1821: Η Επανάσταση και οι απαρχές του ελληνικού αστικού κράτους

1821
Η Επανάσταση και οι απαρχές
του ελληνικού αστικού κράτους

Επι­μέ­λεια:
ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΕ ΤΟΥ ΚΚΕ
Σύγ­χρο­νη Επο­χή, Αθή­να 2020, σχ. 0,24Χ0,17 εκατ., σελ. 400

 Παρου­σιά­ζει ο Θανά­σης Ν. Καρα­γιάν­νης //

Το παρόν θαυ­μά­σιο βιβλίο κυκλο­φό­ρη­σε από τις Εκδό­σεις Σύγ­χρο­νη Επο­χή, με την ευκαι­ρία της επε­τεί­ου των 200χρονων από την Ελλη­νι­κή Επα­νά­στα­ση του 1821, που θα γιορ­τα­στεί μέσα στο 2021 με πολυ­ποί­κι­λες εκδη­λώ­σεις από το αστι­κό κρά­τος (εκκλη­σία, στρα­τό, εκπαί­δευ­ση, πολι­τεία), αλλά και από τις οργα­νώ­σεις του λαϊ­κού ταξι­κού κινή­μα­τος, το οποίο έχο­ντας μελε­τή­σει και ανα­γνώ­σει δια­φο­ρε­τι­κά, από άλλη οπτι­κή γωνία και με δια­φο­ρε­τι­κό επι­στη­μο­νι­κό και ταξι­κό πρί­σμα τα ιστο­ρι­κά γεγο­νό­τα εκεί­νης της περιό­δου της Ελλη­νι­κής Επα­νά­στα­σης, αλλά και της μετε­πα­να­στα­τι­κής περιό­δου, όπου συγκρο­τή­θη­κε για πρώ­τη  φορά στην Ιστο­ρία ένα ενιαίο αστι­κό κρά­τος με την επω­νυ­μία ΕΛΛΑΣ.

Φυσι­κά, η μελέ­τη της Ιστο­ρί­ας έχει ταξι­κό πρό­ση­μο. Οι αστοί καθη­γη­τά­δες της Ιστο­ρί­ας, βέβαια, δια­θέ­τουν παρα­μορ­φω­τι­κούς, θολούς και παρα­πλα­νη­τι­κούς φακούς, απο­σιω­πούν και παρα­χα­ράσ­σουν ιστο­ρι­κά στοι­χεία, όταν συγ­γρά­φουν και διδά­σκουν, με σκο­πό τη διαιώ­νι­ση  της αστι­κής τάξης στην εξουσία.

Από την άλλη, όταν ανα­ζη­τεί­ται η αντι­κει­με­νι­κή ιστο­ρι­κή αλή­θεια, οπωσ­δή­πο­τε τότε η επι­στη­μο­νι­κή μελέ­τη δια­θέ­τει όλα τα τεκ­μή­ρια (χωρίς απο­κρύ­ψεις και παρα­χα­ρά­ξεις), δια­λε­κτι­κούς, φιλο­λαϊ­κούς και φιλερ­γα­τι­κούς ταξι­κούς πεντα­κά­θα­ρους φακούς, με τους οποί­ους επέρ­χε­ται η αντι­κει­με­νι­κή ιστο­ρι­κή γνώ­ση μέσα από τη δια­λε­κτι­κή σκέ­ψη, σε μια επι­στη­μο­νι­κή και συνά­μα αγω­νι­στι­κή πορεία για την κατά­λη­ψη και εδραί­ω­ση της εργα­τι­κής σοσιαλιστικής/κομμουνιστικής εξου­σί­ας. Άλλω­στε, η αντι­κει­με­νι­κή γνώ­ση της ιστο­ρι­κής αλή­θειας βοη­θά ουσια­στι­κά την εργα­τι­κή τάξη και τους ταξι­κούς συμ­μά­χους της, να κατα­νο­ή­σει το παρελ­θόν και να χαρά­ξει το παρόν και το μέλ­λον της, προς όφε­λός της. Το ζητού­με­νο είναι το διά­βα­σμα και ιδιαί­τε­ρα η μελέ­τη τέτοιου είδους βιβλί­ων, αν και τα προ­βλή­μα­τα και ο ελά­χι­στος χρό­νος που δια­θέ­του­με μας δυσκο­λεύ­ει, ώστε να βρού­με την ηρε­μία, το χώρο και το χρό­νο για να μελε­τή­σου­με. Ό,τι, όμως, επι­θυ­μού­με πολύ και το βάζου­με ως στό­χο, τελι­κά το πετυχαίνουμε.

