Χάουαρντ Χοκς: Ο σημαντικότερος «άγνωστος» σκηνοθέτης του Χόλιγουντ

Από τους σημα­ντι­κό­τε­ρους σκη­νο­θέ­τες του αμε­ρι­κά­νι­κου κινη­μα­το­γρά­φου, ο Χάουαρντ Χοκς παρα­μέ­νει σχε­τι­κά άγνω­στος στο ευρύ κοι­νό, παρό­τι στο ενερ­γη­τι­κό του έχει τερά­στιες επι­τυ­χί­ες, δημιουρ­γί­ες που παρα­μέ­νουν αναλ­λοί­ω­τες στο χρό­νο, λατρε­μέ­νες για τους γνή­σιους κινη­μα­το­γρα­φό­φι­λους, πυξί­δες για σπου­δαί­ους κινηματογραφιστές.

Μπαί­νο­ντας από παι­δί στα κινη­μα­το­γρα­φι­κά πλα­τό — θα γυρί­σει την πρώ­τη του βωβή ται­νία σε ηλι­κία μόλις 21 ετών — ο Χοκς θα κατα­νο­ή­σει και θα κάνει πρά­ξη δυο από τις σημα­ντι­κό­τε­ρες αρχές του κινη­μα­το­γρά­φου: Πρώ­τον, το μεγα­λείο της απλό­τη­τας και της λιτής και απέ­ριτ­της αφή­γη­σης, κάτι στο οποίο ξεπέ­ρα­σε ακό­μη και τον τρο­με­ρό, μέγα δάσκα­λο, Τζον Φορντ, απο­φεύ­γο­ντας τις φαντε­ζί τεχνι­κές, τους ειδι­κούς φακούς, το επι­τη­δευ­μέ­νο στή­σι­μο της κάμε­ρας και δεύ­τε­ρον, έκα­νε αξί­ω­μα τη θυσία του σκη­νο­θέ­τη προς χάριν της ται­νί­ας και της απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τάς της.

Ο Χάουαρντ Χοκς είναι απ’ τους ελά­χι­στους σπου­δαί­ους σκη­νο­θέ­τες που μπή­καν και διέ­πρε­ψαν σχε­δόν σε όλα τα κινη­μα­το­γρα­φι­κά είδη, από πνευ­μα­τώ­δεις κωμω­δί­ες και δρά­μα­τα μέχρι φιλμ νουάρ, πολε­μι­κά και γου­έ­στερν, ενώ ταυ­τό­χρο­να ανα­δεί­κνυε τους ηθο­ποιούς του, παρα­δί­δο­ντάς τους όλη την κρέ­μα της δόξας. Εκεί, όμως, που δίνει τα ρέστα του, είναι στο ντε­κου­πάζ, δηλα­δή στη δια­δο­χή των πλά­νων, για την αφή­γη­ση μιας σκη­νής. Τα πλά­να του δένουν τόσο αρμο­νι­κά κι έχουν το απα­ραί­τη­το νεύ­ρο, σαν το κορ­μί ενός κορυ­φαί­ου χορευ­τή, δίχως περιτ­τά λίπη και φιο­ρι­τού­ρες που μπο­ρεί να δοξά­ζουν τον σκη­νο­θέ­τη, αλλά χαντα­κώ­νουν το συνο­λι­κό έργο. Επι­πλέ­ον, η αφή­γη­σή του ρέει με μία πρω­τό­γνω­ρη φυσι­κό­τη­τα, σαν ένα παρ­θέ­νο ρυά­κι, με γάρ­γα­ρο δρο­σε­ρό νερό. Ο ίδιος το λέει πιο απλά: «Η δου­λειά μου είναι να αφη­γού­μαι ιστο­ρί­ες σε κίνη­ση. Τις βάζω σε κίνη­ση, λοι­πόν». Ναι, τόσο απλά, αλλά και τόσο απαιτητικά.

Με αφορ­μή τα 45 χρό­νια από τον θάνα­τό του (απε­βί­ω­σε στις 26 Δεκεμ­βρί­ου του 1977) είναι μια ευκαι­ρία να θυμη­θού­με άγνω­στα στοι­χεία της ζωής του και του χαρα­κτή­ρα του, να ξετυ­λί­ξου­με το σελι­λόιντ της μακράς πορεί­ας του και τους λόγους που επη­ρέ­α­σε τον παγκό­σμιο κινηματογράφο.

