75 χρόνια από τη μάχη του Κιλκίς: Όταν ο ΕΛΑΣ τσάκισε κατακτητές και ταγματασφαλίτες

Το ιστο­ρι­κό της μάχης είναι το εξής: Τέλη του Οκτώ­βρη του 1944 και ενώ βρί­σκο­νταν σε εξέ­λι­ξη οι μάχες του ΕΛΑΣ με τους Γερ­μα­νούς κατα­κτη­τές για την απε­λευ­θέ­ρω­ση της Θεσ­σα­λο­νί­κης και των γύρω νομών, το 2ο και το 3ο τάγ­μα του 13ου συντάγ­μα­τος του ΕΛΑΣ πήραν εντο­λή να κινη­θούν παράλ­λη­λα προς τη σιδη­ρο­δρο­μι­κή γραμ­μή και το δρό­μο Θεσ­σα­λο­νί­κης — Κιλ­κίς για να εμπο­δί­σουν τους κατα­κτη­τές που υπο­χω­ρού­σαν, να κατα­στρέ­ψουν το συγκοι­νω­νια­κό δίκτυο. Χιλιά­δες ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες συνό­δευαν τους Γερ­μα­νούς κατα­κτη­τές στην πορεία υπο­χώ­ρη­σης, στη διάρ­κεια της οποί­ας κατέ­στρε­φαν ό,τι είχε απο­μεί­νει όρθιο από τη βάρ­βα­ρη δρά­ση τους.

Οι ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες αφού βοή­θη­σαν τους Γερ­μα­νούς να συμ­πτυ­χθούν στη Γιου­γκο­σλα­βία, συγκε­ντρώ­θη­καν και οχυ­ρώ­θη­καν στην πόλη του Κιλ­κίς για να αμυν­θούν μέχρι να έρθουν οι «σύμ­μα­χοι» Αγγλοι, που με τη σει­ρά τους είχαν χρε­ω­θεί την προ­στα­σία των Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας, καθώς γνώ­ρι­ζαν ότι θα απο­τε­λού­σαν πολύ­τι­μο σύμ­μα­χο για τη μετέ­πει­τα εγκα­θί­δρυ­ση της κυριαρ­χί­ας τους. Οι ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες, μάλι­στα, αιχ­μα­λώ­τι­σαν και όπλι­σαν με τη βία μια μεγά­λη ομά­δα άοπλων (περί­που 300) που οδη­γού­νταν από συν­δέ­σμους των οργα­νώ­σε­ων του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ για να κατα­τα­χθούν εθε­λο­ντι­κά στον ΕΛΑΣ.

Εκεί συνέρ­ρευ­σαν και οπλαρ­χη­γοί συνερ­γά­τες των κατα­κτη­τών, με τα τμή­μα­τά τους από το Κιλ­κίς και πολ­λές άλλες περιο­χές όπως: Ο Παπα­δό­γκο­νας από Πελο­πόν­νη­σο , ο Κισά Μπα­τζάκ από Κατε­ρί­νη, ο Δάγκου­λας από Θεσ­σα­λο­νί­κη, ο Μιχά­λα­γας από Κοζά­νη, ο Πού­λιος, ο Χρυ­σο­χό­ου και άλλοι. Η δύνα­μή τους υπο­λο­γί­ζε­ται ότι έφτα­σε τις 9.000 από καλά εξο­πλι­σμέ­νους άντρες. Οχυ­ρώ­θη­καν στο ύψω­μα 371 του Αϊ-Γιώρ­γη που δεσπό­ζει στην πόλη, στις στρα­τώ­νες του Ιππι­κού, στο Νοσο­κο­μείο και σε άλλα κτί­ρια και θέσεις.

