DW: Ένα συγκλονιστικό ελληνικό ντοκουμέντο στο Άουσβιτς

Ένα σημεί­ω­μα που είχε συντα­χθεί από Έλλη­να Εβραίο στο Άου­σβιτς το 1944 και είχε βρε­θεί το 1980, μετα­φρά­στη­κε τώρα στα γερ­μα­νι­κά. Ένα μονα­δι­κό ιστο­ρι­κό ντο­κου­μέ­ντο για τη φρί­κη του Ολοκαυτώματος.

Υπο­φέ­ρου­με από μια κατά­στα­ση που ο ανθρώ­πι­νος νους δεν μπο­ρεί να συλ­λά­βει, έγρα­φε το 1944 στο Άου­σβιτς ο Μαρ­σέλ Νατζα­ρή, Εβραί­ος από τη Θεσ­σα­λο­νί­κη. Στη συνέ­χεια το τοπο­θέ­τη­σε σε ένα παγού­ρι, το τύλι­ξε σε μια δερ­μά­τι­νη θήκη και το έθα­ψε στο έδα­φος κοντά στο Κρε­μα­τό­ριο ΙΙΙ. Ο Μαρ­σέλ Νατζα­ρή μαζί με άλλους Εβραί­ους συγκρα­τού­με­νούς του είχαν τοπο­θε­τη­θεί σε βοη­θη­τι­κές θέσεις στο στρα­τό­πε­δο του Άου­σβιτς-Mπίρ­κε­να­ου. Ειδι­κό­τε­ρα στη δια­βό­η­τη μονά­δα «Sonderkommando», που απο­τε­λού­νταν απο­κλει­στι­κά από Εβραί­ους κρα­τού­με­νους, οι οποί­οι ήταν επι­φορ­τι­σμέ­νοι με το να καθα­ρί­ζουν τις στά­χτες από τα κρε­μα­τό­ρια. Οι περι­γρα­φές του Νατζα­ρή σοκά­ρουν. Περι­γρά­φει στο επί­μα­χο ντο­κου­μέ­ντο με κάθε ανα­τρι­χια­στι­κή λεπτο­μέ­ρεια τη χωρο­τα­ξία του τρό­μου στο Κρε­μα­τό­ριο: τα δυο μεγά­λα υπό­γεια δωμά­τια, κάτω από έναν «κήπο», στο ένα εκ των οποί­ων ξεντύ­νο­νταν οι κρα­τού­με­νοι και στο άλλο έμπαι­ναν για να οδη­γη­θούν στο θάνα­το. Ήταν «το δωμά­τιο θανά­του», όπως γρά­φει χαρακτηριστικά.

Ασύλληπτοι βασανισμοί

Ο Ντα­τζα­ρή περι­γρά­φει πώς οι άνθρω­ποι «στρι­μωγ­μέ­νοι σαν σαρ­δέ­λες» οδη­γού­νταν στους θαλά­μους αερί­ων. Όπως ανα­φέ­ρει στην επι­στο­λή του ο Νατζα­ρή, η δου­λειά των Εβραί­ων φυλά­κων άρχι­ζε μετά από μισή ώρα, όταν άνοι­γαν οι πόρ­τες και έπρε­πε να μαζέ­ψουν τα νεκρά κορ­μιά για να τα ρίξουν στη συνέ­χεια στους φούρ­νους του Κρε­μα­το­ρί­ου. Ένα ανθρώ­πι­νο σώμα κατα­λή­γει να είναι 640 γραμ­μά­ρια στά­χτης, έγρα­φε ο Νατζα­ρή προ­κα­λώ­ντας μέχρι σήμε­ρα απο­τρο­πια­σμό για τα ναζι­στι­κά εγκλή­μα­τα. Το σημεί­ω­μα-επι­στο­λή του Μαρ­σέλ Νατζα­ρή βρέ­θη­κε σε άθλια κατά­στα­ση το 1980. Μόνο μετά την απο­κα­τά­στα­σή του από ειδι­κούς, που διήρ­κε­σε χρό­νια, μπο­ρεί κανείς να το δια­βά­σει. Η σπα­νιό­τη­τα και η ιστο­ρι­κή του σημα­σία κάνουν το εύρη­μα ξεχω­ρι­στό, ανέ­φε­ρε στη DW o ρωσι­κής κατα­γω­γής ιστο­ρι­κός Πάβελ Πολιάν.
Το ιστο­ρι­κό ντο­κου­μέ­ντο μετα­φρά­στη­κε στα γερ­μα­νι­κά και δημο­σιεύ­θη­κε για πρώ­τη φορά τον Οκτώ­βριο στο τελευ­ταίο τεύ­χος του περιο­δι­κού του Ινστι­τού­του Σύγ­χρο­νης Ιστο­ρί­ας με έδρα το Μόνα­χο (IfZ). Πρό­κει­ται για ένα από τα εννιά συνο­λι­κά αυτο­τε­λή γρα­πτά ντο­κου­μέ­ντα που έχουν βρε­θεί θαμ­μέ­να στο Άου­σβιτς, εξή­γη­σε στη DW o Π. Πολιάν. Τα κεί­με­να αυτά, που έχουν συντα­χθεί μόλις από πέντε μέλη της ομά­δας Sonderkommando, «είναι τα πιο σημα­ντι­κά, κεντρι­κής σημα­σί­ας ντο­κου­μέ­ντα για το Ολοκαύτωμα».

Τεράστια ιστορική αξία

Ο Πάβελ Πολιάν μελέ­τη­σε το εν λόγω ντο­κου­μέ­ντο για πάνω από δέκα χρό­νια και δημο­σί­ευ­σε στη συνέ­χεια τα απο­τε­λέ­σμα­τα της έρευ­νάς του στο βιβλίο «Μηνύ­μα­τα μέσα από τις στά­χτες» (Scrolls form the Ashes). Όπως ανέ­φε­ρε ο ίδιος στη DW αντί­στοι­χα μηνύ­μα­τα έχουν βρε­θεί προς το παρόν μόνο στο Άου­σβιτς, τα περισ­σό­τε­ρα μάλι­στα εξ αυτών είχαν συντα­χθεί μετα­ξύ Φεβρουα­ρί­ου και Μαρ­τί­ου 1945, αμέ­σως μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση του στρα­το­πέ­δου. Το σημεί­ω­μα του Νατζα­ρή ήταν το τελευ­ταίο που βρέ­θη­κε. Σύμ­φω­να με τον Πολιάν είναι μάλ­λον απί­θα­νο να βρε­θούν στο μέλ­λον άλλα αντί­στοι­χα ντο­κου­μέ­ντα. Ενδια­φέ­ρον έχει επί­σης το εξής στοι­χείο: από τους συνο­λι­κά 2000 κρα­τού­με­νους που εκτε­λού­σαν χρέη βοη­θών στα κρε­μα­τό­ρια, μόλις πέντε έγρα­ψαν και έθα­ψαν σημειώ­μα­τα. Ο Νατζα­ρή ήταν ο μόνος που επέζησε.

Το πρω­τό­τυ­πο σημεί­ω­μα εντο­πί­στη­κε τυχαία το 1980 από έναν φοι­τη­τή που έκα­νε ανα­σκα­φές κοντά στο πρώ­ην στρα­τό­πε­δο συγκέ­ντρω­σης. Σε αντί­θε­ση με τα υπό­λοι­πα σημειώ­μα­τα που ήταν γραμ­μέ­να στην εβραϊ­κή γλώσ­σα, το σημεί­ω­μα του Νατζα­ρή ήταν στα ελλη­νι­κά. Μόλις όμως ένα 10 με 15% του κει­μέ­νου ήταν δυνα­τό να δια­βα­στεί, εξαι­τί­ας του γεγο­νό­τος ότι είχε αλλοιω­θεί μέσα στα 35 χρό­νια που ήταν θαμ­μέ­νο στο χώμα. Το πρω­τό­τυ­πο παρέ­μει­νε στο Μου­σείο Μνή­μης του Άου­σβιτς-Μπιρ­κε­νά­ου. Μόλις το 2013 ένας νεα­ρός Ρώσος με ειδί­κευ­ση στο IT κατά­φε­ρε να απο­κα­τα­στή­σει τα ίχνη μελα­νιού και να κάνει και πάλι ευα­νά­γνω­στο το κεί­με­νο. «Πλέ­ον μπο­ρού­με να δια­βά­σου­με το 85 με 90% του κει­μέ­νου» ανα­φέ­ρει ο Πολιάν. Ο ίδιος ανα­φέ­ρει επί­σης ότι ανα­μέ­νε­ται μέσα στο Νοέμ­βριο η μετά­φρα­ση του σημειώ­μα­τος και στα αγγλικά.
Για την ιστο­ρία, ο Μαρ­σέλ Νατζα­ρή μετά τον πόλε­μο επέ­στρε­ψε στην Ελλά­δα. Το 1951 μετα­νά­στευ­σε με τη σύζυ­γό του στις ΗΠΑ, όπου και εργά­στη­κε ως ράφτης. Στο βιβλίο του “Χρο­νι­κό”  (κυκλο­φό­ρη­σε μόλις το 1992) κατέ­γρα­ψε τις εμπει­ρί­ες του στο Άου­σβιτς χωρίς όμως να ανα­φερ­θεί στο παλιό εκεί­νο χει­ρό­γρα­φο σημεί­ω­μα. Πέθα­νε το 1971 σε ηλι­κία 54 ετών.

Deutsche Welle / Ντά­γκ­μαρ Μπράι­τεν­μπαχ / Δήμη­τρα Κυρανούδη