Janis Lyn Joplin: «Έφυγε» στα 27 της χρόνια

Σαν σήμε­ρα το 1970 φεύ­γει από τη ζωή στα 27 της χρό­νια από υπερ­βο­λι­κή δόση ηρω­ί­νης, ενδε­χο­μέ­νως σε συν­δυα­σμό με τις παρε­νέρ­γειες του αλκο­όλ η απο­κα­λού­με­νη “Μαρ­γα­ρι­τά­ρι”, αμε­ρι­κα­νί­δα μου­σι­κός ‑τρα­γου­δί­στρια και τρα­γου­δο­ποιός της ροκ μου­σι­κής και της μπλουζ Janis [Lyn] Joplin (Τζά­νις Τζόπλιν).

Δύο εβδο­μά­δες νωρί­τε­ρα (18 Σεπτέμ­βρη 1970) είχε «χαθεί» και ο Τζί­μι Χέντριξ

Ήταν επί­σης ζωγρά­φος, χορεύ­τρια και ενορ­χη­στρώ­τρια: πρό­λα­βε να κυκλο­φο­ρή­σει μόλις τέσ­σε­ρα στού­ντιο άλμπουμ (εκ των οποί­ων ένα μετά θάνα­τον) ενώ καλ­λιέρ­γη­σε ένα ανα­τρε­πτι­κό ατο­μι­κό στυλ, επη­ρε­α­σμέ­νο και από τα νέγρι­κα μπλουζ. Στο σχο­λείο την απο­κα­λού­σαν “γου­ρού­νι” και “φρι­κιό”.

Η πραγματική Τζάνις Τζόπλιν

Από το βιβλίο JANIS: Her Life and Music (Holly George-Warren)

Η Τζά­νις Τζό­πλιν, το αντι­ρα­τσι­στι­κό λευ­κό κορί­τσι των χίπη­δων όπως ήταν δημο­φι­λές να λέγε­ται εκεί­νη την επο­χή — μπο­ρού­σε να τρα­γου­δή­σει σαν μαύ­ρη και θα πρέ­πει να τοπο­θε­τη­θεί στις πιο σημα­ντι­κές πολι­τι­στι­κές προ­σω­πι­κό­τη­τες του τελευ­ταί­ου μισού αιώνα.
Σύμ­βο­λο της ποπ, με σύντο­μη καριέ­ρα και τις υπερ­βο­λι­κές δόσεις ηρω­ί­νης αφή­νουν μια άσβε­στη κηλί­δα, με την κακιά, καλή, υπερ­βο­λι­κά προ­σι­τή εικό­να της, που έκρυ­βε τη σοβα­ρή πλευ­ρά της.

Πολ­λά βιβλία έχουν γρα­φτεί γι ‘αυτήν (κυρί­ως το αντι­πο­λι­τι­σμι­κό υπο­βλη­τι­κό “Scars of Sweet Paradise” της Alice Echols το 1999). Το εξαι­ρε­τι­κό ντο­κι­μα­ντέρ της Έιμι Μπεργκ «Janis: Little Girl Blue» εξέ­πλη­ξε τους θεα­τές με τη στο­χα­στι­κή πρω­το­τυ­πία στα γράμ­μα­τα που έγρα­ψε η Τζό­πλιν στους γονείς της ‑την λάτρευαν κατά τη διάρ­κεια της κορι­τσί­στι­κης της ηλι­κί­ας στο Πορτ Άρθουρ του Τέξας και όχι μόνο.

Το αρι­στο­τε­χνι­κά ερευ­νη­μέ­νο «Janis: Her Life and Music» της Holly George-Warren – απο­τε­λεί αυτό που περί­με­ναν όσοι την εκτι­μού­σαν. Η ιστο­ρία της ζωής της ξετυ­λί­γε­ται σχε­δόν σε αφή­γη­ση κάθε μήνα, βοη­θού­με­νη σε μεγά­λο βαθ­μό από την πρό­σβα­ση που είχε η Γουό­ρεν στα ημε­ρο­λό­για και τις επι­στο­λές της. Η Janis ήταν μια θαυ­μά­σια αντα­πο­κρί­τρια, που συχνά κάλυ­πτε τον ενθου­σια­σμό ή την ανη­συ­χία ή τον πόνο της με το “sigh”

Η Γουό­ρεν εντό­πι­σε επί­σης ανθρώ­πους από όλα τα στά­δια της ζωής της. Παρά την περι­στα­σια­κή υπερ­βο­λι­κή πυκνό­τη­τα λεπτο­μέ­ρειας, έχου­με την πλή­ρη Τζά­νις, ξεκι­νώ­ντας από το έξυ­πνο κορί­τσι που δεν τα πήγε καλά στο σχο­λείο ενώ θα μπο­ρού­σε τελι­κά να μιλή­σει για την αντι­ύ­λη με τον μηχα­νι­κό πατέ­ρα της. Υπάρ­χει η απα­στρά­πτου­σα hothead, η μπίτ­νικ, η ταλα­ντού­χα ζωγρά­φος, η ιδε­α­λί­στρια που αψή­φη­σε την λευ­κή τάξη του γυμνα­σί­ου της αντι­τι­θέ­με­νη σθε­να­ρά στον φυλε­τι­κό διαχωρισμό.

«Η Τζά­νις Τζό­πλιν δεν έμει­νε στα­τι­κή ποτέ», λέει η Τζορτζ-Γουό­ρεν. «Αγκά­λια­σε τη ζωή με μια χαρού­με­νη αγριό­τη­τα, αν και δεν μπό­ρε­σε να ξεφύ­γει από ένα θεμε­λιώ­δες σκο­τά­δι που δημιουρ­γή­θη­κε από τη μονα­ξιά», το οποίο κλη­ρο­νό­μη­σε από τον ήσυ­χο δια­νο­ού­με­νο πατέ­ρα της.

Γεν­νη­μέ­νη το 1943, μεγά­λω­σε για να γίνει νοι­κο­κυ­ρά (έπλε­κε, έφτια­χνε καπι­το­νέ και έφτια­χνε συντα­γές) και αυτό το εγχώ­ριο μοντέ­λο φαι­νό­ταν ως το πολυ­πό­θη­το σωτή­ριο κάθε φορά που η καρ­διά της ραγι­ζό­ταν ή όταν η πρώ­ι­μη συνή­θεια της με αμφε­τα­μί­νες γινό­ταν ιδιαί­τε­ρα επι­κίν­δυ­νη. Σε μια περί­πτω­ση, έγρα­ψε σε μια φίλη της: «Κάθε βρά­δυ… το κεφά­λι μου αρχί­ζει να γεμί­ζει με την περα­σμέ­νη δυστυ­χία. … Θέλω να είμαι χαρούμενη.

Η Τζά­νις πέρα­σε τα τελευ­ταία της εφη­βι­κά χρό­νια και τα πρώ­τα μετά τα 20 στο δρό­μο, όπως ο ήρω­άς της Jack Kerouac. Κάνο­ντας ωτο­στόπ από το ένα Beat «κατα­φύ­γιο» στο άλλο — τη Βενε­τία, το Palo Alto, το Greenwich Village, το μπο­έ­μι­κο τμή­μα του Austin — συν­δέ­θη­κε με μια εναλ­λασ­σό­με­νη ομά­δα ανδρών και γυναι­κών ερα­στών (με auto-harp σσ. όργα­νο που μοιά­ζει με άρπα ή στέ­κα μπι­λιάρ­δου στο χέρι). Όπου πήγαι­νε τρα­γου­δού­σε: λαϊ­κά, bluegrass, hillbilly, country και western. Αλλά φυσι­κά ο έρω­τάς της που την σημά­δε­ψε ήταν τα blues επη­ρε­α­σμέ­να από την Odetta και την Bessie Smith. Μετα­ξύ των ταξι­διών της, επέ­στρε­φε στο σπί­τι — σε αγώ­νες κολε­γί­ου και μπριτζ, προ­σπα­θώ­ντας να είναι συμ­βα­τι­κή. Ερω­τεύ­τη­κε έναν φαι­νο­με­νι­κά «καλ­λιερ­γη­μέ­νο» άντρα τον Peter de Blanc (ο οποί­ος απο­δεί­χτη­κε ένας υπο­κρι­τής και ψεύ­της) και ονει­ρευό­ταν μια ζωή με λευ­κούς φρά­χτες ως τρό­πο να ξεφύ­γει από το ταλέ­ντο που απε­λευ­θέ­ρω­σε τα συναι­σθή­μα­τά της, τα οποία συν­δυά­ζο­νταν με το ακα­τά­σχε­το ποτό και η χρή­ση ναρκωτικών.

