Η Αθήνα πριν από εκατό χρόνια με το φακό των Γάλλων στρατιωτών

Δεν πρό­κει­ται για ταξι­διω­τι­κές απο­τυ­πώ­σεις Γάλ­λων περι­η­γη­τών, ούτε για τεκ­μή­ρια από τη μεγά­λη γαλ­λι­κή αρχαιο­λο­γι­κή ανα­σκα­φή στους Δελ­φούς, στα τέλη του 19ου αιώ­να. Είναι ένα σπά­νιο οπτι­κο­α­κου­στι­κό υλι­κό του 1917 που εκτί­θε­ται για πρώ­τη φορά στην Ελλά­δα και προ­έρ­χε­ται από τα γαλ­λι­κά στρα­τιω­τι­κά αρχεία, με λήψεις που τρά­βη­ξαν δύο Γάλ­λοι στρα­τιώ­τες — φωτο­γρά­φοι ενός εκστρα­τευ­τι­κού σώμα­τος 5000 Γάλ­λων της συμ­μα­χι­κής «Στρα­τιάς της Ανα­το­λής» στην Αθή­να, προ­κει­μέ­νου να στη­ρί­ξει την επά­νο­δο του Ελευ­θέ­ριου Βενι­ζέ­λου και την επί­ση­μη είσο­δο του συνό­λου της Ελλά­δας στον Α΄ Παγκό­σμιο Πόλε­μο, στο πλευ­ρό της Αντάντ.

Ο λόγος για την έκθε­ση «Αθή­να 1917. Με το βλέμ­μα της Στρα­τιάς της Ανα­το­λής» που εγκαι­νιά­ζε­ται στο Μου­σείο Μπε­νά­κη της Πει­ραιώς, στις 14 Σεπτεμ­βρί­ου και φέρ­νει στο φως λησμο­νη­μέ­νες εικό­νες της πόλης, σκη­νές του δρό­μου με την καθη­με­ρι­νό­τη­τα των ανθρώ­πων της, απο­κα­λύ­πτει συνοι­κί­ες που εξα­φα­νί­στη­καν λόγω πολε­ο­δο­μι­κών αλλα­γών ή και αρχαιο­λο­γι­κών ανασκαφών.

Το «βλέμ­μα της Στρα­τιάς της Ανα­το­λής» που στρα­το­πέ­δευε στη Θεσ­σα­λο­νί­κη από το 1915 δρώ­ντας στα Βαλ­κά­νια στη διάρ­κεια του Μεγά­λου Πολέ­μου, αντί­κρι­σε κατε­βαί­νο­ντας το 1917 στην Αθή­να την όξυν­ση του Εθνι­κού Διχα­σμού μετα­ξύ φιλο­βα­σι­λι­κών και φιλο­βε­νι­ζε­λι­κών. Είχε κορυ­φω­θεί το 1916 με τον ναυ­τι­κό απο­κλει­σμό που επέ­βα­λαν οι Σύμ­μα­χοι στην «Παλαιά Ελλά­δα», προ­κει­μέ­νου να υπο­χω­ρή­σει ο Κων­στα­ντί­νος και με τα «Νοεμ­βρια­νά», την πρώ­τη ένο­πλη σύγκρου­ση στο κέντρο της Αθήνας.

Η πρω­τεύ­ου­σα πριν από εκα­τό χρό­νια βρι­σκό­ταν στο μεταίχ­μιο της κοι­νω­νι­κής και πολι­τι­κής αλλα­γής της, λίγο πριν και από την πλη­θυ­σμια­κή αλλα­γή της με την έλευ­ση των προ­σφύ­γων της Μικρα­σια­τι­κής Καταστροφής.

Επαρχιώτικη Αθήνα

Στιγ­μές καθη­με­ρι­νό­τη­τας στο κέντρο της πόλης με κάρα, βοσκούς και αγε­λά­δες στον Ναό του Ηφαί­στου, πωλη­τές στην Παν­δρό­σου, πλα­νό­διοι πωλη­τές στα­φυ­λιών, το Πάσχα του 1917, δρό­μοι στα Ανα­φιώ­τι­κα, κομ­ψές Αθη­ναί­ες, εμφα­νί­ζο­νται στην πρώ­τη ενό­τη­τα της έκθε­σης. «Βλέ­που­με κάποια πορ­τρέ­τα Αθη­ναί­ων της επο­χής στα οποία παρα­τη­ρού­με ότι υπάρ­χει ένα είδος, θα έλε­γα, επαρ­χια­κής αυθε­ντι­κό­τη­τας. Η Αθή­να είναι πρω­τεύ­ου­σα ενός κρά­τους με μεγά­λα μνη­μεία κλπ. κι από την άλλη εξα­κο­λου­θεί και είναι μία πόλη με έναν επαρ­χιώ­τι­κο ρυθ­μό ζωής. Να βλέ­που­με ζώα στην Ακα­δη­μί­ας και Πανε­πι­στη­μί­ου μάς φαί­νε­ται κάπως με τη σημε­ρι­νή ματιά» σχο­λιά­ζει ο Τάσος Ανα­στα­σιά­δης, υπεύ­θυ­νος των Σύγ­χρο­νων Σπου­δών της Γαλ­λι­κής Σχο­λής Αθη­νών, δίνο­ντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ κάποια «κλει­διά» της έκθε­σης που διαρ­θρώ­νε­ται σε τρεις ενότητες.

Προπαγανδιστικό υλικό

Στην δεύ­τε­ρη ενό­τη­τα βλέ­που­με «Ημέ­ρες πολέ­μου», μέσα από φωτο­γρα­φί­ες που τρα­βή­χτη­καν για προ­πα­γαν­δι­στι­κούς λόγους. Φυσι­κά και δεν πρό­κει­ται για του­ρί­στες που τρα­βούν φωτο­γρα­φί­ες σε μια ταραγ­μέ­νη και φορ­τι­σμέ­νη ιστο­ρι­κή επο­χή. Το πολυ­βό­λο των Γάλ­λων συμ­μά­χων είναι στη­μέ­νο πάνω στην Ακρό­πο­λη, σκο­πιές περι­πο­λούν πάνω και γύρω από τον Ιερό Βρά­χο, αξιω­μα­τι­κοί επι­θε­ω­ρούν, ο Γάλ­λος στρα­τη­γός ξενα­γεί­ται στην Ακρό­πο­λη, στρα­τιω­τι­κές σκη­νές είναι στη­μέ­νες στο ιερό του Διο­νύ­σου. Ένας φαντά­ρος μπα­λώ­νει τη στο­λή του καθι­σμέ­νος πάνω σε αρχαίο βωμό.

Κλασικισμός, νεοκλασικισμός, σύγχρονη πρωτεύουσα

Η έκθε­ση ολο­κλη­ρώ­νε­ται με την ενό­τη­τα «Κλασ­σι­κή Αθή­να, σύγ­χρο­νη πρω­τεύ­ου­σα, ξεχα­σμέ­νες όψεις».

«Αυτοί οι δύο Γάλ­λοι φωτο­γρά­φοι- στρα­τιώ­τες βρί­σκο­νταν πριν στην Θεσ­σα­λο­νί­κη κι είχαν συνη­θί­σει σε μια “ανα­το­λί­τι­κη” πόλη, αρκε­τά πολυ­πο­λι­τι­σμι­κή» επι­ση­μαί­νει ο κ. Ανα­στα­σιά­δης. «Φτά­νουν στην “κλα­σι­κή” Αθή­να και την ανα­κα­λύ­πτουν. Είναι οι τελευ­ταί­ες στιγ­μές που βλέ­που­με αυτή την κλα­σι­κή Αθή­να του 19ου αιώ­να. Για­τί το 1917 είναι η πρώ­τη χρο­νιά που αρχί­ζει να κτί­ζε­ται πολυ­κα­τοι­κία με μπε­τόν στην Ελλά­δα. Βρι­σκό­μα­στε πέντε χρό­νια πριν αρχί­σουν να κατα­φτά­νουν οι Μικρα­σιά­τες πρό­σφυ­γες κι αλλά­ξει πολε­ο­δο­μι­κά τελεί­ως η πόλη. Οπό­τε είναι, ίσως, το τελευ­ταίο μεγά­λο corpus των φωτο­γρα­φιών της Αθή­νας πριν μετα­σχη­μα­τι­στεί σε πρω­τεύ­ου­σα του 20ου αιώνα».

Ένα ποδή­λα­το ακου­μπι­σμέ­νο στον ναό της Απτέ­ρου Νίκης δια­κρί­νε­ται στην φωτο­γρα­φία πίσω από τους στρα­τιώ­τες. Μάλι­στα στην έκθε­ση, «υπάρ­χει το γράμ­μα ενός εκ των δύο φωτο­γρά­φων προς την υπη­ρε­σία του, από την οποία ζητά να του αγο­ρά­σει ένα ποδή­λα­το για να γυρί­ζει την Αθή­να και να φωτο­γρα­φί­ζει. Πολύ “γεν­ναιό­δω­ρα” η υπη­ρε­σία τού απα­ντά ότι έδω­σε τα χρή­μα­τα να το αγο­ρά­σει κι έτσι βρέ­θη­κε μ’ ένα μετα­χει­ρι­σμέ­νο ποδή­λα­το για τη δου­λειά του».

Οι 110 φωτο­γρα­φί­ες της έκθε­σης και τα δύο κινη­μα­το­γρα­φι­κά φιλμ, παρου­σιά­ζο­νται στο πλαί­σιο ενός πεντα­ε­τούς ερευ­νη­τι­κού προ­γράμ­μα­τος, για τους εορ­τα­σμούς της εκα­το­ντα­ε­τη­ρί­δας του Α΄Παγκοσμίου Πολέ­μου. Το υλι­κό προ­έρ­χε­ται από δύο πηγές: την

Établissement de Communication et de ProductionAudiovisuelle de la D éfense, και την Médiath èque de l’Architecture et duPatrimoine.

Η έκθε­ση που διορ­γα­νώ­νει η Γαλ­λι­κή Σχο­λή Αθη­νών στο Μου­σείο Μπε­νά­κη Πει­ραιώς θα διαρ­κέ­σει έως τις 12 Νοεμ­βρί­ου. Την επι­στη­μο­νι­κή επι­μέ­λεια έχουν ο Τάσος Ανα­στα­σιά­δης και η Λένα Κορ­μά και τη σκη­νο­γρα­φι­κή επι­μέ­λεια ο Παύ­λος Θανόπουλος.

Στην ιστο­σε­λί­δα της έκθε­σης https://athens2017.efa.gr υπάρ­χει κι ένα κουίζ για όποιον Αθη­ναίο θέλει να δοκι­μά­σει τις γνώ­σεις του και να δει από τις φωτο­γρα­φί­ες της επο­χής αν μπο­ρεί να ανα­γνω­ρί­σει τον χώρο.