Don’t Look Up (2021) – Η ταινία που αγάπησε το κοινό κι ενόχλησε την εξουσία

Γρά­φει ο Ειρη­ναί­ος Μαρά­κης //

ΥΠΟΘΕΣΗ

Ο καθη­γη­τής αστρο­νο­μί­ας Δρ. Ράνταλ Μίντι και η μετα­πτυ­χια­κή φοι­τή­τρια Κέιτ Ντι­μπιά­σκι ανα­κα­λύ­πτουν έναν τερά­στιο κομή­τη, ο οποί­ος θα συγκρου­στεί με τη Γη σε έξι μήνες, προ­κα­λώ­ντας ολο­κλη­ρω­τι­κή κατα­στρο­φή. Προ­σπα­θώ­ντας να προει­δο­ποι­ή­σουν τον κόσμο, ξεκι­νούν από τον Λευ­κό Οίκο. Οι εξε­λί­ξεις είναι δρα­μα­τι­κές και το τέλος είναι κοντά. Ή μήπως όχι;

ΣΧΟΛΙΟ

Το Don’t Look Up είναι η ται­νία της χρο­νιάς ή, για να είμα­στε περισ­σό­τε­ρο αντι­κει­με­νι­κοί, απο­τε­λεί μια από τις κορυ­φαί­ες ται­νί­ες του 2021 που ξεχώ­ρι­σαν στις προ­τι­μή­σεις του κοι­νού μαζί με το Dune του Ντέ­νις Βιλ­νέβ, το Nomadland της Κλόι Ζάο, το Father του Φραν Ζέλερ και το Spider-Man: No Way Home του Τζον Γουάτς. Κατά κοι­νή ομο­λο­γία, αρκε­τές από τις ται­νί­ες του 2021 έχουν ένα ισχυ­ρό κοι­νω­νι­κό απο­τύ­πω­μα είτε ασχο­λού­νται με τους περι­πλα­νώ­με­νους άστε­γους στις ΗΠΑ που προ­έ­κυ­ψαν από την χρη­μα­το­πι­στω­τι­κή κρί­ση του 2007, είτε με την απώ­λεια της μνή­μης και της ζωής όπως τόσο συγκι­νη­τι­κά παρου­σιά­ζο­νται στην ται­νία του Ζέλερ. Στην κατη­γο­ρία αυτή περι­λαμ­βά­νε­ται και η ται­νία του βρα­βευ­μέ­νου με Όσκαρ σενα­ρί­ου Άνταμ Μακ­Κέι (The Big Short, Vice), που προ­βάλ­λε­ται στην πλατ­φόρ­μα του Netflix, η οποία απο­τε­λεί ταυ­τό­χρο­να ένα… ντο­κι­μα­ντέρ, μια ται­νία επι­στη­μο­νι­κής φαντα­σί­ας, μια μαύ­ρη σάτι­ρα και ένα δρά­μα για την επο­χή μας.

Συγκε­κρι­μέ­να, το Don’t Look Up είναι ένα απο­λαυ­στι­κό και αφο­πλι­στι­κό σχό­λιο για τις κυβερ­νή­σεις, τον καπι­τα­λι­σμό, τα ΜΜΕ, τα social media, τις σεξι­στι­κές δια­κρί­σεις, την ακρο­δε­ξιά ακό­μα και για εμάς ως πολί­τες του σύγ­χρο­νου κόσμου και για το πως αντι­με­τω­πί­ζου­με τις σύγ­χρο­νες κρί­σεις. Με λίγα λόγια, ο σκη­νο­θέ­της με την ομά­δα των συνερ­γα­τών του μας παρου­σιά­ζουν ένα πλή­θος εικό­νων που μοιά­ζουν σα να βγή­καν κατευ­θεί­αν από την επι­και­ρό­τη­τα. Οι συσχε­τι­σμοί με όλα όσα βιώ­νου­με τόσο από τους δημιουρ­γούς, όσο και από τους θεα­τές μόνο τυχαί­οι δεν είναι. Άλλω­στε το Don’t Look Up είναι μια αλλη­γο­ρία σχε­τι­κά με τον τρό­πο που οι αρχές, η επι­στη­μο­νι­κή κοι­νό­τη­τα και τα ΜΜΕ αντι­με­τω­πί­ζουν την κλι­μα­τι­κή αλλα­γή, την παν­δη­μία και όλα τα δημό­σια θέμα­τα. Για όλους τους παρα­πά­νω η ψεύ­τι­κη εικό­να έχει μεγα­λύ­τε­ρη σημα­σία (και αξία) από την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Εκτός και εάν μπο­ρούν να αξιο­ποι­η­θούν για προ­ε­κλο­γι­κούς σκο­πούς. Όμως ακό­μα και στο τέλος του κόσμου κι όταν όλες οι βεβαιό­τη­τες έχουν χαθεί, πάλι θα βρε­θεί χρό­νος για like και subscribe…

Σε αυτό το σημείο αξί­ζει να ανα­φερ­θού­με εκτε­νέ­στε­ρα στο πρω­τα­γω­νι­στι­κό δίδυ­μο του Don’t Look Up. Ο καθη­γη­τής Δρ. Ράνταλ Μίντι που υπο­δύ­ε­ται εξαι­ρε­τι­κά ο Ντι Κάπριο, ένας συνε­σταλ­μέ­νος άνθρω­πος με έντο­να προ­σω­πι­κά προ­βλή­μα­τα, είναι ένας από τους πρώ­τους που με όπλο του την επι­στή­μη προ­σπα­θεί να ευαι­σθη­το­ποι­ή­σει την πολι­τι­κή ηγε­σία των ΗΠΑ σχε­τι­κά με τον κίν­δυ­νο που απει­λεί την ανθρω­πό­τη­τα. Στη συνέ­χεια και έχο­ντας αντι­λη­φθεί ότι μια τέτοια προ­σέγ­γι­ση δεν έχει το επι­θυ­μη­τό απο­τέ­λε­σμα προ­σχω­ρεί οικειο­θε­λώς στον εκφυ­λι­στι­κό κόσμο της πολι­τι­κής συν­διαλ­λα­γής και της τηλε­ό­ρα­σης με την ελπί­δα ότι έτσι θα επη­ρε­ά­σει από τα μέσα τις εξε­λί­ξεις για το καλό της ανθρω­πό­τη­τας. Στο τέλος όμως, αφού χρη­σι­μο­ποι­η­θεί μέχρι εξα­ντλή­σε­ως από το σύστη­μα, ανα­γνω­ρί­ζει το κενό και τη φαυ­λό­τη­τα όλων αυτών και επα­νέρ­χε­ται στις αξί­ες και τις ιδέ­ες του. Η στά­ση του θυμί­ζει αρκε­τά τον Μεφί­στο του Κλά­ους Μαν αλλά και της ομώ­νυ­μης ται­νί­ας του Ίστ­βαν Ζάμπο, τηρου­μέ­νων βέβαια των ανα­λο­γιών. Πιο ανα­λυ­τι­κά, το Μεφί­στο μας μετα­φέ­ρει στη Δημο­κρα­τί­ας τη Βαϊ­μά­ρης και μετέ­πει­τα στη ναζι­στι­κή Γερ­μα­νία όπου συνα­ντά­με τον Χέντρικ Χέφ­γκεν, φιλό­δο­ξο θεα­τρι­κό ηθο­ποιό, που για την τέχνη του είναι έτοι­μος να θυσιά­σει και να κάνει τα πάντα για να κατα­λή­ξει στο τέλος όργα­νο της χιτλε­ρι­κής προ­πα­γάν­δας. Οι ηθι­κές συνέ­πειες της προ­δο­σί­ας του τον κυνη­γούν αλλά δεν αρκούν ώστε να κόψει τους δεσμούς με τους εκμε­ταλ­λευ­τές του. Αντί­θε­τα, στο Don’t Look Up ο πρω­τα­γω­νι­στής κάνει το απα­ραί­τη­το βήμα που δεν πραγ­μα­το­ποί­η­σε ο Χέφγκεν.

Έτσι μέσα από τον Δρ. Ράνταλ Μίντι και τις περι­πέ­τειες του, η ται­νία κάνει μια σαφέ­στα­τη ανα­φο­ρά στην επι­στή­μη που υπη­ρε­τεί τόσο την πολι­τι­κή, όσο και την οικο­νο­μία. Από την πρώ­τη επί­σκε­ψη στο Οβάλ γρα­φείο όπου η Πρό­ε­δρος (υπο­δύ­ε­ται με πολύ κέφι η Μέριλ Στριπ) θέλει να εξε­τα­στεί η ανα­κά­λυ­ψη των δύο επι­στη­μό­νων και από τους δικούς της “επι­στη­μο­νι­κούς” συνερ­γά­τες μέχρι τον επι­στή­μο­να-επι­χει­ρη­μα­τία, κακέ­κτυ­πο του Τζεφ Μπέ­ζος (ερμη­νεύ­ει ρεα­λι­στι­κά ο Μαρκ Ράι­λανς) που προ­τεί­νει την οικο­νο­μι­κή εκμε­τάλ­λευ­ση του κομήτη.

Από την πλευ­ρά της η φοι­τή­τρια Κέιτ Ντι­μπιά­σκι, που ερμη­νεύ­ει με πάθος η Τζέ­νι­φερ Λόρενς, είναι μια νέα, δυνα­μι­κή γυναί­κα με ιδέ­ες που τη φέρ­νουν σε αντί­θε­ση με όσους κοι­τά­νε το συμ­φέ­ρον τους είτε είναι πολι­τι­κοί, είτε δημο­σιο­γρά­φοι. Είναι η πρώ­τη που ανα­κα­λύ­πτει και επι­βε­βαιώ­νει την ύπαρ­ξη του επι­κίν­δυ­νου κομή­τη. Προς τιμήν της, ο κομή­της παίρ­νει το όνο­μα της ενώ η ίδια προ­σπα­θεί να πεί­σει την πολι­τι­κή ηγε­σία της χώρας της να ανα­λά­βει την ενη­μέ­ρω­ση των πολι­τών καθώς και την απο­τρο­πή της επερ­χό­με­νης κατα­στρο­φής. Η προ­κλη­τι­κή αδια­φο­ρία της αμε­ρι­κά­νι­κης Προ­ε­δρί­ας και η υπο­τί­μη­ση προς το πρό­σω­πο της μόνο και μόνο για­τί είναι γυναί­κα την ανα­γκά­ζει να κατα­φύ­γει στο μόνο μέσο που θεω­ρη­τι­κά μπο­ρεί να βοη­θή­σει στην ενη­μέ­ρω­ση των πολι­τών. Η κοι­νή της εμφά­νι­ση με τον Δρ. Ράνταλ Μίντι σε μια υψη­λής τηλε­θέ­α­σης κου­τσο­μπο­λί­στι­κη εκπο­μπή που φιλο­ξε­νεί ανά­λα­φρα θέμα­τα και έχει ως τακτι­κή της να χλευά­ζει όλα τα σημα­ντι­κά την φέρ­νει στα όρια της σε απευ­θεί­ας μετά­δο­ση. Από εκεί­νη τη στιγ­μή και μετά η φιλό­δο­ξη επι­στή­μο­νας γίνε­ται θέμα στα κοι­νω­νι­κά μέσα δικτύ­ω­σης και στην τηλε­ό­ρα­ση για όλους τους λάθους λόγους. Η Κέιτ αντι­με­τω­πί­ζε­ται πλέ­ον ως μια γρα­φι­κή και επι­κίν­δυ­νη φιγού­ρα που πρέ­πει να εξα­φα­νι­στεί από τα φώτα της δημο­σιό­τη­τας. Ουσια­στι­κά, απα­ξιώ­νε­ται δημο­σί­ως, γίνε­ται αντι­κεί­με­νο χλευα­σμού και ο πρώ­ην σύντρο­φος της κάνει πρω­το­σέ­λι­δο την σχέ­ση τους παρου­σιά­ζο­ντας την ως μία προ­βλη­μα­τι­κή γυναίκα.

Έχω την εντύ­πω­ση ότι η συγκε­κρι­μέ­νη οπτι­κή δεν ανα­δει­κνύ­ε­ται όπως της πρέ­πει στον δημό­σιο διά­λο­γο σχε­τι­κά με την ται­νία κι ενώ το κίνη­μα #metoo βρί­σκε­ται στην πρώ­τη γραμ­μή της μάχης ενά­ντια στις σεξι­στι­κές επι­θέ­σεις στην Ελλά­δα και στις ΗΠΑ. (Σημειώ­νω ότι δεν έχω δια­βά­σει άλλες κρι­τι­κές μέχρι τη στιγ­μή που ολο­κλή­ρω­σα αυτό το κεί­με­νο συνε­πώς είναι λογι­κό να μην έχω συνο­λι­κή επο­πτεία όλων όσων έχουν γρα­φτεί για το Don’t Look Up ). Όμως η συγκε­κρι­μέ­νη εικό­να είναι εκεί και περι­μέ­νει να την ανα­κα­λύ­ψου­με. Μάλι­στα, το συντρι­πτι­κό σχό­λιο για τον τρό­πο που αντι­με­τω­πί­ζε­ται η σύγ­χρο­νη γυναί­κα δεν εξα­ντλεί­ται στην πρω­τα­γω­νί­στρια. Η Τζουν Μίντι (που φέρ­νει στην οθό­νη με μεγά­λη πει­στι­κό­τη­τα η Μέλα­νι Λίν­σκι) αντι­με­τω­πί­ζε­ται από τον σύζυ­γο ως η αιτία για τα προ­σω­πι­κά του προ­βλή­μα­τα αλλά και ως μια γυναί­κα που της λεί­πει το τσα­γα­νό και η γοη­τεία. Ο πρω­τα­γω­νι­στής γρή­γο­ρα κατα­φεύ­γει στην αγκα­λιά της γοη­τευ­τι­κής τηλε­πα­ρου­σιά­στριας (Κέιτ Μπλάν­σετ) που εκπρο­σω­πεί την χυδαία αντί­λη­ψη με την οποία παρου­σιά­ζο­νται οι γυναί­κες στον χώρο της τηλε­ό­ρα­σης. Αλλά η Τζουν απο­δει­κνύ­ε­ται μια δυνα­μι­κή γυναί­κα όπως και η ποπ τρα­γου­δί­στρια Ρίλεϊ Μπί­να (Αριά­να Γκρά­ντε) που μπρο­στά στον κοι­νό κίν­δυ­νο απο­ποιεί­ται την εικό­να της άμυα­λης σταρ για να αξιο­ποι­ή­σει την τέχνη της ώστε οι πολί­τες να δουν ψηλά, την αλή­θεια. Τέλος, δεν απου­σιά­ζει και ο θεσμι­κός σεξι­σμός όπως εκφρά­ζε­ται από τον προ­σω­πάρ­χη του Λευ­κού Οίκου (Τζό­να Χιλ).

Γενι­κά, το σενά­ριο και η σκη­νο­θε­σία λει­τουρ­γούν άψο­γα στο Don’t Look Up. Ο σκη­νο­θέ­της και η ομά­δα του δίνουν τις κατάλ­λη­λες κατευ­θύν­σεις στους ηθο­ποιούς και αξιο­ποιούν ιδα­νι­κά το ταλέ­ντο τους. Η ται­νία, αν και διαρ­κεί δυο ολό­κλη­ρες ώρες, δεν κου­ρά­ζει τον θεα­τή. Οι γρή­γο­ρες εναλ­λα­γές των σκη­νών και οι πολ­λές οπτι­κές που περιέ­χει την καθι­στούν ένα ιδιαί­τε­ρα αξιό­λο­γο θέα­μα ενώ ξεχω­ρί­ζει και η μου­σι­κή του Νίκο­λας Μπρί­τελ (Moonlight, The Big Short, Vice, Free State of Jones). Οι δεύ­τε­ροι ρόλοι δεν υστε­ρούν σε τίπο­τα από τα κεντρι­κά πρό­σω­πα. Όλα υπη­ρε­τούν στην εντέ­λεια τον κεντρι­κό σκο­πό της ται­νί­ας. Όλο αυτό το πανη­γύ­ρι της σάτι­ρας απο­γειώ­νε­ται με την τελευ­ταία σκη­νή της ται­νί­ας αλλά και με τις έξτρα σκη­νές μετά τους τίτλους τέλους.

Όσοι περι­μέ­νουν να γελά­σουν στο Don’t Look Up ίσως απο­γοη­τευ­τούν αλλά δεν πρέ­πει να ξεχνούν ότι η σάτι­ρα επι­χει­ρεί τον εμπαιγ­μό κάποιας έννοιας ή προ­σώ­που που ο σατι­ρι­κός καλ­λι­τέ­χνης θεω­ρεί ότι αξί­ζει τέτοια αντι­με­τώ­πι­ση με σκο­πό συχνά τη βελ­τί­ω­ση ενός αντι­κει­μέ­νου ή μιας κατά­στα­σης. Και τέλος αυτό είναι το κεντρι­κό μήνυ­μα της ται­νί­ας. Ότι εδώ και τώρα χρειά­ζε­ται να ανα­λά­βου­με δρά­ση για να μην «πεθά­νου­με όλοι» όπως τρα­γου­δά­ει η Αριά­να Γκρά­ντε στην συναυ­λία ευαι­σθη­το­ποί­η­σης. Στην ανα­γκαία και απα­ραί­τη­τη αλλα­γή δεν θα προ­χω­ρή­σου­με χωρίς τη δική μας δρά­ση και πρω­το­βου­λία. Και εάν δεν δια­γρά­ψου­με ορι­στι­κά από τις προ­τε­ραιό­τη­τες μας τις «ειδή­σεις του χαζο­κου­τιού». Ο Άνταμ Μακ­Κέι συνη­γο­ρεί σε αυτό βάζο­ντας τους απλούς πολί­τες, έστω και στο τέλος του κόσμου, να κοι­τά­ξουν ψηλά για να συνει­δη­το­ποι­ή­σουν ότι τα ψέμα­τα των καθε­στω­τι­κών πολι­τι­κών στοί­χη­σαν το μέλ­λον ολο­κλή­ρου του πλα­νή­τη. Δεν είναι τυχαίο άλλω­στε που τα (νεο)φιλελεύθερα και ακρο­δε­ξιά σκου­πί­δια διε­θνώς και στη χώρα μας στο­χο­ποί­η­σαν το Don’t Look Up ως μία αδιά­φο­ρη και ανού­σια ται­νία σε ευθεία αντί­θε­ση με το κοι­νό που την αγάπησε.

Σκη­νο­θε­σία: Adam McKay
Σενά­ριο: Adam McKay; David Sirota;
Μου­σι­κή: Nicholas Britell
Παί­ζουν: Leonardo DiCaprio, Jennifer Lawrence, Rob Morgan, Jonah Hill, Mark Rylance, Tyler Perry, Timothée Chalamet, Ron Perlman, Ariana Grande, Scott Mescudi, Cate Blanchett και η Meryl Streep.

Ειρη­ναί­ος Μαρά­κης: «Όλα είναι όπλα»