21 Μαρτίου 1960: Η Σφαγή του Σάρπβιλ και η απήχηση στη χώρα μας

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας // 

Ήταν 21 Μαρ­τί­ου 1960 όταν η αστυ­νο­μία άνοι­ξε πυρ κατά τη διάρ­κεια ειρη­νι­κής δια­μαρ­τυ­ρί­ας στην πόλη Σάρπ­βιλ της Νότιας Αφρι­κής. Από τα πυρά των αστυ­νο­μι­κών σκο­τώ­νο­νται 69 (ανά­με­σά τους 8 γυναί­κες και 10 παι­διά) δια­δη­λω­τές και τραυ­μα­τί­ζο­νται 180 (31 γυναί­κες και 19 παιδιά).

Έξι χρό­νια μετά τη σφα­γή στο Σάρπ­βιλ, ο ΟΗΕ ανα­κή­ρυ­ξε την 21η Μαρ­τί­ου ως Παγκό­σμια Ημέ­ρα για την Εξά­λει­ψη των Φυλε­τι­κών Διακρίσεων.

Σε δηλώ­σεις του (26/3- Ασς. Πρες) για το όλο ζήτη­μα ο πρω­θυ­πουρ­γός δρ. Βερ­βέρντ τονί­ζει ανε­ρυ­θρί­α­στα: «Οι λευ­κοί δύνα­νται να ε΄πιβιώσουν εις την Νότιον Αφρι­κήν μολο­νό­τι τα προ­βλή­μα­τα της χώρας αυτής αυξά­νουν από ημέ­ρας εις ημέ­ραν. Ο Ευρω­παί­ος της Νοτί­ου Αφρι­κής, του οποί­ου υπε­ρι­σχύ­ουν από από­ψε­ως αριθ­μού οι μη λευ­κοί, δεν δύνα­ται να παρα­μεί­νη αδιά­φο­ρος και να αφή­ση τους άλους να εργά­ζω­νται και να διευ­θύ­νουν. Οφεί­λει να κατο­χυ­ρώ­ση την κλη­ρο­νο­μί­αν του, διό­τι εν ενα­ντία περι­πώ­σει δεν θα είναι δυνα­τόν εις αυτόν να δια­τη­ρή­ση την σημε­ρι­νήν του θέσιν του, την οποί­αν εξη­σφά­λι­σεν ακρι­βώς ως εκπρό­σω­πος του πολι­τι­σμού. Η Νοτια­α­φρι­κα­νι­κή Ενω­σις εξα­κο­λου­θεί να είναι το πλέ­ον πολι­τι­σμέ­νον κρά­τος της Αφρι­κής και τα προ­βλή­μα­τά της πρέ­πει να αντι­με­τω­πι­σθούν με θάρ­ρος και πίστιν»

Τα τρα­γι­κά γεγο­νό­τα απα­σχο­λούν πρω­το­σέ­λι­δα τις εφη­με­ρί­δες και της Ελλά­δας (ΦΩΤΟ από ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ και ΕΜΠΡΟΣ) στις οποί­ες υπάρ­χει και ρεπορ­τάζ στη­ριγ­μέ­νο στα ειδη­σε­ο­γρα­φι­κά πρακτορεία.

Πρω­το­σέ­λι­δα η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (22.3) ανα­φέ­ρει: «ΣΤΡΑΤΟΣ , ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ, ΤΑΝΚΣ ΕΦΟΡΜΟΥΝ ΚΑΤΑ ΙΘΑΓΕΝΩΝ ΚΑΙ ΦΟΝΕΥΟΥΝ ΑΔΙΚΑΡΙΤΩΣ. ΣΦΑΓΗΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΟΥΝ ΑΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΤΗΝ ΕΝΟΠΛΟΝ ΕΠΙΘΣΙΝ ΕΙΣ ΤΟ ΚΑΙΗΠΤΑΟΥΝ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΟΜΕΝΩΝ ΔΙΑΔΗΛΩΤΩΝ»

Και στη­ριγ­μέ­νη στο Ασς. Πρες δίνει μία εικό­να των γεγο­νό­των: « Λευ­κοί αστυ­νο­μι­κοί έβα­λα­ον ενά­ντιον πλή­θους ιθα­γε­νών κατά τας νέας ταρα­χάς, αι οποί­αι έλα­βον χώραν δια δευ­τέ­ραν κατά σει­ράν ημέ­ραν εις τον συνοι­κι­σμόν Λαγκα­νέ­γκρο, πλη­σί­ον του Και­η­πτα­ουν. Το Λαγκα­νέ­γκρο εις εκ των συνοι­κι­σμών εις τον οποί­ον η αστυ­νο­μία επε­τέ­θη την Δευ­τέ­ραν ενά­ντιον ηγα­να­κτι­σμέ­νων δια­δη­λω­τών φονεύ­σα­σα του­λά­χι­στον 64 και τραυ­μα­τί­σα­σα 250 εξ αυτών. Ο έτε­ρος συνοι­κι­σμός είναι της Σαρπ­βίλ εις τον οποί­ον χιλιά­δες αστυ­νο­μι­κών υπο­στη­ρι­ζό­με­νοι υπό τεθω­ρα­κι­σμέ­νων αυτο­κι­νή­των επέ­βα­λον διά της βίας τη τάξιν και υπάρ­χει φόβος επα­να­λή­ψε­ως των ταραχών.

Εις Λαγκα­νέ­γκρο οι πυρο­σβέ­σται ηγω­νί­ζο­ντο μέχρι μεση­βρί­ας να κατα­στεί­λουν οκτώ πυρ­καϊ­ας εκ των οποί­ων δύο εξε­ρά­γη­σαν εις ναούς, ενώ ελι­θο­βο­λού­ντο υπό των δια­δη­λω­τών. Οι πυρο­σβέ­σται ηνα­γκά­σθη­σαν να υπο­χω­ρή­σουν με τους πρώ­τους λιθο­βο­λι­σμούς αλλά επα­νήλ­θον αργό­τε­ρον συνο­δευό­με­νοι υπό αστυ­νο­μι­κών και τεθω­ρα­κι­σμέ­νων αυτοκινήτων…

Αι σημε­ρι­ναί συγκρού­σεις ήρχι­σαν όταν ισχυ­ραία δυνά­μεις λευ­κών και ιθα­γε­νών αστυ­νο­μι­κών προ­έ­βη­σαν εις έρευ­νας εις τον συνοι­ι­κι­σμόν τού­τον δια την σύλ­λη­ψιν των υπευ­θύ­νων των ταρα­χών. Οι αστυ­νο­μι­κοί ήσαν εξο­πλι­σμέ­νοι με αυτό­μα­τα όπλα, τυφέ­κια, περί­στρο­φα και ράβδους και υπε­στη­ρί­ζο­ντο υπό δύο θωρα­κι­σμέ­νων οχημλάτων..»

Τα γεγονότα προκαλούν διεθνή κατακραυγή 

Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (23/3) μετα­φέ­ρει τις σχε­τι­κές αντα­πο­κρί­σεις: «Η ΕΣΣΔ δια­βε­βαί­ω­σε τους Αφρι­κα­νούς ότι η Σοβιε­τι­κή Ενω­ση υπο­στη­ρί­ζει ευθαρ­σώς αυτούς εις τον αγώ­να των κατά της κυβερ­νή­σε­ως της Νοτί­ου Αφρικής…Αι καρ­διαί του σοβιε­τι­κού λαού είναι έμπλε­αι οργής και αγα­να­κτή­σε­ως δια τας δια­πρα­το­μέ­νας εις την Νότιον Αφρι­κήν δολο­φο­νί­ας. Ο σοβιε­τι­κός λαός υπο­στη­ρί­ζιε ανε­πι­φυ­λά­κτος τον δίκαιον αγώ­να του γηγε­νούς πλη­θυ­σμού της Νοτια­φρι­κα­νι­κής Ενώ­σε­ως και αξιοί την αυστη­ρο­τά­την τιμω­ρί­αν των δολοφόνων…

Αι Ηνω­μέ­ναι Πολι­τεί­αι απο­κη­ρύ­σουν την βίαν υπό οιαν­δή­πο­τε μορ­φήν και ελπί­ζουν ότι οι ιθα­γε­νείς κάτοι­κοι της Νοτί­ου Αφρι­κής θα δυνη­θούν να λάβουν ικα­νο­ποί­η­σιν διά τα παρά­πο­νά των με ειρη­νι­κά μέσα. Ενώ αι Ηνω­μέ­ναι Πολι­τεί­αι δεν προ­βαί­νουν συνή­θως εις σχό­λια περί εσω­τε­ρι­κών υππο­θέ­σων κυβερ­νή­σε­ων μετά των οποί­ων έχουν διπλω­μα­τι­κάς σχέ­σεις, δεν δύνα­νται ειμή να εκφρά­σουν την λύπην των διά τας απω­λεί­ας συνε­έ­πια των μέτρων των ληφθέ­ντων κατά των δια­δη­λω­τών εις την Νότιον Αφρικήν…

Λον­δί­νον: Πενή­ντα εργα­τι­κοί βου­λευ­ταί υπέ­γρα­ψαμ δια­μαρ­τυ­ρί­αν διά τον φόνον 63 ιθα­γε­νών κατά τα γεγο­νό­τα εις νότιον Αφρι­κήν. Διά της δια­μαρ­τυ­ρί­ας αυτής η αγγλι­κή κυβέρ­νη­σις καλεί­ται να προ­βή εις παρα­στά­σεις παρά τη κυβερ­νή­σει της Νοτια­φρι­κα­νι­κης Ενώ­σε­ως και να ζητή­ση από την τελευ­ταί­αν όπως άρη τα περιο­ρι­στι­κά μέτρα εις τας μετα­κι­νή­σεις των ιθαγενών…»

Τη δική του οπτική δίνει το ΕΜΠΡΟΣ (26/3)

