ΤΡΟΤΣΚΙ – Ο ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣ που κατέληξε αντεπαναστάτης

Γρά­φει ο Γιάν­νης Βεντού­ρας //

Ο Λέων Τρό­τσκι (1879–1940) κατα­γό­ταν από εύπο­ρη οικο­γέ­νεια. Από νεα­ρός επη­ρε­ά­στη­κε από τις θέσεις των ναρό­ντ­νι­κων. Οι ναρό­ντ­νι­κοι ήταν ένα ισχυ­ρό μικρο­α­στι­κό κίνη­μα Ρώσων δια­νο­ου­μέ­νων με επιρ­ρο­ές από την τάξη των ιδιο­κτη­τών αγρο­τών. Εθε­ω­ρού­ντο «υπε­ρε­πα­να­στά­τες» και αγα­πη­μέ­νη τους μέθο­δος ήταν οι δολο­φο­νί­ες και η τρο­μο­κρα­τία. Από τους ναρό­ντ­νι­κους επη­ρε­ά­στη­κε αρχι­κά και ο Λένιν, ο οποί­ος όμως γρή­γο­ρα απο­στα­σιο­ποι­ή­θη­κε από αυτούς και άρχι­σε να τους κατα­κε­ραυ­νώ­νει για τις αντι­λή­ψεις και τις μεθό­δους τους.
Στη συνέ­χεια ο Τρό­τσκι, ερχό­με­νος σε επα­φή με τον Μαρ­ξι­σμό, βοή­θη­σε στη δημιουρ­γία κάποιων αντι­τσα­ρι­κών ομά­δων και κυνη­γή­θη­κε από το καθε­στώς. Στην πορεία, ήρθε σε επα­φή με τους σοσιαλ­δη­μο­κρά­τες (έτσι ονο­μα­ζό­ντου­σαν τα εργα­τι­κά επα­να­στα­τι­κά κόμ­μα­τα της επο­χής), χωρίς ποτέ να ξεφύ­γει από τις επιρ­ρο­ές των ναρόντνικων.

Το 1903 οι σοσιαλ­δη­μο­κρά­τες, που είχαν την εφη­με­ρί­δα Ίσκρα, συγκά­λε­σαν το 2ο συνέ­δριο του Σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κού Εργα­τι­κού Κόμ­μα­τος Ρωσί­ας (ΣΔΕΚΡ) και στη διάρ­κειά του δια­σπά­στη­καν σε δύο ομά­δες. Στη μία ήταν οι Μπολ­σε­βί­κοι (σημαί­νει πλειο­ψη­φία) με τον Λένιν επι­κε­φα­λής και στην άλλη οι Μεν­σε­βί­κοι (σημαί­νει μειο­ψη­φία) με τον Μαρ­τώφ. Ο Τρό­τσκι τάχθη­κε με το μέρος των Μεν­σε­βί­κων και ενα­ντί­ον του Λένιν και από τότε ανα­δεί­χθη­κε σε μεγά­λο πολέ­μιό του. Το κύριο ζήτη­μα στο οποίο δια­φώ­νη­σαν, ήταν οι θέσεις του Λένιν για το κόμ­μα νέου τύπου (ενιαίο κόμ­μα, χωρίς φρά­ξιες και συνι­στώ­σες, με δημο­κρα­τι­κό συγκεντρωτισμό).

Στο βιβλίο τού Τρό­τσκι «Τα Πολι­τι­κά μας καθή­κο­ντα», που εκδό­θη­κε το 1904, ο Τρό­τσκι κατη­γο­ρού­σε τον Λένιν για κυνι­σμό, ότι «δια­μόρ­φω­σε μια τάση που φάνη­κε καθα­ρά μέσα στο Κόμ­μα, την αστι­κή- επα­να­στα­τι­κή τάση» και τον ονό­μα­ζε «αρχη­γό της αντι­δρα­στι­κής πτέ­ρυ­γας του Κόμ­μα­τός μας».

Από το 1904 έως το 1917 ο Τρό­τσκι φυλα­κί­στη­κε κατά δια­στή­μα­τα για τη δρά­ση του, ενώ τα περισ­σό­τε­ρα χρό­νια τα πέρα­σε αυτο­ε­ξό­ρι­στος στην Ελβε­τία, τη Γαλ­λία, την Αυστρία και άλλες χώρες.
Το 1912, στην 6η Παν­ρω­σι­κή Διά­σκε­ψη του ΣΔΕΚΡ που διορ­γα­νώ­θη­κε στην Πρά­γα, ήρθε σε αντί­θε­ση με τον Λένιν και δια­γρά­φτη­κε από το κόμ­μα μαζί με όλη τη φρά­ξια των Μεν­σε­βί­κων. Στη συνέ­χεια ο Τρό­τσκι πήγε στη Βιέν­νη και προ­σπά­θη­σε να οργα­νώ­σει σκόρ­πιες σοσια­λι­στι­κές ομά­δες για να αντι­πα­ρα­τε­θεί στον Λένιν, αλλά απέτυχε.
Το 1915, στο σοσια­λι­στι­κό συνέ­δριο της Β’ Διε­θνούς, κρά­τη­σε μισο­βέ­ζι­κη θέση, ανά­με­σα στον Μαρ­τώφ και τον Λένιν, που ήθε­λε την απο­χώ­ρη­ση των Μπολ­σε­βί­κων από την Β’ Διε­θνή. (Ήταν η λεγό­με­νη ομά­δα των Κεντριστών).

Όταν τον Φεβρουά­ριο του 1917 ξέσπα­σε η αντι­τσα­ρι­κή επα­νά­στα­ση στη Ρωσία, ο Τρό­τσκι ήταν στις ΗΠΑ. Τον Μάιο του 1917 έφθα­σε στην Ρωσία και συμ­φώ­νη­σε αμέ­σως με τις θέσεις του Λένιν και των Μπολ­σε­βί­κων, κάνο­ντας μια δήλω­ση συμ­φω­νί­ας. Έτσι στο συνέ­δριο, τον Ιού­λιο του 1917, τον δεχτή­κα­νε στο κόμ­μα των Μπολ­σε­βί­κων και εκλέ­χτη­κε στην ηγε­σία του. 
Παρ’ όλα αυτά, ο Τρό­τσκυ (και η ομά­δα του), συνέ­χι­σε να επι­τί­θε­ται στην πολι­τι­κή γραμ­μή του Λένιν, αντι­τασ­σό­με­νος στη Συν­θή­κη του Μπρεστ Λιτόφσκ.

Κατά τη διάρ­κεια του εμφύ­λιου πολέ­μου (1918–1920), το κόμ­μα των Μπολ­σε­βί­κων ανέ­θε­σε στον Τρό­τσκυ (ο οποί­ος είχε ανα­λά­βει υπουρ­γός πολέ­μου) την οργά­νω­ση του κόκ­κι­νου στρα­τού. Αλλά ούτε και τότε στα­μά­τη­σε τη φρα­ξιο­νι­στι­κή του δρά­ση, δημιουρ­γώ­ντας ομά­δα με δικό της πρό­γραμ­μα, αμφι­σβη­τώ­ντας τον ρόλο των συν­δι­κά­των, καθώς και τον καθο­δη­γη­τι­κό ρόλο του κόμ­μα­τος στην οικο­δό­μη­ση του σοσιαλισμού.

Μετά τη συντρι­βή των αντε­πα­να­στα­τών λευ­κο­φρου­ρών, ο Τρό­τσκι άρχι­σε να επα­νεμ­φα­νί­ζει όλο και πιο έντο­να τις πολι­τι­κές του δια­φω­νί­ες με τον Λένιν, τόσο στο θέμα των Ευρω­παϊ­κών επα­να­στά­σε­ων (παγκό­σμια επα­νά­στα­ση) όσο και στην οικο­νο­μι­κή πολι­τι­κή που εφαρ­μό­στη­κε στη χώρα (την ΝΕΠ). Ειδι­κά μετά την ήττα των εργα­τι­κών επα­να­στά­σε­ων σε Γερ­μα­νία και Ουγ­γα­ρία (1919–1920) επα­νέ­φε­ρε με δρι­μύ­τη­τα την άπο­ψη ότι η Ρωσία δεν ήταν σε θέση να προ­χω­ρή­σει σε μεγά­λους σοσια­λι­στι­κούς μετα­σχη­μα­τι­σμούς, ζητώ­ντας στην ουσία το στα­μά­τη­μα της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης και σπέρ­νο­ντας την ηττο­πά­θεια. Επί­σης θεω­ρού­σε ανί­κα­νη την εργα­τι­κή τάξη (λόγω του χαμη­λού επι­πέ­δου μόρ­φω­σης) να ανα­λά­βει την καθο­δή­γη­ση της κοινωνίας.
Δια­βά­ζου­με από την Κομ­μου­νι­στι­κή Επι­θε­ώ­ρη­ση (τεύ­χος 6/2006): «Η κυριό­τε­ρη θέση του τρο­τσκι­σμού ήταν η άρνη­ση της δυνα­τό­τη­τας οικο­δό­μη­σης του σοσια­λι­σμού στην ΕΣΣΔ. Ακολου­θώ­ντας τους ηγέ­τες των μεν­σε­βί­κων, οι τρο­τσκι­στές ισχυ­ρί­ζο­νταν ότι εξαι­τί­ας της τεχνι­κο­οι­κο­νο­μι­κής καθυ­στέ­ρη­σης της χώρας σε συν­θή­κες καπι­τα­λι­στι­κής περι­κύ­κλω­σης, η εργα­τι­κή τάξη της ΕΣΣΔ δε θα μπο­ρού­σε να εδραιώ­σει την εξου­σία της και να οικο­δο­μή­σει τη σοσια­λι­στι­κή κοι­νω­νία. Γι’ αυτό ισχυ­ρί­ζο­νταν πως η νίκη της επα­νά­στα­σης θα ήταν πολύ μικρής διάρ­κειας και ότι η σοβιε­τι­κή εξου­σία θα υπο­χω­ρού­σε αν δεν επι­κρα­τού­σαν σοσια­λι­στι­κές επα­να­στά­σεις και στις ευρω­παϊ­κές χώρες, ώστε να εξα­σφά­λι­ζαν κρα­τι­κή βοή­θεια προς την εργα­τι­κή τάξη της ΕΣΣΔ. Ο τρο­τσκι­σμός αντι­τά­χθη­κε στις αρχές συγκρό­τη­σης του κόμ­μα­τος νέου τύπου και προ­φα­σι­ζό­με­νος την υπε­ρά­σπι­ση της εσω­κομ­μα­τι­κής δημο­κρα­τί­ας διεκ­δι­κού­σε την ύπαρ­ξη και λει­τουρ­γία φρα­ξιών μέσα στο κόμμα».

Επί­σης ο Τρό­τσκι δια­τυ­πώ­νο­ντας δογ­μα­τι­κά τη θέση του Μαρξ για τη διαρ­κή επα­νά­στα­ση, θεω­ρού­σε συλ­λή­βδην τις αγρο­τι­κές μάζες ως αντι­δρα­στι­κές και εχθρι­κές προς το προ­λε­τα­ριά­το (αφού ήταν ιδιο­κτή­τες γης) και ως εκ τού­του αδύ­να­τη την εργα­το­α­γρο­τι­κή συμ­μα­χία. Πρό­τει­νε δε τη βίαιη (με στρα­τιω­τι­κά μέσα) κολε­κτι­βο­ποί­η­ση της αγρο­τιάς, η οποία σίγου­ρα θα οδη­γού­σε σε νέο εμφύ­λιο πόλε­μο. Ο Λένιν αντι­πα­ρα­τέ­θη­κε στις θέσεις αυτές, εξη­γώ­ντας ότι το προ­λε­τα­ριά­το πρέ­πει να συμ­μα­χή­σει με τους φτω­χούς αγρό­τες ενά­ντια στους καπι­τα­λι­στές αγρό­τες (τους κου­λά­κους) και να οξύ­νει την αντι­πα­ρά­θε­ση φτω­χών και πλού­σιων αγρο­τών. Για να το πετύ­χουν αυτό ο Λένιν πρό­τει­νε να μοι­ρά­σουν μεγά­λα τμή­μα­τα γης σε αγρο­τι­κούς συνε­ται­ρι­σμούς. Έτσι θα κέρ­δι­ζαν χρό­νο, παίρ­νο­ντας τη μικρο­με­σαία αγρο­τιά με το μέρος της επα­νά­στα­σης και στρέ­φο­ντάς τους ενά­ντια στους κου­λά­κους καπιταλιστές.

Αυτές οι θέσεις των τρο­τσκι­στών ανα­πο­δο­γυ­ρί­στη­καν στο 2ο πεντά­χρο­νο (1929–1933) όταν άρχι­σε η κολε­κτι­βο­ποί­η­ση της γης και οξύν­θη­καν οι ταξι­κές συγκρού­σεις στην ύπαι­θρο. Στην περί­ο­δο αυτή, οι τρο­τσκι­στές ισχυ­ρί­ζο­νταν, ότι το κρά­τος και η κοι­νω­νία δεν ήταν έτοι­μες για το άλμα αυτό, δηλα­δή για το κτύ­πη­μα των κου­λά­κων και της μεγά­λης καπι­τα­λι­στι­κής γαιο­κτη­σί­ας! Μάλι­στα ο Τρό­τσκι κατήγ­γει­λε την κολε­κτι­βο­ποί­η­ση ως «γρα­φειο­κρα­τι­κή περιπέτεια».

Μετά τον θάνα­το του Λένιν και την εκλο­γή από το συνέ­δριο τού Ιωσήφ Στά­λιν στην ηγε­σία του κόμ­μα­τος, (προ­φα­νώς πικρα­μέ­νος που δεν εκλέ­χτη­κε αυτός στη θέση του Λένιν), ήρθε σε ανοι­χτή σύγκρου­ση με τον Στά­λιν και την πλειο­ψη­φία του κόμ­μα­τος (1924). Επη­ρε­α­σμέ­νος από τις μικρο­α­στι­κές αντι­λή­ψεις του, αντι­τά­χθη­κε με κάθε τρό­πο στα 5χρονα πλά­να που απο­φα­σί­σθη­καν για την εκβιο­μη­χά­νι­ση της χώρας και το προ­χώ­ρη­μα της επα­να­στα­τι­κής δια­δι­κα­σί­ας σε μία χώρα. 

Το 1928, ο Τρό­τσκι και οι βασι­κοί του συνερ­γά­τες, λόγω της πολε­μι­κής που ασκού­σαν στην προ­σπά­θεια της χώρας, εστά­λη­σαν στο Καζακ­στάν, μακριά από την Πετρού­πο­λη και τη Μόσχα. (Ήδη από το 1927 είχαν δια­γρα­φεί από το κόμ­μα). Το 1929 του επε­τρά­πη να φύγει στην Τουρ­κία, από όπου μετά από πολ­λές περι­πλα­νή­σεις κατέ­λη­ξε στο Μεξικό.

Όλο αυτό το διά­στη­μα, που βρέ­θη­κε στις διά­φο­ρες χώρες εκτός Ρωσί­ας, προ­σπά­θη­σε με κάθε τρό­πο να δημιουρ­γή­σει οργα­νώ­σεις και κόμ­μα­τα τα οποία στό­χευαν ανοι­χτά το πρώ­το εργα­τι­κό κρά­τος στον κόσμο, την Σοβιε­τι­κή Ένω­ση. Ταυ­τό­χρο­να η εμμο­νή στην άρνη­ση της δυνα­τό­τη­τας οικο­δό­μη­σης του σοσια­λι­σμού σε μια χώρα, τον οδή­γη­σε στο να αρνεί­ται ότι η ΕΣΣΔ ήταν σοσια­λι­στι­κό κρά­τος και συνε­χί­ζο­ντας σε αυτή τη βάση, πέρα­σε βήμα το βήμα σε όλο και πιο αντι­δρα­στι­κές θέσεις και πράξεις.

Στη δεκα­ε­τία του 1930, ενώ η Σοβιε­τι­κή Ένω­ση αντι­με­τώ­πι­ζε την ιμπε­ρια­λι­στι­κή επι­θε­τι­κό­τη­τα, ο τρο­τσκι­σμός καλού­σε στην ουσία σε αντε­πα­να­στα­τι­κή ανα­τρο­πή του εργα­τι­κού κρά­τους. Συνέ­πρα­ξε με κάθε αντι­πο­λι­τευό­με­νη και σαμπο­τα­ρι­στι­κή ομά­δα στο εσω­τε­ρι­κό της ΕΣΣΔ για την επι­τυ­χία του σκο­πού του.

Ο Τρό­τσκι τάχθη­κε ξεκά­θα­ρα και ανοι­χτά υπέρ της βίαι­ης ανα­τρο­πής της σοβιε­τι­κής εξου­σί­ας, λέγο­ντας «…Για να παρα­με­ρί­σου­με τη διευ­θύ­νου­σα κλί­κα δεν απο­μέ­νου­νε πια κανο­νι­κοί δρό­μοι, «συνταγ­μα­τι­κοί». Για να ανα­γκά­σου­με τη γρα­φειο­κρα­τία να παρα­δώ­σει την εξου­σία στα χέρια της προ­λε­τα­ρια­κής πρω­το­πο­ρί­ας, αυτό μπο­ρεί να το κάνου­με μονά­χα με τη βία». (Λ. Τρό­τσκι: Ταξι­κή φύση του Σοβιε­τι­κού κρά­τους, σελ.29)
Επι­τέ­θη­κε με τόση σφο­δρό­τη­τα ενά­ντια στον Στά­λιν, που πολ­λοί μίλη­σαν για εμπά­θεια. Τελι­κά το 1938 στη Γαλ­λία, συγκλή­θη­κε ένα μικρό ιδρυ­τι­κό συνέ­δριο της Δ΄ Διε­θνούς. Η προ­σπά­θεια όμως δεν καρ­πο­φό­ρη­σε και ο Τρό­τσκυ απο­σύρ­θη­κε στο Μεξικό.

Τον Αύγου­στο του 1940, δολο­φο­νή­θη­κε από έναν Ισπα­νό κομ­μου­νι­στή, ο οποί­ος συνε­λή­φθη και κατα­δι­κά­στη­κε. Για τη δολο­φο­νία του, έγι­ναν εικα­σί­ες ότι είχε σχέ­ση η Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, πράγ­μα που δεν απο­δεί­χτη­κε ποτέ.

Η πολε­μι­κή του Τρό­τσκι ενά­ντια στον Στά­λιν, τη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση και όλο το διε­θνές κομ­μου­νι­στι­κό κίνη­μα, αξιο­ποι­ή­θη­κε από τον παγκό­σμιο ιμπε­ρια­λι­σμό, προ­βάλ­λο­ντας πολύ συχνά το πρό­σω­πο του Τρό­τσκι και τις θέσεις του για το ανέ­φι­κτο του σοσια­λι­σμού στη Ρωσία. Η αστι­κή προ­πα­γάν­δα παρου­σιά­ζει τον Τρό­τσκι σαν τον αγνό, άδο­λο και προ­δο­μέ­νο επαναστάτη.

Ο Τρό­τσκι δημιούρ­γη­σε ένα ολό­κλη­ρο ρεύ­μα μέσα στο εργα­τι­κό κίνη­μα, ξεκά­θα­ρα οπορ­του­νι­στι­κό, που χαρα­κτη­ρι­ζό­ταν από τη μικρο­α­στι­κή υπε­ρε­πα­να­στα­τι­κή φρα­σε­ο­λο­γία στα λόγια και τον από­λυ­το συμ­βι­βα­σμό στην πρά­ξη. Στην εξέ­λι­ξή του, ο τρο­τσκι­σμός έπαιρ­νε ολο­έ­να και πιο αντε­πα­να­στα­τι­κές θέσεις και ως ιδε­ο­λο­γι­κό και πολι­τι­κό ρεύ­μα, στά­θη­κε εχθρι­κός προς τη λενι­νι­στι­κή θεω­ρία και πράξη.

Μπο­ρεί ο Τρό­τσκι και οι οπα­δοί του να αυτο­χα­ρα­κτη­ρί­ζο­νται ως μπολ­σε­βί­κοι ή να κάνουν συνε­χώς ανα­φο­ρές στους μπολ­σε­βί­κους, ποτέ όμως δεν ήταν στην πρά­ξη μπολ­σε­βί­κοι. Από το 1903, που εμφα­νί­σθη­κε ο μπολ­σε­βι­κι­σμός σαν ρεύ­μα πολι­τι­κής σκέ­ψης και σαν κόμ­μα, συνε­χώς ο τρο­τσκι­σμός υπήρ­ξε εχθρι­κός απέ­να­ντί του. Ακό­μα και στη δεκα­ε­τία που ο Τρό­τσκι ήταν μέλος του κόμ­μα­τος των μπολ­σε­βί­κων, δεν έπα­ψε να δια­φω­νεί και να αντι­πα­ρα­τί­θε­ται με τον Λένιν και στη συνέ­χεια με τον Στά­λιν. Όλες οι σχε­τι­κές από­ψεις του, είχαν κατα­ψη­φι­στεί σε όλα τα συνέ­δρια και τις συν­δια­σκέ­ψεις του κόμματος.

Η πολι­τι­κή πορεία του Τρό­τσκι, απο­τε­λεί ένα χαρα­κτη­ρι­στι­κό παρά­δειγ­μα, για το πώς μπο­ρεί ο δρό­μος του οπορ­του­νι­σμού, να μετα­τρέ­ψει στα­δια­κά έναν επα­να­στά­τη σε φανα­τι­κό πολέ­μιο της επανάστασης!

________________________________________________________________________________________________

Ο Γιάννης Γιάννης Βεντούρας είναι οικονομολόγος — συγγραφέας. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1959 και σπούδασε στο οικονομικό τμήμα της σχολής ΝΟΕ του ΑΠΘ. Εργάσθηκε σαν οικονομικός διευθυντής και οικονομικός σύμβουλος σε εταιρείες του ιδιωτικού τομέα, μελετώντας από τα «μέσα» το καπιταλιστικό σύστημα. Συμμετέχει ενεργά στο λαϊκό κίνημα.
Είναι εκλεγμένος τοπικός σύμβουλος στον Δήμο Αχαρνών. Διδάσκει δωρεάν Πολιτική Οικονομία στο Λαϊκό Πανεπιστήμιο «Δημήτρης Γληνός».