2 Σεπτεμβρίου 1944: Το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη

Σαν σήμε­ρα το ολο­καυ­τώ­μα του Χορ­τιά­τη, του ηρω­ι­κού χωριού, που ξεκλη­ρί­στη­κε από την άγρια φασι­στι­κή βία των κατο­χι­κών δυνά­με­ων και των ελλή­νων συνερ­γα­τών τους εκεί­νο το πικρο-Σάβ­βα­το στις 2 Σεπτέμ­βρη 1944.
«Στις 2 Σεπτέμ­βρη 1944, δύο δεκα­ο­χτά­χρο­νοι μαχη­τές του ΕΛΑΣ, ο γρά­φων και ο Σταύ­ρος Δήμου (Σταύ­ρα­κας) κατό­πιν εντο­λής του καπε­τάν Χορ­τιά­τη, ξανα­στή­σα­με ενέ­δρα στο Ρωμαϊ­κό Υδρα­γω­γείο και χτυ­πή­σα­με γερ­μα­νι­κό αυτο­κί­νη­το, προ­πο­μπό φάλαγ­γας αυτο­κι­νή­των που θα εκτε­λού­σαν την προ­σχε­δια­σμέ­νη σφα­γή στο Χορ­τιά­τη. Ο οδη­γός του αυτο­κι­νή­του τραυ­μα­τί­στη­κε βαριά, όμως οι άλλοι δύο Γερ­μα­νοί, ύστε­ρα από ανταλ­λα­γή πυρών, κατά­φε­ραν να δια­φύ­γουν. Εμείς στεί­λα­με τον τραυ­μα­τία για περί­θαλ­ψη και κάψα­με το αυτο­κί­νη­το. Το χτύ­πη­μα του ανα­γνω­ρι­στι­κού αυτο­κι­νή­του απο­δεί­χτη­κε σωτή­ριο για εκα­το­ντά­δες κατοί­κους του χωριού, οι οποί­οι, υπα­κού­ο­ντας στις προ­τρο­πές της οργά­νω­σης, κατά­φε­ραν να δια­φύ­γουν. Τα πάνω από εκα­τόν σαρά­ντα πέντε άτο­μα, κυρί­ως γυναι­κό­παι­δα, που παρέ­μει­ναν στο χωριό, δίνο­ντας πίστη στα λόγια του ιερέα και του προ­έ­δρου, που δια­τη­ρού­σαν ’’καλές σχέ­σεις’’ με τους Γερ­μα­νούς, σφα­γιά­στη­καν ή κάη­καν ζωντανοί.

Ο Χορ­τιά­της, σκαρ­φα­λω­μέ­νος στη δασω­μέ­νη πλα­γιά του ομώ­νυ­μου βου­νού, γνώ­ρι­σε εκεί­νη τη μέρα τη φασι­στι­κή αγριό­τη­τα των Γερ­μα­νών κατα­κτη­τών και των γερ­μα­νο­τσο­λιά­δων Σου­μπερ­ταί­ων και πλή­ρω­σε βαρύ φόρο αίματος.

Ισχυ­ρές δυνά­μεις του γερ­μα­νι­κού στρα­τού, συνο­δευό­με­νες από ογδό­ντα περί­που ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες της μονά­δας του Σού­μπερτ, σκό­τω­σαν βρέ­φη, βία­σαν γυναί­κες, εκτέ­λε­σαν εν ψυχρώ, έκα­ψαν και λεη­λά­τη­σαν. Στη συνέ­χεια, συγκέ­ντρω­σαν όσους κατοί­κους δεν είχαν εγκα­τα­λεί­ψει το χωριό, παρά τις προει­δο­ποι­ή­σεις του ΕΑΜ, στο φούρ­νο του Γκου­ρα­μά­νη και το σπί­τι του Ντα­μπού­δη και τα έκα­ψαν, μετα­τρέ­πο­ντας τα σε νέα κρε­μα­τό­ρια. Ο απο­λο­γι­σμός εξο­ντω­τι­κός: 149 νεκροί. Από αυτούς οι 51 ήταν ανή­λι­κα παι­διά, 36 κάτω από δέκα χρο­νών ακό­μα και βρέ­φη. Το χωριό κάη­κε ολό­κλη­ρο. Δεν έμει­νε πέτρα πάνω στην πέτρα. Αξί­ζει να σημειω­θεί ότι η ολο­κλη­ρω­τι­κή κατα­στρο­φή του Χορ­τιά­τη έλα­βε χώρα δύο μήνες περί­που πριν την απε­λευ­θέ­ρω­ση της Θεσ­σα­λο­νί­κης από τμή­μα­τα του ΕΛΑΣ.

Κι όμως, όπως γρά­φει ο παλαί­μα­χος κομ­μου­νι­στής (εικα­στι­κός και συγ­γρα­φέ­ας) Γιώρ­γος Φαρ­σα­κί­δης — ήταν ένας από τους δύο πρω­τα­γω­νι­στές  των γεγο­νό­των του Χορ­τιά­τη — στο βιβλίο του – ντο­κου­μέ­ντο ΜΙΑ ΕΠΑΙΣΧΥΝΤΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΟΥ ΧΟΡΤΙΑΤΗ:

«Η επί­ση­μη ελλη­νι­κή ιστο­ριο­γρα­φία ελά­χι­στα έχει ασχο­λη­θεί με την πυρ­πό­λη­ση του Χορ­τιά­τη. Και το βολι­κό παρα­μύ­θι για τους «κακούς αντάρ­τες» και τα γερ­μα­νι­κά αντί­ποι­να για το φόνο ενός ανύ­παρ­κτου γερ­μα­νού για­τρού είχε για χρό­νια παρα­πλη­ρο­φο­ρή­σει τον κόσμο.

Το ολο­καύ­τω­μα, σαν συμ­βάν, απου­σιά­ζει παντε­λώς τόσο από τα, κατά τα άλλα σχο­λα­στι­κά στην κατα­γρα­φή, γερ­μα­νι­κά, όσο και τα βρε­τα­νι­κά αρχεία. Κι ανα­ρω­τιέ­ται κανείς, συγκα­λύ­πτο­ντας άρα­γε ποιους μεγα­λό­σχη­μους συνερ­γούς εγκλη­μά­των πολέ­μου, ποιες πολι­τι­κές ατι­μί­ες και προ­δο­σί­ες, έχει δια­γρα­φεί αυτή η σελίδα.

Τον Αύγου­στο του 1944, κατά μαρ­τυ­ρία ανώ­τα­των Γερ­μα­νών αξιω­μα­τού­χων, όπως του Γκέ­μπελς, (που μετεί­χε κι ο ίδιος) του Φον Όβεν, του Γιό­ντλ και του­Σπέ­ερ, κλεί­στη­κε μετα­ξύ Βρε­τα­νών και Γερ­μα­νών μια μυστι­κή “Συμ­φω­νία Κυρί­ων” που προ­έ­βλε­πε την ανε­νό­χλη­τη, από τους Βρε­τα­νούς, απο­χώ­ρη­ση από την Ελλά­δα των Γερ­μα­νι­κών στρα­τευ­μά­των. Σε αντάλ­λαγ­μα οι Γερ­μα­νοί, με την βοή­θεια των γερ­μα­νο­ε­ξο­πλι­σμέ­νων Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας, εξου­δε­τε­ρώ­νο­ντας το Εαμι­κό Κίνη­μα, θα παρα­χω­ρού­σαν τη Θεσ­σα­λο­νί­κη στους Άγγλους.

Μετά το τέλος του πολέ­μου η Επαί­σχυ­ντη Συμ­φω­νία, που πρό­δι­δε τον κοι­νό Συμ­μα­χι­κό αγώ­να, δημο­σιο­ποι­ή­θη­κε από τους Γερ­μα­νούς, αλλά όπως ήταν επό­με­νο, σαν πρά­ξη πολι­τι­κής ατι­μί­ας, παρα­μέ­νει από τους Βρε­τα­νούς μέχρι σήμε­ρα “εν κρύπτω”».

Σήμε­ρα πια γνω­ρί­ζου­με την ιστο­ρι­κή αλή­θεια. Στο Λεύ­κω­μα του Δήμου Χορ­τιά­τη για τα 60χρονα του Ολο­καυ­τώ­μα­τος το 2004 απο­κα­λύ­πτε­ται ότι η κατα­στρο­φή του χωριού ήταν προ­γραμ­μα­τι­σμέ­νη για­τί «…. το χωριό μας, που ήταν στη μαύ­ρη λίστα εξαι­τί­ας της δρά­σης του, έτσι κι αλλιώς θα το καί­γα­νε. Ο Χορ­τιά­της ήταν σύμ­βο­λο και προ­πύρ­γιο της Εθνι­κής Αντί­στα­σης, σύμ­βο­λο του Αντι­φα­σι­στι­κού Αγώ­να του λαού μας. Το «κάψι­μο» συμπί­πτει με την προ­σπά­θεια του ηττη­μέ­νου πια γερ­μα­νι­κού στρα­τού να εξα­σφα­λί­σει την απο­χώ­ρη­σή του από την Ελλά­δα χωρίς αντί­στα­ση και απώ­λειες. Έτσι εξη­γού­με και τη δεύ­τε­ρη κατα­στρο­φή του χωριού στις 6 0κτωβρίου 1944, όταν οι γερ­μα­νοί έκα­ψαν και το Δημο­τι­κό Σχολείο…..»

Σήμε­ρα πια γνω­ρί­ζου­με με βάση τις τότε στρα­τιω­τι­κές δια­τα­γές των Γερ­μα­νών για εκκα­θα­ρι­στι­κές επι­χει­ρή­σεις στην περιο­χή – προ­κει­μέ­νου να καλύ­ψουν τα νώτα τους στην υπο­χώ­ρη­σή τους- ότι ο Χορ­τιά­της ήταν προ­γραμ­μέ­νος ως βάση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Προη­γή­θη­καν τα φασι­στι­κά εγκλή­μα­τα στις 26 Ιού­λη στο Ασβε­στο­χώ­ρι με 16 εκτε­λε­σμέ­νους και στις 31 Ιού­λη με 14 εκτε­λέ­σεις στη Νέα Ευκαρπία.