«La Befana vien di notte
con le scarpe tutte rotte
con le toppe alla sottana
viva viva la Befana!»
🎶🎤 🎵
«Η Befana μεσ’ στη νύχτα
με παπούτσια διαλυμένα
με μπαλώματα στη φούστα
Ζήτω-ζήτω Befana»
🎈 La Befana vien di notte
e i fascisti prende a botte
da’una falce al bimbo bello
e un martello a suo fratello
sono doni popolari
da lasciare ai proletari
🎈 la Befana è tutta rossa
e ci guida alla riscossa
su’ compagni
giù dal letto
non è tempo di dormir
testa alta! pugno chiuso!
verso il sol dell’avvenir!
🎈 Η Befana βγαίνει νύχτα
και πλακώνει τους φασίστες
το δρεπάνι στο παιδάκι
το σφυρί στο αδερφάκι
δώρα είναι του λαού
που τα παίρνουν προλετάριοι
🎈 H Befana κοκκινίζει
την εξέγερση μας δείχνει
άντε σύντροφοι ξυπνάτε
δεν μπορείτε να κοιμάστε
κεφάλι ψηλά, σφιχτή γροθιά
προς τον ήλιο που ανατέλλει!
Ευχαριστούμε τη |> Luisa Fanello <|για την «Κόκκινη Befana»
(και συμπληρώνουμε)
Avanti o popolo, bandiera rossa
Alla riscossa, alla riscossa
…
Evviva communisma e la libertà!
Vogliamo fabriche, vogliamo terra
Evviva communisma e la libertà!
Στην ιταλική λαογραφία, η Befana είναι μια κακομούτσουνη γιαγιά που φέρνει δώρα στα παιδιά (τη νύχτα της 5ης Ιανουαρίου) σαν τον Άγιο Βασίλη-Santa Claus ή (αλλού) τον Άγιο Νικόλαο ‑St Nicholas.
Το όνομά της προέρχεται από τη γιορτή των Θεοφανείων (ιταλικά: Festa dell’ Epifania — «Epifania» λατινική λέξη με ελληνική προέλευση που σημαίνει «εκδήλωση (της θεότητας)» ‑κατ’ άλλους η Befana προέρχεται από τη Sabina (η ρωμαϊκή θεά Strenia).
Στη λαϊκή λαϊκή παράδοση, η Befana επισκέπτεται όλα τα παιδιά την παραμονή της γιορτής των Θεοφανείων, για να γεμίσει τις κάλτσες τους με καραμέλες φρούτα και δώρα εάν είναι καλά, ή ένα κομμάτι κάρβουνο, κρεμμύδια ή σκόρδο και μαύρη καραμέλα αν είναι κακά.
Σε φτωχότερα μέρη της Ιταλίας (ιδιαίτερα στα χωριά της Σικελίας), αφήνει ένα ραβδί σε μια αποθήκη (εν είδει στηρίγματος ‑αντί κάρβουνου). Όντας μάλιστα καλή οικονόμος, πολλοί λένε ότι σκουπίζει κιόλας το πάτωμα πριν φύγει ‑ένδειξη απομάκρυνσης των προβλημάτων που συσσώρευσε η χρονιά που πέρασε. Η οικογένεια του παιδιού συνήθως της αφήνει ένα μικρό ποτήρι κρασί και ένα πιάτο φαΐ συνήθως τοπικά.
