Χειμερινό ηλιοστάσιο — Σήμερα η μεγαλύτερη νύχτα της χρονιάς

22 Δεκέμ­βρη σήμε­ρα, στις 04:19 ώρα Ελλά­δας, ξεκί­νη­σε και τυπι­κά ο φετι­νός χει­μώ­νας (λέμε τώρα …μια και οι θερ­μο­κρα­σί­ες βρί­σκο­νται «σε υψη­λά για την επο­χή επί­πε­δα», χωρίς «χιό­νια στο καμπα­να­ριό» κλπ. Αντί­θε­τα στο νότιο ημι­σφαί­ριο αρχί­ζει το καλο­καί­ρι, με τη διάρ­κεια της μέρας στο απο­κο­ρύ­φω­μά της.

ℹ️  Για την ιστο­ρία το χει­με­ρι­νό ηλιο­στά­σιο δεν «πέφτει» πάντα την ίδια ημε­ρο­μη­νία, αλλά κυμαί­νε­ται μετα­ξύ 20ής & 23ης Δεκεμ­βρί­ου, με πιο πιθα­νές τις 21–22.
Πριν 106 χρό­νια (το 1903) ήταν στις 23 Δεκεμ­βρί­ου και αυτό θα ξανα­συμ­βεί μετά 284 (το 2303 ‑ζήσε Μάη μου να φας τρι­φύλ­λι, αν μέχρι τότε δεν αλλά­ξει το Γρη­γο­ρια­νό Ημε­ρο­λό­γιο που χάνει μία ημέ­ρα και κάτι ψιλά στα 4.000 χρόνια).

Παρεμ­βάλ­λο­νται οι δυο ιση­με­ρί­ες με περί­που ίση μέρα και νύχτα (ανοι­ξιά­τι­κη το Μάρ­τη και φθι­νο­πω­ρι­νή το Σεπτέμ­βρη)  Όταν ο Ήλιος περά­σει το χει­με­ρι­νό ηλιο­στά­σιο, αρχί­ζει και πάλι να ανε­βαί­νει όλο και πιο ψηλά στον ουρα­νό, με απο­τέ­λε­σμα η ημέ­ρα να κερ­δί­ζει ξανά το χαμέ­νο «έδα­φος», μέχρι την εαρι­νή ιση­με­ρία κοκ.

Διά­γραμ­μα των γήι­νων επο­χών του έτους όπως φαί­νο­νται από τον νότο. Πρώ­το από αρι­στε­ρά: Βόρειο ηλιοστάσιο

Η λέξη προ­έρ­χε­ται από «ήλιος» + «στέκομαι»/«στάση» επει­δή κοντά στα ηλιο­στά­σια (λίγες ημέ­ρες πριν ή μετά) ο Ήλιος φαί­νε­ται να επι­βρα­δύ­νει τη φαι­νο­με­νι­κή κίνη­σή του προς τα βόρεια ή προς τα νότια (κίνη­ση στην από­κλι­ση), μέχρι που την ημέ­ρα του ηλιο­στα­σί­ου αυτή η κίνη­ση μηδε­νί­ζε­ται και αντι­στρέ­φε­ται.

✔️   Εξί­σου ορθό ετυ­μο­λο­γι­κά είναι και το συνώ­νυ­μο «ηλιο­τρό­πιο». Με την ευρύ­τε­ρη σημα­σία, ο όρος «ηλιο­στά­σιο» σημαί­νει και την ημέ­ρα που παρα­τη­ρεί­ται αυτό το φαι­νό­με­νο, δύο φορές τον χρό­νο, τον Ιού­νιο και τον Δεκέμβριο.

Τα ηλιο­στά­σια, όπως και οι ιση­με­ρί­ες, συν­δέ­ο­νται ανα­πό­σπα­στα με τις επο­χές του έτους. Σε κάποιες χώρες ή γλώσ­σες θεω­ρεί­ται ότι αρχί­ζουν ή δια­χω­ρί­ζουν τις επο­χές, ενώ σε άλλες θεω­ρού­νται τα κέντρα τους.

ℹ️ Τα ηλιο­στά­σια συμ­βαί­νουν και για τους άλλους πλα­νή­τες. Ορί­ζο­νται αντί­στοι­χα ως οι χρο­νι­κές στιγ­μές κατά τις οποί­ες ο άξο­νας περι­στρο­φής του πλα­νή­τη εμφα­νί­ζε­ται στραμ­μέ­νος όσο περισ­σό­τε­ρο προς ή μακριά από τον Ήλιο συμ­βαί­νει κατά την ετή­σια τρο­χιά του πλα­νή­τη γύρω από αυτόν.

Οι όροι βόρειο και νότιο ηλιο­στά­σιο υπο­δει­κνύ­ουν τη θέση του Ηλί­ου πάνω στην ουρά­νια σφαί­ρα όπως αυτός φαί­νε­ται από τη Γη.
Το βόρειο ηλιο­στά­σιο συμ­βαί­νει τον Ιού­νιο σε όλη τη Γη, οπό­τε ο Ήλιος βρί­σκε­ται πάνω από τον Τρο­πι­κό του Καρ­κί­νου, ενώ το νότιο ηλιο­στά­σιο συμ­βαί­νει τον Δεκέμ­βριο, όταν ο Ήλιος βρί­σκε­ται πάνω από τον Τρο­πι­κό του Αιγό­κε­ρω.
Οι όροι αυτοί θεω­ρού­νται οι πλέ­ον ουδέ­τε­ροι και σαφείς.

✔️   Οι όροι ηλιο­στά­σιο του Ιου­νί­ου και ηλιο­στά­σιο του Δεκεμ­βρί­ου είναι εναλ­λα­κτι­κοί των όρων «θερινό»/«χειμερινό», αλλά χωρίς την αμφι­βο­λία για το ποιο ημι­σφαί­ριο υπο­νο­ούν. Δεν χρη­σι­μο­ποιού­νται πολύ πάντως, καθώς δεν χρη­σι­μο­ποιούν όλοι οι κάτοι­κοι της Γης ηλια­κό ημε­ρο­λό­γιο, όπου τα ηλιο­στά­σια συμ­βαί­νουν κάθε χρό­νο τον ίδιο μήνα.