Πριν αρχί­σει η μάχη του Κιλ­κίς, ο ΕΛΑΣ, με βάση και τις απο­φά­σεις της κυβέρ­νη­σης Εθνι­κής Ενό­τη­τας, τους κάλε­σε να παρα­δο­θούν με τη ρητή εγγύ­η­ση ότι δε θα κιν­δυ­νεύ­σει η ζωή τους. Οι οπλαρ­χη­γοί τους όμως απέρ­ρι­ψαν την πρό­τα­ση. Στις 3 του Νοέμ­βρη του 1944 τα τμή­μα­τα του ΕΛΑΣ είχαν φτά­σει στις βάσεις εξόρ­μη­σής τους. Ο λαός του Κιλ­κίς πανη­γύ­ρι­ζε μαζί με τους μαχη­τές του ΕΛΑΣ την απε­λευ­θέ­ρω­ση από τους κατα­κτη­τές. Στις 5.30 τα χαρά­μα­τα της 4ης του Νοέμ­βρη άρχι­σε η μάχη, που εξε­λί­χθη­κε σε μια από τις πιο αιμα­τη­ρές. Χιλιά­δες οι νεκροί των Ταγ­μά­των Ασφα­λεί­ας. Και ο λαός του Κιλ­κίς να πανη­γυ­ρί­ζει για την απε­λευ­θέ­ρω­ση από τους ντό­πιους δυνάστες.

Το χρονικό της μάχης

Απο­σπά­σμα­τα από την αφή­γη­ση του Στ. Ορφα­νί­δη (Καρα­φω­τιά) διοι­κη­τή του 6ου Λόχου, του 2ου Τάγ­μα­τος, του 13ου Συντάγ­μα­τος του ΕΛΑΣ (στο περιο­δι­κό «Εθνι­κή Αντίσταση»).

Η μάχη του Κιλ­κίς που έγι­νε στις 4 Νοέμ­βρη 1944 ήταν μια από τις φονι­κό­τε­ρες και σκλη­ρές μάχες που έδω­σε ο ηρω­ι­κός ΕΛΑΣ ενά­ντια σε κατα­κτη­τές και εθνο­προ­δό­τες. Η μά­χη στην οποία είχα­με πάνω από 126 νεκρούς και από 230 τραυ­μα­τί­ες κρά­τη­σε από τις 5.30 το πρωί μέχρι τις 16.30 ώρα περί­που (…) Οι Γερ­μα­νοί που κινού­νταν προς βορ­ρά με σιδη­ρο­δρο­μι­κό θωρα­κι­σμέ­νο συρ­μό και τμή­μα κατα­στρο­φών, στο πέρα­σμά τους, κατέ­στρε­ψαν ό,τι είχε απο­μεί­νει, μπρο­στά στα μάτια ή με τη βοή­θεια των ελλη­νό­φω­νων συνερ­γα­τών τους των ταγ­μά­των ασφά­λειας που αυτο­τι­τλο­φο­ρού­νται τώρα αγω­νι­στές Εθνι­κής Αντι­στά­σε­ως (…) Αυτοί ήταν οι λεγό­με­νοι εθνι­κό­φρο­νες, οι χιλιά­δες οπλι­σμέ­νοι από τους κατα­χτη­τές οπλί­τες της ΠΑΟ η δήθεν Πανελ­λή­νια Απε­λευ­θε­ρω­τι­κή Οργά­νω­ση των Εθνι­κο­φρό­νων, που αργό­τε­ρα για να ξεγε­λά­σουν το λαό την ονό­μα­σαν ΕΕΣ (Εθνι­κός Ελλη­νι­κός Στρα­τός) τα ελλη­νι­κά ΕΣ — ΕΣ του Κώστα Παπα­δό­που­λου, του Παπα­δό­γκο­να — Κισά Μπα­τζάκ κλπ. μαζί με τους ληστο­συμ­μο­ρί­τες του Πού­λου και του Δάγκου­λα, και του­ςΕ­Α­ΣΑ­Δί­τες της Θεσ­σα­λί­ας βοη­θού­σαν την υπο­χώ­ρη­ση των αφε­ντι­κών τους.