«Linda», έγρα­ψε σε μια φίλη της, σχε­τι­κά με την προ­ο­πτι­κή της επι­στρο­φής στη μου­σι­κή, «μπο­ρείς να φαντα­στείς τον κόμπο που φέρ­νει όλο αυτό στο στο­μά­χι μου! Ουφ, φοβά­μαι μέχρι θανάτου!».

Αλλά επέ­στρε­ψε. Όταν, το 1966, χρό­νια μου­σι­κής και συναι­σθη­μα­τι­κής προ­ε­τοι­μα­σί­ας την οδή­γη­σαν στο τρα­γού­δι του “Ball and Chain” του Willie Mae Thornton, η Janis έσφι­ξε κάθε κομ­μά­τι του πόνου που είχε υπο­στεί στο «I wanted to love you and I wanted to hold you, yeah, till the day I die» (ήθε­λα να σε αγα­πή­σω — ήθε­λα να σε κρα­τή­σω, ναι, μέχρι τη μέρα που θα πεθάνω).

Ο ρόλος της Janis στην άνθη­ση του Summer of Love του 1967 του Σαν Φραν­σί­σκο έχει ανα­φερ­θεί ευρέ­ως. (Τα δύο μεσο­γε­νή θηλυ­κά ήταν η Τζά­νις, με τις χάντρες και το μεγά­λο καπέ­λο της και τα τσι­ρι­χτά γέλια, και το πολι­κό της αντί­θε­το, η δρο­σε­ρή, σπου­δα­σμέ­νη στο σχο­λείο Grace Slick)

Ωστό­σο, οι εκστά­σεις της επο­χής απο­τυ­πώ­νο­νται ξανά εδώ από τους ενθου­σια­σμούς της σε πραγ­μα­τι­κό χρό­νο. «Ουά­ου! Τώρα αυτοί είναι οι δικοί μας άνθρω­ποι!» ανα­φώ­νη­σε, μετά από μια παρά­στα­ση Be-In με το αρχι­κά άτυ­χο συγκρό­τη­μα που αντι­με­τώ­πι­σε, τους Big Brother & the Holding Company. Ο Σαμ Άντριου, το όμορ­φο μέλος του συγκρο­τή­μα­τος που θα έμε­νε μαζί της περισ­σό­τε­ρο, είπε: «Η Τζά­νις είχε πάντα έναν συν­δυα­σμό από­λυ­της ανα­σφά­λειας και από­λυ­της δύνα­μης ταυτόχρονα».

Παρό­λο που το βιβλίο είναι γεμά­το ερα­στές και σχε­δόν ερα­στές (ενο­χλή­θη­κε που ο Leonard Cohen δεν της αντα­πο­κρί­θη­κε) και παρα­γω­γούς, μου­σι­κούς και συντρό­φους γνω­στούς στον κόσμο της μου­σι­κής, ανα­δει­κνύ­ε­ται η ικα­νό­τη­τα της Janis στο τρα­γού­δι. Στην υπέ­ρο­χη ερμη­νεία της στο “Summertime”, ο Andrew έμει­νε με δέος μπρο­στά στο πώς κρε­μά­στη­κε στο δύσκο­λο “αυτό το αρχι­κό ή στο τίπο­τα δεν πρό­κει­ται να σε βλά­ψει” οδη­γώ­ντας σε «ένα είδος συμ­φώ­νου Melisma» (σσ. τρα­γού­δι μιας συλ­λα­βής κει­μέ­νου ενώ κινεί­ται ανά­με­σα σε πολ­λές δια­φο­ρε­τι­κές νότες δια­δο­χι­κά — η μου­σι­κή που τρα­γου­δεί­ται σε αυτό το στιλ ανα­φέ­ρε­ται ως μελι­σμα­τι­κή, σε αντί­θε­ση με τη συλ­λα­βι­κή, στην οποία κάθε συλ­λα­βή κει­μέ­νου αντι­στοι­χεί σε μία μόνο νότα).

