Όταν η «Γκουέρνικα» επέστρεψε στην Ισπανία

Το 1937 συγκλο­νι­σμέ­νος από το μακε­λειό στη Χώρα των Βάσκων ο Πικά­σο έκα­νε θέμα τον ισπα­νι­κό εμφύ­λιο. Ο αντι­πο­λε­μι­κός πίνα­κας εξο­ρί­στη­κε για να επι­στρέ­ψει στην Ισπα­νία σαν σήμε­ρα πριν από 35 χρόνια.

Αν και το Εθνι­κό Μου­σείο Τέχνης Βασί­λισ­σα Σοφία στε­γά­ζει εντυ­πω­σια­κά έργα σύγ­χρο­νης τέχνης, από Ντα­λί και Ντο­μίν­γκες μέχρι Μιρό, οι περισ­σό­τε­ροι επι­σκέ­πτες έρχο­νται για να θαυ­μά­σουν τη «Γκου­έρ­νι­κα», τον μεγα­λειώ­δη αντι­πο­λε­μι­κό πίνα­κα του Πικά­σο. Έχει συγκι­νή­σει τον κόσμο όσο κανέ­να άλλο έργο τέχνης, αν και συν­δέ­ε­ται με έναν από τους αιμα­τη­ρούς εμφύ­λιους πολέ­μους, τον ισπανικό.

Ο Πικά­σο στο ατε­λιέ του, Βαλω­ρί 1953

Στις 10 Σεπτεμ­βρί­ου του 1981 και μετά από σχε­δόν 44 χρό­νια εξο­ρί­ας η «Γκου­έρ­νι­κα» επέ­στρε­ψε και πάλι στην πατρί­δα της. Μέχρι τότε το αρι­στούρ­γη­μα βρι­σκό­ταν στο Μου­σείο Μοντέρ­νας Τέχνης της Νέας Υόρ­κης (MoMA) που δυσκο­λεύ­τη­κε να το απο­χω­ρι­στεί. Όμως το τέλος της δικτα­το­ρί­ας του Φράν­κο το 1975 άνοι­ξε το δρό­μο για την επι­στρο­φή του.

Ο Πικά­σο είχε θέσει σαν όρο πως το έργο του θα επέ­στρε­φε στην Ισπα­νία μόνο εφό­σον απο­κα­θί­στα­ντο στη χώρα «όλες οι ατο­μι­κές ελευ­θε­ρί­ες». Ο ίδιος ο Πικά­σο δυστυ­χώς είχε πεθά­νει δυο χρό­νια νωρί­τε­ρα. Για λόγους ασφα­λεί­ας η μετα­φο­ρά του πίνα­κα είχε κρα­τη­θεί μυστι­κή για να προ­στα­τευ­θεί από επι­θέ­σεις, καθώς μάλι­στα βάν­δα­λος είχε ήδη ψεκά­σει τον πίνα­κα το 1974 με κόκ­κι­νο χρώ­μα. Ο Αλβά­ρο Μαρ­τί­νεθ-Νοβίλ­λο, ο οποί­ος ήταν επι­φορ­τι­σμέ­νος από το ισπα­νι­κό Υπουρ­γείο Πολι­τι­σμού να συνο­δεύ­σει τον πίνα­κα κατά τη μετα­φο­ρά του, θυμά­ται ακό­μη την μυστι­κή απο­στο­λή. Η μετα­φο­ρά έγι­νε υπό άκρα μυστι­κό­τη­τα, ο πίνα­κας βγή­κε από την πίσω πόρ­τα, όπως δηλώ­νει ο ίδιος. Ένα αυτο­κί­νη­το με αστυ­νο­μι­κούς με πολι­τι­κά και δύο φορ­τη­γά είχαν πάρει την εντο­λή να μετα­φέ­ρουν τον πίνα­κα ασφα­λή στο αεροδρόμιο.