Οι 9.000 περί­που ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες, αφού βοή­θη­σαν τους Γερ­μα­νούς να συμ­πτυ­χθού­νε στη Γιου­γκο­σλα­βία, συγκε­ντρώ­θη­καν και οχυ­ρώ­θη­καν καλά στην ηρω­ι­κή πόλη του Κιλ­κίς με βασι­κό στή­ριγ­μά τους το ύψω­μα 371 του Αγί­ου Γεωρ­γί­ου, τις Στρα­τώ­νες, το νεό­κτι­στο Νοσο­κο­μείο, τις απο­θή­κες καπνού Σιδη­ρό­που­λου, τα σχο­λεία κλπ. Ηταν καλά εξο­πλι­σμέ­νοι και είχαν αρκε­τόν εφε­δρι­κό οπλι­σμό, κυρί­ως ιτα­λι­κό, στις απο­θή­κες Σιδη­ρό­που­λου (…) Σκο­πός των συνερ­γα­τών ήταν να αμυν­θού­νε στο Κιλ­κίς μέχρι να έρθουν τα νέα τους αφε­ντι­κά (…) Ο εργα­τι­κός Αγγλος βου­λευ­τής Ουίλ­κις το 1946 στην επι­θε­ώ­ρη­ση «Νέος πολι­τι­κός και Εθνος» στο άρθρο του με τίτλο, ΕΛΑΣ — ΓΕΡΜΑΝΟΙ — ΑΓΓΛΟΙ, έγρα­φε: «Οταν έφυ­γα από το Κάι­ρο τον Ιού­λη 1944 η γνώ­μη εκεί­νων που χει­ρί­ζο­νταν τα Ελλη­νι­κά πρά­μα­τα ήταν ότι τα Τάγ­μα­τα Ασφά­λειας ήταν φιλο­βρε­τα­νι­κό­τε­ρα από τον ΕΛΑΣ. Και γι’ αυτό έπρε­πε να τα υπο­στη­ρί­ξου­με. Παράλ­λη­λα, πιστεύ­α­με ότι θα μπο­ρού­σαν να εξο­ντώ­σουν τον ΕΛΑΣ και επο­μέ­νως θα ήταν οι μόνες δυνά­μεις που θα βρί­σκα­με μόλις φτά­να­με στην Ελλάδα!»

Πριν αρχί­σει η μάχη του Κιλ­κίς, ο ΕΛΑΣ τους κάλε­σε να παρα­δο­θούν με τη ρητή εγγύ­η­ση για τη ζωή τους. Οι οπλαρ­χη­γοί τους όπως οι Κ. Παπα­δό­που­λος, Κισά Μπα­τζάκ Καζα­μί­ας, Τσαμ­κι­ρά­νης, Δάγκου­λας κ.λπ. απέρ­ρι­ψαν την πρόταση.

Με δια­τα­γή της Ομά­δας Μεραρ­χιών Μακε­δο­νί­ας, συγκρο­τή­θη­κε ειδι­κό Από­σπα­σμα του ΕΛΑΣ με επι­κε­φα­λής τον καπε­τά­νιο της Χης Μεραρχίας.

Στις 3 Νοέμ­βρη 1944 τα τμή­μα­τα είχαν πια φτά­σει στις βάσεις εξόρ­μη­σής τους. Ο λαός πανη­γύ­ρι­σε, τρα­γου­δώ­ντας και χορεύ­ο­ντας με τους ήρω­ες του ΕΛΑΣ χωρίς να φαντα­στεί τι θα επακολουθούσε.

Τα τμή­μα­τα της IX και Χ Μεραρ­χί­ας απο­τέ­λε­σαν Κλι­μά­κιο του απο­σπά­σμα­τος με αρχη­γό τον καπε­τάν Πέτρο (Χρ. Μόσχο). Ενώ των τμη­μά­των της ΧΙης Μεραρ­χί­ας επι­κε­φα­λής ήταν η διοί­κη­ση της Μεραρχίας.

Μέρα επί­θε­σης το Σάβ­βα­το 4 Νοεμ­βρί­ου, ώρα 5.30 πρωί. Τα τμή­μα­τα όλα βρί­σκο­νταν πια στις θέσεις εφό­δου. Δόθη­κε το σύν­θη­μα και άρχι­σε η επί­θε­ση. Σφο­δρή και πει­σμα­τώ­δης μάχη που άλλα­ξε σε ορι­σμέ­να σημεία πολ­λές φάσεις.

Στον 6ο Λόχο, στον οποίο δόθη­κε ο τομέ­ας από χαρά­δρα Σφα­γεί­ων — μύλο Καντί­δη — Φορο­φυ­λά­κιο — δρό­μος προς Ποτα­μιά στάλ­θη­κε το παρα­κά­τω σημεί­ω­μα από τον διοι­κη­τή του 2ου Τάγ­μα­τος Κόλια ή Αερο­πό­ρο — έτσι τον λέγα­με επει­δή είχε υπη­ρε­τή­σει και στην αερο­πο­ρία. (Νίκος Νικη­τί­δης θύμα του εμφυ­λί­ου πολέ­μου 1946 — 1949), στο οποίο έγρα­φε: σ. Καρα­φω­τιά, ο Τομέ­ας Σφα­γεί­ων είναι καλά οχυ­ρω­μέ­νος, δυνα­τό να έχει και νάρ­κες ή παγι­δευ­μέ­νες χει­ρο­βομ­βί­δες. Το έδα­φος μέχρι τα σπί­τια της πόλης είναι ακά­λυ­πτο. Ανά­με­σα στους ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες έχει κόσμο με τη βία οπλι­σμέ­νο. Μπο­ρεί οι ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες πιε­ζό­με­νοι να πέσουν πάνω σας για να φύγουν από τη χαρά­δρα. Είμαι βέ­βαιος ότι και τώρα θα πάρε­τε όλα τα μέτρα και θα αντα­πο­κρι­θεί­τε. Μ.σ.χ. Κόλιας 4.11.1944 ώρα 6.15.

Οι ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες από τον Αγιο Γεώρ­γιο θέρι­ζαν όλο το ακά­λυ­πτο έδα­φος μπρο­στά μας και με δυσκο­λία προ­ω­θού­σα­με τις θέσεις μας. Με σημεί­ω­μά μου στον διοι­κη­τή Κόλια ζήτη­σα να χτυ­πη­θεί η βάση στον Αγιο Γεώρ­γιο, που εμπό­δι­ζε κάθε κίνη­ση. Σε λίγο, άρχι­σε σφο­δρός βομ­βαρ­δι­σμός του υψώ­μα­τος από το Λόχο Μηχανη­μάτων του 13ου Συν/τος, όπου διοι­κη­τής του ήταν ο μόνι­μος ανθυ­πο­λο­χα­γός Χρή­στος Ζαχα­ριά­δης και από τους όλμους των άλλων τμη­μά­των και το ελα­φρό πυρο­βο­λι­κό συνο­δεί­ας πεζι­κού. Οι ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες άρχι­σαν να το βάζουν στα πόδια προς το εσω­τε­ρι­κό της πόλης. Τα εχθρι­κά πυρά από τον Αγιο Γεώρ­γιο στα­μά­τη­σαν και φωτο­βο­λί­δες ανάγ­γει­λαν την κατά­λη­ψή του από το 3/30 και το τμή­μα ανταρ­τισ­σών του 30 Συν/τος του ΕΛΑΣ.

Μπή­κα­με στα πρώ­τα σπί­τια και στα χαρα­κώ­μα­τά τους, που τα εγκα­τέ­λει­παν και φεύ­γαν πια πανι­κό­βλη­τοι στο εσω­τε­ρι­κό της πόλης. Η μάχη είχε κρι­θεί, είχε κερ­δη­θεί. Σε όλα τα σημεία, οι συγκρού­σεις ήταν σκλη­ρές και οι ήρω­ες του ΕΛΑΣ πολέ­μη­σαν με ανδρεία. Στα χαρα­κώ­μα­τα βρή­κα­με μόνο τους πατριώ­τες που οπλί­στη­καν με τη βία. Γνω­ρι­μί­ες — αγκα­λιά­σμα­τα — κλάματα.