Η πρω­τα­γω­νί­στρια στιγ­μή της Janis — με το παντε­λό­νι και τις γόβες της στο Monterey Pop Festival, όταν τρα­γού­δη­σε το –σε στυλ μπλουζ “Ball and Chain” και έγι­νε αίσθη­ση — έχει επί­σης ανα­φερ­θεί πολ­λές φορές έτσι η Warren εστιά­ζει σοφά για την παρά­στα­ση: Janis, «χτί­ζο­ντας στα­δια­κά από το ευά­λω­το άλτο της, στον τραυ­λι­σμό της ψυχής, στις πολύ­χρω­μες κραυ­γές και ουρ­λια­χτά της καθαρ­τι­κής σου κορύφωσης».

Ομοί­ως, το βιβλίο ανα­λύ­ει πώς η Janis «Otisized» (σσ. πολύ μεγά­λο ή μεγα­λύ­τε­ρο από το κανο­νι­κό υπερ­μέ­γε­θες) ‑όπως εξάλ­λου και ο Otis Redding στο «Piece of My Heart».

«Αυτό που λίγοι συνει­δη­το­ποί­η­σαν εκεί­νη τη στιγ­μή», γρά­φει, είναι ότι όταν ανα­πό­φευ­κτα έφυ­γε από τον Big Brother για να σχη­μα­τί­σει το Kozmic Blues Band της, «είχε μια ξεκά­θα­ρη ιδέα για το τι ήθε­λε: … μια δια­σταύ­ρω­ση μετα­ξύ του funky-soul ήχου του Stax/Volt Records και το «brass-rock» των συνα­δέλ­φων καλ­λι­τε­χνών της Κολού­μπια Blood, Sweat and Tears και… Σικάγο».

Δεν πάει το μυα­λό μας σε μια Τζό­πλιν μου­σι­κό παρα­γω­γό και όμως ήταν κι αυτό. Δεν τη θεω­ρού­με ως λεκτι­κά αυτο­α­να­λυ­τι­κή, αλλά συμ­βου­λεύ­τη­κε έναν θερα­πευ­τή «επει­δή… έχτι­ζα τη στα­θε­ρό­τη­τα και την πρό­ο­δό μου πάνω στον καθα­ρό τρό­μο», ο οποί­ος ήταν «πολύ επισφαλής».

Η Τζά­νις άντε­ξε τις προ­κλή­σεις οικειό­τη­τας προ­τού γίνει διά­ση­μη, και ακό­μη και στο από­γειο της φήμης της έλα­βε σεξι­στι­κές επι­θέ­σεις που, στη σημε­ρι­νή #MeToo Αμε­ρι­κή, θα έκα­ναν τους επι­κρι­τές της να χτυ­πή­σουν το Twitter. Οι Rolling Stone την παρο­μοί­α­σαν με «αυτο­κρα­το­ρι­κή πόρ­νη». Ο αγα­πη­μέ­νος κρι­τι­κός μου­σι­κής του Bay Area, Ralph Gleason, απαί­τη­σε να επι­στρέ­ψει στο Big Brother…

Προς το τέλος της ζωής της, η Janis ερω­τεύ­τη­κε έναν του “Ειρη­νευ­τι­κού Σώμα­τος” ονό­μα­τι David Niehaus, ο οποί­ος της ενέ­πνευ­σε το “Cry, Baby”. ήθε­λε να γίνει η τέλεια «γηραιά κυρία» του. Η Η συμ­βα­τι­κό­τη­τα πέθα­νε, ακό­μη και για μια γυναί­κα που είχε εφεύ­ρει ζωντα­νές νέες ελευ­θε­ρί­ες για το φύλο της.

Η ηρω­ί­νη υπήρ­ξε ο τρό­πος ζωής της στον οποίο αυτή η γυναί­κα που «δεν φαι­νό­ταν ποτέ να μπο­ρεί να ελέγ­ξει τα συναι­σθή­μα­τά μου» βρή­κε γαλή­νη. Η Janis πέθα­νε στο μοτέλ στο οποίο έμε­νε στο Λος Άντζε­λες λίγο πριν κυκλο­φο­ρή­σει το τελευ­ταίο — και μεγα­λύ­τε­ρο — σόλο άλμπουμ της…

Η Γουό­ρεν τελειώ­νει παρα­θέ­το­ντας τα λόγια της βρα­βευ­μέ­νης έγχρω­μης φεμι­νί­στριας τρα­γου­δί­στριας-τρα­γου­δο­ποιού της Alicia Keys, ένα ηχη­ρό κομπλι­μέ­ντο σχε­δόν 50 χρό­νια μετά τον θάνα­το της: «Χρη­σι­μο­ποιώ την Janis ως σημείο ανα­φο­ράς», δήλω­σε ‑αυτό την θα έκα­νε να γρά­ψει όπως πάντα ένα «sigh» στο τέλος μιας επιστολής.

Δεν υπήρ­ξε ποτέ φτω­χή –αντί­θε­τα με ό,τι πιστεύ­ε­ται (λόγω εγγύ­τη­τας με το περι­θώ­ριο και τη χρή­ση ουσιών από μικρή ηλι­κία) η εκτι­μώ­με­νη περιου­σία της όταν πέθαι­νε ήταν –σε σημε­ρι­νές τιμές της τάξης των 5 εκα­τομ­μυ­ρί­ων δολαρίων.

Η Porsche 356 της, του 1964 που­λή­θη­κε σε δημο­πρα­σία το 2015 για 1,76 εκα­τομ­μύ­ρια δολάρια.

Η Τζό­πλιν την αγό­ρα­σε το 1968 και την είχε ζωγρα­φί­σει, από προ­φυ­λα­κτή­ρα σε προ­φυ­λα­κτή­ρα κι από πόρ­τα σε πόρ­τα σαν τοι­χο­γρα­φία: τοπία, που­λιά, πετα­λού­δες, αιω­ρού­με­να μάτια, μανι­τά­ρια και πρό­σω­πα που μοιά­ζουν με κρανίο.

Το 1969, η Τζό­πλιν και οι Kozmic Blues Band έκα­ναν περιο­δεία σε Ευρώ­πη και Βόρεια Αμε­ρι­κή πετώ­ντας συνή­θως με ελι­κό­πτε­ρο και εμφα­νί­σθη­καν στο Φεστι­βάλ Γούν­τστοκ (16-Αυγ). Οι εμπει­ρί­ες της στο Γούν­τστοκ δεν ήταν ευχά­ρι­στες, καθώς ‑περι­μέ­νο­ντας δέκα ώρες μέχρι να ανέ­βει στη σκη­νή, έκα­νε συνε­χώς χρή­ση ηρω­ί­νης, υπό της οποί­ας την επή­ρεια βρι­σκό­ταν και καθ’ όλη τη διάρ­κεια της παρου­σί­ας της, στη σκηνή.

To 1995 τιμή­θη­κε με την είσο­δό της στο Rock and Roll Hall of Fame, ενώ το 2005 κέρ­δι­σε το βρα­βείο Γκρά­μι Lifetime Achievement Award.

Το περιο­δι­κό Rolling Stone την κατέ­τα­ξε στην 46η θέση στη λίστα του με τους σπου­δαιό­τε­ρους καλ­λι­τέ­χνες όλων των επο­χών το 2004 και στην 28η με τους καλύ­τε­ρους τρα­γου­δι­στές όλων των επο­χών το 2008.

Ρήσεις της…

«Κάθε βρά­δυ κάνω έρω­τα με 25.000 ανθρώ­πους στη σκη­νή, μετά όμως γυρί­ζω σπί­τι μόνη”…»

«Το αύριο ποτέ δε συμ­βαί­νει. Είναι πάντα η ίδια ανα­θε­μα­τι­σμέ­νη μέρα» (Κατά τη διάρ­κεια του Φεστι­βάλ Εξπρές)

«Ήμουν απρο­σάρ­μο­στη. Διά­βα­ζα, ζωγρά­φι­ζα, και δεν μισού­σα τους μαύ­ρους» (Για το χαρα­κτή­ρα και τη συμπε­ρι­φο­ρά της, κατά τα χρό­νια φοί­τη­σής της στο Λύκειο Τόμας Τζέ­φερ­σον και τους λόγους για τους οποί­ους ήταν αντι­πα­θής στους συμ­μα­θη­τές της)