Συνήθως απεικονίζεται να πετάει καβάλα σε μια σκούπα με ένα μαύρο σάλι και γεμάτη φούμο επειδή μπαίνει στα σπίτια των παιδιών μέσα από καμινάδες. Τις πιο πολλές φορές χαμογελάει και έχει τσάντα ή σακούλι γεμάτο καραμέλες, γλυκίσματα και δώρα
Κάποια πρόσφατα γράμματα παιδιών
- «Θα ήθελα απλώς ένα ζευγάρι παπούτσια και το σκύλο μου» |>Alisya — 8
- Γεια σας, αγαπητή Befana, είμαι 5 χρόνων, φέτος συμπεριφέρθηκα καλά. Μια που εσείς είσαι τόσο φτωχή, θα σας δώσω ένα παιχνίδι που δεν χρησιμοποιώ πλέον, παρακαλώ να το πάρετε και να το αναλάβουν τα ξωτικά του Αι βασίλη …ξέρουν αυτά θα το κάνουν τζιτζί. Έτσι μετά θα πάει σε φτωχά παιδάκια που θα το φχαριστηθούν πολύ. Η Gaia και η Dèsirèè σάς στέλνουν ένα μεγάλο μεγάλο μεγάλο φιλί και ευχαριστίες για όλα όσα κάνεις. Ακόμα και η δεκαεξάχρονη αδερφή μου συμπεριφέρθηκε (αρκετά) καλά αν και είναι πάντα λίγο matrialona (ΣΣ |> λέξη διαλέκτου που σημαίνει αγενής, κακομαθημένη) -|> Gaia — 5
- Αγαπητή Befi, φέτος ήμουν λίγο κακός, αλλά σας ζητώ ένα δωράκι ‑φιλιά Bele — |> Gabriele — 3
- Είμαι πολύ καλό αγόρι και όμορφο. Λατρεύω τη μαμά, τον μπαμπά, τη γιαγιά, τον παππού, τη Giulia, Tommaso, τη θεία Roberta, τον θείο Domenico, τη θεία Simona, το θείο …περιμένω! |>Mikhail — 6
- Αγαπητή μου Befana. Θα ήθελα ένα schetbool και για τον αδελφό μου ένα μικρό ποδήλατο BMX (για 7 χρόνων) ευχαριστώ… ευχαριστώ … ευχαριστώ πολύ ‑Raffaele — 11
- Αγαπητή μου Befana, θα ήθελα να μάθω, αλλά είσαι η αρραβωνιαστικιά του Άη Βασίλη (;;) Και τότε θα μπορούσατε να μου στείλετε μια φωτογραφία από εκεί όπου ζείτε; Και έπειτα αν είσαι η φίλη του Babbo natale να του πεις ότι εγώ και η αγαπημένη φίλη μου η Alessi το ζητάμε από σένα και τον Άη Βασίλη που θέλετε το καλό του κόσμου … Να το κάνετε παρακαλώ γιατί κάποιοι φίλοι μας δεν πιστεύουν στην ύπαρξή σας. θα μου απαντήσετε αύριο; Σας ευχαριστώ πολύ και σας αγαπάμε. (από την Teresa και την καλύτερη φίλη της την Alessia). |> Teresa — 9
- Αγαπητή Befana, θα ήθελα να σας πω ότι δεν ήμουν τόσο καλός, αλλά θα ήθελα ένα δώρο για τον μικρό αδελφό μου τον Simone |>Alice — 8
Κατά το χριστιανικό μύθο η Befana προσεγγίσθηκε από τους βιβλικούς 3 Σοφούς (3 βασιλιάδες — 3 μάγους) λίγες μέρες πριν από τη γέννηση του Ιησού, που της ζήτησαν οδηγίες για το πού ήταν ο «Υιός του Θεού» (είχαν δει το αστέρι του στον ουρανό κλπ)
Αυτή τους έδωσε καταφύγιο για μια νύχτα, καθώς θεωρήθηκε η καλύτερη οικονόμος στο χωριό, με το πιο όμορφο σπίτι.
Οι μάγοι την προσκάλεσαν να συμμετάσχει στο ταξίδι για να βρουν μαζί το μωρό Ιησού, αλλά αρνήθηκε, δηλώνοντας ότι ήταν πολύ απασχολημένη με το νοικοκυριό του σπιτιού.
Αργότερα, όμως έκανε ένα τικ-τακ η καρδιά της και βγήκε παγανιά να ψάξει τους 3 μάγους και τον Ιησού τη νύχτα.