«…Οι ιθα­γε­νείς χωρίς να φθά­σουν εις ανοι­κτήν επα­νά­στα­σιν, δια­μαρ­τύ­ρο­ντο δια τους περιο­ρι­σμούς μετα­κι­νή­σε­ως και εργα­σί­ας των, καθώς και δια την αβά­στα­κτον φορο­λο­γί­αν (χαρά­τσι) των πενι­χρών των ημε­ρο­μι­σθιών. Εν γένει η πολι­τι­κή δυσμε­νών δια­κρί­σε­ων (Απαρτ­χαιντ) της κυβερ­νή­σε­ως έχει κατα­στή­σει δρα­μα­τι­κήν την ζωή των 13.000.000 εγχρώ­μων τους οποί­ους θέλουν μερι­κοί «καλοί Λευ­κοί» νε μετα­βά­λουν εις υπο­ζύ­για των 2.000.000 εκεί εκπρο­σώ­πων της Καυ­κα­σί­ας φυλής.

Η κυβέρ­νη­σις του δόκτο­ρος Χέντρικ Φερ­βάντ έχει τώρα να αντι­με­τω­πί­ση πραγ­μα­τι­κήν εξέ­γερ­σιν των μαύ­ρων, οι οποί­οι κατήλ­θον εις γενι­κήν απερ­γί­αν που παρα­λύ­ει τας βιο­μη­χα­νί­ας της χώρας και ανε­γεί­ρουν οδο­φράγ­μα­τα. Τα όπλα των, όμως, είναι εκεί­να του αρχαί­ου Δαυιβ, δηλα­δή σφεν­δό­ναι και τόξα. Και με αυτά πρέ­πει να αμυν­θούν κατά των τανκς και των αερο­πλά­νων των κυριάρ­χων των, δια να προ­στα­τεύ­σουν την ζωή των…»

Η εξέλιξη

Στις 30/3 συγκα­λεί­ται το Συμ­βού­λιο Ασφά­λειας του ΟΗΕ για να κατα­δι­κά­σει τα γεγο­νό­τα μετά από αίτη­μα κυρί­ως Αφρι­κα­νι­κών χωρών. Η στά­ση όμως «στρου­θο­κα­μή­λου» μεγά­λων αποι­κιο­κρα­τι­κών χωρών (π.χ Αγγλία, Γαλ­λία) παρά το ότι οι σφα­γές τέθη­καν στην ημε­ρή­σια διά­τα­ξη, να θεω­ρη­θεί ως εσω­τε­ρι­κό ζήτη­μα» δεν επέ­τρε­ψε την κατα­δί­κη από μέρους του ΟΗΕ.

Στις 29/3 η «Βου­λή» της Νότιας Αφρι­κής ψηφί­ζει νόμο που απα­γο­ρεύ­ει τη λει­τουρ­γία των κομά­των Αφρι­κα­νι­κό Εθνι­κό Κογκρέ­σο και Πανα­φρι­κα­νι­κό Κογκρέ­σο. Στις 8 Απρί­λη, ο γενι­κός εισαγ­γε­λέ­ας της Νότιας Αφρι­κής απα­γό­ρευ­σε το Αφρι­κα­νι­κό Εθνι­κό Κογκρέ­σο και το Πανα­φρι­κα­νι­κό Κογκρέ­σο, τα οποία πέρα­σαν στην παρα­νο­μία, χωρίς, φυσι­κά, να στα­μα­τή­σουν την δρά­ση τους.

Στις 30 Μάη το καθε­στώς επι­βά­λει καθε­στώς «έκτα­κτης ανά­γκης» το οποία κρά­τη­σε μέχρι τις 31 Αυγού­στου του 1960. Κατά την διάρ­κεια αυτή πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε πογκρόμ συλ­λή­ψε­ων και φυλα­κί­σε­ων του αντι­ρα­τσι­στι­κού κινήματος.

Η σφα­γή του Σάρπ­βιλ έμει­νε στην ιστο­ρία ως η αρχή του τέλους του Απαρτ­χάιντ αν και αυτό κρά­τη­σε άλλα 30 χρό­νια. Ήταν η αρχή όπου η διε­θνής κοι­νή γνώ­μη είδε το αλη­θι­νό πρό­σω­πο του Απαρτ­χάιντ. Όλο και περισ­σό­τε­ρες χώρες κήρυ­ξαν εμπάρ­γκο και η Ν. Αφρι­κή βρέ­θη­κε σε διε­θνή απομόνωση.

Αλέκος Χατζηκώστας

Δημο­σιο­γρά­φος και εκδό­της της εφη­με­ρί­δας «Η Άλλη Άπο­ψη της Ημα­θί­ας» και του alli-apopsi.gr. Άρθρα του έχουν δημο­σιευ­τεί σε εφη­με­ρί­δες, περιο­δι­κά και site εδώ και δεκα­ε­τί­ες, ενώ έχει συμ­με­τά­σχει με ειση­γή­σεις σε μια σει­ρά ιστο­ρι­κά συνέ­δρια και ημε­ρί­δες. Έχει εκδώ­σει 9 βιβλία και συμ­με­τέ­χει σε συλ­λο­γι­κούς τόμους.

«Ο Χικ­μέτ στην Ελλά­δα», του Ηρα­κλή Κακαβάνη