1821: Η επανάσταση και οι απαρχές του ελληνικού αστικού κράτους

Το Τμή­μα Ιστο­ρί­ας της ΚΕ του ΚΚΕ, ανά­με­σα στ’ άλλα –με την ευκαι­ρία και των 200 χρό­νων από την Επα­νά­στα­ση του 1821 επε­ξερ­γά­στη­κε ένα αφιέ­ρω­μα με στό­χο να φωτί­σει καλύ­τε­ρα τον χαρα­κτή­ρα και τις κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κές συν­θή­κες εκδή­λω­σης των γεγο­νό­των  από τη σκο­πιά του μαρ­ξι­σμού – λενι­νι­σμού, καθώς και σε αντι­πα­ρά­θε­ση με αστι­κές και ανα­θε­ω­ρη­τι­κές ιστο­ρι­κές θέσεις.

Ήδη έχου­με παρου­σιά­ζει τρεις ενότητες :
🔹 Η κομ­μα­τι­κή ιστο­ριο­γρα­φία για τον χαρα­κτή­ρα και τις κινη­τή­ριες δυνά­μεις της Επα­νά­στα­σης του 1821 και η στρα­τη­γι­κή του ΚΚΕ
🔹 Η ιδιο­κτη­σία γης στον μετέ­πει­τα ελλα­δι­κό χώρο της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας &
🔹 Η οικο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη πριν την Επα­νά­στα­ση — δια­μόρ­φω­ση της ελλη­νι­κής αστι­κής τάξης

Τα θέμα­τα περιέ­χο­νται στο εξαι­ρε­τι­κό βιβλίο ‑400 σελί­δων της ΣΕ <|1821  Η επα­νά­στα­ση και οι απαρ­χές του ελλη­νι­κού αστι­κού κρά­τους, απ’ όπου σήμε­ρα παρα­θέ­του­με το σχε­τι­κό πρό­λο­γο, που περι­λαμ­βά­νει όλη τη «φιλο­σο­φία» του θέμα­τος, καθώς και ανα­λυ­τι­κά στοι­χεία για το περιεχόμενο

Η συμπλή­ρω­ση 200 χρό­νων από την Επα­νά­στα­ση του 1821 απο­τε­λεί σημα­ντική ευκαι­ρία για να προ­σεγ­γί­σου­με και να γνω­ρί­σου­με βαθύ­τε­ρα τα γεγο­νό­τα που οδή­γη­σαν στη συγκρό­τη­ση του ελλη­νι­κού αστι­κού κρά­τους, όπως και τις τοπι­κές και τις διε­θνείς οικο­νο­μι­κές και κοι­νω­νι­κές συν­θή­κες μέσα στις οποί­ες αυτά εκδηλώθηκαν.
Φυσι­κά, η ιστο­ρι­κή απο­τί­μη­ση της Επα­νά­στα­σης του 1821, όπως και κάθε άλλου ιστο­ρι­κού γεγο­νό­τος, εκκι­νεί από συγκε­κρι­μέ­νη ταξι­κή οπτι­κή, συνδέε­ται αντι­κει­με­νι­κά με τη σημε­ρι­νή κοι­νω­νι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα και επο­μέ­νως αξιο­ποιεί­ται και στη δια­μόρ­φω­ση συγκε­κρι­μέ­νης συνεί­δη­σης ανα­φο­ρι­κά με το επι­θυμητό μέλ­λον.
Είναι ενδει­κτι­κό ότι ανά­με­σα στους 4 άξο­νες δρά­σε­ων της Επι­τροπής «Ελλά­δα 2021», μόνο ο ένας αφιε­ρώ­νε­ται στο 1821 στην Ελλά­δα και στον κόσμο (δεί­τε και εδώ).
Οι υπό­λοι­ποι τρεις τιτλο­φο­ρού­νται Η Ελλά­δα σήμε­ρα μετά από μια πορεία 200χρόνων, Έλλη­νες που αφή­νουν το απο­τύ­πω­μά τους στον κόσμο και Το 2021 ως παρά­θυ­ρο για την Ελλά­δα του μέλ­λο­ντος… (ακο­λου­θούν δείγ­μα­τα promotion)

Για τον ίδιο λόγο, δια­χρο­νι­κά και ανε­ξάρ­τη­τα από την επάρ­κεια της ιστο­ρι­κής τεκ­μη­ρί­ω­σης, η ελλη­νι­κή αστι­κή τάξη και οι πολι­τι­κοί και ιδε­ο­λο­γι­κοί της φο­ρείς χρη­σι­μο­ποιούν τις επε­τεί­ους της Επα­νά­στα­σης του 1821, προ­κει­μέ­νου να προ­ω­θή­σουν το βασι­κό αστι­κό ιδε­ο­λό­γη­μα της εθνι­κής ενό­τη­τας.
Με άλλα λό­για, ταυ­τί­ζουν τα συμ­φέ­ρο­ντα της αστι­κής τάξης με τα συμ­φέ­ρο­ντα του ελλη­νικού λαού, προ­κει­μέ­νου να προ­ω­θή­σουν τις εκά­στο­τε προ­τε­ραιό­τη­τες της κα­πιταλιστικής εξου­σί­ας.

Υπό αυτό το πρί­σμα, χαρα­κτη­ρι­στι­κό είναι το μήνυ­μα της Προ­έ­δρου της Δη­μοκρατίας για την 199η επέ­τειο της Επα­νά­στα­σης, όπου αναφερόταν:
«Ο αγώ­νας του ’21 και οι θυσί­ες των προ­γό­νων μας άνοι­ξαν το δρό­μο για ένα σύγ­χρο­νο κρά­τος που σήμε­ρα βρί­σκε­ται στον πυρή­να της ενω­μέ­νης Ευρώ­πης και είναι εγγυ­η­τής στα­θε­ρό­τη­τας στη Νοτιο­α­να­το­λι­κή Μεσό­γειο και στα Βαλ­κάνια.»

Στο παρα­πά­νω από­σπα­σμα, τρία στοι­χεία αξί­ζουν την προ­σο­χή μας.
Πρώ­τον: Το εθνι­κό παρελ­θόν παρου­σιά­ζε­ται ως ενιαίο, δηλα­δή πέρα από κοινωνι­κούς και ταξι­κούς διαχωρισμούς.
Δεύ­τε­ρον: Ο ταξι­κός χαρα­κτή­ρας του σημερι­νού καπι­τα­λι­στι­κού κρά­τους επι­χει­ρεί­ται να απο­κρυ­φτεί μέσω των εκσυγχρονι­σμένων λει­τουρ­γιών του.
Τρί­τον: Τα προη­γού­με­να χρη­σι­μο­ποιού­νται προ­κει­μέ­νου να εμπε­δω­θεί η σημε­ρι­νή στρα­τη­γι­κή της αστι­κής εξου­σί­ας, δηλα­δή η επι­δίωξή της να δια­δρα­μα­τί­σει σημα­ντι­κό, ρόλο στη Νοτιο­α­να­το­λι­κή Μεσό­γειο και στα Βαλ­κά­νια, εξα­σφα­λί­ζο­ντας παράλ­λη­λα τις προ­τε­ραιό­τη­τες της Ευρωπαϊ­κής Ένω­σης και του ΝΑΤΟ στην περιοχή.