27 τετραγωνικά πόνος, απόγνωση και θάνατος

Πάνω σε 7,82 επί 3,51 μέτρα καμ­βά ο Πικά­σο απα­θα­νά­τι­σε τη φρί­κη του πολέ­μου στα χρώ­μα­τα του άσπρου, του μαύ­ρου και του γκρι. Τα 27 τετρα­γω­νι­κά δεί­χνουν ένα σκη­νι­κό θανά­του, ακρω­τη­ρια­σμού, πόνου και μέσα σ’ αυτό ένα τρο­μαγ­μέ­νο άλο­γο και ένα κομ­μέ­νο χέρι που κρα­τά ένα λου­λού­δι και ένα σπα­σμέ­νο σπα­θί. Μια εικό­να χάους, από­γνω­σης και απέ­ρα­ντου πόνου.

Αφορ­μή ήταν η αερο­πο­ρι­κή επί­θε­ση στην Χώρα των Βάσκων από τους Γερ­μα­νούς και Ιτα­λούς που πολε­μού­σαν υπέρ του Φράν­κο. Ήταν τον Απρί­λιο του 1937 όταν προ­κλή­θη­κε το μακε­λειό. Όταν βομ­βαρ­δί­στη­κε η Γκου­έρ­νι­κα ο 56χρονος Πικά­σο στε­κό­ταν μπρο­στά σε έναν μεγά­λο πίνα­κα. Η κυβέρ­νη­ση του είχε ανα­θέ­σει να ζωγρα­φί­σει ένα έργο για την Παγκό­σμια Έκθε­ση στο Παρί­σι. Είχε ονο­μά­σει το έργο που προ­ε­τοί­μα­ζε «Ζωγρά­φος και μοντέ­λο», όμως μετά το τρα­γι­κό νέο για τη Γκου­έρ­νι­κα απο­φά­σι­σε να κάνει θέμα του τον ίδιο τον πόλε­μο. Στη συνέ­χεια ονό­μα­σε τον πίνα­κα αυτό Γκου­έρ­νι­κα, καθώς το έναυ­σμα ήταν η οργή του για τον βομβαρδισμό.

Η βομ­βαρ­δι­σμέ­νη Γκου­έρ­νι­κα, 1937

Ένα σκη­νι­κό βίας

Ο Πικά­σο δεν ήθε­λε να ανα­δεί­ξει μόνο τα συμ­βά­ντα στην Γκου­έρ­νι­κα, θεμα­το­ποί­η­σε συνο­λι­κά τον πόλε­μο και την κατα­στρο­φή. Μετά την Παγκό­σμια Έκθε­ση του Παρι­σιού το έργο περιό­δευ­σε πάνω από 30 πόλεις της Ευρώ­πης και των ΗΠΑ, με απο­τέ­λε­σμα βέβαια να γίνουν ορα­τά σημά­δια φθο­ράς στον πίνακα.

Μετά την επι­στρο­φή του στην Ισπα­νία κόσμη­σε το Μου­σείο Πρά­δο και από το 1992 βρί­σκε­ται στο Εθνι­κό Μου­σείο Τέχνης Βασί­λισ­σα Σοφία της Μαδρί­της, όπου και θα παρα­μεί­νει ορι­στι­κά. Ο διευ­θυ­ντής του Τμή­μα­τος Συντή­ρη­σης Χόρ­χε Γκαρ­θία ανα­φέ­ρει πως «στη δεκα­ε­τία του 1990 ειδι­κοί από όλο τον κόσμο έκα­ναν στην Μαδρί­τη μια έρευ­να για την κατά­στα­ση του πίνα­κα και το απο­τέ­λε­σμα ήταν ομό­φω­νο: η Γκου­έρ­νι­κα δεν επι­τρέ­πε­ται να ταξι­δέ­ψει πλέ­ον, επει­δή δια­τρέ­χει τον κίν­δυ­νο να υπο­στεί ανε­πα­νόρ­θω­τη ζημιά».

Deutsche Welle / Καρό­λα Φρέν­τσεν (dpa) / Πολυ­ξέ­νη Γεωργιάδου