Αρχι­σαν οι οδο­μα­χί­ες. Ο κόσμος κάθε ηλι­κί­ας, τρε­λός από χαρά, αψη­φώ­ντας όλα, τρέ­χει προς τις δικές μας θέσεις με λου­λού­δια — αγκα­λιά­σμα­τα — φιλιά — δάκρυα. Γρή­γο­ρα ξεκα­θα­ρί­σα­με τις αντι­στά­σεις των ταγ­μα­τα­τα­σφα­λι­τών στην Αυστρο-ελλη­νι­κή Εται­ρεία καπνού και την Υπο­διοί­κη­ση Χωρο­φυ­λα­κής και φτά­σα­με στο Κέντρο της πόλης στη Λεω­φό­ρο 21 Ιου­νί­ου. Οι δρό­μοι γεμά­τοι πτώ­μα­τα. Πολί­τες έδει­ξαν το πτώ­μα του ταγ­μα­τάρ­χη Καζα­μία. Πολ­λοί ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες κάνουν λού­φα, ντύ­νο­νται πολι­τι­κά και κρύ­βο­νται. Αλλοι πιο θαρ­ρα­λέ­οι βγαί­νουν και ανα­κα­τεύ­ο­νται με το ενθου­σια­σμέ­νο πλή­θος, μα ο κόσμος γνω­ρί­ζει όσους εγκλη­μά­τι­σαν και τους δεί­χνει. Ετσι γνω­ρί­σα­νε τον περι­βό­η­το φρού­ραρ­χο στους Βάλ­τους Κιλ­κίς στη φάλαγ­γα αιχ­μα­λώ­των που είχα­με και όρμη­σαν να τον ξεσκί­σουν, για­τί δεν άφη­σε κοπέ­λες και γυναί­κες απεί­ρα­χτες. Δεν τους αφή­σα­με και σύμ­φω­να με διατα­γή που υπήρ­χε, τους στεί­λα­με όλους στο Σταθ­μό Διοίκησης.

Η μάχη τώρα εντο­πί­στη­κε στο χώρο του νοσο­κο­μεί­ου και γύρω συνοι­κι­σμούς. Πιο πέρα από τις απο­θή­κες Σιδη­ρό­που­λου συνα­ντή­σα­με μια μικρή αντί­στα­ση που την ξεκα­θα­ρί­σα­με (…) Οι ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες που ήταν κυκλω­μέ­νοι στο νοσο­κο­μείο σήκω­σαν άσπρα μαντή­λια για να παρα­δο­θού­νε. Ο ταγ­μα­τάρ­χης Αρια­νός γελά­στη­κε και με μια διμοι­ρία προ­χώ­ρη­σε, όμως οι άλλοι τους βάλαν δρα­στι­κά πυρά. Σκο­τώ­θη­καν οι περισ­σό­τε­ροι και τραυ­μα­τί­στη­κε βαριά ο Αρια­νός. Υστε­ρα χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν γερ­μα­νι­κά Πάν­τσερ Φάουστ — τα λεγό­με­να μπα­ζού­κας και ξεκα­θα­ρί­στη­κε το Νοσοκομείο.

Κάπου 800 από τους ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες φτά­σαν τρο­χά­δην μέχρι τη Θεσ/νίκη και οχυ­ρώ­θη­καν στο Συνοι­κι­σμό Βαρ­δά­ρη. Χτυ­πή­θη­καν από το 3ο τάγ­μα του 50ού Συντάγ­μα­τος, σκο­τώ­θη­καν 30 και πιά­στη­καν κάπου 750 ανά­με­σά τους 45 τραυματίες.

Πηγή: Ριζο­σπά­στης.