«Είμαι θύμα του ίδιου μου του εαυ­τού. Υπήρ­ξε ένα διά­στη­μα, που ήθε­λα να γνω­ρί­ζω τα πάντα. Αυτό το συναί­σθη­μα με έκα­νε, συνή­θως, να νοιώ­θω δυστυ­χι­σμέ­νη. Απλά, δεν ήξε­ρα πώς να το χρη­σι­μο­ποι­ή­σω. Τώρα, όμως, έχω μάθει να χρη­σι­μο­ποιώ το συναί­σθη­μα αυτό προς όφε­λός μου. Είμαι γεμά­τη συγκί­νη­ση και θέλω να απε­λευ­θε­ρω­θώ. Εάν είσαι επά­νω στη σκη­νή και (το συναί­σθη­μα αυτό) λει­τουρ­γεί πραγ­μα­τι­κά και έχεις το κοι­νό μαζί σου, αισθά­νε­σαι μια ενό­τη­τα» (συνέ­ντευ­ξή της στον Ντέι­βιντ Ντάλ­τον, κατά τη διάρ­κεια του Φεστι­βάλ Εξπρές)

Δισκογραφία

1. Big Brother and the Holding Company

Big Brother and the Holding Company \ 1967

Big Brother and the Holding Company \ 1967 (περι­λαμ­βά­νο­νται δύο έξτρα single)

Big Brother and the Holding Company \ 1967, σε δίσκο το 1999 + 2 έξτρα single

Cheap Thrills \  1968 (2γ πλατινένιο)

Cheap Thrills \ 1968 σε δίσκο το 1999 + 4 έξτρα κομμάτια

Live at Winterland ’68 (1998)

Live at the Carousel Ballroom 1968 (2012)

2. Kozmic Blues Band

I Got Dem Ol’ Kozmic Blues Again Mama! (1969) Πλα­τι­νέ­νιο RIAA (Recording Industry Association of America)

I Got Dem Ol’ Kozmic Blues Again Mama! (1969) + 3 έξτρα κομμάτια

Live in Amsterdam

The Woodstock Experience (2009)

3. Full Tilt Boogie Band

Pearl (1971 ) μετα­θα­νά­τιο, 4φ πλα­τι­νέ­νιο RIAA

Pearl (1971), σε βινύ­λιο \ 1999 + 4 έξτρα κομμάτια

Pearl (1971), σε διπλό βινύ­λιο το 2005 + 6 επι­πλέ­ον κομ­μά­τια το 2^ο με όλα τα κομ­μά­τια από το Φεστι­βάλ Εξπρές

The Pearl Sessions (2012)

4. Big Brother & the Holding Company / Full Tilt Boogie Band

In Concert (1972)

5. Άλλες συλλογές

·       Janis Joplin’s Greatest Hits \ 1973 Columbia, 7φ Πλα­τι­νέ­νιο RIAA

·       Janis \ 1975 CBS ‑2 δίσκοι, Χρυ­σό RIAA

·       Anthology \ 1980 2 δίσκοι

·       Farewell Song \ 1983

·       Cheaper Thrills \ 1984, Fan Club

·       Janis \ 1993, 3 δίσκοι –

·       18 Essential Songs \ 1995, Χρυ­σό RIAA

·       The Collection \ 1995, 3 δίσκοι

·       Live at Woodstock \ 1999

·       Box of Pearls \ 1999, 5 δίσκοι –

·       Super Hits \ 2000

·       Love, Janis \ 2001

·       Essential Janis Joplin \ 2003

·       Very Best of Janis Joplin \ 2007

Φιλμογραφία

Monterey Pop (1968)

Petulia (1968)

Janis Joplin Live in Frankfurt (1969)

Janis: The Way She Was (1974)

Comin’ Home (1988)

Woodstock — The Lost Performances (1991)

Woodstock: 3 Days of Peace & Music (Director’s Cut) (1994)

Festival Express (2003)

Nine Hundred Nights (2004)

The Dick Cavett Show: Rock Icons (2005) Shout

Rockin’ at the Red Dog: The Dawn of Psychedelic Rock (2005)

This is Tom Jones (2007) εμφά­νι­ση της Τζό­πλιν στην εκπο­μπή του Τομ Τζόουνς

Woodstock: 3 Days of Peace & Music (Director’s Cut) 40th Anniversary Edition (2009)

Janis Joplin with Big Brother: Ball and Chain (DVD) Charly (2009)

Πηγή