Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

1944: Πώς και γιατί φτάσαμε στα Δεκεμβριανά

Δεκέμ­βρης του 1944 ο λαός βρέ­θη­κε μπρο­στά στο δίλημ­μα: ή να αγω­νι­στεί όπως είχε κάνει στην Κατο­χή για λευ­τε­ριά και ανε­ξαρ­τη­σία ή να υπο­τα­χτεί στο κρά­τος της δωσι­λό­γων που ήθε­λε να επι­βά­λει ο Σκόμπι.

Το κύριο πρό­βλη­μα των Αγγλων, της ντό­πιας οικο­νο­μι­κής ολι­γαρ­χί­ας και των πολι­τι­κών εκπρο­σώ­πων της ήταν η δια­σφά­λι­ση των συμ­φε­ρό­ντων τους στη μετα­πο­λε­μι­κή Ελλά­δα. Η επι­δί­ω­ξη αυτή εκ των πραγ­μά­των απαι­τού­σε την καθυ­πό­τα­ξη του λαϊ­κού κινή­μα­τος, την ποδη­γε­σία δηλα­δή και συντρι­βή των ΕΑΜι­κών αντι­στα­σια­κών οργα­νώ­σε­ων και του ΚΚΕ, ως προ­ϋ­πό­θε­ση για την παλι­νόρ­θω­ση του προ­πο­λε­μι­κού αστι­κού καθε­στώ­τος στη χώρα. Κι όπως ήταν φυσι­κό ένας τέτοιος στό­χος απαι­τού­σε ευθύς εξαρ­χής τον αφο­πλι­σμό του λαού, τη διά­λυ­ση δηλα­δή των ενό­πλων δυνά­με­ών του και κυρί­ως του ΕΛΑΣ. Ο ΕΛΑΣ, εμπει­ρο­πό­λε­μος και ετοι­μο­πό­λε­μος όπως ήταν — με μάχι­μη και εφε­δρι­κή δύνα­μη 130, περί­που, χιλιά­δων ανδρών — απο­τε­λού­σε τον πλέ­ον ανα­σταλ­τι­κό παρά­γο­ντα στα σχέ­δια της ντό­πιας και ξένης αντί­δρα­σης. Χωρίς τον αφο­πλι­σμό του οι επι­διώ­ξεις της ήταν αδύ­να­το να πραγ­μα­το­ποι­η­θούν. Κι ακρι­βώς αυτό, η επι­δί­ω­ξη δηλα­δή να αφο­πλι­στεί το λαϊ­κό κίνη­μα για να μπο­ρέ­σουν στη συνέ­χεια να το καθυ­πο­τά­ξουν, έφε­ρε ως απο­τέ­λε­σμα τα Δεκεμ­βρια­νά , την ένο­πλη σύγκρου­ση ανά­με­σα στον ΕΛΑΣ και στις βρε­τα­νι­κές δυνά­μεις κατοχής.

***

12 Οκτω­βρί­ου 1944: Η καρ­διά της Αθή­νας χτυ­πά ελεύ­θε­ρα. Στις  9.45 π.μ. μαχη­τές του ΕΛΑΣ κατέ­βα­σαν από την Ακρό­πο­λη τη γερ­μα­νι­κή σημαία για να υψώ­σουν στη θέση της την ελληνική

14 Οκτω­βρί­ου 1944: Δύο μέρες μετά την απε­λευ­θέ­ρω­σή της από τον ΕΛΑΣ, βρε­τα­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα μπαί­νουν στην Αθήνα

18 Οκτω­βρί­ου 1944: Έξι μέρες μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση της Αθή­νας από τον ΕΛΑΣ κατα­φθά­νει στην πρω­τεύ­ου­σα η κυβέρ­νη­ση της «Εθνι­κής Ενό­τη­τας» υπό τον Γ. Παπαν­δρέ­ου. Την ίδια μέρα έρχε­ται στην Αθή­να και ο Βρε­τα­νός στρα­τη­γός Σκόμπυ.

1 Νοεμ­βρί­ου 1944: Δύο μέρες μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση της Θεσ­σα­λο­νί­κης από τον ΕΛΑΣ, βρε­τα­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα εισέρ­χο­νται στην πόλη.

5 Νοεμ­βρί­ου 1944: Το Εθνι­κό Συμ­βού­λιο της Πολι­τι­κής Επι­τρο­πής Εθνι­κής Απε­λευ­θέ­ρω­σης (ΠΕΕΑ) απο­φα­σί­ζει την αυτο­διά­λυ­σή της.