Ταυ­τό­χρο­να, συστη­μα­τι­κή προ­σπά­θεια αξιο­ποί­η­σης της ιστο­ρί­ας προς όφε­λος του αστι­κού ιδε­ο­λο­γή­μα­τος της εθνι­κής ενό­τη­τας και των ανα­γκών της αστι­κής εξου­σί­ας πραγ­μα­το­ποιεί­ται στο πλαί­σιο του εκπαι­δευ­τι­κού συστήμα­τος. Εξάλ­λου, το τελευ­ταίο, σύμ­φω­να με τις προ­βλέ­ψεις του Συντάγ­μα­τος (άρ­θρο 16, παρ. 2), απο­σκο­πεί στην ανά­πτυ­ξη της εθνι­κής και θρη­σκευ­τι­κής συνεί­δησης. Όπως εξάλ­λου επι­ση­μαί­νε­ται στο Βιβλίο του Δασκά­λου για το μάθη­μα της Ιστο­ρί­ας της ΣΤ’Δημοτικού:
«Ο νευ­ραλ­γι­κός ρόλος της Ιστο­ρί­ας ως μαθή­μα­τος στη δια­μόρ­φω­ση εθνι­κής αλλά και κοι­νω­νι­κής συνεί­δη­σης καθι­στά τη λει­τουρ­γία του πολυ­διά­στα­τη. Δη­λαδή, η σημα­σία του δεν περιο­ρί­ζε­ται στο επί­πε­δο των γνώ­σε­ων, αλλά επε­κτεί­νε­ται και στο επί­πε­δο των αξιών.»

Όλα τα προη­γού­με­να, καθό­λου δε σημαί­νουν ότι η αστι­κή εξου­σία και οι απο­λο­γη­τές της προ­ω­θούν τα τελευ­ταία 200 χρό­νια μια ενιαία και απα­ράλ­λα­χτη ιστο­ρία της Επα­νά­στα­σης. Αντί­θε­τα, στο πέρα­σμα των χρό­νων η κυρίαρ­χη αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία για την Επα­νά­στα­ση έχει δια­φο­ρο­ποι­η­θεί σημα­ντι­κά, εξαιτίας:
α) των δια­φο­ρε­τι­κών προ­τε­ραιο­τή­των της αστι­κής εξου­σί­ας σε κά­θε εποχή,
β) των δια­κρι­τών συμ­φε­ρό­ντων αντί­πα­λων μερί­δων της αστι­κής τά­ξης που αντα­να­κλού­νταν και σε αντι­πα­ρα­θε­τι­κές «ανα­γνώ­σεις» της Ιστορίας,
γ) των προ­σαρ­μο­γών που κατέ­στη­σαν ανα­γκαί­ες η εξέ­λι­ξη της ιστο­ρι­κής επιστή­μης και η εμφά­νι­ση νέων ιστο­ρι­κών πηγών και άλλων ντοκουμέντων,
δ) της αλ­λαγής του ταξι­κού συσχε­τι­σμού δυνά­με­ων σε κάθε περί­ο­δο, αλλά και της πολε­μικής προς την κυρί­αρ­χη αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία από την πλευ­ρά της κομμουνι­στικής ιστοριογραφίας.

Ως απο­τέ­λε­σμα, οι αλλη­λο­συ­γκρουό­με­νες βιω­μα­τι­κές κατα­γρα­φές των πρω­τα­γω­νι­στών της Επα­νά­στα­σης των πρώ­των χρό­νων έδω­σαν τη θέση τους στη συνέ­χεια του 19ου αιώ­να σε πιο συνε­κτι­κά έργα ιστο­ρι­κών, που στο επίκε­ντρο έθε­ταν τη συνέ­χεια του ελλη­νι­κού έθνους από την αρχαιό­τη­τα έως την επο­χή τους, αξιο­ποιώ­ντας συχνά δοξα­σί­ες, ακό­μα και θρύλους.
Φυσι­κά, τα πα­ραπάνω λίγο είχαν να κάνουν με οποια­δή­πο­τε επι­στη­μο­νι­κή ιστο­ρι­κή μέθο­δο, αλλά απο­δεί­χτη­καν ιδιαί­τε­ρα αποδοτικά:
α) στη δια­μόρ­φω­ση μιας εθνι­κής ταυ­τό­τη­τας-συνεί­δη­σης και
β) στο να στη­ρί­ξουν το θεμέ­λιο της αστι­κής εξωτερι­κής πολι­τι­κής της περιό­δου, δηλα­δή τη Μεγά­λη Ιδέα, το στό­χο της επέ­κτα­σης των εδα­φών του ελλη­νι­κού αστι­κού κρά­τους σε περιο­χές της Οθω­μα­νι­κής Αυτοκρατορίας.

Όταν η Μεγά­λη Ιδέα συντρί­φτη­κε έπει­τα από τη Μικρα­σια­τι­κή Εκστρα­τεία και Κατα­στρο­φή (1922) και σε μια περί­ο­δο που δια­τυ­πω­νό­ταν για πρώ­τη φορά η πολε­μι­κή της κομ­μου­νι­στι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας, η αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία αναγκά­στηκε να προ­χω­ρή­σει στις απα­ραί­τη­τες προσαρμογές.
Στα χρό­νια του Μεσο­πολέμου, η προ­σπά­θεια εξα­σφά­λι­σης της συναί­νε­σης της εργα­τι­κής τάξης και των λαϊ­κών στρω­μά­των απο­γα­λα­κτί­στη­κε σε σημα­ντι­κό βαθ­μό από τα μεγα­λοϊ­δε­α­τι­κά σχέ­δια, ενώ η ήττα στη Μικρα­σια­τι­κή Εκστρα­τεία και οι συμ­φο­ρές που την ακο­λού­θη­σαν απο­δό­θη­καν επι­με­λώς άλλο­τε σε δόλια ξένα σχέ­δια, άλλο­τε στον εσω­τε­ρι­κό ταξι­κό εχθρό και άλλο­τε και στα δύο μαζί. Άλλω­στε, ήταν η πε­ρίοδος που το ΚΚΕ ρίζω­νε στην ελλη­νι­κή κοι­νω­νία, χάρη και στη διε­θνή απήχη­ση της Οκτω­βρια­νής Επανάστασης.

