«Black Friday» ή «Blind Friday»

Γρά­φει η Ανα­στα­σία Ζήση* //

Οι μεγά­λες ουρές έξω από τα εμπο­ρι­κά πολυ­κα­τα­στή­μα­τα της πόλης δεν ήταν μια είδη­ση ενός αμε­ρι­κά­νι­κου τηλε­ο­πτι­κού δικτύ­ου ούτε μια σου­ρε­α­λι­στι­κή, λαν­θι­μι­κή σκη­νή για τον κοι­νω­νι­κό κομ­φορ­μι­σμό. Οι κατα­να­λω­τέ­ς/-τριες είχαν σχε­διά­σει πριν από μέρες την ανα­μέ­τρη­ση τους με την «εκπλη­κτι­κή οικο­νο­μι­κή προ­σφο­ρά» δαπα­νώ­ντας πολύ χρό­νο για τη μελέ­τη και την σύγκρι­ση των καλύ­τε­ρων τιμών, πολύ ενέρ­γεια για την ανα­μο­νή στην ουρά, την μετα­κί­νη­ση, την επι­κοι­νω­νία και την αλλα­γή σχε­δί­ων. Η απα­τη­λή σχέ­ση ανά­με­σα στην προ­σφο­ρά της χαμη­λό­τε­ρης τιμής και την από­κτη­ση του επι­θυ­μη­τού προ­ϊ­ό­ντος προ­κά­λε­σε  στο ευρύ κατα­να­λω­τι­κό κοι­νό μια ισχυ­ρή ψευ­δαί­σθη­ση ατο­μι­κής ευκαι­ρί­ας για το κόψι­μο μιας αόρα­της, απα­γο­ρευ­τι­κής ζώνης προς την ατο­μι­κή υλι­κή ευδαι­μο­νία.  Το υψη­λό φρό­νη­μα των κατα­να­λω­τών κατά την στοί­χι­ση τους στην ατε­λεί­ω­τη ουρά των ταμεί­ων, ο βίαιος και συχνά απρο­κά­λυ­πτος αντα­γω­νι­σμός για το προ­ϊ­όν προς εξά­ντλη­ση, οι εντά­σεις με τους εργα­ζό­με­νους στα πολυ­κα­τα­στή­μα­τα είναι λίγες μόνο εικό­νες από τα νέα πρό­σω­πα ενός πλή­θους που απε­γνω­σμέ­να και επί­μο­να απο­ζη­τά μια βρα­χύ­βια συγκί­νη­ση.  Οι οικο­νο­μο­λό­γοι και οι ανα­λυ­τές των δομών της αγο­ράς γνω­ρί­ζουν πως η οργά­νω­ση κατα­να­λω­τι­κών γεγο­νό­των, όπως το «Black Friday» είναι μια δρα­μα­τουρ­γι­κή κατα­σκευή του χρη­μα­τι­κού κεφα­λαί­ου που δεί­χνει ότι το σύστη­μα τιμών έχει απο­τύ­χει να ευθυ­γραμ­μί­ζει την προ­σφο­ρά και την ζήτη­ση (Sandel, 2016, σελ. 32).

Αυτοί που ξενύ­χτη­σαν για να βρε­θούν πρώ­τοι στο άνοιγ­μα του εμπο­ρι­κού πολυ­κα­τα­στή­μα­τος, δεν ήταν κάποιοι Αμε­ρι­κά­νοι προ­α­στί­ων της Ατλά­ντα ή της Πεν­συλ­βά­νιας αλλά από συνοι­κί­ες, εύπο­ρες και λαϊ­κές της χώρας.  Ως κυνη­γοί της πιο οικο­νο­μι­κής προ­σφο­ράς υπέ­δει­ξαν μεγά­λη πει­θάρ­χη­ση στους κανό­νες της αγο­ράς επα­γρυ­πνώ­ντας για τις απρό­βλε­πτες δια­κυ­μάν­σεις της τιμής πώλη­σης. Η δαπά­νη χρό­νου για την εντα­τι­κή παρα­κο­λού­θη­ση της καλύ­τε­ρης τιμής, και η αγω­νιώ­δης προ­σπά­θεια για την κατά­κτη­ση της εξε­λί­χθη­κε ως μια ατο­μι­κή επι­χεί­ρη­ση όχι ενός κατα­να­λω­τι­κού εαυ­τού αλλά ενός νέου τύπου συναι­σθη­μα­τι­κού εαυ­τού με μεταλ­λαγ­μέ­νους τους υπο­δο­χείς διέ­γερ­σης. Η οθο­νι­κή δια­σκέ­δα­ση και η ηγε­μο­νία της εξω­τε­ρι­κής εμφά­νι­σης επι­βλή­θη­καν όχι μόνο ως πρό­τυ­πα κοι­νω­νι­κής συμπε­ρι­φο­ράς, αλλά ως συγκρο­τη­σια­κά στοι­χεία μιας νέας παρά­στα­σης για την συγκί­νη­ση, που δεν είναι το ερω­τι­κό βλέμ­μα ή το ερω­τι­κό άγγιγ­μα. Η κυριαρ­χία του δικτυα­κού και χρη­μα­το­πι­στω­τι­κού καπι­τα­λι­σμού επέ­βα­λε ανε­παί­σθη­τα αλλά αδυ­σώ­πη­τα μια πολι­τι­σμι­κή μετα­μόρ­φω­ση ως προς το πώς αντι­λαμ­βα­νό­μα­στε αλλά και πώς βιώ­νου­με την συγκί­νη­ση. Η πει­θάρ­χη­ση του πλή­θους σε μια βάναυ­ση ταλαι­πω­ρία είναι στοι­χείο απο­δει­κτι­κό αυτής της μετα­μόρ­φω­σης που συνο­δεύ­ε­ται από ένα είδος τυφλό­τη­τας. Η πρό­ο­δος στις απει­κο­νι­στι­κές τεχνι­κές της σύγ­χρο­νης νευ­ρο-επι­στή­μης έχει δεί­ξει τις ισχυ­ρές αλλα­γές στα νευ­ρω­νι­κά δίκτυα και τα μετω­πιαία τμή­μα­τα του εγκε­φά­λου από την εντα­τι­κή και μακρό­χρο­νη έκθε­ση του ανθρώ­που σε οθο­νι­κά και άλλα ηλε­κτρο­νι­κά περι­βάλ­λο­ντα.  Οι κοι­νω­νι­κές επι­στή­μες και οι ανα­λυ­τές της ιδε­ο­λο­γί­ας έχουν φανε­ρώ­σει τις κρυ­φές λει­τουρ­γί­ες της ψευ­δούς συνεί­δη­σης, ως ένα είδος τυφλό­τη­τας για τις νέες μορ­φές υπο­δού­λω­σης και κοι­νω­νι­κού ελέγχου.

Όταν σήμε­ρα το βρά­δυ θα κλεί­σουν οι πύλες των εμπο­ρι­κών κέντρων, οι εργα­ζό­με­νες και οι εργα­ζό­με­νοι των πολυ­κα­τα­στη­μά­των θα επι­στρέ­ψουν βαριά κατα­πο­νη­μέ­νοι, σωμα­τι­κά και ψυχι­κά, από την εντα­τι­κή και υπο-αμοι­βό­με­νη υπε­ρα­πα­σχό­λη­ση, οι πει­θή­νιοι κατα­να­λω­τές θα έχουν βρα­χύ­βια ησυ­χά­σει την οδύ­νη της μονα­ξιάς τους, και το οικο­νο­μι­κό κεφά­λαιο θα δια­σκε­δά­ζει τα κέρ­δη του από το τζί­ρο και από τη χαμη­λή τιμή με την οποία αγό­ρα­σε την εργα­σια­κή δύνα­μη και την από­σπα­ση της υπε­ρα­ξί­ας μοι­ρά­ζο­ντας νέες υπο­σχέ­σεις για δωρο­ε­πι­τα­γές και συγκέ­ντρω­ση πόντων.

Αναστασία Ζήση

Καθη­γή­τρια στο Τμή­μα Κοι­νω­νιο­λο­γί­ας, Πανε­πι­στή­μιο Αιγαί­ου με γνω­στι­κό αντι­κεί­με­νο Κοι­νό­τη­τα & Ψυχι­κή Υγεία και Διευ­θύ­ντρια του Εργα­στη­ρί­ου Κοι­νω­νι­κής, Πολι­τι­σμι­κής & Ψηφια­κής Τεκ­μη­ρί­ω­σης. Εκπό­νη­σε τη διδα­κτο­ρι­κή της δια­τρι­βή ως υπό­τρο­φος του Κοι­νω­φε­λούς Ιδρύ­μα­τος Αλέ­ξαν­δρος Ωνά­σης στη Σχο­λή Ψυχο­λο­γί­ας του Πανε­πι­στή­μιου Birmingham, Ηνω­μέ­νο Βασί­λειο. Έχει την επι­στη­μο­νι­κή ευθύ­νη μιας σει­ράς ερευ­νη­τι­κών προ­γραμ­μά­των σε αντι­κεί­με­να που αφο­ρούν στην κοι­νό­τη­τα και την ψυχι­κή υγεία, τον σχε­δια­σμό και την οργά­νω­ση ψυχο­κοι­νω­νι­κών παρεμ­βά­σε­ων, το κοι­νω­νι­κό στίγ­μα και εναλ­λα­κτι­κές προ­σεγ­γί­σεις στην αντι­με­τώ­πι­ση του ψυχι­κού πόνου. Έχει δημο­σιεύ­σει σε διε­θνή επι­στη­μο­νι­κά περιο­δι­κά, συλ­λο­γι­κούς τόμους και είναι συγ­γρα­φέ­ας επι­στη­μο­νι­κών μονο­γρα­φιών. Διδά­σκει στο Δι-ιδρυ­μα­τι­κό Πρό­γραμ­μα Μετα­πτυ­χια­κών Σπου­δών: Εφαρ­μο­σμέ­νη-Κλι­νι­κή Κοι­νω­νιο­λο­γία και Τέχνη, έχει οργα­νώ­σει θερι­νά σχο­λεία στη μεθο­δο­λο­γία της ποιο­τι­κής έρευ­νας και έχει ενερ­γό κοι­νω­νι­κή δρά­ση συνη­γο­ρί­ας και ενδυ­νά­μω­σης κοι­νο­τή­των και κοι­νω­νι­κών ομά­δων που δια­χρο­νι­κά κατα­πιέ­ζο­νται σε συν­θή­κες κοι­νω­νι­κού αποκλεισμού.