15 Νοεμ­βρί­ου 1944: Ειρη­νι­κοί δια­δη­λω­τές στην οδό Πανε­πι­στη­μί­ου δέχο­νται δολο­φο­νι­κά πυρά από τα ξενο­δο­χεία που κρα­τούν μέλη της δοσι­λο­γι­κής φασι­στι­κής οργά­νω­σης «Χ» (του Γ. Γρί­βα). Βρε­τα­νι­κά στρα­τιω­τι­κά τμή­μα­τα κατα­φθά­νουν αμέ­σως προς υπε­ρά­σπι­ση των χιτών, προ­κα­λώ­ντας αγα­νά­κτη­ση στο λαό της Αθήνας.

30 Νοεμ­βρί­ου 1944: Ο πρω­θυ­πουρ­γός της κυβέρ­νη­σης «Εθνι­κής Ενό­τη­τας» Γ. Παπαν­δρέ­ου βγά­ζει δια­τα­γή που καθο­ρί­ζει τις 10 Δεκεμ­βρί­ου ως ημε­ρο­μη­νία διά­λυ­σης του ΕΛΑΣ και της Εθνι­κής Πολιτοφυλακής.

1 Δεκεμ­βρί­ου 1944: παραι­τού­νται από την κυβέρ­νη­ση της “Εθνι­κής Ενό­τη­τας” οι ΕΑΜί­τες υπουρ­γοί Αλ. Σβώ­λος, Γ. Ζεύ­γος, Μ. Πορ­φυ­ρο­γέ­νης, Ν. Ασκού­τσης, Ηλ. Τσι­ρι­μώ­κος και Α. Αγγε­λό­που­λος, σε ένδει­ξη δια­μαρ­τυ­ρί­ας για τη δια­τα­γή μονο­με­ρούς αφο­πλι­σμού του ΕΛΑΣ. Την ίδια στιγ­μή, πραγ­μα­το­ποιού­νται μεγά­λες και μαχη­τι­κές δια­δη­λώ­σεις του λαού σ’ όλη την Ελλά­δα, ενά­ντια στην κυβέρ­νη­ση Παπαν­δρέ­ου και την αγγλι­κή επέμβαση.

2 Δεκεμ­βρί­ου 1944: Η απερ­γία σημειώ­νει τερά­στια επι­τυ­χία. Τα πάντα στην Αθή­να και τον Πει­ραιά είναι κλει­στά, φανε­ρώ­νο­ντας ξεκά­θα­ρα τη θέλη­ση του λαού. Την ίδια, όμως, στιγ­μή απο­βι­βά­ζο­νται στο Φάλη­ρο 6.000 Αγγλοι στρα­τιώ­τες και δύο φασι­στι­κά, ελλη­νι­κά τάγ­μα­τα από την Αίγυ­πτο. Το πρωί της ίδιας μέρας, η ΚΕ του ΕΑΜ ζητά και παίρ­νει από την κυβέρ­νη­ση άδεια για το συλ­λα­λη­τή­ριο της Κυρια­κής. Τα μεσά­νυ­χτα της ίδιας μέρας, όμως, ο Γ. Παπαν­δρέ­ου ανα­κα­λεί την άδεια. Προ­φα­νώς, είτε για να δοκι­μά­σει την αντο­χή και την απο­φα­σι­στι­κό­τη­τα του ΕΑΜ και του λαϊ­κού κινή­μα­τος, είτε για να βρει “πάτη­μα”, για τα όσα ήδη σχε­δί­α­ζε μαζί, με τους Αγγλους, για την επό­με­νη μέρα.

3 Δεκεμ­βρί­ου 1944:  Οι εργα­ζό­με­νοι της Αθή­νας και του Πει­ραιά κατε­βαί­νουν σε γενι­κή απερ­γία. Μαζί τους 500 χιλιά­δες λαού — αντα­πο­κρι­νό­με­νοι στο κάλε­σμα του ΕΑΜ — κατα­κλύ­ζει άοπλος τους κεντρι­κούς δρό­μου και τις πλα­τεί­ες της Αθή­νας από το πρωί. Με συν­θή­μα­τα, πλα­κάτ και πανό δια­δή­λω­ναν την αντί­θε­σή τους στο τελε­σί­γρα­φο του Σκό­μπι που απαι­τού­σε το μονό­πλευ­ρο αφο­πλι­σμό του ΕΛΑΣ ως τις 10 Δεκεμβρίου.

