Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

16 Αυγούστου 1936: Το κάψιμο των βιβλίων από τον φασίστα Μεταξά, «πατέρα» των Χρυσαυγιτών

Μία από τις πρώ­τες ενέρ­γειες της δικτα­το­ρί­ας, δώδε­κα ημέ­ρες μετά την κατά­λυ­ση της δημο­κρα­τί­ας, ήταν να προ­χω­ρή­σει στο κάψι­μο βιβλί­ων σε διά­φο­ρες πόλεις της Ελλά­δας. Σε μίμη­ση του παρα­δείγ­μα­τος αντί­στοι­χων ενερ­γειών του ναζι­στι­κού καθε­στώ­τος, χιλιά­δες βιβλία με προ­ο­δευ­τι­κό και δημο­κρα­τι­κό περιε­χό­με­νο, Ελλή­νων και ξένων συγ­γρα­φέ­ων, ρίχτη­καν στην πυρά σ’ εκεί­νες τις μεσαιω­νι­κού χαρα­κτή­ρα «τελε­τές».

Η πρό­βα τζε­νε­ρά­λε έγι­νε στην Αθή­να, στις 8 Αυγού­στου, τέσ­σε­ρις μόλις ημέ­ρες μετά την επι­βο­λή της δικτα­το­ρί­ας, στα Προ­πύ­λαια του Πανε­πι­στη­μί­ου Αθηνών.

Την πρω­το­βου­λία, σύμ­φω­να με τις εφη­με­ρί­δες της επο­χής, είχε ομά­δα «εθνι­κο­φρό­νων φοι­τη­τών». Το μαζι­κό όμως κάψι­μο «αντε­θνι­κών», αρι­στε­ρών και κομ­μου­νι­στι­κών βιβλί­ων, λαμ­βά­νει χώρα οργα­νω­μέ­να σε διά­φο­ρες πόλεις της χώρας, στις 16 Αυγού­στου του 1936.

Στην Αθή­να, η «γιορ­τή» γίνε­ται μπρο­στά στους Στύ­λους του Ολυ­μπί­ου Διός και στα Προ­πύ­λαια, ενώ στον Πει­ραιά, τα βιβλία παρα­δί­δο­νται στην πυρά στο Πασα­λι­μά­νι, και μάλι­στα με προ­σκλή­σεις προς τους νέους της επο­χής να συμ­με­τά­σχουν στην …“τελε­τή”.

Έλε­γε η σχε­τι­κή ανα­κοί­νω­ση: «Η Εθνι­κή Φοι­τη­τι­κή Νεο­λαία Πει­ραιώς προ­βαί­νου­σα εις την εξα­φά­νι­σιν δια πυράς ολο­κλή­ρου σει­ράς κομ­μου­νι­στι­κών εντύ­πων την προ­σε­χή Κυρια­κήν και ώραν 8 μ.μ. και εν τη πλα­τεία Πασα­λι­μα­νί­ου Πει­ραιώς, προ­σκα­λεί άπα­ντας τους εθνι­κό­φρο­νας νέους, όπως προ­σέλ­θουν εν τη πλα­τεία Τερ­ψι­θέ­ας 7μμ ίνα εν σώμα­τι μετα­βούν και συμ­με­τέ­χουν εις την τελετήν».

Η «φιέστα» της Θεσσαλονίκης

Η μεγα­λύ­τε­ρη φιέ­στα θα στη­θεί στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, δίπλα στο Λευ­κό Πύρ­γο. Από την προη­γού­με­νη ημέ­ρα, οι ελεγ­χό­με­νες πλέ­ον από το καθε­στώς εφη­με­ρί­δες δημο­σιεύ­ουν σχε­τι­κή προ­α­ναγ­γε­λία και μάλι­στα πρωτοσέλιδα:

«Τερά­στια πυρά θα εξα­γνί­σει αύριον την πόλιν από το μία­σμα των ερυ­θρών εντύ­πων», δια­τυ­μπα­νί­ζει στην κορυ­φή της πρώ­της σελί­δας, στις 15 Αυγού­στου του 1936, η εφη­με­ρί­δα της Θεσ­σα­λο­νί­κης “Το Φως”. Η ίδια εφη­με­ρί­δα δημο­σί­ευε ανα­κοί­νω­ση της Αστυ­νο­μι­κής Διεύ­θυν­σης Θεσ­σα­λο­νί­κης, σύμ­φω­να με την οποία: «Κατό­πιν δια­τα­γής του Γ΄ Σώμα­τος Στρα­τού, την 16ην τρέ­χο­ντος, ημέ­ραν Κυρια­κήν και ώραν 19ην, θέλει λάβει χώραν κατα­στρο­φή δια πυρός κατα­σχε­θέ­ντων κομ­μου­νι­στι­κών βιβλί­ων και εντύ­πων εις την πλα­τεί­αν του Λευ­κού Πύρ­γου, εις ήν εκλή­θη­σαν να παρα­βρε­θώ­σι αι εθνι­κι­στι­καί οργανώσεις […]».

metaxas vivlia

Τα βιβλία που επρό­κει­το να καούν, όπως έγρα­φε το πρωί εκεί­νης της μέρας η εφη­με­ρί­δα “Νέα Αλή­θεια”, είχαν κατα­σχε­θεί από τα βιβλιο­πω­λεία της πόλης, δημό­σιες και ιδιω­τι­κές βιβλιο­θή­κες και άλλους χώρους. Επί­σης, στις εφη­με­ρί­δες δημο­σιευό­ταν και ανα­κοί­νω­ση της φασι­στι­κής οργά­νω­σης ΕΕΕ, σύμ­φω­να με την οποία καλού­νταν οι ακρο­δε­ξιοί φοι­τη­τές να πάρουν μέρος στην τελε­τή «προ­κει­μέ­νου να παρα­κο­λου­θή­σω­σι την καύ­σιν των κομ­μου­νι­στι­κών βιβλί­ων και εντύ­πων με τα οποία εδη­λη­τη­ρί­α­ζαν την ελλη­νι­κήν ψυχήν, χρη­σι­μο­ποιού­ντες τας εις αυτά ανα­πτυσ­σο­μέ­νας αντιε­πι­στη­μο­νι­κάς θεω­ρί­ας των Μάρξ, Λένιν και των λοι­πών ανα­τρο­πέ­ων και κατα­στρο­φέ­ων της ανθρωπότητος».

Πρω­το­σέ­λι­δη φωτο­γρα­φία από την απο­τρό­παιη αυτή εκδή­λω­ση του καθε­στώ­τος της 4ης Αυγού­στου, που σ’ ό,τι αφο­ρά τη δίω­ξη των ιδε­ών αντέ­γρα­φε επα­κρι­βώς τα χιτλε­ρι­κά πρό­τυ­πα, δημο­σί­ευ­σε και η εφη­με­ρί­δα “Μακε­δο­νία”. Στο σχε­τι­κό ρεπορ­τάζ της ανέ­φε­ρε ότι ο αριθ­μός των βιβλί­ων που κάη­καν εκεί­νη την ημέ­ρα μπρο­στά στον Λευ­κό Πύρ­γο, ξεπερ­νού­σε τα 10.000.

Η έννοια του κομ­μου­νι­στι­κού εντύ­που ερμη­νευό­ταν από το καθε­στώς κατά το δοκούν. Συμπε­ρι­λαμ­βά­νο­νταν σ’ αυτά ακό­μα και σχο­λι­κά βιβλία, όπως “Τα ψηλά βου­νά” του Ζαχα­ρία Παπα­ντω­νί­ου, καθώς και βιβλία των οποί­ων είχε απα­γο­ρευ­τεί επί­ση­μα η σχο­λι­κή διδα­σκα­λία: η “Αντι­γό­νη” του Σοφοκλή,ο “Επι­τά­φιος” του Περι­κλή, η “Πολι­τεία” του Πλά­τω­να, και έργα του Θου­κυ­δί­δη και του Ξενο­φώ­ντα. Γενι­κά, από το καθε­στώς είχαν απα­γο­ρευ­τεί περισ­σό­τε­ροι από 445 τίτλοι βιβλίων.

Στην πυρά παρα­δό­θη­καν, επί­σης, πολ­λά έργα νέων τότε Ελλή­νων συγ­γρα­φέ­ων, όπως η “Ζωή εν τάφω” του Στρα­τή Μυρι­βή­λη, έργα του Ανδρέα Καρ­κα­βί­τσα, του Αλέ­ξαν­δρου Παπα­δια­μά­ντη, αλλά και πολ­λοί τίτλοι ξένων συγ­γρα­φέ­ων: το συνο­λι­κό έργο του Καρλ Μαρξ, η Κατα­γω­γή των ειδών του Δαρ­βί­νου, έργα του Σίγκ­μουντ Φρόιντ, του Τζορτζ Μπέρ­ναρντ Σο, του Ανα­τόλ Φρανς, του Χάιν­ριχ Χάι­νε, του Μαξίμ Γκόρ­κι, του Λέον Τολ­στόι, του Φιο­ντόρ Ντο­στο­γέφ­σκι, του Γκαί­τε κ.ά.

Και δεν ήταν μόνο τα βιβλία, αλλά και το θέα­τρο. Απα­γο­ρεύ­τη­καν ή λογο­κρί­θη­καν δεκά­δες παραστάσεις.

(Σπύ­ρου Κου­ζι­νό­που­λου “Μελα­νές Κηλί­δες στην ιστο­ρία της Θεσσαλονίκης”)

Το εικα­στι­κό είναι είναι του Τάσ­σου, «Κάψι­μο βιβλί­ων» — Ξυλογραφία

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο