Φωτογραφική ματιά στην Ιστορία — 17 Ιουλίου 1936: Ισπανικός εμφύλιος / Ο πόλεμος — εργαστήριο

18 Ιου­λί­ου 1936: Μετά από εβδο­μά­δες σφο­δρών συγκρού­σε­ων στους δρό­μους της Βαρ­κε­λω­νης, το πρώ­το τρέ­νο ετοι­μά­ζε­ται να φύγει από την πόλη, μετα­φέ­ρο­ντας στρα­τιώ­τες πιστούς στη δημο­κρα­τι­κή κυβέρ­νη­ση, για να πολε­μή­σουν τα στα­σια­στι­κά στρα­τεύ­μα­τα του στρα­τη­γού Φράν­κο στη Σαρα­γό­σα, το 1936.

Ισπανία 1936–1939: Ο πόλεμος-εργαστήριο

Ο Εμφύ­λιος Πόλε­μος της Ισπα­νί­ας είναι ένα από τα γεγο­νό­τα που σημά­δε­ψαν την πορεία των “συμ­μα­χο­α­ντι­μα­χιών” στο στρα­τό­πε­δο του ιμπε­ρια­λι­σμού στη δεκα­ε­τία του ’30.

Αν η “καθα­ρά πολε­μι­κή” πλευ­ρά του αρχί­ζει στις 17 του Ιού­λη 1936, με τη φασι­στι­κή εξέ­γερ­ση που εξα­πλώ­νε­ται σε όλη τη χώρα και επι­κρα­τεί στην Αφρι­κή, η ανά­μει­ξη του ιμπε­ρια­λι­σμού είναι φανε­ρή από πρώ­τα. Δεν είναι, π.χ., και ούτε τότε ήταν μυστι­κό για κανέ­ναν το ότι η άρνη­ση του Λουίς Μπλάν­κο (Λ. Μ.) να πάρει οποιο­δή­πο­τε προ­λη­πτι­κό μέτρο οφει­λό­ταν στη, λίγο-πολύ, τελε­σι­γρα­φι­κή απαί­τη­ση της Βρε­τα­νί­ας και της Γαλ­λί­ας. Από την άλλη μεριά, η φασι­στι­κή εξέ­γερ­ση ενι­σχύ­ε­ται όχι μόνον από τη Ρώμη και το Βερο­λί­νο, αλλά και από το Λον­δί­νο, το Παρί­σι και την Ουάσιγκτον.

Η έκρη­ξη της εξέ­γερ­σης θα απο­δεί­ξει ξαφ­νι­κά το μέγε­θος, την έκτα­ση και, ας το πού­με έτσι, το “είδος” της ιμπε­ρια­λι­στι­κής επέμβασης.

Το πιο θεα­μα­τι­κό στοι­χείο της τελευ­ταί­ας ήταν η επέμ­βα­ση της Ιτα­λί­ας, που θα στεί­λει ένα ολό­κλη­ρο εκστρα­τευ­τι­κό σώμα του­λά­χι­στον 100.000 ανδρών και της Γερ­μα­νί­ας, που θα καλύ­ψει το αερο­πο­ρι­κό κυρί­ως μέρος και τον εφο­δια­σμό σε άμε­σα απα­ραί­τη­το πολε­μι­κό υλι­κό. Από επι­χει­ρη­σια­κή άπο­ψη, η επέμ­βα­ση της Γερ­μα­νί­ας ήταν απο­φα­σι­στι­κή. Και όχι μόνο για­τί η αερο­πο­ρία της θα εξα­σφα­λί­σει στους φραν­κι­κούς την υπε­ρο­χή στον αέρα (η ισπα­νι­κή­πο­λε­μι­κή αερο­πο­ρία πέρα­σε ολό­κλη­ρη στο πλευ­ρό της κυβέρ­νη­σης, αλλά απο­τε­λού­νταν από αερο­πλά­να του Α΄ Παγκό­σμιου Πολέ­μου) αλλά και για­τί θα εξα­σφα­λί­σει τη μετα­φο­ρά των δυνά­με­ων των στα­σια­στών από την Αφρι­κή, όπου βρί­σκο­νται συγκε­ντρω­μέ­νες αλλά απο­μο­νω­μέ­νες, στην Ισπα­νία. Χωρίς αυτή τη μετα­φο­ρά, είναι πολύ πιθα­νό ότι οι δυνά­μεις των στα­σια­στών θα είχαν ηττη­θεί σε όλη την ηπει­ρω­τι­κή Ισπα­νία. Ηταν μια, χωρίς υπερ­βο­λή, “ιστο­ρι­κή επι­χεί­ρη­ση”: Ηταν η πρώ­τη φορά στη στρα­τιω­τι­κή ιστο­ρία (και στην Ιστο­ρία, γενι­κά) που γινό­ταν αερο­πο­ρι­κή μετα­φο­ρά μάχι­μων δυνά­με­ων από τις βάσεις τους στο χώρο των επιχειρήσεων.

Δια­δή­λω­ση στη Μαδρί­τη ενά­ντια στον Φράν­κο. Ιού­λης 1936

Επικίνδυνες συμπάθειες

Ωστό­σο, σχε­δόν αμέ­σως φαί­νε­ται και κάτι άλλο εξαι­ρε­τι­κά επι­κίν­δυ­νο. Η συμπά­θεια και των άλλων ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυνά­με­ων για την ανταρ­σία. Κατ’ αρχήν, η επέμ­βα­ση των ναζι­στι­κών αερο­πο­ρι­κών μονά­δων για τη μετα­φο­ρά των φραν­κι­κών στρα­τευ­μά­των από την Αφρι­κή στην Ισπα­νία δεν είναι η μόνη αερο­πο­ρι­κή επέμ­βα­ση. Υπάρ­χει και μια άλλη, όχι λιγό­τε­ρο σημα­ντι­κή ή θεα­μα­τι­κή, και σήμε­ρα ξεχα­σμέ­νη: Η μετα­φο­ρά στην Ισπα­νία του ίδιου τον στρα­τη­γού Φ. Φράν­κο από τα Κανά­ρια Νησιά, όπου έχει μετα­τε­θεί. Η μετα­φο­ρά έχει πολύ μεγά­λη σημα­σία για­τί έγι­νε με ένα μυθι­στο­ρη­μα­τι­κό αερο­πο­ρι­κό ταξί­δι και με την προ­κλη­τι­κή βοή­θεια και άμε­ση συμ­με­το­χή επι­φα­νών μελών της βρε­τα­νι­κής high society.

Μια ομά­δα Βρε­τα­νών και Ισπα­νών συνω­μο­τών νοι­κιά­ζει ένα αερο­πλά­νο (το Dragon Rapid της Olley Airways) και ξεκι­νά από το αερο­δρό­μιο Κρόι­ντον, το μεγα­λύ­τε­ρο της προ­πο­λε­μι­κής Βρε­τα­νί­ας, στις 11 του Ιού­λη του 1936, δηλα­δή μια βδο­μά­δα πριν από την εξέ­γερ­ση. Το αερο­πλά­νο απο­γειώ­νε­ται από το αερο­δρό­μιο Κρόι­ντον και συνε­χί­ζει την πτή­ση του μέσα από πολ­λά άλλα, παρό­λο που δεν έχει τα απα­ραί­τη­τα έγγρα­φα. Παρα­λαμ­βά­νει τον Φράν­κο, τη γυναί­κα του και την κόρη του από τα Κανά­ρια και τους μετα­φέ­ρει στην αφρι­κα­νι­κή βάση του Πετουάν (19 του Ιού­λη ), όπου το πρα­ξι­κό­πη­μα έχει ήδη επι­κρα­τή­σει. Σε συνέ­χεια, τον μετα­φέ­ρει στην Ισπα­νία, όπου προ­σγειώ­νε­ται κοντά στη Σεβίλ­λη, στις 6 του Αυγούστου.