Ο λαός ζητούσε:

-          Να μη δια­λυ­θεί μονό­πλευ­ρα ο ΕΛΑΣ

-          Να παραι­τη­θεί η κυβέρ­νη­ση Παπαν­δρέ­ου και να σχη­μα­τι­στεί κυβέρ­νη­ση πραγ­μα­τι­κής εθνι­κής ενό­τη­τας που θα ξεκα­θα­ρί­σει τον κρα­τι­κό μηχα­νι­σμό από τους δοσί­λο­γους και συνερ­γά­τες των κατα­κτη­τών που τον διεύθυναν

-          Να στα­μα­τή­σει ο εξο­πλι­σμός των ταγ­μα­τα­σφα­λι­τών, που είχε αρχί­σει, να συλ­λη­φθούν και να δικα­στούν οι προ­δό­τες – δοσί­λο­γοι, σύμ­φω­να με τις δια­κη­ρύ­ξεις των συμ­μά­χων και των κυβερ­νή­σε­ων του Καΐρου.

-          Να σχη­μα­τι­στεί εθνι­κός στρα­τός, με γενι­κή στρα­το­λο­γία, όπως το όρι­ζε η συμ­φω­νία του Λιβάνου

-          Να δια­λυ­θούν οι ένο­πλες προ­δο­τι­κές συμ­μο­ρί­ες της «Χ» και των άλλων δωσι­λο­γι­κών οργανώσεων.

-          Να μπει τέλος στην εξω­ελ­λη­νι­κή επέμ­βα­ση των Άγγλων υπέρ της μοναρ­χι­κής Δεξιάς

Το άοπλο πλή­θος δέχε­ται  καται­γι­σμό πυρών από το Αρχη­γείο της Αστυ­νο­μί­ας (Πανε­πι­στη­μί­ου και Βασι­λίσ­σης Σοφί­ας). Η πρώ­τη σφαί­ρα πέφτει από Βρε­τα­νούς στρα­τιώ­τες. Σκο­τώ­νο­νται 28 άτο­μα και τραυ­μα­τί­ζο­νται 148.

Ο Κ. Πού­λος, Ελλη­νο­α­με­ρι­κα­νός αντα­πο­κρι­τής στην Αθή­να και αυτό­πτης μάρ­τυ­ρας στα γεγο­νό­τα έγγραφε:

«Η Αστυ­νο­μία χτύ­πη­σε από τα Ανά­κτο­ρα… Επει­δή δεν πίστευα και δεν μπο­ρού­σα να δια­νοη­θώ πώς μια Αστυ­νο­μία μπο­ρεί να χτυ­πά με τέτοια ψυχραι­μία τον άοπλο λαό, ήθε­λα να πιστεύω πως ήταν άσφαι­ροι οι πυρο­βο­λι­σμοί… 30 βήμα­τα από τη θέση που εμείς στε­κό­μα­σταν, είδα ένα κεφά­λι να σηκώ­νε­ται και να φωνά­ζει σβη­σμέ­να «βοή­θεια». Το αίμα έτρε­χε από το στό­μα του. Χει­ρο­βομ­βί­δες έσπα­ζαν κοντά μας… Όταν στα­μά­τη­σε το του­φε­κί­δι, κατά­λα­βα πόσο αλη­θι­νές ήταν οι σφαί­ρες: τυλιγ­μέ­νοι με σημαί­ες και στα αθώα πλα­κάτ τους κεί­το­νταν οι πρω­το­πό­ροι δια­δη­λω­τές… Την έκτα­ση της βρε­τα­νι­κής επέμ­βα­σης δεν μπο­ρούν εύκο­λα να τη συλ­λά­βουν οι Αμε­ρι­κα­νοί. Κι όμως την πιστο­ποιούν τα αδιά­ψευ­στα γεγο­νό­τα: Ο Σκό­μπι ζήτη­σε από τον Παπαν­δρέ­ου να απα­γο­ρευ­θεί το συλ­λα­λη­τή­ριο του ΕΜΑ. Ο Παπαν­δρέ­ου συμ­φώ­νη­σε και κάλε­σε τον υπουρ­γό Εσω­τε­ρι­κών Μανου­η­λί­δη να του δώσει σχε­τι­κές… οδη­γί­ες. Η απο­χα­λι­νω­μέ­νη Δεξιά, βλέ­πο­ντας την αδυ­να­μία της και την τερά­στια δύνα­μη της Αρι­στε­ράς, στη­ρί­χθη­κε στις βρε­ταν­κέ λόγ­χες, ζητού­σε ‘’κατο­χή’’ Ο στρα­τη­γός  Ηλί­ας Διά­με­σης (υπουρ­γός στρα­τιω­τι­κών στην κατο­χι­κή κυβέρ­νη­ση Ι. Ράλ­λη και αρχη­γός του μετα­πε­λευ­θε­ρω­τι­κού ΕΔΕΣ Αθή­νας) μου είπε: ‘’Έχου­με ανά­γκη από μια στρα­τιω­τι­κή κυβέρ­νη­ση που θα δια­θέ­τει ισχυ­ρές ένο­πλες δυνά­μεις για να χτυ­πή­σου­με τους μπολ­σε­βί­κους. Να τους βάλου­με τα δυο πόδια όχι σ’ ένα μα σε μισό παπού­τσι’’. Ο συνταγ­μα­τάρ­χης Χιστό­που­λος μου είπε ‘’Χρεια­ζό­μα­στε δικτα­το­ρία που θα ξανα­βά­λει στη θέση τους τις κατώ­τε­ρες τάξεις’’»