Η όξυν­ση της ταξι­κής πάλης κατά τη διάρ­κεια της δεκα­ε­τί­ας του 1940, με απο­κο­ρύ­φω­μα τον ένο­πλο αγώ­να του Δημο­κρα­τι­κού Στρα­τού Ελλά­δας, αλλά και η προ­σπά­θεια του ΚΚΕ να εκφρά­σει τους εργα­τι­κούς και λαϊ­κούς αγώ­νες της περιό­δου ως «συνέ­χεια» του 1821 και τα αιτή­μα­τά τους ως εκπλή­ρω­ση των ανεκ­πλή­ρω­των σκο­πών της Επα­νά­στα­σης, οδή­γη­σε σε νέα ανα­δια­μόρ­φω­ση των επι­χει­ρη­μά­των της αστι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας. Όλο και περισ­σό­τε­ρο, στα έρ­γα των αστών ιστο­ρι­κών και στους λόγους των αστών πολι­τι­κών, η ιστο­ρία της Επα­νά­στα­σης απεκ­δυό­ταν από τα ριζο­σπα­στι­κά της χαρα­κτη­ρι­στι­κά και ανα­δει­κνύ­ο­νταν οι πιο καθυ­στε­ρη­μέ­νες και συντη­ρη­τι­κές δυνά­μεις που συμμετεί­χαν σε αυτή.
Την ίδια περί­ο­δο, οι αστοί ιστο­ρι­κοί και πολι­τι­κοί, ανί­κα­νοι να εξη­γήσουν τις ταξι­κές συγκρού­σεις της επο­χής τους με τα προη­γού­με­να ιδεολογι­κά σχή­μα­τα, ταύ­τι­σαν αμή­χα­να την αμφι­σβή­τη­ση της εθνι­κής ενό­τη­τας και της αστι­κής εξου­σί­ας με τη δια­φο­ρε­τι­κή εθνι­κή προ­έ­λευ­ση των ταξι­κών αντιπάλων.
Πλέ­ον, όποιος αμφι­σβη­τού­σε το αστι­κό κρά­τος και τις διε­θνείς συμ­μα­χί­ες του χαρα­κτη­ρι­ζό­ταν ως πρά­κτο­ρας της Μόσχας, ΕΑΜο­βούλ­γα­ρος ή συνοδοι­πόρος του «ξενο­κί­νη­του» ΚΚ.

Σε γενι­κές γραμ­μές, ανά­λο­γα πρω­τό­γο­να αντι­κομ­μου­νι­στι­κά επι­χει­ρή­μα­τα, που επι­δρού­σαν στην αντι­με­τώ­πι­ση της ιστο­ρί­ας της Επα­νά­στα­σης, ανα­πα­ρά­χθη­καν σε όλη τη μετεμ­φυ­λια­κή περί­ο­δο και κορυ­φώ­θη­καν στη διάρ­κεια της στρα­τιω­τι­κής δικτατορίας.
Με την ευκαι­ρία των 150 χρό­νων από την Επανά­σταση του 1821, το δικτα­το­ρι­κό καθε­στώς θέλη­σε να ενδυ­να­μώ­σει τα πατριω­τικά αισθή­μα­τα των μαθη­τών και να δημιουρ­γή­σει ατμό­σφαι­ρα εθνι­κής ανα­τά­σε­ως μετα­ξύ του λαού και της χώρας με τρι­σά­για, δημο­τι­κά τρα­γού­δια που μετα­δί­δο­νταν από τα μεγά­φω­να των σχο­λεί­ων και σκετς φουστανελάδων.

Όμως, η κυρί­αρ­χη αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία σε αυτή της τη μορ­φή είχε πλέ­ον φτά­σει σε φανε­ρό τέλ­μα. Ο ξεση­κω­μός του Πολυ­τε­χνεί­ου και τα γεγο­νό­τα της Κύπρου δεν κλό­νι­σαν μόνο τη στα­θε­ρό­τη­τα του δικτα­το­ρι­κού καθε­στώ­τος, αλ­λά αμφι­σβή­τη­σαν τη λογι­κή του εσω­τε­ρι­κού και εθνο­προ­δο­τι­κού εχθρού και κα­τά συνέ­πεια συμπα­ρέ­συ­ραν τα έτσι κι αλλιώς έωλα επι­χει­ρή­μα­τα μιας συγκε­κριμένης αστι­κής ανά­γνω­σης της Επανάστασης.
Τα τελευ­ταία ήταν πλέ­ον ανί­κανα να νομι­μο­ποι­ή­σουν την αστι­κή εξου­σία στα μάτια της εργα­τι­κής τάξης και των λαϊ­κών στρω­μά­των της πόλης και του χωριού. Εξάλ­λου, η αστι­κή εξου­σία προ­σα­να­το­λι­ζό­ταν πλέ­ον στην έντα­ξη στην Ευρω­παϊ­κή Οικο­νο­μι­κή Κοινότη­τα, ακό­μα και στην εκμε­τάλ­λευ­ση των αντι­θέ­σε­ων ανά­με­σα στην καπιταλιστι­κή Δύση και στις χώρες της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης, προ­κει­μέ­νου να προ­ωθήσει τα συμ­φέ­ρο­ντά της στην περιο­χή, ενώ οι μεγά­λοι αγώ­νες και η έντο­νη πολι­τι­κο­ποί­η­ση της περιό­δου απαι­τού­σαν πιο ευέ­λι­κτες στρα­τη­γι­κές ενσωμά­τωσης του εργα­τι­κού-λάί­κού κινήματος.

Η ανά­λη­ψη της αστι­κής δια­κυ­βέρ­νη­σης από το ΠΑΣΟΚ το 1981 ολοκλήρω­σε τη μετα­πο­λι­τευ­τι­κή στρο­φή στην αστι­κή ιστοριογραφία.
Η νέα σοσιαλδη­μοκρατική ανά­γνω­ση του 1821, απο­τι­νάσ­σο­ντας τις χοντρο­κο­πιές και τα αντι­επιστημονικά επι­χει­ρή­μα­τα της προη­γού­με­νης περιό­δου, προ­σέ­δω­σε νέο κύ­ρος στις αστι­κές ιστο­ρι­κές προ­σεγ­γί­σεις και στην επί­ση­μη ιστο­ρία των σχολι­κών βιβλί­ων και των πανε­πι­στη­μια­κών συγγραμμάτων.
Ταυ­τό­χρο­να, πεί­θο­ντας ‑εκμε­ταλ­λευό­με­νη και προ­βλή­μα­τα της κομ­μου­νι­στι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας- ότι η Επα­νά­στα­ση ήταν λαϊ­κή δημο­κρα­τι­κή και ότι οι ανεκ­πλή­ρω­τοι στό­χοι της δι­καιώνονταν στο πλαί­σιο της μετα­πο­λι­τευ­τι­κής δημο­κρα­τι­κής δια­κυ­βέρ­νη­σης, ανα­συ­γκρό­τη­σε την εθνι­κή ενό­τη­τα σε ένα νέο στέ­ρεο, αλλά εξί­σου εκμεταλ­λευτικό έδαφος.

Παραλ­λα­γές μιας τέτοιας αστι­κής προ­σέγ­γι­σης της Επα­νά­στα­σης μπορού­με να δού­με ως τις μέρες μας. Ανέ­φε­ρε χαρα­κτη­ρι­στι­κά ο ΣΥΡΙΖΑ για την επέ­τειο των 199 χρό­νων από την Επανάσταση:
«Η Επα­νά­στα­ση του 1821 υπήρ­ξε η ιδρυ­τι­κή στιγ­μή της δημιουρ­γί­ας του ελ­ληνικού κρά­τους, αλλά και ένα κομ­βι­κό ιστο­ρι­κό γεγο­νός του 19ου αιώ­να. Ήταν μια λαϊ­κή, δημο­κρα­τι­κή επα­νά­στα­ση, βασι­σμέ­νη στις αξί­ες και τα ιδα­νι­κά του Δια­φω­τι­σμού και της Γαλ­λι­κής Επανάστασης…»

Το πιο επι­κίν­δυ­νο χαρα­κτη­ρι­στι­κό της προη­γού­με­νης ανά­λυ­σης και ανάλο­γων αστι­κών ιστο­ριο­γρα­φιών αφο­ρά τη δια­στρέ­βλω­ση του πραγ­μα­τι­κού ταξι­κού χαρα­κτή­ρα της Επα­νά­στα­σης του 1821.
Παρου­σιά­ζο­ντας την Επα­νά­στα­ση όχι ως αστι­κή, αλλά ως λαϊ­κή δημο­κρα­τι­κή απο­κρύ­πτει το πραγ­μα­τι­κό περιεχό­μενο της εξου­σί­ας και του κρά­τους που προ­έ­κυ­ψαν από αυτή.

Ας ξανα­γυ­ρί­σου­με όμως στην αλλη­λου­χία των μετα­μορ­φώ­σε­ων της αστι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας.
Μετά από την επι­κρά­τη­ση της αντε­πα­νά­στα­σης στη Σο­βιετική Ένω­ση και στις άλλες χώρες της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης την περί­οδο 1989–1991, σημειώ­θη­κε πρω­τό­γνω­ρη υπο­χώ­ρη­ση του εργα­τι­κού και κομ­μουνιστικού κινή­μα­τος σε διε­θνές επί­πε­δο, ενώ δεν έμει­νε αλώ­βη­τη και η κομ­μουνιστική ιστο­ριο­γρα­φία. Μέσα σε αυτές τις συν­θή­κες, με την αστι­κή εξου­σία να προ­σα­να­το­λί­ζε­ται αφε­νός σε ανα­βάθ­μι­ση του ρόλου της στη Νοτιοανατολι­κή Μεσό­γειο και σε διείσ­δυ­ση του ελλη­νι­κού κεφα­λαί­ου στα πρώ­ην σοσιαλιστι­κά Βαλ­κά­νια και αφε­τέ­ρου σε σχέ­σεις καλής γει­το­νί­ας με την Τουρ­κία και στην έντα­ξη της τελευ­ταί­ας στην Ευρω­παϊ­κή Ένω­ση, η αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία υιοθε­τούσε όλο και περισ­σό­τε­ρο μια κοσμο­πο­λί­τι­κη ανάλυση.
Στο πλαί­σιο της τελευ­ταίας, από τη μια στιγ­μα­τι­ζό­ταν ο ρόλος της επα­να­στα­τι­κής βίας στην ιστο­ρι­κή εξέ­λι­ξη και από την άλλη «λειαί­νο­νταν» οι αιχ­μές στην παρου­σί­α­ση της Οθωμα­νικής Αυτο­κρα­το­ρί­ας, επη­ρε­ά­ζο­ντας ανα­γκα­στι­κά και­το­ντρό­πο παρου­σί­α­σης της Επα­νά­στα­σης του 1821.

Σήμε­ρα, μέσα και έξω από την Επι­τρο­πή «Ελλά­δα 2021», δια­πι­στώ­νε­ται ση­μαντική αντι­πα­ρά­θε­ση ανά­με­σα σε δύο κυρί­αρ­χες τάσεις της αστι­κής ιστοριο­γραφίας, μιας περισ­σό­τε­ρο εθνι­κι­στι­κής και μιας περισ­σό­τε­ρο κοσμο­πο­λί­τι­κης.

Οι δύο όψεις της αστι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας, με τις όποιες παραλ­λα­γές τους, πέρα από αντι­τι­θέ­με­να αστι­κά συμ­φέ­ρο­ντα, ενσαρ­κώ­νουν και μια αντί­φα­ση ριζω­μέ­νη βαθιά στον πυρή­να του καπι­τα­λι­στι­κού τρό­που παρα­γω­γής και της αστι­κής εξουσίας.
Η αστι­κή εξου­σία μπο­ρεί να υφί­στα­ται και να νομι­μο­ποιεί­ται στη συνεί­δη­ση της εργα­τι­κής τάξης και των φτω­χών λαϊ­κών στρω­μά­των μόνο εξα­σφα­λί­ζο­ντας την κυριαρ­χία της στο πλαί­σιο ενός έθνους-κρά­τους και επι­καλούμενη την εθνι­κή ενό­τη­τα ανά­με­σα στους εκμε­ταλ­λευ­τές και τους εκμεταλλευόμενους.
Όμως, την ίδια στιγ­μή τα οικο­νο­μι­κά συμ­φέ­ρο­ντα της αστι­κής τάξης καθώς και η αντι­κει­με­νι­κή τάση διε­θνο­ποί­η­σης του κεφα­λαί­ου απαι­τούν ανα­γκα­στι­κά συμ­μα­χί­ες με άλλες αστι­κές εξου­σί­ες, στο πλαί­σιο ιμπεριαλιστι­κών ενώ­σε­ων και οργα­νι­σμών ή εκτός αυτού του πλαι­σί­ου. Ακό­μα, απαι­τούν εξα­γω­γές και εισα­γω­γές κεφα­λαί­ων, πρώ­των υλών, υπη­ρε­σιών και εργα­τι­κού δυνα­μι­κού, αμφι­σβη­τώ­ντας έμπρα­κτα την προ­τε­ραιό­τη­τα του έθνους-κράτους.