Δεν τα κατάφερε και έτσι, μέχρι σήμερα, περιδιαβάζει στους ουρανούς κάθε χρόνο τέτοια μέρα.
Κατά έναν άλλο χριστιανικό μύθο, λίγο πιο λυπητερό, η Befana ήταν μια συνηθισμένη γυναίκα με ένα παιδί που αγαπούσε πολύ. Αλλά το παιδί της πέθανε, και η θλίψη της τη μάγεψε. Όταν άκουσε ότι γεννήθηκε ο Ιησούς, άρχισε να τον βλέπει με τη φαντασία της νομίζοντας ότι ήταν γιός της. Τελικά τον συνάντησε και του πήγε δώρα για να τον κάνει ευτυχισμένο και το νεογέννητο «θείο βρέφος» της χάρισε την ευτυχία να γίνει μητέρα παιδιών (στην Ιταλία) και να τους κάνει δώρα.
Η παράδοση λέει ακόμη ότι αν δει κανείς την Befana, θα φάει μια γερή σκουπιά κατακέφαλα γιατί δεν θέλει να την βλέπουν (αυτή η πτυχή μπορεί να είναι και κόλπο για να κρατήσει τα παιδιά στα κρεβάτια τους και να μη σηκώνονται ή να βγαίνουν νυχτιάτικα από το σπίτι).
Κατά έναν άλλο (χριστιανικό) θρύλο η ιστορία ξεκινά από τη στιγμή της γέννησης του μωρού Ιησού, με την . Befana να κάνει πάστρα σχολαστικά. Έρχονται οι μάγοι, αυτή τους διώχνει, αλλά μετά ένα έντονο φως εμφανίζεται στον ουρανό που της δείχνει το δρόμο. Ετοιμάζει τσάντα με τρόφιμα για το μωρό και παίρνει μια σκούπα για να βοηθήσει την παναγία ‑σα νέα μητέρα, στην καθαριότητα. Δυστυχώς, παρά τις καλύτερες προσπάθειές της, δεν τον βρίσκει ποτέ και έτσι, η Befana εξακολουθεί να ψάχνει στους αιώνες των αιώνων το νεογέννητο μεσσία.
(… και πολλοί ακόμη μύθοι και δοξασίες)
Η παράδοση φαίνεται να ενσωματώνει και πολλά προχριστιανικά λαϊκά στοιχεία, προσαρμοσμένα στον χριστιανικό πολιτισμό και τα οποία σχετίζονται με τον εορτασμό της Πρωτοχρονιάς. Ο ιστορικός Carlo Ginzburg την συνδέει με τον Nicnevin. Ο χαρακτήρας της μεγάλης γυναίκας μάλλον αντιπροσωπεύει το «παλιό έτος» που μόλις πέρασε, έτοιμο να καεί για να δώσει τη θέση του στο νέο.
ℹ️ Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες εξακολουθεί να υπάρχει παράδοση να καίγεται μια μαριονέτα ηλικιωμένης κυρίας στην αρχή του νέου έτους, που ονομάζεται Giubiana στη Βόρεια Ιταλία, με ξεκάθαρη κελτική προέλευση.
ℹ️ Οι Ιταλοί ανθρωπολόγοι Claudia και Luigi Manciocco, στο βιβλίο τους Una casa senza porte (Σπίτι χωρίς πόρτες) εντοπίζουν την προέλευση της Befana πολύ πίσω στις νεολιθικές πεποιθήσεις και πρακτικές. Οι ίδιοι την περιέγραψαν επίσης ως μια φιγούρα που εξελίχθηκε σε θεά που συνδέεται με τη γονιμότητα και τη γεωργία. Η Befana διατηρεί επίσης πολλές ομοιότητες με την Perchta και τις προχριστιανικές αλπικές παραδόσεις της
ℹ️ Η Befana σήμερα γιορτάζεται σε όλη την Ιταλία και έχει γίνει εθνική εικόνα. Σε κάποιες περιοχές η προσωπικότητά της συνδέεται με τα παπικά κράτη με την Urbania (περιοχή Pesaro-Urbino) να θεωρείται το επίσημο σπίτι της. Κάθε χρόνο πραγματοποιείται εκεί ένα μεγάλο φεστιβάλ με 30–50.000 κόσμο εκατοντάδες Μπεφάνες, να αιωρούνται από τον κεντρικό πύργο ‑κουνάμενες και λυγάμενες, χορεύουν και χαιρετούν τα παιδιά.
Υπάρχουν τρία (τουλάχιστον) μέρη στην Ιταλία συνδέονται σήμερα περισσότερο με την παράδοση της Befana:
✔️ Η Piazza Navona στην κεντρική Ρώμη όπου κάθε χρόνο μεταξύ των Χριστουγέννων και των Θεοφανίων, όπου πωλούνται παιχνίδια, ζαχαρωτά και γλυκίσματα. Η γιορτή της Befana στη Ρώμη απαθανατίστηκε σε τέσσερις διάσημους σονέτες στη ρωμαϊκή διάλεκτο από τον Ρωμαίο ποιητή του 19ου αιώνα Giuseppe Gioacchino Belli. Η τελευταία, με τίτλο La Befana, είναι ορχηστρική απεικόνιση αυτού του φεστιβάλ της Piazza Navona (Feste Romane του Ottorino Respighi). Μια δεισιδαιμονία είναι ότι τα μεσάνυχτα 6 Ιανουαρίου, η Befana εμφανίζεται σε ένα παράθυρο της Piazza Navona και φυσικά πολλοί περιμένουν … «κατά βούληση».
✔️ Για την Urbania μιλήσαμε παραπάνω (εθνικό φεστιβάλ, συνήθως μεταξύ 2 και 6 Ιανουαρίου) Μάλιστα έχει προγραμματιστεί να χτιστεί ένα “σπίτι της Befana” με μεγάλο γραμματοκιβώτιο για επιστολές που απευθύνονται σ’ αυτή (αντικατοπτρίζοντας τι συμβαίνει με τον Άη Βασίλη στο Rovaniemi).
✔️ Στο Fornovo di Taro, μια πόλη στην επαρχία της Πάρμας, γίνεται εθνική συνάντηση (Raduno Nazionale delle Befane e dei Befani) στις 5 και 6 Ιανουαρίου.
ℹ️ Οι παραδόσεις που αφορούν τη Befana «εξάγονται» και σε άλλα μέρη του κόσμου όπου υπάρχει ζωντανή ιταλική κοινότητα: στο Τορόντο του Καναδά, για παράδειγμα, μια «χορωδία Befana» εμφανίζεται κάθε Χειμερινό Ηλιοστάσιο (το Δεκέμβη) για να τραγουδήσει στο «Kensington Market Festival of Lights parade», όπου γυναίκες, άνδρες και παιδιά ντυμένοι με κοστούμια Befana χορεύουν και τραγουδούν τραγούδια αγάπης.
