Όρσον Γουέλς: Η ιδιοφυής και αντιφατική προσωπικότητα

Παι­δί θαύ­μα, ιδιο­φυ­ής πάνω από τα συνή­θη όρια, κάτι που πλή­ρω­νε σε όλη του τη ζωή. Ο Όρσον Γου­έλς, είναι από τους κινη­μα­το­γρα­φι­στές που μπαί­νει εύκο­λα στον κλει­στό κύκλο των δέκα κορυ­φαί­ων σκη­νο­θε­τών όλων των επο­χών. Πώς άλλω­στε θα μπο­ρού­σε να μεί­νει έξω από την στρογ­γυ­λή τρά­πε­ζα των ιππο­τών του κινη­μα­το­γρά­φου, ο άνθρω­πος που έκα­νε στα 25 του χρό­νια μία από τις καλύ­τε­ρες ται­νί­ες όλων των επο­χών, για κάποιους την κορυ­φαία, τον πολυ­θρύ­λη­το “Πολί­τη Κέιν”. Ένα φιλμ που σημά­δε­ψε και άλλα­ξε την πορεία του παγκό­σμιου σινεμά.

Πέρα­σαν κιό­λας 35 χρό­νια από το θάνα­τό του (10 Οκτω­βρί­ου 1985), αλλά ο Γου­έλς παρα­μέ­νει ένα κινη­μα­το­γρα­φι­κό σύμ­βο­λο, ένας σκη­νο­θέ­της που με τις ται­νί­ες του άλλα­ξε ακό­μη και τον τρό­πο προ­σέγ­γι­σης του σινε­μά, ενώ ως ηθο­ποιός, επι­βλη­τι­κός, με τη βαθιά του χαρα­κτη­ρι­στι­κή φωνή, θα καλύ­πτει πάντα τις φωνές των αρνη­τών του. Αυτών που όχι άδι­κα, αλλά μάλ­λον επι­φα­νεια­κά, δεν μπο­ρούν να δεχθούν ότι ανή­κει στην κορυ­φαία δεκά­δα σκη­νο­θε­τών, με μία και μονα­δι­κή ται­νία — αλλά τι ταινία.

Το έργο του τερά­στιο αν και όχι εκτε­τα­μέ­νο, η ζωή του ταρα­χώ­δης, η προ­σω­πι­κό­τη­τά του μεγα­λο­φυ­ής και συνά­μα αλλο­πρό­σαλ­λη, αντιφατική…

Από νωρίς στα βάσανα

Ο Τζορτζ Όρσον Γου­έλς γεν­νή­θη­κε στις 6 Μαΐ­ου του 1915 στην μικρή πόλη Κενό­σα του Ουι­σκόν­σιν, ενώ μετά από τέσ­σε­ρα χρό­νια μετα­κό­μι­σε στο Σικά­γο. Είναι ακό­μη ένας άνθρω­πος του κινη­μα­το­γρά­φου, που είχε δύσκο­λα παι­δι­κά χρό­νια. Κι αυτό διό­τι μετά το δια­ζύ­γιο των γονιών του, ο πατέ­ρας του μικρο­βιο­μή­χα­νος και η μητέ­ρα του μία καλ­λιερ­γη­μέ­νη και γνω­στή πια­νί­στρια, ο Γου­έλς θα μεί­νει ορφα­νός σε ηλι­κία 15 χρό­νων και θα μεγα­λώ­σει με τη φρο­ντί­δα συγ­γε­νών και φίλων. Ολο­κλη­ρώ­νο­ντας τις σπου­δές του, θα μπει στο χώρο του θεά­μα­τος ως ηθο­ποιός, σκη­νο­θέ­της και σκη­νο­γρά­φος. Σε ηλι­κία 19 χρό­νων θα παντρευ­τεί την ηθο­ποιό Βιρ­τζί­νια Νίκολ­σον, θα απο­κτή­σουν μία κόρη, αλλά θα χωρί­σουν έπει­τα από 5 χρόνια.

Εισβολή Αρειανών

Το 1938 θα είναι σημα­δια­κό, αλλά και ενδει­κτι­κό της ιδιο­φυούς προ­σω­πι­κό­τη­τάς του, καθώς ως παρα­γω­γός του ραδιο­φώ­νου στο CBS, θα κάνει μετα­φο­ρά του “Πολέ­μου των Κόσμων”, μετα­δί­δο­ντας, με μορ­φή ειδή­σε­ων, ρεπορ­τάζ, αντα­πο­κρί­σε­ων μία φαντα­στι­κή εισβο­λή Αρεια­νών στη γη, κατα­φέρ­νο­ντας με την επι­βλη­τι­κή φωνή του να πανι­κο­βά­λει τους Αμε­ρι­κά­νους, παρά τις επα­νει­λημ­μέ­νες δια­βε­βαιώ­σεις ότι πρό­κει­ται για φαντα­στι­κό ραδιο­φω­νι­κό σκετς.

Το θάψιμο του “Πολίτη Κέιν”

Το 1939 θα αρχί­σει να έχει τις πρώ­τες επα­φές με τα μεγά­λα στού­ντιο και τελι­κά θα υπο­γρά­ψει συμ­βό­λαιο με την RKO, για τρεις ται­νί­ες, εξα­σφα­λί­ζο­ντας ότι θα έχει τη δυνα­τό­τη­τα να έχει τον από­λυ­το έλεγ­χο των ται­νιών του. Έτσι, λίγους μήνες μετά κι αφού θα παρα­κο­λου­θή­σει πάνω από 40 φορές την αθά­να­τη “Ταχυ­δρο­μι­κή Άμα­ξα”, ένα συνο­πτι­κό κινη­μα­το­γρα­φι­κό σεμι­νά­ριο, του Τζον Φορντ, θα ξεκι­νή­σει τα γυρί­σμα­τα του ανε­πα­νά­λη­πτου “Πολί­τη Κέιν” με πρω­τα­γω­νι­στή τον Τζό­ζεφ Κότεν και τον ίδιο στο ρόλο του πανί­σχυ­ρου μεγι­στά­να Κέιν, σε γηραιά ηλι­κία- άλλω­στε το ταλέ­ντο του εξα­πλω­νό­ταν ακό­μη και στις μεταμ­φιέ­σεις. Η ιστο­ρία, που θυμί­ζει κατά πολύ τη ζωή τού τότε πανί­σχυ­ρου μεγα­λο­εκ­δό­τη Χιρστ, θα στα­θεί εμπό­διο στην επι­τυ­χία της ται­νί­ας. Ο Χιρστ, έχο­ντας στε­νές σχέ­σεις με τους μεγά­λους του Χόλι­γουντ και ελέγ­χο­ντας μεγά­λο μέρος των εφη­με­ρί­δων, θα σαμπο­τά­ρει την ται­νία, θα δια­δώ­σει ότι ο Γου­έλς είναι κομ­μου­νι­στής κι έχει αντια­με­ρι­κα­νι­κές από­ψεις, ενώ η κρι­τι­κή θα θάψει κανο­νι­κά την ται­νία, που ανα­γνω­ρί­στη­κε με δόξα και τιμή μετά από χρόνια.

Τον επό­με­νο χρό­νο θα γυρί­σει ακό­μη ένα αρι­στούρ­γη­μα, τους “Υπέ­ρο­χους Άμπερ­σον” και πάλι με τον Τζό­ζεφ Κότεν, αλλά και με Ντο­λό­ρες Κοστέ­λο, Τιμ Χολτ, Αν Μπάξ­τερ. Μία ται­νία που για κάποιους είναι ανώ­τε­ρη ακό­μη και από τον “Πολί­τη Κέιν” και παρό­τι το στού­ντιο θα της αλλά­ξει τη μορ­φή, επεμ­βαί­νο­ντας στο τελι­κό μοντάζ, με δικαιο­λο­γία την επο­χή του Β’ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου και πως το κοι­νό ήθε­λε “θετι­κά μηνύματα”…

Η Τζίλντα και οι άλλες…

Τον επό­με­νο χρό­νο θα παντρευ­τεί την θρυ­λι­κή ντί­βα Ρίτα Χέι­γουορθ της “Τζίλ­ντα” με την οποία θα χωρί­σουν έπει­τα από πέντε χρό­νια, καθώς ο Όρσον Γου­έλς ‑εκτός από το φαγη­τό και το ποτό- ξετρε­λαι­νό­ταν και με το γυναι­κείο φύλο. Οι ερω­τι­κές του περι­πέ­τειες πάμπολ­λες (Ντο­λό­ρες ντελ Ρίο, Όγια Κοντάρ κ.ά) και η ερω­τι­κή του επι­θυ­μία ανεξάντλητη.

Μακριά από το Χόλιγουντ

Ο Γου­έλς που απε­χθα­νό­ταν τη δια­δι­κα­σία να βρει τα κεφά­λαια για τις ται­νί­ες του και όλες τις γρα­φειο­κρα­τι­κές δια­δι­κα­σί­ες, θα γυρί­σει συνο­λι­κά 12 ται­νί­ες, με σημα­ντι­κό­τε­ρες τον “Κύριο Αρκά­ντιν”, τον “Άρχων του Κακού”, τη “Δίκη” , την “Κυρία από τη Σαγκάη” (ακό­μη μια ται­νία που πετσο­κό­φτη­κε στο μοντάζ) και την τρι­λο­γία του πάνω σε έργα του Σαίξ­πηρ, “Μάκ­μπεθ”, “Οθέ­λος” και “Φάλ­σταφ — Οι Καμπά­νες του Μεσο­νυ­κτί­ου”. Ο Γου­έλς, όπως έλε­γε, η μονα­δι­κή ται­νία για την οποία παίρ­νει την ευθύ­νη εξο­λο­κλή­ρου είναι ο “Πολί­της Κέιν”, αλλά όλες του οι δημιουρ­γί­ες είναι φανε­ρό ότι φέρουν την υπο­γρα­φή του, το δικό του βλέμ­μα, τη σκη­νο­θε­τι­κή μεγα­λο­φυ­ΐα, πλά­να και σκη­νές που είναι χαραγ­μέ­νες στη μνή­μη όλων των κινηματογραφόφιλων.

Ο Όρσον Γου­έλς θα πεθά­νει μόνος του, αφού είχε ξανα­χω­ρί­σει την τρί­τη του γυναί­κα, την Ιτα­λί­δα ηθο­ποιό Πάο­λα Μόρι, από έμφραγ­μα και θα ταφεί μακριά από το Χόλι­γουντ και τις ΗΠΑ, στη Ρόντα της Ανδα­λου­σί­ας, μετά από δική του επι­θυ­μία. Μία αντι­φα­τι­κή προ­σω­πι­κό­τη­τα, που όπως έλε­γε ο ίδιος «όλοι μας απο­τε­λού­μα­στε από αντι­θέ­σεις, που δεν κατα­φέρ­νου­με να εναρμονίσουμε».

Πηγή: ΑΠΕ / Χάρης Αναγνωστάκης