Πολύ σωστά το Τμή­μα Ιστο­ρί­ας της ΚΕ του ΚΚΕ, σημειώ­νει σχε­τι­κά, στον πρό­λο­γο του παρό­ντος τόμου ότι: «απο­τε­λεί πρω­ταρ­χι­κή ανά­γκη και ανα­πό­σπα­στη πλευ­ρά της σημε­ρι­νής ιδε­ο­λο­γι­κής-πολι­τι­κής και ταξι­κής πάλης και της ανα­ζή­τη­σης της ιστο­ρι­κής αλή­θειας τόσο η απο­δέ­σμευ­ση της εργα­τι­κής τάξης και γενι­κά των λαϊ­κών στρω­μά­των από το σύνο­λο των εκδο­χών της αστι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας όσο και η εξα­γω­γή χρή­σι­μων –από τη σκο­πιά τους– ιστο­ρι­κών συμπε­ρα­σμά­των από την Επα­νά­στα­ση του 1821.»

Οι στό­χοι που έθε­σαν με την έκδο­ση του θαυ­μά­σιου και εκδο­τι­κά παρό­ντος τόμου η ΚΕ του ΚΚΕ και η Σύγ­χρο­νη Επο­χή είναι ν’ ανα­φερ­θούν κάποιες ιστο­ρι­κές πτυ­χές της Επα­νά­στα­σης και έτσι: «α) να ανα­δεί­ξουν την ουσία των ιστο­ρι­κών γεγο­νό­των, β) να συμ­βάλ­λουν στη δια­μόρ­φω­ση ταξι­κών κρι­τη­ρί­ων για τη μελέ­τη της ιστο­ρί­ας, γ) να συνει­σφέ­ρουν στην πιο ουσια­στι­κή αντι­πα­ρά­θε­ση με την αστι­κή ιδε­ο­λο­γία και πολι­τι­κή και δ) μέσα από τα προη­γού­με­να να βοη­θή­σουν στην ενί­σχυ­ση της ταξι­κής πάλης.»

Το ζητού­με­νο είναι το βιβλίο να δια­βα­στεί, καλύ­τε­ρα να μελε­τη­θεί, να συζη­τη­θεί και να δια­δο­θεί, όπως και τόσα άλλα που εκδί­δο­νται υπεύ­θυ­να από τη Σύγ­χρο­νη Επο­χή κάτω από την καθο­δή­γη­ση του ΚΚΕ, ώστε οι εργα­ζό­με­νοι να φωτί­ζο­νται θεω­ρη­τι­κά και επι­στη­μο­νι­κά και για ιστο­ρι­κά ζητή­μα­τα, που αναμ­φί­βο­λα βοη­θούν τον τρό­πο της σκέ­ψης τους, την ενδυ­νά­μω­ση της ιδε­ο­λο­γι­κής και πρα­κτι­κής δου­λειάς τους μέσα από τα ταξι­κά συν­δι­κά­τα, που εργά­ζο­νται και παλεύ­ουν για να προ­χω­ρή­σει το κοι­νω­νι­κό και πολι­τι­κό ταξι­κό όρα­μα για μια άλλη κοινωνία.

Στον «Πρό­λο­γο» επι­χει­ρού­νται, επί­σης, αρκε­τές ανα­φο­ρές με εύστο­χες παρα­τη­ρή­σεις για τη μη επι­στη­μο­νι­κή ιστο­ρι­κή μεθο­δο­λο­γία που ακο­λου­θεί η αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία και οι αστοί ιστο­ρι­κοί, εφαρ­μο­σμέ­νη στην Εκπαί­δευ­ση, αλλά και σε κάθε κοι­νω­νι­κή οργά­νω­ση (στο στρα­τό, στην εκκλη­σία, σε κοι­νω­νι­κούς φορείς και οργα­νι­σμούς), με ταξι­κό πρό­ση­μο φυσι­κά από τη μεριά της αστι­κής εξου­σί­ας, ώστε κάθε φορά να τρο­πο­ποιεί­ται είτε παρα­χα­ρά­ζο­ντας την ιστο­ρι­κή αλή­θεια είτε θέτο­ντας άλλες εθνι­κι­στι­κές ή κοσμο­πο­λί­τι­κες παρα­μέ­τρους, με μονα­δι­κό στό­χο τη συσκό­τι­ση της εργα­τι­κής τάξης και των λαϊ­κών κοι­νω­νι­κών στρω­μά­των από τα μηνύ­μα­τα, τις ιδέ­ες και τα ορά­μα­τα των λαϊ­κών αγω­νι­στών της Επα­νά­στα­σης του 1821, αλλά και για τη συνέ­χι­ση της αστι­κής εξου­σί­ας σε βάρος των συμ­φε­ρό­ντων της πλειο­ψη­φί­ας του ελλη­νι­κού λαού.

Μας προϊ­δε­ά­ζει και μας υπο­ψιά­ζει για το γιορ­τα­σμό που θα οργα­νώ­σει το αστι­κό μας κρά­τος, η κυβέρ­νη­σή μας, η οποία θα έχει τη συμπα­ρά­στα­ση και συμπα­ρά­τα­ξη των υπό­λοι­πων αστι­κών κομ­μά­των εντός και εκτός βου­λής (δεξιών, σοσια­λι­στι­κών, αρι­στε­ρών και νεο­να­ζι­στι­κών), τα οποία ως αντι­πο­λί­τευ­ση θα ψελ­λί­σουν φυσι­κά κάποιες κρι­τι­κές παρα­τη­ρή­σεις, ανού­σιες και ανώ­δυ­νες για την αστι­κή εξου­σία, η οποία χωρίς μεγά­λες αντι­στά­σεις (οι οποί­ες ουσια­στι­κά θα προ­έρ­χο­νται μόνο από το ΚΚΕ και το ΠΑΜΕ) θα επι­δο­θούν σε φιέ­στες και φαν­φά­ρες για τη δήθεν δικαί­ω­ση της Ελλη­νι­κής Επα­νά­στα­σης, που είναι η πορεία της χώρας μας στους ιμπε­ρια­λι­στι­κούς μηχα­νι­σμούς της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, της δύνα­μής μας στην ανα­το­λι­κή Μεσό­γειο και στα Βαλ­κά­νια (άλλω­στε, όπως σημειώ­νε­ται στο βιβλίο, η Πρό­ε­δρος της αστι­κής Δημο­κρα­τί­ας μας πέρυ­σι, στα 199 χρό­νια από την Επα­νά­στα­ση, τόνι­σε τα εξής: «Ο αγώ­νας του ’21 και οι θυσί­ες των προ­γό­νων μας άνοι­ξαν το δρό­μο για ένα σύγ­χρο­νο κρά­τος που σήμε­ρα βρί­σκε­ται στον πυρή­να της ενω­μέ­νης Ευρώ­πης και είναι εγγυ­η­τής στα­θε­ρό­τη­τας στη Νοτιο­α­να­το­λι­κή Μεσό­γειο και στα Βαλ­κά­νια»), στις επι­δό­σεις της αστι­κής τάξης στους επι­χει­ρη­μα­τι­κούς τομείς, στις εισα­γω­γές-εξα­γω­γές, στα επι­τεύγ­μα­τα της καπι­τα­λι­στι­κής οικο­νο­μί­ας (σε βάρος φυσι­κά των εργα­ζο­μέ­νων) κ.ο.κ.

Άλλω­στε και το δήθεν αρι­στε­ρό κόμ­μα του ΣΥΡΙΖΑ, πέρυ­σι, με την ευκαι­ρία των 199 χρό­νων από την Επα­νά­στα­ση, όπως ανα­φέ­ρε­ται στον Πρό­λο­γο, φυσι­κά δεν έθε­σε ζήτη­μα ταξι­κής επα­να­στα­τι­κού απε­λευ­θε­ρω­τι­κού κινή­μα­τος από τις λαϊ­κές δυνά­μεις, που συγκρο­τού­σαν τα επα­να­στα­τι­κά και μαχη­τι­κά λαϊ­κά κοι­νω­νι­κά στρώ­μα­τα, αλλά προ­σπά­θη­σε ν’ απο­προ­σα­να­το­λί­σει την κοι­νή γνώ­μη και την εργα­τι­κή τάξη, λέγο­ντας τα εξής: «Η Επα­νά­στα­ση του 1821 υπήρ­ξε η ιδρυ­τι­κή στιγ­μή της δημιουρ­γί­ας του ελλη­νι­κού κρά­τους, αλλά και ένα κομ­βι­κό ιστο­ρι­κό γεγο­νός του 19ου αιώ­να. Ήταν μια λαϊ­κή, δημο­κρα­τι­κή επα­νά­στα­ση, βασι­σμέ­νη στις αξί­ες και τα ιδα­νι­κά του Δια­φω­τι­σμού και της Γαλ­λι­κής Επα­νά­στα­σης…» Δηλα­δή, ότι ήταν κι αυτή μια αστι­κή επα­νά­στα­ση με μονα­δι­κά ορά­μα­τα  «Ελευ­θε­ρία, Ισό­τη­τα, Αδελ­φο­σύ­νη», και τίπο­τα περισ­σό­τε­ρο, για να μη θιχτούν οι αξί­ες και τα ιδα­νι­κά των μη αρι­στε­ρών ομοϊ­δε­α­τών και συμ­μά­χων του: ΗΠΑ, ΕΕ, Ισρα­ήλ, ΝΑΤΟ;

Πρό­κει­ται για πολύ σημα­ντι­κές επι­στη­μο­νι­κές, αρκε­τά εκλαϊ­κευ­μέ­νες μελέ­τες, τις οποί­ες προ­τεί­νου­με ανε­πι­φύ­λα­κτα να μελετηθούν.

Προ­τεί­νου­με, σε περί­πτω­ση επα­νέκ­δο­σης του βιβλί­ου, να υπάρ­χουν περισ­σό­τε­ρες υπο­ση­μειώ­σεις, στις οποί­ες να διευ­κρι­νί­ζο­νται κάποιοι όροι και να δίνο­νται επε­ξη­γη­μα­τι­κού χαρα­κτή­ρα πλη­ρο­φο­ρί­ες, διό­τι ασφα­λώς υπάρ­χουν και ανα­γνώ­στες που δεν είναι μυη­μέ­νοι επαρ­κώς στα σχε­τι­κά θέμα­τα. Γ.π. όπου ο ανα­γνώ­στης δια­βά­ζει ΚΔ να γνω­ρί­ζει ότι πρό­κει­ται για την Κομ­μου­νι­στι­κή Διε­θνή και ΔΚΚ ότι σημαί­νει Διε­θνές Κομ­μου­νι­στι­κό Κίνη­μα κ.ο.κ. Η τυπι­κή βιβλιο­γρα­φι­κή δεο­ντο­λο­γία, που αρμό­ζει στην ακα­δη­μαϊ­κή επι­στη­μο­νι­κή κοι­νό­τη­τα, θα πρέ­πει, κατά τη γνώ­μη μου, να εμπλου­τί­ζε­ται με εκλαϊ­κευ­τι­κά στοι­χεία και επε­ξη­γη­μα­τι­κές πλη­ρο­φο­ρί­ες, ώστε να δια­φω­τί­ζε­ται ένας απλός εργά­της περισ­σό­τε­ρο και να νιώ­θει πιο άνε­τα με το κεί­με­νο και την κατα­νό­η­σή του. Η γλώσ­σα δε που χρη­σι­μο­ποιεί­ται να είναι όσο το δυνα­τό πιο απλή, στη δημο­τι­κή, χωρίς επι­στη­μο­νι­κή ορο­λο­γία και ξένες ορο­λο­γί­ες (αν υπάρ­χουν, του­λά­χι­στο να γρά­φο­νται σε παρέν­θε­ση στα ελλη­νι­κά και να ερμη­νεύ­ο­νται υπο­σε­λί­δια). Υπάρ­χει δυσχέ­ρεια, κατά τη γνώ­μη μου, στην κατα­νό­η­ση φρά­σε­ων, ανα­φέ­ρω εντε­λώς ενδει­κτι­κά: «η lingua franca του εμπο­ρί­ου»… ή «de facto εξε­λί­ξεις». Πολύ σωστά, σε άλλο κεί­με­νο ανα­φέ­ρε­ται: «με τη μέθο­δο της σερ­μα­γιάς (sermaye), δηλα­δή του εται­ρι­κού κεφα­λαί­ου που συγκε­ντρω­νό­ταν για ν’ αγο­ρα­στεί το φορ­τίο του καρα­βιού.» (οι θετι­κές περι­πτώ­σεις είναι συντρι­πτι­κά περισ­σό­τε­ρες, βέβαια) κ.ά. Πάντο­τε υπάρ­χουν συνώ­νυ­μες λέξεις στη δημο­τι­κή και προ­τά­σεις που είναι δυνα­τό να τρο­πο­ποι­η­θούν, ώστε να γίνουν πιο κατα­νοη­τές. Άρα, οι νέοι επι­στή­μο­νες δε θα πρέ­πει να μετα­φέ­ρουν τμή­μα­τα της πτυ­χια­κής, μετα­πτυ­χια­κής ή διδα­κτο­ρι­κής εργα­σί­ας τους, αυτού­σια στα κομ­μα­τι­κά έντυ­πα, βιβλία ή περιο­δι­κά, αλλά πάντο­τε τρο­πο­ποι­η­μέ­να και επε­ξερ­γα­σμέ­να γλωσ­σι­κά και εκφρα­στι­κά, με πρό­σθε­τες πλη­ρο­φο­ρί­ες και γλωσσάρια.

Παρα­θέ­του­με τις 10 μελέ­τες, που περιέ­χο­νται στον παρό­ντα τόμο, για να γνω­ρί­ζει επα­κρι­βώς ο ανα­γνώ­στης ποια θέμα­τα δια­πραγ­μα­τεύ­ο­νται οι συντά­κτες τους:

1. Μάκης Μαΐ­λης, «Η κομ­μα­τι­κή ιστο­ριο­γρα­φία για το χαρα­κτή­ρα και τις κινη­τή­ριες δυνά­μεις της Επα­νά­στα­σης του 1821 και η στρα­τη­γι­κή του ΚΚΕ», σ. 17–42
2. Διο­νύ­σης Αρβα­νι­τά­κης, «Η ιδιο­κτη­σία γης στο μετέ­πει­τα ελλα­δι­κό χώρο κατά την οθω­μα­νι­κή περί­ο­δο», σ. 43–60
3. Χρή­στος Κού­κος, «Οι αλλα­γές στο οθω­μα­νι­κό εποι­κο­δό­μη­μα στις παρα­μο­νές της Ελλη­νι­κής Επα­νά­στα­σης», σ. 61–88
4. Στρα­τής Δου­νιάς – Χρή­στος Κού­κος, «Η λει­τουρ­γία του ορθό­δο­ξου Οικου­με­νι­κού Πατριαρ­χεί­ου μέσα στο πλαί­σιο της οθω­μα­νι­κής φεου­δαρ­χι­κής εξου­σί­ας», σ. 89–106
5. Μηνάς Αντύ­πας, «Η οικο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη τα χρό­νια πριν την Επα­νά­στα­ση (18ος-αρχές 19 αιώ­να). Η δια­μόρ­φω­ση της ελλη­νι­κής αστι­κής τάξης», σ. 107–154
6. Ανα­στά­σης Γκί­κας, «Ο ρόλος και η στά­ση των κοι­νω­νι­κών δυνά­με­ων της επο­χής στην Επα­νά­στα­ση του 1821 – Ο χαρα­κτή­ρας της Επα­νά­στα­σης», σ. 155–214
7. Τηλέ­μα­χος Λουγ­γής, «Σχε­τι­κά με το ρόλο των ξένων δυνά­με­ων», σ. 215–232
8. Μαρί­να Λαβρά­νου, «Τα Συντάγ­μα­τα της Αστι­κής Επα­νά­στα­σης του 1821», σ. 233–258
9. Κώστας Σκο­λα­ρί­κος, «“Εμφύ­λιες” συγκρού­σεις και “εμφύ­λιοι” πόλε­μοι στην Επα­νά­στα­ση του 1821», σ. 259–302
10. Αλέ­κα Παπα­ρή­γα, «Η περί­ο­δος δια­κυ­βέρ­νη­σης του Ιωάν­νη Καπο­δί­στρια», σ. 303–340

Έχουν, πράγ­μα­τι επι­λε­γεί ενδια­φέ­ρο­ντα θέμα­τα, τα οποία καλύ­πτουν ενπολ­λοίς σφαι­ρι­κά το θέμα της Επα­νά­στα­σης του 1821. Δε μένει παρά:

α) Να μελε­τη­θεί το βιβλίο από όσους περισ­σό­τε­ρους ανα­γνώ­στες είναι δυνατό,

β) Να δια­δο­θεί σε πανε­πι­στη­μια­κούς δασκά­λους, σε ιστο­ρι­κούς και φοι­τη­τές φιλο­λο­γι­κών, ιστο­ρι­κών και παι­δα­γω­γι­κών κ.ά. πανε­πι­στη­μια­κών τμη­μά­των, ώστε να προ­χω­ρή­σει εποι­κο­δο­μη­τι­κά ο διε­πι­στη­μο­νι­κός διά­λο­γος (Ιστο­ρί­ας, Κοι­νω­νιο­λο­γί­ας, Πολι­τι­κής Οικο­νο­μί­ας κ.ο.κ.) και μέσα στην Εκπάιδευση,

γ) Ν’ αξιο­λο­γη­θεί δεό­ντως από εκπαι­δευ­τι­κούς και γονείς, με την ευχή να κατα­νο­ή­σουν τις αντι­θέ­σεις που υφί­στα­νται μετα­ξύ της αστι­κής και μαρ­ξι­στι­κής βιβλιο­γρα­φί­ας για την Επα­νά­στα­ση του 1821 και τις απαρ­χές του αστι­κού κρά­τους, για τις ελλεί­ψεις, απο­κρύ­ψεις ή παρα­χα­ρά­ξεις που υπάρ­χουν στα σχο­λι­κά βιβλία όλων των εκπαι­δευ­τι­κών βαθ­μί­δων και για την απου­σία συγκρι­τι­κής και δια­λε­κτι­κής μελέ­της της Ιστο­ρί­ας, με ταξι­κό πρό­ση­μο για τη δια­μόρ­φω­ση επι­στη­μο­νι­κής σκέ­ψης των παι­διών της εργα­τι­κής τάξης και των λαϊ­κών κοι­νω­νι­κών στρω­μά­των, τακτι­κή που δεν περι­μέ­νει κανέ­νας από το αστι­κό σχο­λείο, αλλά περι­μέ­νει από φωτι­σμέ­νους, δια­βα­σμέ­νους, αντι­κει­με­νι­κούς και ηθι­κούς από επι­στη­μο­νι­κή άπο­ψη εκπαι­δευ­τι­κούς, κυρί­ως, αλλά και από εργα­ζό­με­νους γονείς.

δ) Ελπί­ζω ότι η ΚΝΕ, όπως επι­χει­ρεί πάντο­τε, θα δια­δώ­σει και αυτό το βιβλίο στους φιλο­λό­γους καθη­γη­τές, που διδά­σκουν Ιστο­ρία στα Γυμνά­σια και Λύκεια και θα προ­τεί­νει παρου­σί­α­ση του βιβλί­ου σε συλ­λό­γους διδα­σκό­ντων και σε συλ­λό­γους γονέ­ων και κηδε­μό­νων, σε Πνευ­μα­τι­κά Κέντρα Δήμων και σε άλλους Πολι­τι­στι­κούς Συλ­λό­γους, Εργα­τι­κά Κέντρα και εργα­τι­κά συν­δι­κά­τα –και όχι μόνο ταξι­κά–  και σε Λαϊ­κά Πανε­πι­στή­μια, ιδιαί­τε­ρα στο Λαϊ­κό Πανε­πι­στή­μιο «Δημή­τρης Γλη­νός», που δρα­στη­ριο­ποιεί­ται στον Άγ. Δημή­τριο και στα νότια προ­ά­στια της Αθήνας.

Ενδια­φέ­ρον και χρή­σι­μο είναι και το «Χρο­νο­λό­γιο», σ. 341–378, για την περί­ο­δο 1814–1833, που συνέ­τα­ξε το Τμή­μα Ιστο­ρί­ας της ΚΕ του ΚΚΕ.

Ακο­λου­θούν «Πηγές-Βιβλιο­γρα­φία», σ. 379–390 και το «Ευρε­τή­ριο Ονο­μά­των», σ. 391–398.

Πιστεύω, και χαί­ρο­μαι γι’ αυτό, ότι το Τμή­μα Ιστο­ρί­ας της ΚΕ του ΚΚΕ, με επι­κε­φα­λής το παλαί­μα­χο ιστο­ρι­κό του στέ­λε­χος, Μάκη Μαΐ­λη, που έχει προ­σφέ­ρει τόσα πολ­λά και για την ιστο­ρι­κή επι­στη­μο­νι­κή μαρ­ξι­στι­κή έρευ­να και μελέ­τη, απαρ­τί­ζε­ται από ομά­δα αξιό­λο­γων μαρ­ξι­στών ιστο­ρι­κών, που ήδη έχουν δώσει λαμπρά δείγ­μα­τα γρα­φής με την εργο­γρα­φία τους και για τους οποί­ους προ­οιω­νί­ζε­ται ένα μέλ­λον ευοί­ω­νο για τη θωρά­κι­ση και το συνε­χή εμπλου­τι­σμό της επα­να­στα­τι­κής θεω­ρί­ας της εργα­τι­κής τάξης, χρή­σι­μης, όπως είναι γνω­στό, για την επα­να­στα­τι­κή της πρά­ξη και επιτυχία.

Συγ­χα­ρη­τή­ρια αξί­ζουν και στη Σύγ­χρο­νη Επο­χή (και στους συνερ­γά­τες της) για τη θεμα­τι­κή επι­λο­γή της, για την επι­λο­γή των επι­στη­μό­νων που συμ­με­τεί­χαν με κεί­με­νά τους στην έκδο­ση, καθώς και για την άρτια σε όλα σελι­δο­ποί­η­ση, εκτύ­πω­ση, βιβλιο­δε­σία και την ενγέ­νει εκδο­τι­κή παρου­σί­α­ση αυτού του πανό­δε­του τόμου.

Επί­σης, σημειώ­νω ότι η Μαριάν­να Τσα­γκά­ρη έκα­νε πολύ καλή δου­λειά στη μακέ­τα του εξω­φύλ­λου, όπως και ο Γρη­γό­ρης Δελη­μά­ρης στις τυπο­γρα­φι­κές διορθώσεις.

1821. Η επα­νά­στα­ση και οι απαρ­χές του ελλη­νι­κού αστι­κού κράτους