Μες στα πλούτη

Ο Χάουαρντ Γουίν­τσε­στερ Χοκς γεν­νή­θη­κε στις 30 Μαΐ­ου του 1896 στο Γκό­σεν της Ιντιά­να. Ήταν το πρω­τό­το­κο παι­δί ενός πλού­σιου κατα­σκευα­στή χαρ­τιού και μητέ­ρα του ήταν κόρη ενός πλού­σιου βιο­μη­χά­νου. Ήταν ένα παι­δί που μεγά­λω­σε στα πλού­τη, που τους κρύ­ους χει­μώ­νες μετα­κό­μι­ζε, με την οικο­γέ­νειά του, στην Πασα­ντί­να της Καλι­φόρ­νιας, όπου και έμει­ναν για πάντα από το 1910. Από το 1912 άρχι­σε να πιλο­τά­ρει αερο­πλά­να, ενώ το 1913 στάλ­θη­κε στην Ακα­δη­μία Phillips Exeter στο Νιου Χάμ­σαϊρ, ένα κολέ­γιο μόνο για πλού­σιους. Το 1914 θα κερ­δί­σει το πρω­τά­θλη­μα των ΗΠΑ στο τένις, στη συνέ­χεια θα γίνει δεκτός στο Πανε­πι­στή­μιο Κορ­νέλ στη Νέα Υόρ­κη, όπου σπού­δα­σε μηχα­νο­λό­γος μηχα­νι­κός, ενώ «δια­κρί­θη­κε» και στην άστα­τη φοι­τη­τι­κή ζωή, περ­νώ­ντας περισ­σό­τε­ρο τον χρό­νο του πίνο­ντας και παί­ζο­ντας ζάρια. Υπη­ρέ­τη­σε στον Α’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο ως υπο­λο­χα­γός στην αερο­πο­ρία, ενώ το 1917 θα, επι­στρέ­ψει στο Χόλι­γουντ, όπου έκα­νε βοη­θη­τι­κές εργα­σί­ες και δού­λε­ψε δίπλα στον Σεσίλ Ντε Μιλ.

Η ταχύτητα και η Πίκφορντ

Το πάθος του για την αερο­πο­ρία θα τον ωθή­σει να κάνει σημα­ντι­κές γνω­ρι­μί­ες, όπως τον σκη­νο­θέ­τη Βίκτορ Φλέ­μινγκ, που είχε τρέ­λα και με τα γρή­γο­ρα αυτο­κί­νη­τα. Ο Χοκς θα αρχί­σει να αγω­νί­ζε­ται σε αγώ­νες, ενώ αρκε­τά χρό­νια μετά, «φτιά­χνο­ντας» το δικό του αγω­νι­στι­κό αυτο­κί­νη­το, θα κερ­δί­σει την κούρ­σα της Ινδια­νά­πο­λης. Ταυ­τό­χρο­να, οι φιλί­ες του θα τον βάλουν ακό­μη πιο βαθιά στο Χόλι­γουντ, για να γυρί­σει την πρώ­τη του ται­νία σε ηλι­κία 21 ετών, με πρω­τα­γω­νί­στρια την ντί­βα της επο­χής Μαί­ρη Πίκ­φορντ.

Το «τιμητικό» Όσκαρ

Αυτό ήταν. Ο Χοκς θα ξεκι­νή­σει μία μακρά πορεία στον κινη­μα­το­γρά­φο, κάνο­ντας δεκά­δες ται­νί­ες, που ποτέ δεν ξέπε­σαν στη μετριό­τη­τα, ενώ δεν ήταν λίγες αυτές που θα χαρα­κτη­ρι­ζό­ντου­σαν απλά άψο­γες ή και αρι­στουρ­γή­μα­τα. Παρ’ όλα αυτά, ο Χοκς δεν θα κερ­δί­σει ποτέ το Όσκαρ σκη­νο­θε­σί­ας και θα λάβει μόνο ένα τιμη­τι­κό Όσκαρ, για την προ­σφο­ρά του στον κινη­μα­το­γρά­φο, δύο χρό­νια πριν πεθά­νει. Άλλω­στε, δεν είναι η πρώ­τη περί­πτω­ση σκη­νο­θέ­τη, που η Αμε­ρι­κά­νι­κη Ακα­δη­μία Κινη­μα­το­γρά­φου θα δεί­ξει μικρό­ψυ­χη και ανε­παρ­κής για να κρί­νει το μεγα­λο­φυ­ές ταλέ­ντο ενός σκη­νο­θέ­τη. Τα παρα­δείγ­μα­τα πολ­λά, από Τσάρ­λι Τσά­πλιν και Όρσον Γου­έλς, μέχρι Χίτσκοκ και Στάν­λεΐ Κιού­μπρικ…

Κωμωδίες, γουέστερν και νουάρ

Οι ται­νί­ες του που πρέ­πει να μνη­μο­νευ­τούν είναι τόσες που δύσκο­λα θα χωρού­σαν σε ένα βιβλίο. Επί­σης, πλην των Γουί­λιαμ Γουάι­λερ και Στάν­λεΐ Κιού­μπρικ, ήταν αυτός που περι­η­γή­θη­κε τόσο πετυ­χη­μέ­να και ιδιο­φυώς σε όλα τα κινη­μα­το­γρα­φι­κά είδη. Εκεί όμως που διέ­πρε­ψε είναι κυρί­ως στη σκρού­μπολ (πνευ­μα­τώ­δη) κωμω­δία, το φιλμ νουάρ και το γου­έ­στερν. Μερι­κές μόνο απ’ τις ται­νί­ες που πρέ­πει να έχει δει κάθε γνή­σιος σινε­φίλ είναι:

Στην κωμω­δία, με τους αστρα­φτε­ρούς δια­λό­γους, το ευφά­ντα­στο ρομάν­τζο, την πανέ­ξυ­πνη δομή, ξεχω­ρί­ζουν ται­νί­ες όπως «Ξανα­πα­ντρεύ­ο­μαι τη Γυναί­κα μου», με τον Κάρι Γκραντ και την Ρόζα­λιν Ράσελ, «Η Γυναί­κα με τη Λεο­πάρ­δα­λη», με Κάρι Γκραντ και Κάθριν Χέμπ­μπορν, «Ο Βαρ­νά­βας, η Εντ­βί­να, η Μαΐ­μού και το Μπο­γκο­μό­λετς» με Γκραντ και Τζίν­τζερ Ρότζερς, «Η Νύφη Ήταν Αρσε­νι­κή» με την Αν Σέρι­νταν και πάλι τον Κάρι Γκραντ, τον οποίο εκτι­μού­σε ιδιαί­τε­ρα ο Χοκς. Επί­σης, της ίδιας τάξε­ως είναι και οι κωμω­δί­ες «Ο Καθη­γη­τής και η Γυμνή Χορεύ­τρια» με τον Γκά­ρι Κού­περ, την Μπάρ­μπα­ρα Στάν­γουικ και μια πλειά­δα από αξέ­χα­στους καρα­τε­ρί­στες, καθώς και το πασί­γνω­στο κωμι­κό μιού­ζι­καλ «Οι Άντρες Προ­τι­μούν τις Ξαν­θιές» με Μέρι­λιν Μον­ρόε και Τζέιν Ράσελ.