Τα γεγονότα τρέχουν

Στο αερο­πλά­νο επέ­βαι­ναν μια σει­ρά από αινιγ­μα­τι­κά άτο­μα, μερι­κά από τα οποία γυναί­κες, μέλη του βρε­τα­νι­κού jet-set. To ταξί­δι περιέ­γρα­ψε με κάθε, όπως ισχυ­ρί­στη­κε, λεπτο­μέ­ρεια, ο πιλό­τος του, σμη­να­γός Μπεμπ, στην εφη­με­ρί­δα News Cronide στις 7 του Νοέμ­βρη του 1936.

Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, η επι­χεί­ρη­ση δεί­χνει το ενδια­φέ­ρον του βρε­τα­νι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού για τις εξε­λί­ξεις στην Ισπα­νία. Ισως εξη­γεί και για­τί συνω­μο­τι­κά στε­λέ­χη τόσο φανε­ρά και σχε­δόν προ­κλη­τι­κά εκτε­θει­μέ­να, όπως οι στρα­τη­γοί Φ. Φράν­κο και Ε. Μόλα, δε θίχτη­καν από την κυβέρ­νη­ση του Λ. Μ. μετά το Φλεβάρη.

Στο μετα­ξύ, τα γεγο­νό­τα τρέχουν.

Ενώ οι στα­σια­στές φαί­νε­ται να έχουν εφο­δια­σμό (και, μάλι­στα, πλου­σιο­πά­ρο­χο) από παντού, η Ισπα­νι­κή­Δη­μο­κρα­τία βρί­σκε­ται ξαφ­νι­κά χωρίς καμιά πηγή. Οι πρε­σβευ­τές της γίνο­νται παντού εχθρι­κά δεκτοί. Στο Λον­δί­νο, ο Πάμπλο ντε Αγά­ρα­τε, που ανα­λαμ­βά­νει την πρε­σβεία αντι­κα­θι­στώ­ντας το συνω­μό­τη Λόπες Ολι­βάν, ακού­ει από τον σερ Σίντ­νεϊ Κλάιβ, αρχη­γό του διπλω­μα­τι­κού πρω­το­κόλ­λου, να του λέει τι να κάνει αν νική­σει ο Φράν­κο, ενώ ο υφυ­πουρ­γός και γγ του Φόρεϊν Οφις, σερ Ρόμπερτ Βάν­σι­ταρτ, τον υπο­δέ­χε­ται ψυχρό­τα­τα και απορ­ρί­πτει κοφτά το αίτη­μά του για εκπαί­δευ­ση Ισπα­νών πιλό­των στη Βρε­τα­νία. Στο Παρί­σι, είναι ολο­φά­νε­ρη η συνερ­γα­σία ανά­με­σα στις αρχές και απο­στά­τες υπαλ­λή­λους της ισπα­νι­κής πρε­σβεί­ας για να βρε­θούν προ­σχή­μα­τα που θα επι­τρέ­ψουν στην κυβέρ­νη­ση να μην εκτε­λέ­σει τις ισπα­νι­κές πολε­μι­κές παραγ­γε­λί­ες. Στην Ουά­σιγ­κτον, ο πρέ­σβης Φερ­νά­ντο ντε λος Ρίος, όχι μόνο γίνε­ται δεκτός σχε­δόν εξευ­τε­λι­στι­κά από τον υπουρ­γό Εξω­τε­ρι­κών, Κόρ­ντελ Χολ, αλλά γίνε­ται στό­χος ακό­μα και προ­κλή­σε­ων, ενώ οι τρά­πε­ζες αρνού­νται να ανοί­ξουν τους λογα­ρια­σμούς που παραγ­γέλ­λει. Ολα τα δια­βα­τή­ρια που εκδί­δει η κυβέρ­νη­ση των ΗΠΑ σε όλη τη διάρ­κεια του πολέ­μου έχουν τη σφρα­γί­δα Not Valid for Spain (“Δεν ισχύ­ει για την Ισπα­νία”). (ΑΠό το βιβλίο του Θανά­ση Παπα­ρή­γα «Δεύ­τε­ρος Παγκό­σμιος Πόλε­μος Σκέ­ψεις για μερι­κές πλευ­ρές του»)

Πηγή φωτό: Καθημερινή