Μάλι­στα, όλα τα προη­γού­με­να συμ­βαί­νουν μέσα στο πλαί­σιο ενός διαρ­κούς αντα­γω­νι­σμού και μετα­βαλ­λό­με­νων ισορ­ρο­πιών δυνά­με­ων ανά­με­σα στα αστι­κά κρά­τη, με απο­τέ­λε­σμα οι περί­ο­δοι ενί­σχυ­σης της συνερ­γα­σί­ας τους να εναλ­λάσσονται με αυτές των πολε­μι­κών ανα­με­τρή­σε­ων, οδη­γώ­ντας σε αντί­στοι­χα μονο­πά­τια την κυρί­αρ­χη αστι­κή ιστοριογραφία.
Άλλω­στε, ακό­μα και σε περιό­δους που ο εθνι­κι­σμός μοιά­ζει να κυριαρ­χεί στην αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία και πο­λιτική, όπως το διά­στη­μα 1950–1974, αυτό διό­λου δε σημαί­νει την απο­μό­νω­ση της αστι­κής εξου­σί­ας (έντα­ξη στο ΝΑΤΟ και σε άλλους ιμπε­ρια­λι­στι­κούς οργα­νισμούς). Ανά­λο­γα, όταν ο κοσμο­πο­λι­τι­σμός μοιά­ζει να κυριαρ­χεί στην πολι­τι­κή και την ιστο­ριο­γρα­φία, όπως από τις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του 1990 έως και το ξέσπα­σμα της καπι­τα­λι­στι­κής οικο­νο­μι­κής κρί­σης του 2008, αυτό γίνε­ται μόνο για να προ­ω­θη­θούν καλύ­τε­ρα τα συμ­φέ­ρο­ντα της αστι­κής τάξης.
Έτσι, η πολι­τική «εξω­στρέ­φειας» συμπλη­ρώ­νε­ται από τη συμ­με­το­χή του αστι­κού κρά­τους σε ιμπε­ρια­λι­στι­κές στρα­τιω­τι­κές επι­χει­ρή­σεις (2 πόλε­μοι στο Ιράκ, Κόσ­σο­βο, Αφγα­νι­στάν κλπ.) που πραγ­μα­το­ποιού­νται στο πλαί­σιο των ενδοϊ­μπε­ρια­λι­στι­κών αντιθέσεων.

Με αυτήν την έννοια, η αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία δεν μπο­ρεί ποτέ να είναι κα­θαρά εθνι­κι­στι­κή ή καθα­ρά κοσμο­πο­λί­τι­κη.
Η αστι­κή αντι­πα­ρά­θε­ση για το πε­ριεχόμενό της ανα­γκα­στι­κά εξα­ντλεί­ται στην ανα­λο­γία εθνι­κι­σμού-κοσμο­πο­λι­τι­σμού, η οποία εν τέλει δια­μορ­φώ­νε­ται υπό το βάρος των προ­τε­ραιο­τή­των και των συμ­φε­ρό­ντων της κυρί­αρ­χης μερί­δας της αστι­κής τάξης σε κάθε επο­χή.
Κατά συνέ­πεια, και σήμε­ρα, το μίγ­μα εξαρ­τά­ται από τις αντι­πα­ρα­τι­θέ­με­νες αστι­κές στρα­τη­γι­κές. Για παρά­δειγ­μα, όσοι προ­τάσ­σουν την ανα­γκαιό­τη­τα της συνεκ­με­τάλ­λευ­σης των πετρε­λαϊ­κών κοι­τα­σμά­των με την Τουρ­κία υιο­θε­τούν εκ των πραγ­μά­των και μια πιο κοσμο­πο­λί­τι­κη προ­σέγ­γι­ση της ιστο­ρί­ας. Το ίδιο κάνουν εκεί­να τα τμή­μα­τα του κεφα­λαί­ου των οποί­ων τα κέρ­δη εξαρ­τώ­νται πε­ρισσότερο από τους στε­νούς δεσμούς που έχουν ανα­πτύ­ξει με το αμε­ρι­κα­νι­κό και ευρω­παϊ­κό κεφά­λαιο. Σε αντί­θε­τη ρότα κινού­νται όσοι επι­διώ­κουν μια πιο δυνα­μι­κή διεκ­δί­κη­ση του ρόλου της ελλη­νι­κής αστι­κής εξου­σί­ας στην περιο­χή, αλλά και όσα αστι­κά τμή­μα­τα προ­σα­να­το­λί­ζο­νται σε άλλες διε­θνείς συμμαχίες.

Πάντως, σε όλες της τις εκφάν­σεις, η κυρί­αρ­χη ιστο­ριο­γρα­φία, ακρι­βώς επει­δή είναι αστι­κή, δε θέλει και δεν μπο­ρεί να εξε­τά­σει δια­χρο­νι­κά την ιστο­ρία της Επα­νά­στα­σης του 1821, όπως και κάθε άλλου ιστο­ρι­κού γεγο­νό­τος, από τη σκο­πιά των συμ­φε­ρό­ντων της εργα­τι­κής τάξης και των λαϊ­κών τμη­μά­των των μεσαί­ων στρωμάτων.
Σε ορι­σμέ­νες περι­πτώ­σεις, μπο­ρεί και­ρο­σκο­πι­κά να επι­χειρεί να απο­δε­χτεί τα κατά και­ρούς αιτή­μα­τα του εργα­τι­κού-λαϊ­κού κινή­μα­τος ή ν’ ανα­γνω­ρί­σει την ιστο­ρι­κή συνει­σφο­ρά του.
Όμως, αυτό εν τέλει αποσκο­πεί στη μακρο­πρό­θε­σμη ενδυ­νά­μω­ση της αστι­κής εξου­σί­ας. Ο προ­σε­ται­ρι­σμός του εργα­τι­κού-λαϊ­κού κινή­μα­τος κατα­λή­γει στην ενσω­μά­τω­σή του στις επιτα­γές της αστι­κής εξουσίας.

Επι­πρό­σθε­τα, η κυρί­αρ­χη ιστο­ριο­γρα­φία, ακρι­βώς επει­δή είναι αστι­κή, δεν μπο­ρεί να είναι και επι­στη­μο­νι­κή, με την ουσια­στι­κή σημα­σία του όρου.
Επιχει­ρώντας να προ­σαρ­μό­σει την ανά­γνω­ση των ιστο­ρι­κών γεγο­νό­των στα εκά­στο­τε συμ­φέ­ρο­ντα και τις προ­τε­ραιό­τη­τες της αστι­κής εξου­σί­ας και επι­χει­ρώ­ντας να την παρου­σιά­σει ως τον τελευ­ταίο σταθ­μό στην ιστο­ρία της ανθρω­πό­τη­τας, απαρ­νεί­ται την επι­στη­μο­νι­κή μεθο­δο­λο­γία. Προ­σφεύ­γει άλλο­τε στη μεταφυ­σική (όλα θα μεί­νουν ως έχουν) καί άλλο­τε σε αντιε­πι­στη­μο­νι­κά τεχνάσματα.
Συνε­πώς απο­τε­λεί πρω­ταρ­χι­κή ανά­γκη και ανα­πό­σπα­στη πλευ­ρά της σημε­ρινής ιδε­ο­λο­γι­κής-πολι­τι­κής και ταξι­κής πάλης και της ανα­ζή­τη­σης της ιστορι­κής αλή­θειας τόσο η απο­δέ­σμευ­ση της εργα­τι­κής τάξης και γενι­κά των λαϊ­κών στρω­μά­των από το σύνο­λο των εκδο­χών της αστι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας όσο και η εξα­γω­γή χρή­σι­μων ‑από τη σκο­πιά τους- ιστο­ρι­κών συμπε­ρα­σμά­των από την Επα­νά­στα­ση του 1821.

Η ενί­σχυ­ση αυτής της προ­σπά­θειας απο­τε­λεί το βασι­κό λόγο έκδο­σης της συγκε­κρι­μέ­νης συλ­λο­γής κει­μέ­νων. Η παρού­σα συλ­λο­γή σε καμιά περί­πτω­ση δε στο­χεύ­ει να εξα­ντλή­σει όλες τις ιστο­ρι­κές πτυ­χές της Επα­νά­στα­σης, αλλά επι­κε­ντρώ­νε­ται ακρι­βώς σε εκεί­νες που μπορούν:
α) να ανα­δεί­ξουν την ουσία των ιστο­ρι­κών γεγονότων,
β) να συμ­βάλ­λουν στη δια­μόρ­φω­ση ταξι­κών κριτηρί­ων για τη μελέ­τη της ιστορίας,
γ) να συνει­σφέ­ρουν στην πιο ουσια­στι­κή αντιπα­ράθεση με την αστι­κή ιδε­ο­λο­γία και πολι­τι­κή και
δ) μέσα από τα προη­γού­με­να να βοη­θή­σουν στην ενί­σχυ­ση της ταξι­κής πάλης.

Η έκδο­ση ανοί­γει με το κεί­με­νο του Μάκη Μαΐ­λη «Η κομ­μα­τι­κή ιστο­ριο­γρα­φία για το χαρα­κτή­ρα και τις κινη­τή­ριες δυνά­μεις της Επα­νά­στα­σης του 1821 και η στρα­τη­γι­κή του ΚΚΕ».
Στο κεί­με­νο επι­χει­ρεί­ται μια κρι­τι­κή απο­τί­μη­ση της πο­ρείας της κομ­μα­τι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας. Ειδι­κό­τε­ρα, επι­ση­μαί­νε­ται ότι σε αυτή, υπό το βάρος σει­ράς ιστο­ρι­κών γεγο­νό­των (αδυ­να­μία τελι­κής στρα­τιω­τι­κής επι­κράτησης της Επα­νά­στα­σης με δικές της δυνά­μεις, ρόλος των ξένων δυνά­με­ων στην επι­βο­λή της συνταγ­μα­τι­κής μοναρ­χί­ας, μη ενσω­μά­τω­ση στο πρώ­το ελλη­νικό κρά­τος σημα­ντι­κών αστι­κών κέντρων κλπ.), υπο­τι­μή­θη­κε ο αστι­κός χαρα­κτήρας της Επα­νά­στα­σης και του κρά­τους που προ­έ­κυ­ψε από αυτήν και υπερ­τιμήθηκε η εξάρ­τη­ση του τελευ­ταί­ου από τις λεγό­με­νες «Μεγά­λες Δυνάμεις».
Το γεγο­νός αυτό είχε σημα­ντι­κές συνέ­πειες και στη δια­μόρ­φω­ση της στρατη­γικής του ΚΚΕ, αφού η τελευ­ταία στη­ρί­χτη­κε στην πεποί­θη­ση ύπαρ­ξης φεου­δαρχικών υπο­λειμ­μά­των τόσο στην ελλη­νι­κή οικο­νο­μία όσο και στο εποικοδό­μημα του ελλη­νι­κού κράτους.

Στη συνέ­χεια, με δεδο­μέ­νο ότι η κατα­νό­η­ση των κοι­νω­νι­κών και οικονομι­κών συν­θη­κών μέσα στις οποί­ες ξέσπα­σε η Επα­νά­στα­ση απαι­τεί μια καλή γνώ­ση της ιστο­ρί­ας της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας, ακο­λου­θεί μια σει­ρά κειμέ­νων που προ­σπα­θεί να εξοι­κειώ­σει τον ανα­γνώ­στη με το συγκε­κρι­μέ­νο ζήτημα.
Το κεί­με­νο Η ιδιο­κτη­σία γης στο μετέ­πει­τα ελλα­δι­κό χώρο κατά την οθωμα­νική περί­ο­δο του Διο­νύ­ση Αρβα­νι­τά­κη επι­χει­ρεί να φωτί­σει τις σχέ­σεις παρα­γωγής στο πλαί­σιο της φεου­δαρ­χι­κής Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας, που οδη­γούσαν και στη δια­μόρ­φω­ση αντί­στοι­χων ταξι­κών συμ­φε­ρό­ντων. Με τη δομή της οθω­μα­νι­κής εξου­σί­ας ασχο­λεί­ται το κεί­με­νο του Χρή­στου Κού­κου Οι αλλα­γές στο οθω­μα­νι­κό εποι­κο­δό­μη­μα στις παρα­μο­νές της Ελλη­νι­κής Επανάστασης.
Τέλος, το κεί­με­νο Η λει­τουρ­γία του Ορθό­δο­ξου Οικου­με­νι­κού Πατριαρχεί­ου μέσα στους κόλ­πους της οθω­μα­νι­κής φεου­δαρ­χι­κής εξου­σί­ας των Χρή­στου Κού­κου — Στρα­τή Δου­νιά προ­σπα­θεί να κατα­γρά­ψει το ρόλο της Εκκλη­σί­ας στο πλαί­σιο του οθω­μα­νι­κού κράτους.

Στα τρία προη­γού­με­να κεί­με­να απο­τυ­πώ­νε­ται το πώς η αδυ­να­μία της Οθω­μανικής Αυτο­κρα­το­ρί­ας να επε­κτεί­νει τα εδά­φη της μετά από το τέλος του 17ου αιώ­να, σε συν­δυα­σμό με την εμφά­νι­ση των καπι­τα­λι­στι­κών σχέ­σε­ων παρα­γωγής, οδή­γη­σε στη στα­δια­κή παρακ­μή της και σε προ­σαρ­μο­γές τόσο στο επί­πεδο των σχέ­σε­ων παρα­γω­γής όσο και σε αυτό του οθω­μα­νι­κού κρά­τους. Επι­πλέον, στα κεί­με­να υπο­γραμ­μί­ζε­ται η δια­φο­ρο­ποί­η­ση της φυλο­γε­νε­τι­κής υπο- τέλειας, ανά­λο­γα με την ταξι­κή θέση των υπο­τε­λών, ενώ σημειώ­νο­νται και οι δυ­νατότητες έντα­ξης μερί­δας των υπο­τε­λών στο διοι­κη­τι­κό μηχα­νι­σμό του οθω­μανικού κράτους.

Το κεί­με­νο του Μηνά Αντύ­πα Η οικο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη τα χρό­νια πριν την Επα­νάσταση (18ος — αρχές 19ου αιώ­να).
Η δια­μόρ­φω­ση της ελλη­νι­κής αστι­κής τά­ξης επι­κε­ντρώ­νε­ται στο πώς η επέ­λα­ση των καπι­τα­λι­στι­κών σχέ­σε­ων παραγω­γής στα εδά­φη της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας (στο εμπό­ριο, στη ναυ­τι­λία, στη βιο­τε­χνία κλπ.) επη­ρέ­α­σε τους ελλη­νό­φω­νους πλη­θυ­σμούς της, μεταβάλ­λοντας την ταξι­κή διάρ­θρω­ση των περιο­χών όπου ζού­σαν και οδη­γώ­ντας στη δια­μόρ­φω­ση της ελλη­νι­κής αστι­κής τάξης και αντί­στοι­χης εθνι­κής συνεί­δη­σης. Μέσω της παρου­σί­α­σης της οικο­νο­μι­κής βάσης της επο­χής, δίνε­ται η δυνατό­τητα κατα­νό­η­σης της επί­δρα­σης που ασκού­σαν στους ελλη­νό­φω­νους πληθυ­σμούς η ανά­πτυ­ξη των οικο­νο­μι­κών σχέ­σε­ων με τα καπι­τα­λι­στι­κά κρά­τη της επο­χής και κατά προ­έ­κτα­ση η γνω­ρι­μία τους με τα αστι­κά ριζο­σπα­στι­κά ρεύμα­τα της Δυτι­κής Ευρώπης.

Μια κατα­γρα­φή των δια­φο­ρε­τι­κών κοι­νω­νι­κών δυνά­με­ων της επο­χής, των αντι­κρουό­με­νων συμ­φε­ρό­ντων τους και κατά προ­έ­κτα­ση των δια­φο­ρε­τι­κών τους πολι­τι­κών προ­ταγ­μά­των, καθώς και το πώς αυτά επέ­δρα­σαν στη στά­ση που κρά­τη­σαν απέ­να­ντι στην Επα­νά­στα­ση, αλλά και στο χαρα­κτή­ρα της δίνε­ται στο κεί­με­νο Ο ρόλος και η στά­ση των κοι­νω­νι­κών δυνά­με­ων της επο­χής στην Επα­νά­στα­ση του 1821 — Ο χαρα­κτή­ρας της Επα­νά­στα­σης, του Ανα­στά­ση Γκί­κα.

Ο Τηλέ­μα­χος Λουγ­γής με το κεί­με­νό του Σχε­τι­κά με το ρόλο των ξένων δυ­νάμεων στέ­κε­ται στα αλλη­λο­συ­γκρουό­με­να σχέ­δια των λεγά­με­νων «Μεγά­λων Δυνά­με­ων» της επο­χής, όπως αυτά συσχε­τί­ζο­νταν με τη στά­ση τους απέ­να­ντι στο Ανα­το­λι­κό Ζήτη­μα και καθό­ρι­σαν την αντι­με­τώ­πι­ση της Επα­νά­στα­σης του 1821 . Στο κεί­με­νο κατα­γρά­φο­νται εξο­νυ­χι­στι­κά οι διαρ­κείς αλλα­γές της στά­σης των «Μεγά­λων­Δυ­νά­με­ων» απέναντι.στους επα­να­στα­τη­μέ­νους Έλλη­νες, όπως αυτές καθο­ρί­ζο­νταν από τις διαρ­κείς τρο­πο­ποι­ή­σεις στην ισορ­ρο­πία δυνά­με­ων και από την εξέ­λι­ξη των πολε­μι­κών ανα­με­τρή­σε­ων της Επανάστασης.

Η Μαρί­να Λαβρά­νου με το κεί­με­νο Τα Συντάγ­μα­τα της αστι­κής Επα­νά­στα­σης του 1821 κατα­γρά­φει το πώς απο­τυ­πώ­θη­κε ο αστι­κός χαρα­κτή­ρας της Επα­νάστασης, αλλά και οι κοι­νω­νι­κές-ταξι­κές συγκρού­σεις της περιό­δου στα Συ­ντάγματα που ψήφι­σαν οι Εθνο­συ­νε­λεύ­σεις. Επί­σης, ανα­ζη­τά σε αυτά τις ιδεο- λογι­κές-πολι­τι­κές επιρ­ρο­ές από αντί­στοι­χα κεί­με­να των αστι­κών επαναστάσε­ων της επο­χής, αλλά και από εκπρο­σώ­πους του Νεο­ελ­λη­νι­κού Διαφωτισμού.

Το κεί­με­νο «Εμφύ­λιες» συγκρού­σεις και «εμφύ­λιοι» πόλε­μοι στην Επανάστα­ση του 1821 του Κώστα Σκο­λα­ρί­κου εξε­τά­ζει το πώς ο δια­φο­ρε­τι­κός βαθ­μός αστο­ποί­η­σης των κοι­νω­νι­κών δυνά­με­ων που συμ­με­τεί­χαν στην Επα­νά­στα­ση επη­ρέ­α­ζε το βαθ­μό ωρί­μαν­σης της εθνι­κής τους συνεί­δη­σης και δια­πλε­κό­ταν με τα σχέ­δια και τα συμ­φέ­ρο­ντα των λεγά­με­νων «Μεγά­λων Δυνά­με­ων», πυ­ροδοτώντας τις ενδο­ε­πα­να­στα­τι­κές αντι­πα­ρα­θέ­σεις. Επι­πρό­σθε­τα το κείμε­νο επι­χει­ρεί ν’ ανα­δεί­ξει ότι οι ενδο­ε­πα­να­στα­τι­κές αντι­πα­ρα­θέ­σεις απο­τέ­λε­σαν ανα­πό­σπα­στο στοι­χείο όλων των αστι­κών επα­να­στά­σε­ων, όπως και απαραίτη­τη προ­ϋ­πό­θε­ση για την επι­κρά­τη­ση της νέας αστι­κής εξουσίας.

Η Αλέ­κα Παπα­ρή­γα με το κεί­με­νο Η περί­ο­δος της δια­κυ­βέρ­νη­σης του Ιωάν­νη Καπο­δί­στρια ανα­δει­κνύ­ει τον αστι­κό χαρα­κτή­ρα του κρά­τους που προ­έ­κυ­ψε από την Επα­νά­στα­ση μέσα από την κατα­γρα­φή τόσο των μέτρων του κυβερνή­τη Καπο­δί­στρια όσο και των εσω­τε­ρι­κών και εξω­τε­ρι­κών αντι­δρά­σε­ων που συ­νάντησαν και οι οποί­ες απο­δί­δο­νται στα αλλη­λο­συ­γκρουό­με­να κοι­νω­νι­κά-τα- ξικά συμ­φέ­ρο­ντα της εποχής.

Τέλος, το βιβλίο κλεί­νει με ένα Χρο­νο­λό­γιο των σημα­ντι­κό­τε­ρων γεγο­νό­των της επο­χής που έχει επι­με­λη­θεί το Τμή­μα Ιστο­ρί­ας, σκο­πεύ­ο­ντας να βοηθή­σει τον ανα­γνώ­στη να προ­σα­να­το­λι­στεί καλύ­τε­ρα στα γεγο­νό­τα της περιόδου.

Η ανά­γνω­ση του συνό­λου των κει­μέ­νων δια­λύ­ει πολ­λούς από τους μύθους της κυρί­αρ­χης αστι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας και τρο­φο­δο­τεί με ορι­σμέ­να σημαντι­κά συμπεράσματα.

Πρώ­το: Η Επα­νά­στα­ση απο­τέ­λε­σε συνέ­πεια των αλλα­γών στις σχέ­σεις πα­ραγωγής που έκα­ναν για συγκε­κρι­μέ­νες κοι­νω­νι­κές δυνά­μεις επι­τα­κτι­κό το κα­θήκον της απαλ­λα­γής από την υπο­τέ­λεια στην Οθω­μα­νι­κή Αυτο­κρα­το­ρία και της συγκρό­τη­σης ενός αστι­κού κρά­τους με δική του εσω­τε­ρι­κή αγο­ρά. Συνε­πώς, η Επα­νά­στα­ση έγι­νε επί­και­ρη σε μια συγκε­κρι­μέ­νη στιγ­μή στην ιστο­ρία της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας (και όχι, π.χ., από την επό­με­νη της άλω­σης της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης). Απόρ­ροια της ίδιας ιστο­ρι­κής περιό­δου απο­τέ­λε­σαν η δια­μόρ­φω­ση του έθνους και της εθνι­κής συνείδησης.

Δεύ­τε­ρο: Η Επα­νά­στα­ση εξέ­φρα­ζε ανα­γκα­στι­κά τα συμ­φέ­ρο­ντα της ανερ- χόμε­νης αστι­κής τάξης και επο­μέ­νως δεν μπο­ρού­σε παρά να οδη­γή­σει στη συ­γκρότηση ενός αστι­κού κρά­τους. Το αστι­κό έθνος-κρά­τος απο­τε­λού­σε την πραγ­μα­τι­κή επα­να­στα­τι­κή απά­ντη­ση της επο­χής στα αδιέ­ξο­δα της φεουδαρ­χικής εξου­σί­ας, αλλά σε καμιά περί­πτω­ση δε θα μπο­ρού­σε να οδη­γή­σει στην κατάρ­γη­ση της ταξι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης. Ως συνέ­πεια, η Επα­νά­στα­ση δεν ήταν προ­ϊ­όν εθνι­κής ομο­ψυ­χί­ας, αλλά αντί­θε­τα απο­τέ­λε­σμα της ανει­ρή­νευ­της ταξι­κής πάλης, η οποία συνε­χί­στη­κε τόσο κατά τη διάρ­κεια της Επα­νά­στα­σης όσο και μετά από την ανα­γνώ­ρι­ση της Ανεξαρτησίας.

Τρί­το: Επί­και­ρης σημα­σί­ας συμπέ­ρα­σμα από την Επα­νά­στα­ση του 1821 εί­ναι ότι κανέ­νας δυσμε­νής συσχε­τι­σμός δεν μπο­ρεί να είναι στα­τι­κός, όταν έχουν ήδη ανα­πτυ­χθεί οι υλι­κές προ­ϋ­πο­θέ­σεις για το ξεπέ­ρα­σμα ενός κοι­νω­νι­κού-οικο­νο­μι­κού σχη­μα­τι­σμού. Η φαι­νο­με­νι­κά κρα­ταιά Οθω­μα­νι­κή Αυτο­κρα­το­ρία άρ­χισε να απο­συ­ντί­θε­ται κάτω από τα χτυ­πή­μα­τα της Επα­νά­στα­σης και μάλι­στα σε μια επο­χή που η ήττα του Ναπολέοντα.διαμόρφωνε ένα δυσμε­νή διε­θνή συ­σχετισμό για τις αστι­κές δυνάμεις.

Τέταρ­το και σημα­ντι­κό­τε­ρο: Το αστι­κό έθνος-κρά­τος και η αστι­κή τάξη που απο­τε­λού­σαν συντε­λε­στές προ­ό­δου για την ιστο­ρία της ανθρω­πό­τη­τας στις αρχές του 19ου αιώ­να έχουν σήμε­ρα μετα­βλη­θεί σε τρο­χο­πέ­δη της. Η σημε­ρι­νή ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων και η αντί­φα­σή τους με τις υφι­στά­με­νες καπι­τα­λι­στι­κές σχέ­σεις παρα­γω­γής, που ευθύ­νε­ται για τις κρί­σεις και τους πολέ­μους απαι­τεί­ται να αρθεί επα­να­στα­τι­κά. Ηγε­τι­κή δύνα­μη της επα­νά­στα­σης δεν μπο­ρεί παρά να είναι η εργα­τι­κή τάξη και η εργα­τι­κή εξου­σία αυτή που θα αντικα­ταστήσει την αστι­κή, καταρ­γώ­ντας την εκμε­τάλ­λευ­ση ανθρώ­που από άνθρωπο.

Τμή­μα Ιστο­ρί­ας της ΚΕ του ΚΚΕ Ιού­νης 2020

Το εξώ­φυλ­λο της έκδο­σης κοσμεί ο πίνα­κας «η μάχη στα στε­νά των Δερ­βε­να­κί­ων» του Θεό­δω­ρου Βρυ­ζά­κη — από τους κορυ­φαί­ους Έλλη­νες ζωγρά­φους (Θήβα, 19-Οκτ-1814 <|> Μόνα­χο, 6 Δεκ-1878)  γιος απαγ­χο­νι­σμέ­νου από τους Τούρ­κους το Μάη του 1821, στα 18 του, μετα­νά­στευ­σε στο Μόνα­χο όπου έζη­σε μέχρι τον θάνα­τό του και υπήρ­ξε θεμε­λιω­τής της ομώ­νυ­μης Σχολής.
Ασχο­λή­θη­κε σχε­δόν απο­κλει­στι­κά με θέμα­τα από την Επα­νά­στα­ση του 1821.
Το 1855 συμ­με­τεί­χε στην Διε­θνή Έκθε­ση του Παρι­σιού με το έργο του «Η Έξο­δος του Μεσο­λογ­γί­ου» (υπήρ­ξαν πάνω από 3 αντί­γρα­φα ‑δύο πρω­τό­τυ­πα κατα­στρά­φη­καν στην πυρ­κα­γιά του Μεσο­λογ­γί­ου το 1929 ενώ το τρί­το δια­σώ­ζε­ται στην Εθνι­κή Πινα­κο­θή­κη), αλλά ο ίδιος πίνα­κας κυκλο­φό­ρη­σε και σε λιθο­γρα­φί­ες ήδη από το 1856.
Το 1867 πήρε μέρος στην έκθε­ση του Del Vecchio στην Λει­ψία με τους πίνα­κες (εκτός του «η Έξο­δος του Μεσο­λογ­γί­ου»), «Γιωρ­γά­κης Ολύ­μπιος», «Ο Λόρ­δος Βύρω­νας στο Μεσο­λόγ­γι» και «Ο Όρκος της Αγί­ας Λαύρας».
Με την δια­θή­κη του, άφη­σε κλη­ρο­νο­μιά στο Πανε­πι­στή­μιο Αθη­νών όλα τα έργα του ατε­λιέ του.