1905: Η εξέγερση στο θωρηκτό «Ποτέμκιν»

Το καλο­καί­ρι του 1905 η σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κή οργά­νω­ση του στό­λου της Μαύ­ρης Θάλασ­σας (στο καθο­δη­γη­τι­κό της όργα­νο ήταν πολ­λοί μπολ­σε­βί­κοι) άρχι­σε να προ­ε­τοι­μά­ζει την εξέ­γερ­ση, αλλά αυτή ξέσπα­σε αυθόρ­μη­τα και νωρί­τε­ρα από την ορι­σμέ­νη προ­θε­σμία. Στις 14 Ιού­νη (27 Ιού­νη με το νέο ημε­ρο­λό­γιο) οι ναύ­τες του θωρη­κτού «Πρί­γκι­πας Ποτέμ­κιν της Ταυ­ρί­δας» αγα­να­κτι­σμέ­νοι από την απάν­θρω­πη μετα­χεί­ρι­ση και την ανή­κου­στη σκλη­ρό­τη­τα της διοί­κη­σης, εξό­ντω­σαν τους πιο μιση­τούς αξιω­μα­τι­κούς και ύψω­σαν στο πλοίο κόκ­κι­νη σημαία. Εκλέ­χτη­κε επι­τρο­πή του πλοί­ου με επι­κε­φα­λής τον μηχα­νι­κό ναρ­κών Ματιουσένκο.
Το επα­να­στα­τη­μέ­νο θωρη­κτό μαζί με την τορ­πι­λά­κα­το Νο 267 που είχε προ­σχω­ρή­σει στην εξέ­γερ­ση, κατέ­πλευ­σε στην Οδησ­σό όπου οι εργά­τες είχαν κηρύ­ξει γενι­κή απερ­γία. Η δυνα­τό­τη­τα να συνε­νω­θούν οι δυνά­μεις των απερ­γών εργα­τών και των ναυ­τών έμει­νε ανεκμετάλλευτη.

Τα γεγο­νό­τα της 16 Ιού­νη (29 Ιού­νη) ήταν απο­φα­σι­στι­κής σημα­σί­ας. Ενα­ντί­ον του θωρη­κτού «Ποτέμ­κιν» στάλ­θη­κε ολό­κλη­ρος ο στό­λος της Μαύ­ρης Θάλασ­σας με την εντο­λή να το αιχ­μα­λω­τί­σει ή να το βυθί­σει. Οι επα­να­στά­τες του «Ποτέμ­κιν» κίνη­σαν θαρ­ρα­λέα για να συνα­ντή­σουν τη Μοί­ρα και δύο φορές το θωρη­κτό διέ­σπα­σε το σχη­μα­τι­σμό της. Από τα πολε­μι­κά της Μοί­ρας οι ναύ­τες χαι­ρε­τού­σαν φανε­ρά τους ναύ­τες του «Ποτέμ­κιν». Η διοί­κη­ση του στό­λου από το φόβο της μήπως ξεσπά­σει εξέ­γερ­ση και στα άλλα πλοία βιά­στη­κε να ξεμα­κρύ­νει στα ανοι­χτά. Ενα από τα θωρη­κτά — το «Γεώρ­γιος Τρο­παιο­φό­ρος» — προ­σχώ­ρη­σε στους επα­να­στά­τες, αλλά οι υπα­ξιω­μα­τι­κοί πρό­δω­σαν το πλή­ρω­μα που τους εμπι­στεύ­τη­κε και έρι­ξαν το πλοίο στα ρηχά. Εντε­κα μέρες μετά το ξέσπα­σμα της εξέ­γερ­σης, αφού εξα­ντλή­θη­καν όλο το κάρ­βου­νο και όλα τα τρό­φι­μα, οι ναύ­τες του «Ποτέμ­κιν» παρέ­δω­σαν το θωρη­κτό στις ρου­μα­νι­κές αρχές της Κωνστάντζας.

Η εξέ­γερ­ση των ναυ­τών της Μαύ­ρης Θάλασ­σας που δια­δή­λω­σαν φανε­ρά «σε όλο τον πολι­τι­σμέ­νο κόσμο» την ενό­τη­τά τους με τον επα­να­στα­τη­μέ­νο λαό, είχε τερά­στια πολι­τι­κή σημα­σία. Η εξέ­γερ­ση αυτή φανέ­ρω­νε πως ο τσα­ρι­σμός άρχι­σε να χάνει το στρα­τιω­τι­κό του στή­ριγ­μα. «Το θωρη­κτό “Ποτέμ­κιν” έμει­νε ένα ανί­κη­το έδα­φος της επα­νά­στα­σης και όποια και αν ήταν η τύχη του, έχου­με μπρο­στά μας ένα αναμ­φι­σβή­τη­το και σημα­ντι­κό­τα­το γεγο­νός: την από­πει­ρα σχη­μα­τι­σμού ενός πυρή­να επα­να­στα­τι­κού στρα­τού», έγρα­φε εκεί­νες τις μέρες ο Β.Ι. Λένιν.

Πηγή: Ριζο­σπά­στης