λού­σε η προ­ε­τοι­μα­σία ενός «Βαλ­κα­νι­κού Λοκάρ­νο» (όπως, αντί­στοι­χα, στις «Συν­θή­κες του Λοκάρ­νο» η Γερ­μα­νία, η Γαλ­λία, το Βέλγιο,η Αγγλία και η Ιτα­λία συνο­μο­λό­γη­σαν την εγγύ­η­ση των γαλ­λο­γερ­μα­νι­κών και βελ­γο­γερ­μα­νι­κών συνό­ρων). Να σημειώ­σου­με ακό­μη ότι από τις συζη­τή­σεις είχε εξαι­ρε­θεί η Αλβα­νία, καθώς δεν μπο­ρού­σε να ασκή­σει ανε­ξάρ­τη­τη εξω­τε­ρι­κή πολι­τι­κή, ενώ οι βαλ­κα­νι­κές χώρες δεν ήθε­λαν να προ­κα­λέ­σουν τη δυσα­ρέ­σκεια της Ιτα­λί­ας (η Αλβα­νία βρι­σκό­ταν υπό την επιρ­ροή της Ιτα­λί­ας μέχρι και τον Απρί­λιο του 1939, όταν εισέ­βα­λε η Ιτα­λία και την κατέλαβε).

Το Σύμ­φω­νο της Βαλ­κα­νι­κής Συνεν­νό­η­σης υπο­γρά­φτη­κε στις 9 Φεβρουα­ρί­ου 1934 στην Ακα­δη­μία Αθη­νών, από τους υπουρ­γούς Εξω­τε­ρι­κών της Ελλά­δας, της Τουρ­κί­ας, της Γιου­γκο­σλα­βί­ας και της Ρου­μα­νί­ας. Είχε διάρ­κεια δύο ετών, με δυνα­τό­τη­τα ανα­νέ­ω­σης για πέντε και, στη συνέ­χεια, επτά χρό­νια. Στό­χος αυτής της πολυ­με­ρούς δια­κρα­τι­κής συμ­φω­νί­ας, ήταν να δια­τη­ρη­θεί το εδα­φι­κό status quo στην περιο­χή – η δια­σφά­λι­ση, δηλα­δή, των εσω­τε­ρι­κών συνό­ρων των χωρών της χερ­σο­νή­σου του Αίμου. Πιο συγκε­κρι­μέ­να, η Γιου­γκο­σλα­βία, η Ελλά­δα, η Ρου­μα­νία και η Τουρ­κία συμ­φώ­νη­σαν στην αμοι­βαία προ­στα­σία των βαλ­κα­νι­κών συνό­ρων (άρ.1), και στη μη σύνα­ψη οποιασ­δή­πο­τε συμ­φω­νί­ας με κάποιο άλλο βαλ­κα­νι­κό κρά­τος που δεν απο­τε­λεί μέρος της Σύμ­βα­σης, χωρίς τη σύμ­φω­νη γνώ­μη των άλλων κρα­τών (άρ.2). Ακό­μα, όπως ορί­ζε­ται από το τρί­το και τελευ­ταίο άρθρο του Συμ­φώ­νου, σε περί­πτω­ση που κάποιο άλλο βαλ­κα­νι­κό κρά­τος το επι­θυ­μού­σε, μπο­ρού­σε να προ­σχω­ρή­σει σε αυτό, εφό­σον υπήρ­χε η συναί­νε­ση των υπο­λοί­πων μερών. Επο­μέ­νως, η πόρ­τα για τη Βουλ­γα­ρία παρέ­μει­νε ανοιχτή.

Φυσι­κά η συμ­φω­νία εξαι­τί­ας των αντι­θέ­σε­ων μετα­ξύ των κυρί­αρ­χων τάξε­ων σε κάθε μία από αυτές έμε­νε ουσια­στι­κά ανε­φάρ­μο­στο. Να σημειώ­σου­με ότι τα επό­με­να χρό­νια έχου­με. Την βουλ­γα­ρο­γιου­γκο­σλα­βι­κή προ­σέγ­γι­ση, η οποία κατέ­λη­ξε, στις 24 Ιανουα­ρί­ου 1937, στο Σύμ­φω­νο «αιώ­νιας φιλί­ας» μετα­ξύ των δύο χωρών. Στις 27 Απρι­λί­ου 1938, υπο­γρά­φτη­κε στην Αθή­να μία συμ­φω­νία μετα­ξύ Ελλά­δας και Τουρ­κί­ας, συμπλη­ρω­μα­τι­κή των προη­γού­με­νων συμ­φώ­νων που είχαν υπο­γρα­φεί μετα­ξύ των δύο χωρών. Με τη σύνα­ψη του βουλ­γα­ρο­γιου­γκο­σλα­βι­κού συμ­φώ­νου το 1937, και του ελλη­νο­τουρ­κι­κού συμ­φώ­νου το 1938, δημιουρ­γή­θη­καν ουσια­στι­κά δύο άξο­νες μέσα στον βαλ­κα­νι­κού συνα­σπι­σμό και με τη Ρου­μα­νία να οδη­γεί­ται σε καθε­στώς ανα­σφά­λειας, και να ανα­ζη­τεί στή­ριγ­μα περισ­σό­τε­ρο στην Τουρ­κία και την Ελλά­δα. Φυσι­κά όλα αυτά με την έναρ­ξη του Β’ Παγκό­σμιου Πολέ­μου έγι­ναν παρελθόν…

Η στάση του ΚΚΕ

Αυτή απο­τυ­πώ­νε­ται ανά­γλυ­φα με το πρω­το­σέ­λι­δο αφιέ­ρω­μα του ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ (10/2/1934) . Με ταξι­κό κρι­τή­ριο και συν­δυά­ζο­ντας τον γνή­σιο πατριω­τι­σμό ‚με τον διε­θνι­σμό και την υπε­ρά­σπι­ση της ΕΣΣΔ ξεσκε­πά­ζει τις επι­διώ­ξεις των κυρί­αρ­χων τάξε­ων στις χώρες των Βαλ­κα­νί­ων, τη σχέ­ση τους με τις μεγά­λες ιμπε­ρια­λι­στι­κές δυνά­μεις, ενώ ερμη­νεύ­ει και τη στά­ση των δια­φό­ρων αστι­κών κομ­μά­των της Ελλάδας.

Με χαρα­κτη­ρι­στι­κό τίτλο «ΜΕΣΑ ΣΕ ΟΡΓΑΣΜΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΕΠΙΔΕΙΞΕΩΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗΚΕ ΧΤΕΣ ΤΟ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΜΙΑ ΚΑΘΑΡΑ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ» τονί­ζει χαρα­κτη­ρι­στι­κά: «…Κάθε εργά­της και αγρό­της, κάθε βιο­πα­λαι­στής που αύριο θα τον στεί­λουν να πλη­ρώ­σει το σύμ­φω­νο με το αίμα του, με τα κόκ­κα­λα του, έχει υπο­χρέ­ω­ση να σκε­φτεί αυτή τη στιγ­μή τι κρύ­βε­ται κάτω από τις ψεύ­τι­κες δια­κη­ρύ­ξεις αυτών που υπο­γρά­ψα­νε την κανούρ­για συμφωνία.

Κάτω από τη φιλία κρύ­βε­ται το σπα­θί, κάτω από τις φρά­σεις για «ειρή­νη» κρύ­βε­ται ο πιο αιμα­το­βαμ­μέ­νος , ο πιο εξο­ντω­τι­κός απ’ όλους τους πολέ­μους που είδαν ως τώρα οι εργα­ζό­με­νοι. Αυτό είνε το πρώ­το χαρα­κτη­ρι­στι­κό του χθε­σι­νού συμ­φώ­νου. Το δια­τρά­νω­σαν τού­το καλύ­τε­ρο από κάθε άλλο οι μπού­κες των κανο­νιών που χτες είχαν στη­θεί επι­δει­χτι­κά έξω από το μέγα­ρο της Ακα­δη­μί­ας , όπου γινό­ταν η επί­ση­μη τελε­τή της υπο­γρα­φής. Το έδει­χναν τα πολυά­ριθ­μα αερο­πλά­να που φτε­ρου­γί­ζα­νε πάνω από την Αθή­να για να θυμί­ζουν τον όλε­θρο και τη φρί­κη , που θα σκορ­πά­νε όταν αύριο, «συμ­φώ­νως προς το σύμ­φω­νον» θα στέλ­νο­νται στα μακε­λεία της Μακε­δο­νί­ας ή της Θρά­κης , του Κόσ­σο­βου ή της Ντοβρουτσάς…

Με το Βαλ­κα­νι­κό σύμ­φω­νο η ελλη­νι­κή κεφα­λαιο­κρα­τία υπέ­γρα­ψε να θυσιά­σει και­νούρ­γιες εκα­το­ντά­δες χιλιά­δες παι­διά του εργα­ζό­με­νου λαού στον πόλε­μο για τα συμ­φέ­ρο­ντα της. Η Ελλά­δα υπο­χρε­ώ­νε­ται να πολε­μή­σει στο πλευ­ρό ενός οποιου­δή­πoτε από τα τέσ­σε­ρα κρά­τη εφό­σον αυτό θα μπλε­χτεί σε πόλε­μο. Κι’ είνε γνω­στό πως κάθε ιμπε­ρια­λι­στι­κή χώρα , όπως και η ίδια η αστι­κή Ελλά­δα, ετοι­μά­ζει δρα­στή­ρια τον πόλεμο.

Το Βαλ­κα­νι­κό σύμ­φω­νο όπως υπο­γρά­φτη­κε είνε, χωρίς αμφι­βο­λία μία νίκη του γαλ­λι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού και των δορυ­φό­ρων του της Μ. Αντάτ. Η προ­σχώ­ρη­ση της Ελλά­δας σημαί­νει πως η ελλη­νι­κή κεφα­λαιο­κρα­τία δέθη­κε στο άρμα του ενός από τους μεγά­λους ιμπε­ρια­λι­στι­κούς συνα­σπι­σμούς, που συγκρο­τή­θη­καν ή βρί­σκο­νται σε συγκρό­τη­ση και που ετοι­μά­ζο­νται να παρα­σύ­ρουν την εργα­ζό­με­νη ανθρω­πό­τη­τα σ’ έναν και­νούρ­γιο πόλε­μο, πιο φρι­χτό και κατα­στρο­φι­κό από την ανθρω­πο­σφα­γή του 1914–1918.
Η ελλη­νι­κή κεφα­λαιο­κρα­τία υπό­γρα­ψε το σύμ­φω­νο με την πρό­θε­ση να εξα­σφα­λί­σει τα σημε­ρι­νά της σύνο­ρα (Μακε­δο­νία – Θρά­κη) που τα επω­φθαλ­μιούν οι άλλοι βαλ­κα­νέ­ζοι ιμπε­ρια­λι­στές (μαζί και η Βουλ­γα­ρία) να τα φαρ­δύ­νει με και­νούρ­γιες κατα­κτή­σεις, να ξαπλώ­σει ξανά τα πλο­κά­μια της ως τη Σοβιε­τι­κή Ουκρα­νία. Για­τί – κι αυτό πρέ­πει περισ­σό­τε­ρο να τονι­στεί – το Βαλ­κα­νι­κό σύμ­φω­νο έχει σαν μια από τις κύριες κατευ­θύν­σεις του να χτυ­πή­σει τη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση που θα θεω­ρη­θεί σε κατάλ­λη­λη στιγ­μή σαν κρά­τος «επι­τε­θέ­με­νο» ενά­ντια λ.χ στη Ρου­μα­νία. Και γι’αυτό υπάρ­χει ρητός όρος στα μυστι­κά πρα­χτι­κά των δια­πραγ­μα­τεύ­σε­ων γύρω από το σύμ­φω­νο. Αυτό – ανα­γκά­ζε­ται – για διά­φο­ρους λόγους – να το ομο­λο­γή­σει κι’ αυτός ακό­μα ο αστι­κός τύπος της αντιπολίτευσης.

Θάταν μεγα­λύ­τε­ρη αυτα­πά­τη να νομι­σθεί πως το Βαλ­κα­νι­κό σύμ­φω­νο καλ­μά­ρει, μαλα­κώ­νει τις τερά­στιες αντι­θέ­σεις που χωρί­ζουν τα Βαλ­κα­νι­κά ιμπε­ρια­λι­στι­κά κρά­τη και τους πάτρω­νες τους μεγά­λους ιμπε­ρια­λι­στές. Τερά­στιες είνε – και θα μεγα­λώ­σει πιο πολύ – η αντί­θε­ση ανά­με­σα στις χώρες που υπέ­γρα­ψαν το σύμ­φω­νο – Ελλά­δα, Ρου­μα­νία, Τουρ­κία, Γιου­γκο­σλα­βία , σε δια­φο­ρε­τι­κό , φυσι­κά βαθ­μό ή κάθε μιά –και τη Βουλ­γα­ρία και Αλβα­νία. Παρα­μέ­νουν ουσια­στι­κά οι αντι­θέ­σεις της Ελλά­δας και της Γιου­γκο­σλα­βί­ας ‚που παρά το σύμ­φω­νο – ίσως και με την εκμε­τάλ­λευ­ση του – θα προ­σπα­θή­σει να χρη­σι­μο­ποι­ή­σει τα Βουλ­γα­ρία ενά­ντια στον ελλη­νι­κό ιμπεριαλισμό.
Αντι­θέ­σεις υπάρ­χουν ακό­μα και με την Τουρ­κία, που, παρ’ όλη την ως τώρα πολι­τι­κή της προ­σχώ­ρη­σε ύστε­ρα από πίε­ση και με ταλα­ντεύ­σεις στο αντι­σο­βιε­τι­κό σύμ­φω­νο, όπως φαί­νε­ται από τη τελευ­ταία στά­ση του Ρουσ­δή μπέη.