Ο λαός υπο­χώ­ρη­σε. Όταν όμως κόπα­σαν τα πυρά και δόθη­κε το σήμα από την οργα­νω­τι­κή επι­τρο­πή του συλ­λα­λη­τη­ρί­ου, ξεχύ­θη­κε και πάλι με ορμή ανα­κα­τα­λαμ­βά­νο­ντας την πλατεία.

Στις 14:30 το Α’ ΣΣ του ΕΛΑΣ εξέ­δω­σε «Δια­τα­γή επι­χει­ρή­σε­ων» για τον αφο­πλι­σμό των αστυ­νο­μι­κών τμη­μά­των και της Χωρο­φυ­λα­κής, ενώ το ίδιο βρά­δυ τμή­μα­τα της Ορει­νής Ταξιαρ­χί­ας κινή­θη­καν και εγκα­τα­στά­θη­καν στα Παλιά Ανά­κτο­ρα, το Μετο­χι­κό Ταμείο Στρα­τού και το Πανεπιστήμιο.

Ο Βρε­τα­νός πρω­θυ­πουρ­γός Τσόρ­τσιλ, από τη μεριά του, πίε­ζε τον στρα­τη­γό Ουίλ­σον (ανώ­τα­το αρχη­γό των χερ­σαί­ων συμ­μα­χι­κών δυνά­με­ων Μεσο­γεί­ου) να απο­σπά­σει δυνά­μεις από το Ιτα­λι­κό μέτω­πο και να τις απο­στεί­λει άμε­σα στην Αθή­να: «Είμαι βέβαιος», τόνι­ζε σε σχε­τι­κό του τηλε­γρά­φη­μα, «ότι βλέ­πε­τε την κατά­στα­ση με στε­νό πνεύ­μα. Κατα­στρο­φή στην Ελλά­δα λόγω ελλεί­ψε­ως λίγων Ταγ­μά­των θα ήταν λυπη­ρό πράγ­μα και θα είχε συνέ­πειες σε μεγά­λη κλί­μα­κα. Η κατα­στρο­φή στην Αθή­να δεν ισο­σταθ­μί­ζε­ται με την κατά­λη­ψη της Μπολώνιας.»

4 Δεκεμ­βρί­ου 1944: Κηρύσ­σε­ται γενι­κή απερ­γία σ’ όλη την Ελλά­δα. Ο λαός της Αθή­νας και του Πει­ραιά οδη­γεί τα θύμα­τά του στην τελευ­ταία τους κατοι­κία. Μέσα σε μια συγκλο­νι­στι­κή ατμό­σφαι­ρα πέν­θους, αλλά και αγω­νι­στι­κής απο­φα­σι­στι­κό­τη­τας, ο λαός απαι­τεί την άμε­ση παραί­τη­ση της ματο­βαμ­μέ­νης κυβέρ­νη­σης. Ενα τερά­στιο πανό στην κεφα­λή της πορεί­ας γρά­φει: “ΟΤΑΝ Ο ΛΑΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ, ΔΙΑΛΕΓΕΙ Η ΤΙΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ Η ΤΑ ΟΠΛΑ”.Οταν η πομπή φτά­νει στο Σύνταγ­μα, οι δια­δη­λω­τές γονα­τί­ζουν. Ορκί­ζο­νται στους νεκρούς και ψάλ­λουν το πέν­θι­μο εμβα­τή­ριο. Στην επι­στρο­φή από το νεκρο­τα­φείο τα πλή­θη δέχο­νται και νέα, ένο­πλη επί­θε­ση από τους Χίτες. Αλλοι 40 νεκροί και 70τραυματίες βάφουν με το αίμα τους, τους αθη­ναϊ­κούς δρόμους.

Την ίδια μέρα ο ΕΛΑΣ εκμη­δέ­νι­σε τη σφη­κο­φω­λιά των Χιτών στο Θησείο (παρά την επέμ­βα­ση των Βρε­τα­νών), ενώ έως το από­γευ­μα είχε κατα­φέ­ρει να αφο­πλί­σει το 60% των αστυ­νο­μι­κών τμη­μά­των της πρω­τεύ­ου­σας. Ο αφο­πλι­σμός των αστυ­νο­μι­κών τμη­μά­των ήταν καθο­λι­κός στον Πει­ραιά, όπου μονα­δι­κές εστί­ες αντί­δρα­σης απέ­μει­ναν το οχυ­ρω­μέ­νο μέγα­ρο Βάτη και η Σχο­λή Δοκίμων.

Την άλλη μέρα και καθώς οι λαϊ­κές δια­δη­λώ­σεις συνε­χί­ζο­νται, χτυ­πά και πάλι η Ασφά­λεια, με τρα­γι­κό απο­λο­γι­σμό, ακό­μη 30 νεκρούς και πάνω από 100 τραυματίες.

5 Δεκεμ­βρί­ου 1944: Ο Τσόρ­τσιλ δια­μη­νύ­ει στο Σκό­μπι: «Είσθε υπεύ­θυ­νος για την τήρη­ση της τάξης στην Αθή­να και πρέ­πει να εξου­δε­τε­ρώ­σε­τε ή να συντρί­ψε­τε όλες τις δυνά­μεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που θα πλη­σιά­σουν προς την πόλη…Μην διστά­σε­τε πάντως να ενερ­γεί­τε σαν να βρί­σκε­στε σε κατε­χό­με­νη πόλη, όπου έχει ξεσπά­σει τοπι­κή εξέ­γερ­ση».

Στην πρω­τεύ­ου­σα η γενι­κή απερ­γία συνε­χί­στη­κε με καθο­λι­κή επι­τυ­χία. Εκα­το­ντά­δες χιλιά­δες λαού πλημ­μύ­ρι­σαν και πάλι το κέντρο της Αθή­νας, ενώ για μια ακό­μη φορά σημειώ­θη­κε δολο­φο­νι­κή επί­θε­ση κατά των δια­δη­λω­τών με απο­τέ­λε­σμα το θάνα­το 30 και τον τραυ­μα­τι­σμό πάνω από 100. Γενι­κό­τε­ρα, η τρο­μο­κρα­τία κατά του λαϊ­κού κινή­μα­τος, με συλ­λή­ψεις, βασα­νι­σμούς, δολο­φο­νί­ες, κλπ., εντά­θη­κε, η κυκλο­φο­ρία απα­γο­ρεύ­τη­κε μετά τις 17:30, καθώς και η οποια­δή­πο­τε είσο­δος-έξο­δος από την Αθή­να. Η πρω­το­βου­λία των κινή­σε­ων όμως ανή­κε στον ΕΛΑΣ.

Ο ΕΛΑΣ κατέ­λα­βε τις φυλα­κές Συγ­γρού, την Εφο­ρία Υλι­κού Πολέ­μου, την έδρα των Χιτών στη Σόλω­νος 108, κ.α., ενώ συνέ­χι­σε τον αφο­πλι­σμό των αστυ­νο­μι­κών τμη­μά­των της πρω­τεύ­ου­σας. Σφο­δρές μάχες έδω­σε ο λόχος σπου­δα­στών του ΕΛΑΣ «Λόρ­δος Βύρων» κατά των Βρε­τα­νών στο Πολυτεχνείο.

Οι Βρε­τα­νι­κές στρα­τιω­τι­κές ενι­σχύ­σεις συνέ­χι­σαν να εισ­ρέ­ουν με αυξα­νό­με­νο ρυθ­μό από αέρα και θάλασ­σα. Μετά από έκκλη­ση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ ο λαός του Πει­ραιά σήκω­σε μόνο το βρά­δυ της 5ηςπρος 6η Δεκεμ­βρί­ου 2.000 οδο­φράγ­μα­τα (902.

Αγγλι­κά αερο­πλά­να σφυ­ρο­κό­πη­σαν τμή­μα­τα του ΕΛΑΣ έξω από τη Θήβα. Ο Δεκέμ­βρης άρχισε

Η σύγκρου­ση των “Δεκεμ­βρια­νών” θα διαρ­κέ­σει 33 ημέ­ρες και θα αφή­σει πίσω δεκά­δες χιλιά­δες νεκρούς και εγκλή­μα­τα ανεί­πω­της φρίκης.

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο