Φεδερίκο Γαρθία Λόρκα: Αρχεντινίτα, Φεδερίκο , Ιγκνάθιο και η ιστορία ενός ποιήματος…

 Επι­μέ­λεια Τασ­σώ Γαΐ­λα //

Στις 3 Μαρ­τί­ου του 1898 και στο Μπου­έ­νος Άιρες της Αργε­ντι­νής θα γεν­νη­θεί ένα πανέ­μορ­φο κορι­τσά­κι η μικρή Encarnacion Lopez Julvez (Εγκαρ­να­θιόν Λόπεθ Χούλ­βεθ ) που αργό­τε­ρα θα κάνει λαμπρή καριέ­ρα στο χώρο του τρα­γου­διού και του χορού με το καλ­λι­τε­χνι­κό όνο­μα Argentinita (Αρχε­ντι­νί­τα) στην μακρι­νή ‑από την πατρί­δα της- Μεσο­γεια­κή Ισπανία.

Λίγο αργό­τε­ρα και στις 5 Ιου­νί­ου του ίδιου χρό­νου-1898‑, στο Φου­έ­ντε Βακέ­ρας –Ισπα­νία, θα γεν­νη­θεί ο Federico del Sagrado Corazon de Jesus Garcia Lorca ο γνω­στός παγκο­σμί­ως Φεδε­ρί­κο Γαρ­θία Λόρ­κα ποι­η­τής και δρα­μα­τουρ­γός, πολυ­τά­λα­ντη προ­σω­πι­κό­τη­τα με έξο­χες Νομι­κές και Φιλο­λο­γι­κές σπου­δές και ταυ­τό­χρο­νες σπου­δές στην μουσική.

Λίγα χρό­νια πριν και στην Σεβίλ­λη της Ισπα­νί­ας και μήνα Ιού­νιο ‑όπως και ο Φεδε­ρί­κο — αλλά 6 Ιου­νί­ου του 1891‑, γεν­νή­θη­κε ο Ignacio Sanchez Mejias Ιγκνά­θιο Σάν­τσεθ Μεχί­ας (η προ­φο­ρά του ονό­μα­τος του στα Ελλη­νι­κά) , μέλος ευκα­τά­στα­της αστι­κής οικο­γέ­νειας-όπως και ο Φεδερίκο‑, προι­κι­σμέ­νο και ριψο­κύν­δι­νο άτο­μο, μετέ­πει­τα ποη­τής, δρα­μα­τουρ­γός και …ταυ­ρο­μά­χος.

Τα χρό­νια περ­νούν, η Αρχε­ντι­νί­τα ζει πλέ­ον και εργά­ζε­ται στην Ισπα­νία εδώ που οι δυο νεα­ροί Ισπα­νοί σπου­δά­ζουν και ταυ­τό­χρο­να αρχί­ζουν τις πρώ­τες επα­φές με τη λογο­τε­χνία και τους κύκλους της διανόησης.

Κάποια στιγ­μή ο Φεδε­ρί­κο ανερ­χό­με­νος μου­σι­κός και ποι­η­τής θα γνω­ρί­σει την πανέ­μορ­φη Αρχε­ντι­νί­τα ήδη γνω­στό αστέ­ρι του τρα­γου­διού. Θα γίνουν φίλοι και θαυ­μα­στές ο ένας της δου­λειάς του άλλου, η δε Αρχε­ντι­νί­τα θα τρα­γου­δή­σει το 1931 πρώ­τη και με επι­τυ­χία τα Ισπα­νι­κά Λαϊ­κά τρα­γού­δια (συλ­λο­γή από παλιές λαϊ­κές μπα­λά­ντες της Ανδα­λου­σί­ας) του Φεδε­ρί­κο. Πάνω κάτω αυτές τις μέρες και στους λογο­τε­χνι­κούς κύκλους ο Φεδε­ρί­κο θα γνω­ρι­στεί με τον νεα­ρό ομό­τε­χνο του Ιγκνά­θιο Σάν­τσεθ Μεχί­ας (το 1926) και αμέ­σως θα γίνουν εξαι­ρε­τι­κά στε­νοί φίλοι. Μόνο φίλοι αλλά με πολ­λές κοι­νές αδυ­να­μί­ες και μια από αυτές είναι…. η Αρχε­ντι­νί­τα διά­ση­μη πλέ­ον και εκτός Ισπα­νί­ας καλ­λι­τέ­χνι­δα, μού­σα του Λόρ­κα και ερω­μέ­νη του Ιγκνά­θιο. Αυτός ο δεσμός της Αρχε­ντι­νί­τα με τον Ιγκνά­θιο, η έντο­νη αυτή ερω­τι­κή σχέ­ση θα κρα­τή­σει μέχρι τον τρα­γι­κό θάνα­το του Ιγκνά­θιο, του Ιγκνά­θιο που παντρε­μέ­νος από το 1925 και πατέ­ρας 2 μικρών παι­διών (ο γιος του θα γίνει κι αυτός ταυ­ρο­μά­χος) εκτός από τα γράμ­μα­τα και την Αρχε­ντι­νί­τα είχε ακό­μα ένα πάθος… Την ταυρομαχία…

Οι Ταυ­ρο­μα­χί­ες γνω­στές από τα αρχαία χρό­νια και μάλι­στα από την αρχαία Κρή­τη όπου και είχαν πρω­το­ξε­κι­νή­σει είναι άρρη­κτα συν­δε­δε­μέ­νες με την κουλ­τού­ρα και γενι­κά τον Ισπα­νι­κό Πολι­τι­σμό. Ο Φεδε­ρί­κο Λόρ­κα έβλε­πε την ταυ­ρο­μα­χία «σαν ένα θρη­σκευ­τι­κό δρά­μα, όπως η λει­τουρ­γία της Εκκλη­σί­ας, όπου συνυ­πάρ­χει η θυσία και η λατρεία του λαού». (Φεδε­ρί­κο Λόρ­κα: Θεω­ρία και λει­τουρ­γία του Duende-(δοκίμιο).

O Ignacio Sanchez Mejias (Ιγκνά­θιο Σάν­τσεθ Μεχί­ας, φίλος με τους περισ­σό­τε­ρους καλ­λι­τέ­χνες της επο­χής του είχε μετα­τρέ­ψει την εξο­χι­κή έπαυ­λη του σε τόπο συνά­ντη­σης δια­νο­ου­μέ­νων και ιδιαί­τε­ρα των λογο­τε­χνών της λεγό­με­νης «Γενιάς του ‘27» όπου ως γνω­στών ανή­κε κι ο Λόρ­κα. «Σ’ αυτήν την χώρα οι ποι­η­τές κοσκι­νί­ζουν τον θάνα­το επί αιώ­νες» συνή­θι­ζε να λέει γοη­τευ­μέ­νος με τις παρα­δό­σεις του τόπου του ο νεα­ρός ποι­η­τής Ιγκνά­θιο και τι ειρω­νία! Πού να φαντα­ζό­ταν ότι ένα μοι­ρο­λόι που θα έγρα­φε για … τον δικό του θάνα­το λίγο αργό­τε­ρα ο επι­στή­θιος φίλος του Φεδε­ρί­κο θα γινό­ταν ένα από τα δημο­φι­λέ­στε­ρα τρα­γού­δια- ποι­ή­μα­τα παγκόσμια!

Ο Ιγκνά­θιο παράλ­λη­λα με τη δρά­ση του στην ποί­η­ση (2 συλ­λο­γές στην εργο­γρα­φία του) έγρα­ψε και 2 θεα­τρι­κά που παι­ζό­ταν στο θέα­τρο της Μαδρί­της όταν ο ίδιος ήταν ήδη γνω­στός ταυ­ρο­μά­χος ενώ έργο του ετοι­μα­ζό­ταν να ανε­βά­σει ο Lorca με το θία­σο του «La Barraca». Ο γάμος του Ιγκνά­θιο με την αδελ­φή του διά­ση­μου ταυ­ρο­μά­χου (matador) Χοσε­λί­το υπήρ­ξε και η αιτία να ασχο­λη­θεί επαγ­γελ­μα­τι­κά με την ταυ­ρο­μα­χία για να εμφα­νι­στεί σαν ταυ­ρο­μά­χος με την δική του ομά­δα στην αρέ­να της Μαδρί­της στις 5 Απρι­λί­ου 1920. Τελι­κά, δοσμέ­νος ολό­ψυ­χα στην ταυ­ρο­μα­χία, το μεγά­λο του πάθος, ο Ιγκνά­θιο αντι­κα­θι­στώ­ντας ασθε­νή matador θα πλη­γω­θεί θανά­σι­μα στην τελευ­ταία του εμφά­νι­ση στην μικρή πόλη Μαν­θα­ρά­νες στις 11 Αυγού­στου 1934…

Ο θανά­σι­μα πλη­γω­μέ­νος (στο μηρό από το κέρα­το του ταύ­ρου), λοι­πόν, στην τελευ­ταία του ταυ­ρο­μα­χία matador Ιγκνά­θιο θα μετα­φερ­θεί με καθυ­στέ­ρη­ση στην Μαδρί­τη όπου και τελι­κά πεθαί­νει στις 13 Αυγού­στου 1934. Βίαιος, απροσ­δό­κη­τος θάνα­τος… Η πάν­δη­μη κηδεία του έγι­νε στις 15 Αυγού­στου στην Σεβίλ­λη και εντα­φιά­στη­κε στο μαυ­σω­λείο των Ortega, δίπλα στον κου­νιά­δο του Χοσε­λί­το, στο νεκρο­τα­φείο του Αγί­ου Φερδινάρδου…

Και, Αύγου­στο μήνα-όπως ο Ιγκνάθιο‑, αλλά στις 18 του 1936 με βίαιο θάνα­το-όπως και ο Ιγκνάθιο‑, και «άθε­λα» του, θα «φύγει» από …την παρέα των τριών ο ποι­η­τής Federico Lorca που προς το παρόν και λίγες μέρες μετά το θάνα­το του μονα­δι­κού ίσως άνδρα απλού φίλου του Ιγκνά­θιο αρχί­ζει να γρά­φει το Μοι­ρο­λόι. Το τελεί­ω­σε τον Οκτώ­βρη ενώ τον Νοέμ­βριο του ’34 δια­βά­στη­κε σε δημό­σια εκδή­λω­ση στο Ισπα­νι­κό Θέα­τρο της Μαδρί­της. Η πρώ­τη κυκλο­φο­ρία του ποι­ή­μα­τος έγι­νε στην Μαδρί­τη τον Μάιο του 1935, ποι­ή­μα­τος αφιε­ρω­μέ­νου σε ποια άλλη αλή­θεια; «Στην αγα­πη­μέ­νη φίλη Ενκαρ­να­θιόν Λόπεθ Χούλ­βεθ» όπως σημειώ­νει στον πρό­λο­γο του ο Lorca, δηλα­δή στην Αρχε­ντι­νί­τα, διά­ση­μη όπως ανέ­φε­ρα τρα­γου­δί­στρια και χορεύ­τρια του Μεσο­πο­λέ­μου, φίλη του Lorca και ερω­μέ­νη του Ignacio.

H Encarnacion Lopez Julvez διά­ση­μη καλ­λι­τέ­χνι­δα με το όνο­μα Αρχε­ντι­νί­τα (Argentinita) έκλει­σε τη δική της πορεία στη γη μέσα σε βαθιά θλί­ψη, ίσως «ηθε­λη­μέ­να» και συνά­μα στο από­γειο της δόξας της και μακριά από την Ισπα­νία του δικτά­το­ρα Φράν­κο, απρό­σμε­να στις 24 Σεπτέμ­βρη του 1945 στη Νέα Υόρ­κη-ΗΠΑ. «Έφυ­γε» τελευ­ταία από την παρέα των τριών χαρι­σμα­τι­κών φίλων, «τελευ­ταία» ενώ ήταν η «πρώ­τη» που είχε δει το φως της ζωής στις 3 του Μάρ­τη του 1898 στην Αργεντινή…

…Τι μολο­γά­νε πιά; Μια σιω­πή γεμά­τη απο­φο­ρά πλανιέται.
Στε­κό­μα­στε μπρο­στά σ’ ένα νεκρό κορ­μί που όλο και βουλιάζει,
καθά­ριο φέγ­γος της μορ­φής που κάπο­τε είχε αηδόνια
και τη θωρού­με τώρα πια χάσμα­τα να γεμίζει….
Από­σπα­σμα από το Μοι­ρο­λόι (ή θρή­νο) για τον Ιγκνά­θιο Σάν­τσεθ Μεχί­ας, στί­χοι που θα μπο­ρού­σαν να έχουν γρα­φτεί και για τον ίδιο τον Λόρκα…
(Το Μοι­ρο­λόι είναι γραμ­μέ­νο σε παρα­δο­σια­κά μέτρα της Ισπα­νι­κής ποί­η­σης και θα σας μετα­φέ­ρω το γραμ­μέ­νο σχε­δόν εξ ολο­κλή­ρου σε οκτα­σύλ­λα­βο πρώτο(από τα 4) μέρη του ποι­ή­μα­τος σε μετά­φρα­ση Γ. Γιωργούση).

Λυρι­κός και υπερ­ρε­α­λι­στής ο Lorca εκτός από το εκπλη­κτι­κό λυρι­κό επι­τά­φιο Lianto por Ignacio Sanchez Mejias (Μοι­ρο­λόι για τον Ι.Σ.Μ. μια από τις πιο σημα­ντι­κές στιγ­μές του), αγα­πή­θη­κε πολύ με τη συλ­λο­γή του Romancero Gitano- Τσι­γκά­νι­κο Τρα­γου­δι­στά­ρι 1924–1927, συλ­λο­γή η πιο αγα­πη­μέ­νη από το ανα­γνω­στι­κό του κοινό.

Ιδρυ­τής της La Barraca (=παρά­γκα), θιά­σου με περιο­δεί­ες στα χωριά για την θεα­τρι­κή μόρ­φω­ση του λαού, ο Φεδε­ρί­κο Γαρ­θία Λόρ­κα υπη­ρέ­τη­σε τη δρα­μα­τουρ­γία σα λει­τούρ­γη­μα και άφη­σε αρι­στουρ­γή­μα­τα όπως Zapatera prodigiosa/1930(= η θαυ­μα­στή μπα­λω­μα­τού), Asi que pasen cinco anos/1930 (=έτσι πέρα­σαν πέντε χρό­νια), Bodas de sangre /1933 (= Ματω­μέ­νος Γάμος), Yerma/193 4 (=Γέρ­μα), Dona Rosita la soltera/1935 (=Δόνα Ροζί­τα η ανύ­πα­ντρη), La casa de Bernada Alba/1936 (=Το σπί­τι της Μπερ­νά­ντα Άλμπα).

Πρώ­τη εμφά­νι­ση του ποι­η­τή στα γράμ­μα­τα: 1921 με την συλ­λο­γή Libro de Poemas και τελευ­ταία του συλ­λο­γή το Divan del Tamarit( Divan=συλλογή και Tamarit=το αρχαίο όνο­μα εξο­χι­κής περιο­χής έξω από τη Γρα­νά­δα όπου η οικο­γέ­νεια του Lorca είχε εξο­χι­κή κατοικία).

Φεδε­ρί­κο Γαρ­θία Λόρκα
Μοι­ρο­λόι για τον Ιγκνά­θιο Σάν­τσεθ Μεχίας
Ι
Η λαβω­μα­τιά και ο θάνατος.
Τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
ήτα­νε πέντε ακρι­βώς τ’ απομεσήμερο,
Ένα παι­δί φέρ­νει το σάβα­νο τ’ ολόλευκο
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
ένας κου­βάς με τον ασβέ­στη έτοιμο
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
και τ’ άλλα όλα ήτα­νε θάνα­τος και μόνο θάνατος
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε.
…..
Ο άνε­μος ψηλά σηκώ­νει τα μπαμπάκια
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
τ’ οξεί­διο σπέρ­νει κρύ­σταλ­λο και νίκελ
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
παλεύ­ου­νε το περι­στέ­ρι κι η λεοπάρδαλις
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
ένας μηρός μαζί με το έρμο κέρατο
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
άρχι­σαν να σημαί­νουν οι καμπάνες
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε, 
καμπά­νες απ’ αρσε­νι­κό κι αιθάλη
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
και στις γωνιέ­ςψ­των δρό­μων όλοι σιωπηλοί
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
κι ο ταύ­ρος μόνο μ’ υψω­μέ­νη την καρ­διά του
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε.
Σαν κύλη­σε ο ιδρώ­τας του χιονιού
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
και το ιώδιο σκέ­πα­σε την αρένα
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
μες στη λαβω­μα­τιά από­θε­σε τ’ αβγά του ο θάνατος
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε.
Στις πέντε ακρι­βώς τ’ απομεσήμερο.
Το φέρε­τρο πάνω στις ρόδες ειν’ τώρα το κρε­βά­τι του,
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
αυλοί και οστά τώρα σφυ­ρί­ζου­νε στ’ αυτιά του
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
πάνω στο μέτω­πο κιό­λας μου­γκρί­ζει ο ταύρος
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
το δωμά­τιο ιρι­δί­ζει αγωνία
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
έρχε­ται κιό­λας από πέρα η γάγγραινα
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
μια σάλ­πιγ­γα από κρί­να αντι­βουί­ζει απάνω
στους χλω­μούς βουβώνες
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
σαν ήλιοι πυρ­πο­λού­νε οι πληγές
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε,
πορ­το­πα­ρά­θυ­ρα σπά­ζει το πλήθος
τ’ απο­με­σή­με­ρο στις πέντε.
Α! Οι τρο­με­ρές πέντε τ’ απομεσήμερο.
Ήτα­νε πέντε σ’ όλα τα ρολόγια.
Ήτα­νε οι πέντε στη σκιά του απομεσήμερου.

(Μοι­ρο­λόι γραμ­μέ­νο σε 4 μέρη με τις 2 πρώ­τες ενό­τη­τες σε οκτα­σύλ­λα­βο και τις 2 επό­με­νες κυρί­ως σε πολυ­σύλ­λα­βο μετρι­κή ‚λοι­πόν ‚ποι­κι­λία που ακο­λου­θεί τη δρα­μα­τι­κή κίνη­ση της πλη­γω­μέ­νης καρ­διάς του ποι­η­τή με την υπο­βλη­τι­κή επω­δό «τ’ από­γευ­μα στις πέντε» στην πρώ­τη ενό­τη­τα, το ρίγος της οποί­ας θυμί­ζει την προει­δο­ποί­η­ση της μοί­ρας στην Πέμ­πτη συμ­φω­νία του Μπε­τό­βεν όπως επι­ση­μαί­νει ο μετα­φρα­στής Ανδρέ­ας Αγγε­λά­κης στον πρό­λο­γο του στην Β’ έκδο­ση του F. G. LORCA ΠΟΙΗΜΑΤΑ/ Καστανιώτης).

Ω κάτα­σπροι τοί­χοι της Ισπανίας!
Του πόνου ο μαύ­ρος ταύρος.
Αίμα πικρό του Ιγκνάθιο,
της φλέ­βας το αηδόνι.
Όχι! Δεν θέλω να το βλέπω.
Δεν έχει άγιο δισκο­πό­τη­ρο αυτό το αίμα να βαστάξει
ούτε και χελι­δό­νια να το πιουν
ούτε αγιά­ζι φωτει­νό να το παγώσει
μήτε τρα­γού­δι μήτε νερο­πο­ντή από λούλουδα
μήτε και κρύ­σταλ­λο να τ’ ασημώσει.
Όχι, δεν θέλω να το βλέπω.
( από την δεύ­τε­ρη ενότητα).

Το Μοι­ρο­λόι για τον Ιγκνά­θιο Σάν­τσεθ Μεχί­ας ευτύ­χη­σε-όπως σημειώ­νει ο μετα­φρα­στής του Γ. Γιωργούσης‑, να μετα­φρα­στεί σε όλες σχε­δόν τις γλώσ­σες και να μελο­ποι­η­θεί από πλη­θώ­ρα συν­θε­τών, Ισπα­νών και ξένων. Από αυτές τις συν­θέ­σεις, η γνω­στό­τε­ρη στον κόσμο της κλα­σι­κής μου­σι­κής είναι του Μωρίς Οχανά(1950) και μια από τις καλύ­τε­ρες αυτή του Σταύ­ρου Ξαρ­χά­κου σε μετά­φρα­ση Νίκου Γκά­τσου και με τον εξαί­ρε­το βαρύ­το­νο Κώστα Πασχάλη.

Αύγου­στος του 1936, Γρα­νά­δα Ισπα­νία. Ο ποι­η­τής Φεδε­ρί­κο Γαρ­θία Λόρ­κα και μετά την κυκλο­φο­ρία του ποι­ή­μα­τος για τον Ιγκνά­θιο και την πρώ­τη παρου­σί­α­ση του αρι­στουρ­γή­μα­τος του Το σπί­τι της Μπερ­νάρ­ντα Άλμπα έχει έρθει στο εξο­χι­κό της πολυ­με­λούς εύπο­ρης οικο­γέ­νειας του για να γιορ­τά­σει την γιορ­τή του και την γιορ­τή του πατέ­ρα του. Από τον Ιού­λη στην πόλη βρί­σκο­νται τα στρα­τεύ­μα­τα του δικτά­το­ρα Φράν­κο. Ήδη ο εμφύ­λιος στην χώρα έχει ξεκι­νή­σει. Δυο μέρες πριν την σύλ­λη­ψη του Φεδε­ρί­κο οι φασί­στες του Φράν­κο συλ­λαμ­βά­νουν και εκτε­λούν τον γαμπρό του ποι­η­τή και δήμαρ­χο της Γρα­νά­δα Μοντε­σί­νος. Ο ίδιος ο ποι­η­τής θα δολο­φο­νη­θεί στο Βιθνάρ (μικρό χωριό κοντά στη Γρα­νά­δα) μαζί με ένα αρι­στε­ρό δάσκα­λο και δυο νεα­ρούς ταυρομάχους…

Σ’ ολό­κλη­ρη την Ισπα­νία επι­κρα­τεί το χάος που δημιούρ­γη­σε το φασι­στι­κό πρα­ξι­κό­πη­μα του Φράν­κο το ίδιο και στην Γρα­νά­δα όπου κάθε μέρα εκτε­λού­νται αναί­τια δεκά­δες άτο­μα ανά­με­σα τους αναί­τια κι αψυ­χο­λό­γη­τα οι άνθρω­ποι του Φράν­κο δολο­φό­νη­σαν και τον πολι­τι­κά ακομ­μά­τι­στο ποι­η­τή Φ. Γ. Λόρ­κα όπως γρά­φει στο δοκί­μιο του ο αξιό­λο­γος λόγιος της αρι­στε­ρής δια­νό­η­σης Κώστας Βαλέ­τας συγ­γρα­φέ­ας και εκδό­της του λογο­τε­χνι­κού περιο­δι­κού ΑΙΩΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ.

Βασι­κή πηγή: Κώστας Βαλέτας/ Η δολο­φο­νία του Φεδε­ρί­κο Γαρ­θία Λόρκα/2013.Ευχαριστώ τον συγ­γρα­φέα για την εν λευ­κώ άδεια χρή­σης υλι­κού του δοκι­μί­ου του.