Αν και στο γου­έ­στερν, η κυριαρ­χία του Τζον Φορντ ήταν αδιαμ­φι­σβή­τη­τη, ο πανούρ­γος Χάουαρντ Χοκς θα γυρί­σει ορι­σμέ­να από τα καλύ­τε­ρα φιλμ του είδους. Πρω­τί­στως, το αξέ­χα­στο και απί­στευ­τα γοη­τευ­τι­κό «Ρίο Μπρά­βο» με Τζον Γου­έιν, Ντιν Μάρ­τιν, Γουόλ­τερ Μπρέ­ναν και την απο­κά­λυ­ψη Άντζι Ντί­κιν­σον και το αρι­στουρ­γη­μα­τι­κό και βαθιά μελε­τη­μέ­νο στην ψυχο­λο­γία των ηρώ­ων, την κόντρα πατέ­ρα-παι­διού, παλιού-νέου, «Κόκ­κι­νο Ποτά­μι», με Τζον Γου­έιν, Γουόλ­τερ Μπρέ­ναν και την ανά­δει­ξη του Μον­γκό­με­ρι Κλιφτ. Επί­σης, το ριμέικ του «Ρίο Μπρά­βο» και σχε­δόν ισά­ξιο «Ελ Ντο­ρά­ντο» και πάλι με Τζον Γου­έιν, αλλά αυτή τη φορά έχο­ντας δίπλα του τον Ρόμπερτ Μίτσαμ και τον νεα­ρό Τζέιμς Καν, το ρομα­ντι­κό «Ποτά­μι Χωρίς Επι­στρο­φή», με Ρόμπερτ Μίτσαμ και Μέρι­λιν Μον­ρόε, αλλά και τα «Big Sky» και «Ρίο Λόμπο», τα οποία του ίδιου δεν του πολυά­ρε­σαν, αλλά έμει­ναν κλασικά.

Θα γυρί­σει ίσως το καλύ­τε­ρο φιλμ νουάρ όλων των επο­χών «Big Sleep» («Πάθος και Αίμα») με τον εκπλη­κτι­κό Χάμ­φρεϊ Μπό­γκαρντ και την Λορίν Μπα­κόλ, σε σενά­ριο των Μπρά­κετ και Φόκνερ, που δια­σκευά­ζουν Τσά­ντλερ, ενώ με το ίδιο πρω­τα­γω­νι­στι­κό ζευ­γά­ρι θα μας μαγέ­ψει και στη «Σει­ρή­να της Μαρ­τι­νί­κα». Επί­σης, θα σκη­νο­θε­τή­σει το κλα­σι­κό γκαν­γκ­στε­ρι­κό φιλμ «Ο Σημα­δε­μέ­νος» με τον Πολ Μιου­νι, το ιστο­ρι­κό «Γη των Φαραώ», το φιλμ επι­στη­μο­νι­κής φαντα­σί­ας «Πράγ­μα από τον Άλλο Κόσμο», που θα γινό­ταν έμπνευ­ση για τον Τζον Κάρ­πε­ντερ στη φημι­σμέ­νη «Απει­λή» του, καθώς και το δρα­μα­τι­κό «Λοχί­ας Γιόρκ», με το οποίο βρέ­θη­κε για πρώ­τη και μονα­δι­κή φορά στους υπο­ψή­φιους για Όσκαρ.

Ιδιαίτερη περίπτωση

Ο Χάουαρντ Χοκς, που θα παντρευ­τεί τρεις φορές και θα απο­κτή­σει τέσ­σε­ρα παι­διά, ήταν μια ιδιαί­τε­ρη περί­πτω­ση. Αθε­ρά­πευ­τος Ρεπου­μπλι­κά­νος, χωρίς, ωστό­σο, να έχει εξαρ­τή­σεις και πολ­λούς δεσμούς με την πολι­τι­κή, λάτρευε τον Τζον Γου­έιν — υπο­στη­ρί­ζο­ντας «πώς να αντέ­ξει κάποιος στο ίδιο πλά­νο μαζί του;» και θεω­ρού­σε τους νέους εκεί­νης της επο­χής Στιβ Μακ Κουίν και Κλιντ Ίστ­γουντ κάπως «θηλυ­πρε­πείς»! Ταυ­τό­χρο­να, όμως, σχε­δόν πάντα επι­φύ­λασ­σε, στις ται­νί­ες του, έναν ιδιαι­τέ­ρως ιδιο­φυή και σημα­ντι­κό ρόλο για την γυναί­κα. Θα μπο­ρού­σε να χαρα­κτη­ρι­στεί και ένας πρω­το­πό­ρος φεμι­νι­στής! Αυτός ήταν ο Χάουαρντ Χοκς, ο σκη­νο­θέ­της που μπο­ρού­σε να κάνει τα πάντα και να συμπλη­ρώ­νει καθο­ρι­στι­κά τον Τζον Φορντ στο αλφα­βη­τά­ρι του κινηματογράφου.

Πηγή: ΑΠΕ

Ο Μαρξ και η αισθη­τι­κή, του Μιχα­ήλ Λίφσιτς