Γεώργιος Παπανδρέου, ο αντικομμουνιστής «Γέρος της Δημοκρατίας»

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Η φετι­νή χρο­νιά είναι διπλά επε­τεια­κή για μια πολυ­δια­φη­μι­σμέ­νη προ­σω­πι­κό­τη­τα του ελλη­νι­κού αστι­κού πολι­τι­κού συστή­μα­τος του 20ου αιώ­να: σήμε­ρα, 13 Φλε­βά­ρη, συμπλη­ρώ­νο­νται 130 χρό­νια από τη γέν­νη­ση του, ενώ το Νοέμ­βρη κλεί­νουν 50 χρό­νια από το θάνα­το του. Ο λόγος ασφα­λώς για τον Γεώρ­γιο Παπαν­δρέ­ου, τον περί­φη­μο «Γέρο της Δημο­κρα­τί­ας» τον οποίο κεντρώ­οι, σοσιαλ­δη­μο­κρά­τες και λοι­ποί «σοσια­λι­στές» ανα­μέ­νε­ται να τιμή­σουν και φέτος σε σχε­τι­κές εκδηλώσεις. 

Ο Παπαν­δρέ­ου υπήρ­ξε αναμ­φί­βο­λα πολι­τι­κός ευφυ­ής και ικα­νός, θέτο­ντας τα χαρί­σμα­τα του στην υπη­ρε­σία της ελλη­νι­κής αστι­κής τάξης της οποί­ας διε­τέ­λε­σε άξιος πολι­τι­κός εκπρό­σω­πος για δεκα­ε­τί­ες. Από το 1916, όταν και διο­ρί­στη­κε από τον Ελευ­θέ­ριο Βενι­ζέ­λο διευ­θυ­ντής του πολι­τι­κού του γρα­φεί­ου, έως την παραί­τη­ση του από την πρω­θυ­πουρ­γία τον Ιού­λη του 1965, ο Γεωρ. Παπαν­δρέ­ου υπε­ρα­σπί­στη­κε με συνέ­πεια τα συμ­φέ­ρο­ντα της άρχου­σας τάξης. 

Στα μετα­πο­λι­τευ­τι­κά χρό­νια, μέχρι και σήμε­ρα, ο λεγό­με­νος «κεντρώ­ος» και «κεντρο­α­ρι­στε­ρός» χώρος, ιδιαί­τε­ρα αυτός του ΠΑΣΟΚ, επι­χει­ρεί να παρου­σιά­σει το Γεωργ. Παπαν­δρέ­ου και τις κυβερ­νή­σεις της «Ένω­σης Κέντρου» ως φωτει­νή εξαί­ρε­ση σε μια ζοφε­ρή πολι­τι­κή περί­ο­δο. Έτσι, σύμ­φω­να με αυτήν την κεντρο­α­ρι­στε­ρή εκδο­χή της ιστο­ρί­ας, ο Γεωργ. Παπαν­δρέ­ου παρου­σιά­ζε­ται, ούτε λίγο, ούτε πολύ, ως η «δημο­κρα­τι­κή», «προ­ο­δευ­τι­κή» και «φιλο­λαϊ­κή» δύνα­μη απέ­να­ντι στην αντι­δρα­στι­κό­τη­τα της «δεξιάς» και του παλατιού. 

Η ιστο­ρι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ωστό­σο είναι πολύ δια­φο­ρε­τι­κή. Καθ’ όλη τη διάρ­κεια της παρου­σί­ας του στην ελλη­νι­κή πολι­τι­κή σκη­νή, ο Παπαν­δρέ­ου όχι μόνο δεν αμφι­σβή­τη­σε, ούτε κατ’ ελά­χι­στο, την εξου­σία της πλου­το­κρα­τί­ας αλλά, επι­πλέ­ον, έκα­νε ότι περ­νού­σε απ’ το χέρι του για την στα­θε­ρο­ποί­η­ση και ενί­σχυ­ση του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος. Χρη­σι­μο­ποιώ­ντας το χάρι­σμα της ρητο­ρι­κής του δει­νό­τη­τας υιο­θε­τού­σε πλη­θώ­ρα φιλο­λαϊ­κών συν­θη­μα­των («πιστεύ­ο­μεν και εις τη λαο­κρα­τία», αύξη­ση μερο­κά­μα­του, ρύθ­μι­ση αγρο­τι­κών χρε­ών, κλπ.) προ­κει­μέ­νου να προ­σελ­κή­σει και να εγκλω­βί­σει- ταλαι­πω­ρη­μέ­νες από τα δει­νά της Κατο­χής και της ανέ­χειας- πλα­τιές εργα­τι­κές-λαϊ­κές μάζες. Με αυτόν τον τρό­πο, επι­χει­ρού­νταν η εκτό­νω­ση της ριζο­σπα­στι­κο­ποί­η­σης των λαϊ­κών μαζών.

Όπως ορθά σημειώ­νει ο Μ.Μαϊλης, «με την πολι­τι­κή της η «Ενω­ση Κέντρου» ένα πράγ­μα επι­βε­βαί­ω­σε: Οτι «παρα­χώ­ρη­σε» το δευ­τε­ρεύ­ον, για να υπη­ρε­τή­σει το κύριο: Την άμε­ση και μακρο­πρό­θε­σμη στα­θε­ρο­ποί­η­ση του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος. Από­δει­ξε ότι ήταν πιο «ευαί­σθη­τη» στο να αφου­γκρά­ζε­ται και να απο­δέ­χε­ται ορι­σμέ­να αιτή­μα­τα, που η λαϊ­κή πάλη είχε κατα­στή­σει υπε­ρώ­ρι­μα. Για­τί είναι αναμ­φι­σβή­τη­το ότι οι «παρα­χω­ρή­σεις» που πραγ­μα­το­ποί­η­σε το «Κέντρο», είχαν τη σφρα­γί­δα των λαϊ­κών αγώ­νων» (Από την 4η Αυγού­στου ως τις μέρες μας, Συγ­χρ. Επο­χή, 2009, σελ.237–238.

Με απλά λόγια, πρό­κει­ται για μια πολι­τι­κή που με το ένα χέρι έδι­νε ορι­σμέ­νες «παρα­χω­ρή­σεις» (παρο­χές) στο λαό- απο­τέ­λε­σμα σκλη­ρών ταξι­κών αγώ­νων- και με το άλλο χέρι να στα­θε­ρο­ποιού­σε την εξου­σία του κεφα­λαί­ου. Ασφα­λώς, η στα­θε­ρο­ποί­η­ση του αστι­κού πολι­τι­κού συστή­μα­τος που επε­δί­ω­κε ο Γεωρ. Παπαν­δρέ­ου πήγαι­νε χέρι-χέρι με την κατα­στο­λή του λαϊ­κού κινή­μα­τος. Παρά την προ­σπά­θεια της αστι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας να εξω­ραϊ­σει την εικό­να του «Γέρου της Δημο­κρα­τί­ας», τα ιστο­ρι­κά γεγο­νό­τα μας υπεν­θυ­μί­ζουν τον βαθύ αντι­κομ­μου­νι­σμό από τον οποίο διέ­πο­νταν τόσο οι από­ψεις, όσο και η πολι­τι­κή δρά­ση του Γεωργ. Παπανδρέου.

Ο Γ.Παπανδρέου (κέντρο), με τον Αρχιε­πί­σκο­πο Δαμα­σκη­νό και τον στρα­τη­γό Ρόναλντ Σκόμπι.

Είναι γνω­στός ο πρω­τα­γω­νι­στι­κός του ρόλος κατά τον ηρω­ϊ­κό Δεκέμ­βρη του 1944- την κορυ­φαία αυτή στιγ­μή της ταξι­κής πάλης στην Ελλά­δα του περα­σμέ­νου αιώ­να- όταν το ντό­πιο αστι­κό πολι­τι­κό σύστη­μα και οι βρε­τα­νοί ιμπε­ρια­λι­στές σύμ­μα­χοι του αιμα­το­κύ­λη­σαν το λαό της Αθήνας. 

Χαρα­κτη­ρι­στι­κό του κυνι­σμού και της υπο­κρι­σί­ας του Γεωργ. Παπαν­δρέ­ου απο­τε­λεί το γεγο­νός ότι ενώ κατά την άφι­ξη του στην απε­λευ­θε­ρω­μέ­νη από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ πρω­τεύ­ου­σα ρητό­ρευε περί «λαο­κρα­τί­ας», ταυ­τό­χρο­να ζητού­σε σε σχε­τι­κή επι­στο­λή του από τον σφα­γέα Τσώρ­τσιλ να «απο­στεί­λει επι­βλη­τι­κές δυνά­μεις διό­τι τα πολι­τι­κά μέσα διά την αντι­με­τώ­πι­σιν της κρι­σί­μου κατα­στά­σε­ως δεν ήσαν πλέ­ον επαρ­κή». Όταν έφτα­σαν δε οι «επι­βλη­τι­κές δυνά­μεις» των ιμπε­ρια­λι­στών, ο Παπαν­δρέ­ου δεν είχε κανέ­ναν ενδοια­σμό να δια­τά­ξει την ένο­πλη δολο­φο­νι­κή επί­θε­ση ενά­ντια στην ειρη­νι­κή δια­δή­λω­ση του λαού της Αθή­νας και του Πει­ραιά. Ένα χρό­νο αργό­τε­ρα, ο ίδιος άνθρω­πος δήλω­νε: «ήλπι­ζεν ο κομ­μου­νι­σμός — και αυτή υπήρ­ξε η αυτα­πά­τη του — ότι ήτο δυνα­τόν ημείς να παρι­στά­νω­μεν την κυβέρ­νη­ση και εκεί­νος να δια­θέ­τει την πραγ­μα­τι­κή δύνα­μη…».

Μετά το τέλος της τρί­χρο­νης ηρω­ϊ­κής επο­ποί­ιας του Δημο­κρα­τι­κού Στρα­τού Ελλά­δας- όταν οι διωγ­μοί κατά των κομ­μου­νι­στών βρί­σκο­νταν στο από­γειο τους- ο Γεωργ. Παπαν­δρέ­ου επι­χει­ρη­μα­το­λο­γού­σε υπέρ της μη νομι­μο­ποί­η­σης του ΚΚΕ. Να τι έλε­γε το 1950: «Αλλά (…) υπάρ­χει το αίτη­μα της νομι­μο­ποι­ή­σε­ως του ΚΚΕ. Και ηκού­σθη­σαν φωναί απο­δε­χό­με­ναι την νομι­μο­ποί­η­σιν (…). Η δια­φω­νία μας είναι από­λυ­τος. (…) Είναι τόση η έκτα­σις της προ­δο­σί­ας, είναι τόση η έκτα­σις του εγκλή­μα­τος, είναι τόσαι αι κατα­στρο­φαί και αι θυσί­αι της Ελλά­δος, (…) ώστε ουδέ­πο­τε το Έθνος και ο Λαός μας θα ανε­γνώ­ρι­ζον την επά­νο­δον των προ­δο­τών και των εγκλη­μα­τιών εις τους κόλ­πους του πολι­τι­κού βίου της Χώρας» (Μ.Μαϊλη, Το αστι­κό πολι­τι­κό σύστη­μα στην Ελλά­δα από το 1950 έως το 1967, Σύγ­χρο­νη Επο­χή, 2014, σελ.160).

«Πιστεύ­ο­μεν και εις την λαοκρατίαν».…

Από τα- αντι­κομ­μου­νι­στι­κά- έργα και ημέ­ρες του Παπαν­δρέ­ου δεν θα μπο­ρού­σε να απου­σιά­ζει η περί­φη­μη εγκύ­κλιος 1010, με ημε­ρο­μη­νία 11 Μαρ­τί­ου 1965, που στό­χευε στον εξο­βε­λι­σμό κάθε αντί­στα­σης του κινή­μα­τος Παι­δεί­ας, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας την επί­κλη­ση του «κομ­μου­νι­στι­κού κιν­δύ­νου». Αιχ­μή της απρο­κά­λυ­πτης αυτής αντι­κομ­μου­νι­στι­κής επέμ­βα­σης που έφε­ρε την υπο­γρα­φή του «Γέρου της Δημο­κρα­τί­ας» ήταν η διά­λυ­ση της Δημο­κρα­τι­κής Νεο­λαί­ας Λαμπρά­κη. Χαρα­κτη­ρι­στι­κό από­σπα­σμα της εγκυ­κλί­ου- που θα ζήλευε ακό­μη και ο δικτά­το­ρας Μετα­ξάς- είναι το ακόλουθο:

«Ο ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΧΘΡΟΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Τού­το πρέ­πει να κατα­στή συνεί­δη­σις της Νέας Γενιάς. Ο εθνι­κός φρο­νη­μα­τι­σμός, καθώς και η ηθι­κή και πολι­τι­κή αγω­γή των μαθη­τών είναι η πρώ­τη απο­στο­λή του Διδα­σκά­λου. Και εις αυτήν οφεί­λουν να επι­δο­θούν. Τα δικά μας ιδα­νι­κά είναι τα ιδα­νι­κά του Ελλη­νο­χρι­στια­νι­κού Πολι­τι­σμού. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (Εθνι­κή και Πολι­τι­κή) και ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, ΑΓΑΠΗ και ΘΥΣΙΑ. Αυτά είναι τα ιδε­ώ­δη μας και μ’ αυτά πρέ­πει να εμπο­τι­σθή η Νέα Γενεά, ΕΛΛΑΣ και ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Αλη­θής Δημο­κρα­τία. Πάσα εκτρο­πή πρέ­πει να κολά­ζε­ται αυστη­ρό­τα­τα. Κι αν συμ­βή να υπάρ­ξουν διδά­σκα­λοι όχι ανή­κο­ντες, αλλά και απλώς συμπα­θού­ντες ή ανε­χό­με­νοι την κομ­μου­νι­στι­κήν προ­πα­γάν­δαν δεν έχουν θέσιν εις την Εκπαί­δευ­σιν».

Αυτός ήταν ο Γεώρ­γιος Παπαν­δρέ­ου, ο «Γέρος της Δημο­κρα­τί­ας» ή, ορθό­τε­ρα, της «αστι­κής δημο­κρα­τί­ας». Η ιστο­ρία- αμεί­λι­κτη με όλους ανε­ξαι­ρέ­τως- έχει κρί­νει την πολι­τι­κή του δια­δρο­μή, τα πεπραγ­μέ­να του και την «προ­σφο­ρά» του στο λαό και τη χώρα.

«Τσε Γκε­βά­ρα, πρε­σβευ­τής της Επα­νά­στα­σης», του Νίκου Μόττα

Νίκος Μόττας Γεννήθηκε το 1984 στη Θεσσαλονίκη. Είναι υποψήφιος διδάκτορας (Phd) Πολιτικής Επιστήμης, Διεθνών Σχέσεων και Ιστορίας. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες από το Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου και είναι κάτοχος δύο μεταπτυχιακών τίτλων (Master of Arts) στις διπλωματικές σπουδές (Παρίσι) και στις διεθνείς διπλωματικές σχέσεις (Πανεπιστήμιο Τελ Αβίβ). Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ελληνόφωνα και ξενόγλωσσα μέσα.