Ακό­μα πιο μεγά­λες είνε οι αντι­θέ­σεις των μεγά­λων ληστών της γης Γαλ­λί­ας, Ιτα­λί­ας, Αγγλί­ας, Γερ­μα­νί­ας και άλλων που με δια­φο­ρε­τι­κό μάτι βλέ­πουν ο καθέ­νας την υπο­γρα­φή του συμφώνου.

Πάνω απ’ όλες αυτές τις αντι­θέ­σεις φυσι­κά ήταν και παρα­μέ­νει η έχθρα όλων των ιμπε­ρια­λι­στι­κών χωρών ενά­ντια στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση. Όλα αυτά δεν μπο­ρεί παρά να οδη­γή­σουν σ’ ένα αφά­ντα­στο πολε­μι­κό ξέσπα­σμα που τα έξο­δά του θα κλη­θούν να πλη­ρώ­σουν οι εργα­ζό­με­νοι λαοί της Βαλκανικής.

Αυτό είνε με λίγα λόγια το σύμ­φω­νο που υπό­γρα­ψε η ελλη­νι­κή κεφα­λαιο­κρα­τία που προ­σπα­θεί να το παρου­σιά­σει στα μάτια των εργα­ζό­με­νων σα σύμ­φω­νο «ειρή­νης».
Αν δια­φω­νούν στην υπο­γρα­φή του οι βενι­ζε­λι­κοί – και πότε – πότε τους ξεφεύ­γει ομο­λο­γία για τον πολε­μι­κό του χαρα­κτή­ρα – δεν είνε για­τί δεν θέλουν τον πόλε­μο – οι σφα­για­στές αυτοί του λαού στις Ουκρα­νί­ες και τις Μικρα­σί­ες – μα για­τί είνε όργα­να των αντί­θε­των ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυνά­με­ων και για­τί νομί­ζουν πως με άλλου είδους συν­δυα­σμούς θα εξυ­πη­ρε­τη­θούν καλύ­τε­ρα τα πολε­μι­κά σχέ­δια της κεφα­λαιο­κρα­τί­ας ή της μερί­δας της που εκπροσωπούν.

Τις στιγ­μές τού­τες που σκορ­πί­ζε­ται αμέ­τρη­τα η ειρη­νι­στι­κή ψευ­τιά και οργιά­ζει ο σωβι­νι­σμός το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα ξανα­φω­νά­ζει στους εργαζόμενους:

Κανέ­νας μην ξεγε­λα­στεί πως το Βαλ­κα­νι­κό σύμ­φω­νο είνε σύμ­φω­νο ειρή­νης. Μάθε­τε πως ετοι­μά­ζο­νται να ξανα­σύ­ρουν στην αλλη­λο­σφα­γή για το συμ­φέ­ρο των παρα­σί­των, των τρα­πε­ζι­τών, βιο­μη­χά­νων και τσι­φλι­κά­δων! Μάθε­τε πως θέλουν να σας οδη­γή­σουν ξανά να χτυ­πή­σε­τε τ’ αδέρ­φια σας ‚να γκρε­μί­σε­τε τη Σοβιε­τι­κή πατρίδα!

Απ’ άκρη σ’ άκρη ας ακου­στεί το σύνθημα

Κάτω το Βαλ­κα­νι­κό πολε­μι­κό σύμφωνο!

Κάτω ο ιμπε­ρια­λι­στι­κός πόλε­μος και οι εξο­πλι­σμοί της ελλη­νι­κής κεφαλαιοκρατίας!

Όλοι στη υπε­ρά­σπι­ση της Σοβιε­τι­κής Ένωσης!

Ο καλύ­τε­ρος τρό­πος να ματαιώ­σου­με τον ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο είνε να εκα­το­ντα­πλα­σιά­σου­με τον καθη­με­ρι­νό μας αγώ­να ενά­ντια στην κεφα­λαιο­κρα­τί­ας «ΜΑΣ», ενά­ντια στους εξο­πλι­σμούς της , για το ψωμί των εργα­ζο­μέ­νων, για το γκρέ­μι­σμα του καθε­στώ­τος που φέρ­νει την πεί­να και τους πολέμους…».

_________________________________________________________________________________________________

Αλέκος Α. Χατζηκώστας  Δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Η Άλλη Άποψη της Ημαθίας» και του alli-apopsi.gr. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά και site εδώ και δεκαετίες, ενώ έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις σε μια σειρά ιστορικά συνέδρια και ημερίδες. Έχει εκδώσει 7 βιβλία και συμμετέχει σε συλλογικούς τόμους.