ℹ️ Το όνομα «Befana», εμφανίστηκε ως θηλυκή μαριονέτα ‑ήδη ευρέως διαδεδομένο στη λαϊκή διάλεκτο του δέκατου τέταρτου αιώνα, πρώτη φορά στα ιταλικά από τον Francesco Berni το 1535, στη συνέχεια από τον Agnolo Firenzuola το 1541. Υπάρχουν ακόμη σκάποιες περιπτώσεις όπου παρέμεινε στη λαϊκή γλώσσα, ο όρος «Pefana» όπως για παράδειγμα στην πόλη Montignoso, στην επαρχία Massa-Carrara, στη La Spezia καθώς και στην Garfagnana και τη Versilia, με παραδόσεις που δεν ευθυγραμμίζονται με τους συνήθεις εορτασμούς των Θεοφανίων
ℹ️ Ο χαρακτήρας: Μιλήσαμε αρκετά παραπάνω, να προσθέσουμε πως η Befana θυμίζει τη θρησκευτική παράδοση της Santa Lucia, η οποία έδινε δώρα σε παιδιά
ℹ️ Φυσική όψη - συμβολισμός: Δεν είναι μια όμορφη γυναίκα, νεαρή και γοητευτική, αλλά, αντίθετα, μια ηλικιωμένη ζαρωμένη από τις αρρώστιες και τα προβλήματα της ηλικίας της ‑μερικές φορές κρυωμένη κιόλας, με λίγα δόντια, το πρόσωπό της τσαλακωμένο και συνήθως, αλλά όχι πάντα, μια πολύ προεξέχουσα μύτη για να τονίσει τα γηρατειά της. Το απλανές βλέμμα προέρχεται από μια συμβολική αναπαράσταση του παλιού έτους: αφού τελειώσει πραγματικά, μπορεί να καεί, όπως συνέβη σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες όπου υπήρχε παράδοση να καίγονται μαριονέτες ντυμένες με φθαρμένα ρούχα, στην αρχή της (βλέπε Giubiana & Panevin ή Pignarûl, Casera, Seima ή Brusa la vecia, το κάψιμο στην Μπολόνια την παραμονή της Πρωτοχρονιάς καθώς και τον «πυροβολισμό του Pupo» στη Gallipoli, ή το στοίχημα του Veggia Pasquetta που κάθε 6 Ιανουαρίου ανοίγει το καρναβάλι στο Varallo στο Πιεμόντε). La
ℹ️ Ρούχα και παπούτσια: η Befana φοράει μακριές φούστες, συχνά και ποδιά, βαριές κάλτσες και άνετα παπούτσια, αλλά δεν χρησιμοποιεί μπότες gascon πολύ συνηθισμένες στα παραμύθια. Στους ώμους που βαραίνουν κυρτωμένοι, έχει πάντα ένα βαρύ χρωματιστό μάλλινο σάλι και όχι μανδύα ή μπέρτα όπως δείχνουν κάποιοι στο διαδίκτυο.
ℹ️ Το μαντήλι: Η Befana δεν πρέπει να συγχέεται με τις μάγισσες της αγγλοσαξονικής παράδοσης, δεν έχει μυτερό καπέλο, όπως φαίνεται συχνά σε πολλά sites, blogs, ακόμα και σε μερικές τηλεοπτικές διαφημίσεις. Μόνο ένα βαρύ μαντήλι (la pezzóla) ή μια μάλλινη σάρπα δεμένη κάτω από το πηγούνι
ℹ️ Η σκούπα αποτελεί απαραίτητο εργαλείο πλοήγησης (σε αντίθεση και με τις απεικονίσεις — εικονογραφία για μάγισσες, δηλαδή κρατώντας τα κλαδιά μπροστά της)
Αυτά συμβαίνουν στη γειτονική Ιταλία. Εμείς ας τραγουδήσουμε ανεξαρτήτως καλλιφωνίας τα δικά μας, γιατί υπάρχουν κάθε λογής καλικάντζαροι, εκτός από εκείνους των λαϊκών δοξασιών
Σήμερα είν’ τα Φώτα (Μικράς Ασίας)
Σήμερα είν’ τα φώτα και οι φωτισμοί
και χαρές μεγάλες κι αγιασμοί.
Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.
Καλημέρα, καλησπέρα καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
Μαρμαροκολώνα πελεκητή
και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.
Αϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή
βάφτισε και μένα Θεού παιδί.
Καλημέρα, καλησπέρα καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ
και τον Κύριο μου παρακαλώ
για να ρίξει δροσιά, δροσιά στη γη
να δροστούν οι βρύσες και τα βουνά
να δροστούν οι βρύσες και τα βουνά
να δροστεί κι ο αφέντης με την κυρά.
Καλημέρα, καλησπέρα καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
(από το αρχείο της Δόμνας Σαμίου)