Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821: Αντάρτης, κλέφτης, παλικάρι πάντα ειν’ ο ίδιος ο λαός

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Στον πρό­λο­γο του σπου­δαί­ου έργου του «Κρι­τι­κή της Πολι­τι­κής Οικο­νο­μί­ας», ο Μαρξ έγραφε:

«Δεν είναι η συνεί­δη­ση των ανθρώ­πων που καθο­ρί­ζει το είναι τους, μα αντί­θε­τα το κοι­νω­νι­κό είναι τους καθο­ρί­ζει τη συνεί­δη­σή τους. Σε μια ορι­σμέ­νη βαθ­μί­δα της εξέ­λι­ξής τους, οι υλι­κές παρα­γω­γι­κές δυνά­μεις της κοι­νω­νί­ας έρχο­νται σε αντί­φα­ση με τις υπάρ­χου­σες παρα­γω­γι­κές σχέ­σεις ή – πράγ­μα που απο­τε­λεί μονά­χα τη νομι­κή γι’ αυτό έκφρα­ση – με τις σχέ­σεις ιδιο­κτη­σί­ας, μέσα στις οποί­ες έχουν κινη­θεί ως τώρα. Από τις μορ­φές ανά­πτυ­ξης των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων οι σχέ­σεις αυτές μετα­βάλ­λο­νται σε δεσμά τους. Τότε έρχε­ται μια επο­χή κοι­νω­νι­κής επα­νά­στα­σης». (Κ. Μαρξ, Πρό­λο­γος στην Κρι­τι­κή της Πολι­τι­κής Οικο­νο­μί­ας, Δια­λε­χτά Έργα Μαρξ – Ενγκελς, τ. Ι, σελ. 424).

Σε κάθε ιστο­ρι­κή επο­χή, μια κοι­νω­νι­κή τάξη προ­βάλ­λει ως πρω­το­πό­ρα, απο­τε­λώ­ντας τον κινη­τή­ριο μοχλό της κοι­νω­νι­κής προ­ό­δου. Την περί­ο­δο που έλα­βε χώρα η ελλη­νι­κή Επα­νά­στα­ση του 1821 ο ρόλος αυτός ανή­κε στην αστι­κή τάξη, η οποία δια­μορ­φώ­θη­κε και ανα­πτύ­χθη­κε στο πλαί­σιο του φεου­δαρ­χι­κού συστή­μα­τος. Άλλω­στε, μόλις 32 χρό­νια πριν την εξέ­γερ­ση των κλε­φταρ­μα­τω­λών, το 1789, είχε συντε­λε­στεί η γαλ­λι­κή Επα­νά­στα­ση που ουσια­στι­κά γκρέ­μι­σαν το φεου­δαρ­χι­κό σύστη­μα ανα­δει­κνύ­ο­ντας τον πρω­το­πό­ρο ‑τότε-ρόλο της ανερ­χό­με­νης αστι­κής τάξης. Στο πλαί­σιο μιας μακρό­χρο­νης πορεί­ας, οι φεου­δαρ­χι­κές σχέ­σεις παρα­γω­γής έγι­ναν εμπό­διο για την περαι­τέ­ρω ανά­πτυ­ξη των νέων παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων, των καπι­τα­λι­στι­κών. Ως εκ τού­του ήταν ιστο­ρι­κά ανα­πό­φευ­κτο να σπά­σουν. Και πράγ­μα­τι, αυτό συνέ­βη με τη νίκη των αστι­κών επα­να­στά­σε­ων, οι οποί­ες συνέ­τρι­ψαν τη φεου­δαρ­χι­κή εξου­σία και συγκρό­τη­σαν τα αστι­κά έθνη – κράτη.

Η ελλη­νι­κή Επα­νά­στα­ση του 1821 εντάσ­σε­ται και αυτή στο πλαί­σιο των αντί­στοι­χων επα­να­στά­σε­ων, αλλά και κινη­μά­των, που την ίδια περί­ο­δο συνέ­βη­σαν σε μια σει­ρά χώρες. Ηγέ­τι­δα δύνα­μη της Επα­νά­στα­σης του ’21 υπήρ­ξε αναμ­φί­βο­λα η ελλη­νό­φω­νη (χρι­στια­νι­κή) αστι­κή τάξη- συνε­πι­κου­ρού­με­νη από αγρο­τι­κές μάζες και την μικρή αριθ­μη­τι­κά εργα­τι­κή τάξη της επο­χής- μέσα σε συν­θή­κες οθω­μα­νι­κού ζυγού. Ασφα­λώς, στο πλαί­σιο της ανερ­χό­με­νης ελλη­νι­κής αστι­κής τάξης (κοτζα­μπά­ση­δες, εφο­πλι­στές, έμπο­ροι κλπ) υπήρ­χαν ποι­κίλ­λες αντι­θέ­σεις τόσο για τον έλεγ­χο των επα­να­στα­τι­κών δια­δι­κα­σιών όσο και για τον μετέ­πει­τα δια­μοι­ρα­σμό των οφε­λών από τον σχη­μα­τι­σμό του ανε­ξάρ­τη­του ελλη­νι­κού κράτους.

Οι ενδο­α­στι­κές συγκρού­σεις τα χρό­νια της Επα­νά­στα­σης, όσο και οι αλλε­πάλ­λη­λες στρα­τιω­τι­κές ήττες που ακο­λού­θη­σαν (1825–1827) ευνό­η­σαν τις δυνά­μεις εκεί­νες που τάσ­σο­νταν υπέρ του περιο­ρι­σμού των χρο­νο­βό­ρων κοι­νο­βου­λευ­τι­κών δια­δι­κα­σιών και προ­ω­θού­σαν μια περισ­σό­τε­ρο συγκε­ντρω­τι­κή δια­κυ­βέρ­νη­ση, στα πρό­τυ­πα μιας συνταγ­μα­τι­κής μοναρχίας.

Αν θέλου­με, λοι­πόν, να δώσου­με το χαρα­κτή­ρα της επα­νά­στα­σης του ’21 αυτός θα ήταν ο εξής: Εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κή ως προς τη μορ­φή και αστι­κή (αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κή) ως προς το περιε­χό­με­νο της. Αυτό βέβαια είναι κάτι που η ελλη­νι­κή αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία, η κυρί­αρ­χη δηλα­δή ερμη­νεία της ιστο­ρί­ας όπως απο­τυ­πώ­νε­ται και στα σχο­λι­κά βιβλία ιστο­ρί­ας, αρνεί­ται σκό­πι­μα να δει. Έτσι, η επα­νά­στα­ση περι­γρά­φε­ται απο­κλει­στι­κά ως «εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κή» (έλλη­νες ορθό­δο­ξοι χρι­στια­νοί ενα­ντί­ον οθω­μα­νών κατα­κτη­τών), απο­κρύ­βο­ντας το κοι­νω­νι­κό περιε­χό­με­νο της επανάστασης.

Στο πλαί­σιο αυτό, η κυρί­αρ­χη ιστο­ριο­γρα­φία προ­βαί­νει σε δια­στρέ­βλω­ση των πραγ­μα­τι­κών γεγο­νό­των, απο­στε­ώ­νο­ντας την Επα­νά­στα­ση από τα ταξι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά της, ανα­βαθ­μί­ζο­ντας το ρόλο της εκκλη­σί­ας και καλ­λιερ­γώ­ντας την ψευ­δε­πί­γρα­φη εντύ­πω­ση πως η Επα­νά­στα­ση του 1821 έγι­νε υπό συν­θή­κες «εθνι­κής ομο­ψυ­χί­ας». Το πρό­ταγ­μα της εθνι­κής ομο­ψυ­χί­ας, άλλω­στε, ήταν και είναι, μέχρι σήμε­ρα, το ανα­γκαίο προ­πέ­τα­σμα καπνού, η κατάλ­λη­λη παγί­δα, κάθε εξου­σί­ας απέ­να­ντι στην οργα­νω­μέ­νη ταξι­κή πάλη.

Ασφα­λώς, η αλή­θεια είναι ότι, όπως σήμε­ρα, έτσι και τότε δεν υπήρ­χε καμία «εθνι­κή ομο­ψυ­χία». Για παρά­δειγ­μα, δεν ήταν το σύνο­λο των ελλή­νων υπέρ της Επα­νά­στα­σης, καθό­τι υπήρ­χαν έλλη­νες που απο­τε­λού­σαν ανα­πό­σπα­στο κομ­μά­τι του οθω­μα­τι­κού συστή­μα­τος εξου­σί­ας. Όπως επί­σης, απο­κρύ­βε­ται σκό­πι­μα ο ρόλος της επί­ση­μης εκκλη­σί­ας η οποία- παρά την κυρί­αρ­χη άπο­ψη που προ­βά­λει η αστι­κή ιστο­ριο­γρα­φία- δεν έβλε­πε με καθό­λου καλό μάτι τις εξε­γέρ­σεις των κλεφταρματωλών.

Ο ιστο­ρι­κός, εθνε­γερ­τή­ριος ρόλος, παρα­δείγ­μα­τος χάρη, που απο­δί­δε­ται στον Παλαιών Πατρών Γερ­μα­νό απέ­χει από την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα- ο Γερ­μα­νός στά­θη­κε απέ­να­ντι στην Επα­νά­στα­ση, καθύ­βρι­σε ως «απα­τε­ώ­να» τον Παπα­φλέσ­σα, λέγο­ντας μάλι­στα σύμ­φω­να με ιστο­ρι­κές πηγές: «Ας αφή­σου­με τα παι­διά του Μωά­μεθ να απο­τε­λειώ­σουν τα παι­διά του Ροβε­σπιέ­ρου»! Την ίδια στιγ­μή που υψη­λά ιστά­με­νοι εκκλη­σια­στι­κοί αξιω­μα­τού­χοι αφό­ρι­ζαν την Επα­νά­στα­ση – ταυ­τι­ζό­με­νοι έτσι με τα συμ­φέ­ρο­ντα όχι μόνο της οθω­μα­νι­κής πύλης αλλά και των ντό­πιων κοτζα­μπά­ση­δων- ένας μεγά­λος αριθ­μός λαϊ­κών ανθρώ­πων που, τότε, ούτε καν μιλού­σαν την ελλη­νι­κή γλώσ­σα (σέρ­βοι, βλά­χοι, αρβα­νί­τες, μολ­δα­βοί, αλβα­νοί, τσιγ­γά­νοι και διά­φο­ροι φιλέλ­λη­νες της Ευρώ­πης) έπαιρ­ναν τα όπλα ενά­ντια στην αυτοκρατορία.

Τα παρα­πά­νω έχουν την σημα­σία τους στο βαθ­μό που από την επέ­τειο της 25ης Μαρ­τί­ου πρέ­πει να βγουν ορι­σμέ­να συμπε­ρά­σμα­τα. Και στις σημε­ρι­νές συν­θή­κες της καπι­τα­λι­στι­κής κρί­σης τα συμπε­ρά­σμα­τα που μας διδά­σκει η Ιστο­ρία απο­κτούν πολ­λα­πλά­σια σημασία.

Ένα, λοι­πόν, πρώ­το βασι­κό συμπέ­ρα­σμα είναι η ίδια η Επα­νά­στα­ση ως πρά­ξη, είναι η ίδια η δρά­ση των κατα­πιε­σμέ­νων μαζών απέ­να­ντι στην παλιά εξου­σία, ως ανα­πό­φευ­κτο βήμα για την κοι­νω­νι­κή εξέ­λι­ξη. Κατά την Επα­νά­στα­ση του 1821 η αστι­κή τάξη ήταν η πρω­το­πό­ρα δύνα­μη απέ­να­ντι στην ξεπε­ρα­σμέ­νη ιστο­ρι­κά φεου­δαρ­χία. Σήμε­ρα, σε συν­θή­κες μονο­πω­λια­κού καπι­τα­λι­σμού, το ρόλο της παλιάς, ξεπε­ρα­σμέ­νης απ’ την ίδια την Ιστο­ρία εξου­σί­ας, έχει η αστι­κή τάξη.

Ένα δεύ­τε­ρο συμπέ­ρα­σμα που οφεί­λου­με να βγά­λου­με απ’ την Επα­νά­στα­ση του ’21 είναι το εξής: ένας λαός που πιστεύ­ει στη δύνα­μη του και φτά­σει στο σημείο να συνει­δη­το­ποι­ή­σει την ανα­γκαιό­τη­τα της κοι­νω­νι­κής του απε­λευ­θέ­ρω­σης μπο­ρεί να σπά­σει τις αλυ­σί­δες του. Η Ιστο­ρία απέ­δει­ξε ότι καμία μεγά­λη υπε­ρε­θνι­κή συμ­μα­χία, όσο ισχυ­ρή κι’ αν φαντά­ζει, δεν είναι αήτ­τη­τη- το 1821 ήταν η Ιερή Συμ­μα­χία, το 1940 ήταν ο χιτλε­ρι­κός «Άξο­νας», σήμε­ρα είναι οι ιμπε­ρια­λι­στι­κοί μηχα­νι­σμοί της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.

Σήμε­ρα, 200 χρό­νια μετά την Ελλη­νι­κή Επα­νά­στα­ση, το μήνυ­μα και το νόη­μα του 1821 έχουν το δικό τους περιε­χό­με­νο. Βέβαια αυτό έχει σχέ­ση με τη σκο­πιά που κάθε κοι­νω­νι­κή δύνα­μη σήμε­ρα, στο μονο­πω­λια­κό στά­διο του καπι­τα­λι­σμού, προ­σεγ­γί­ζει τόσο τα τότε ιστο­ρι­κά γεγο­νό­τα όσο και το σήμε­ρα, την σύγ­χρο­νη δηλα­δή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Σήμε­ρα, ο καπι­τα­λι­σμός ιστο­ρι­κά είναι ξεπε­ρα­σμέ­νος. Είναι καπι­τα­λι­σμός που σαπί­ζει, έχει «αγγί­ξει» τα ιστο­ρι­κά του όρια και γίνε­ται ολο­έ­να και πιο αντι­δρα­στι­κός, πιο επι­θε­τι­κός απέ­να­ντι στους λαούς. Και ως τέτοιος, σάπιος και ξεπε­ρα­σμέ­νος, πρέ­πει να αντι­κα­τα­στα­θεί από την επό­με­νη, ανώ­τε­ρη κοι­νω­νι­κή βαθ­μί­δα, το σοσια­λι­σμό – κομμουνισμό.

Τι μας συν­δέ­ει, λοι­πόν, με την 25η Μαρ­τί­ου 1821; Μας συν­δέ­ει η ανά­γκη να κατα­νο­ή­σου­με πως οι λαϊ­κές επα­να­στά­σεις μπο­ρούν να νική­σουν, πως οι σύγ­χρο­νοι «κοτζα­μπά­ση­δες» και τα αφε­ντι­κά τους μπο­ρούν να συντρι­βούν κάτω απ’ την οργα­νω­μέ­νη πάλη του λαού.

Στην επο­χή μας- επο­χή καπι­τα­λι­στι­κής βαρ­βα­ρό­τη­τας, όξυν­σης της ταξι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης, ιμπε­ρια­λι­στι­κών πολέ­μων και σύγ­χρο­νης προ­σφυ­γιάς – η ιστο­ρι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα των λαϊ­κών αγώ­νων βρο­ντο­φω­νά­ζει: Αντάρ­της-κλέ­φτης-παλι­κά­ρι, πάντα είναι ο ίδιος ο λαός!

Νίκος Μόττας Γεννήθηκε το 1984 στη Θεσσαλονίκη. Είναι υποψήφιος διδάκτορας (Phd) Πολιτικής Επιστήμης, Διεθνών Σχέσεων και Ιστορίας. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου και είναι κάτοχος δύο μεταπτυχιακών τίτλων (Master of Arts) στις διπλωματικές σπουδές (Παρίσι) και στις διεθνείς διπλωματικές σχέσεις (Πανεπιστήμιο Τελ Αβίβ). Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ελληνόφωνα και ξενόγλωσσα μέσα.
Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο