Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η απελευθέρωση της Νάουσας από τον ΕΛΑΣ (ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ)

Επι­μέ­λεια: Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Ο μήνας Σεπτέμ­βρης του 1944 ήταν ο μήνας της τελι­κής εξόρ­μη­σης του ΕΛΑΣ για την απε­λευ­θέ­ρω­ση της χώρας από τους κατα­κτη­τές και τους ντό­πιους συνερ­γά­τες τους. Οι δυνά­μεις του ΕΛΑΣ δίνουν σκλη­ρές μάχες και απε­λευ­θε­ρώ­νουν την μία μετά την άλλη τις πόλεις και τα χωριά της χώρας. Η Νάου­σα, «ανταρ­το­μά­να» όπως δίκαια χαρα­κτη­ρί­στη­κε ήταν μία από τις πρώ­τες στην Κεντρι­κή Μακεδονία.

Τι προη­γή­θη­κε

Στις 8 Σεπτεμ­βρί­ου 1944 στη Νάου­σα απα­γο­ρεύ­τη­κε η κυκλο­φο­ρία καθ’ όλη τη διάρ­κεια της ημέ­ρας, ενώ γερ­μα­νι­κές και ιτα­λι­κές περί­πο­λοι διέ­τρε­χαν την πόλη ανή­συ­χες. Το εγκα­τε­στη­μέ­νο στη ταρά­τσα του Νοσο­κο­μεί­ου μικρού δια­με­τρή­μα­τος ορει­βα­τι­κό πυρο­βό­λο πραγ­μα­το­ποιού­σε κατά τακτά δια­στή­μα­τα εκφο­βι­στι­κές βολές προς άγνω­στη κατεύ­θυν­ση. Δεν υπήρ­χε η παρα­μι­κρή αμφι­βο­λία ότι η μικτή γερ­μα­νοϊ­τα­λι­κή φρου­ρά της πόλης ετοι­μά­ζο­νταν να απο­χω­ρή­σει από αυτήν. Τρείς Ναου­σαί­οι, δύο γυναί­κες και ένας άνδρας που γνώ­ρι­ζαν γερ­μα­νι­κά, είχαν επι­στρα­τευ­τεί βιαί­ως από τους Γερ­μα­νούς και κυκλο­φο­ρού­σαν μαζί με τις περι­πό­λους στους δρό­μους φορώ­ντας λευ­κό περι­βρα­χιό­νιο στο δεξί χέρι.

Τις πρώ­τες πρω­ϊ­νες ώρες της 9ης Σεπτεμ­βρί­ου 1944 και ενώ συνε­χί­ζο­νταν η απα­γό­ρευ­σης της κυκλο­φο­ρί­ας άρχι­σε να απο­χω­ρεί η φρου­ρά της πόλης με κατεύ­θυν­ση τον σιδη­ρο­δρο­μι­κό σταθ­μό. Τα λίγα φορ­τη­γά αυτο­κί­νη­τα που διέ­θε­τε ήταν κατά­φορ­τα με άνδρες, πολε­μι­κό υλι­κό και άλλα εφό­δια. Κατά την απο­χώ­ρη­σή τους οι άνδρες της γερ­μα­νι­κής φρου­ράς πυρ­πό­λη­σαν το κτή­ριο του 1ου και 2ου δημο­τι­κών σχο­λεί­ων παρα­πλεύ­ρως του ναού του Αγί­ου Μηνά και ανα­τί­να­ξαν το κλι­μα­κο­στά­σιο του Νοσο­κο­μεί­ου. Ακο­λού­θως προ­έ­βη­σαν σε εικο­νι­κή τοπο­θέ­τη­ση ναρ­κών στο προ­αύ­λιο του. Με την παρέμ­βα­ση πυρο­τε­χνουρ­γών του ΕΛΑΣ αργό­τε­ρα απο­δεί­χθη­κε ότι επρό­κει­το για παρα­πλα­νη­τι­κή ενέρ­γεια. Η γερ­μα­νι­κή-ιτα­λι­κή φρου­ρά εγκα­τα­στά­θη­κε προ­σω­ρι­νά στο σιδη­ρο­δρο­μι­κό σταθ­μό εν ανα­μο­νή νεω­τέ­ρας δια­τα­γής. Συγ­χρό­νως έλα­βε όλα τα ανα­γκαία μέτρα προ­φύ­λα­ξης με την κατα­σκευή πρό­χει­ρων οχυ­ρω­μα­τι­κών έργων, την τοπο­θέ­τη­ση συρ­μα­το­πλεγ­μά­των σε όλη την περί­με­τρο του σταθ­μού κτλ. Τις πρώ­τες απο­γευ­μα­τι­νές ώρες μπή­καν τα πρώ­τα τμή­μα­τα του ΕΛΑΣ και της Εθνι­κής Πολι­το­φυ­λα­κής στη Νάου­σα. Αμέ­σως μέρος αυτών κινή­θη­κε και κατέ­λα­βε θέσεις μάχης ανα­το­λι­κά του Κρα­τι­κού Φυτω­ρί­ου, σε λίγη από­στα­ση από τον σιδη­ρο­δρο­μι­κό σταθ­μό όπου είχε εγκα­τα­στα­θεί η γερ­μα­νι­κή-ιτα­λι­κή φρου­ρά. Η ενέρ­γεια αυτή απο­σκο­πού­σε στη παρε­μπό­δι­ση τυχόν πρό­θε­σης της εχθρι­κής φρου­ράς να επα­νέλ­θει στη Νάου­σα. (Σ. Αποστόλου‑Η συμ­βο­λή της Νάου­σας στην Εθνι­κή Αντί­στα­ση 1941–1944)

Το Ντο­κου­μέ­ντο

Παρα­κά­τω παρα­θέ­του­με το ντο­κου­μέ­ντο που προ­έρ­χε­ται από την εφη­με­ρί­δα «ΛΑΙΚΗ ΦΩΝΗ» που ήταν  «Όργα­νο της Οργά­νω­σης Περιο­χής Μακε­δο­νί­ας του ΚΚΕ») με ημε­ρο­μη­νία 27/9/1944. Σε αυτό υπάρ­χει πρω­το­σέ­λι­δη αντα­πό­κρι­ση με τίτλο: «Πως ΕΛΕΥΘΕΡΩΘΗΚΕ Η ΝΑΟΥΣΑ. Ο ΛΑΟΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙΖΕΙ. ΠΛΗΡΗΣ ΤΑΞΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ- ΣΥΓΚΡΟΤΕΙΤΑΙ Η ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ‑Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΠΑΙΝΕΙ ΜΠΡΟΣ».

Να υπο­γραμ­μί­σου­με ότι η αντα­πό­κρι­ση περι­γρά­φει με γλα­φυ­ρό τρό­πο την είσο­δο των δυνά­με­ων του ΕΛΑΣ στην πόλη, τον επί­ση­μο εορ­τα­σμό της απε­λευ­θέ­ρω­σης (10/9) ενώ δίνει πλευ­ρές των κινή­σε­ων που έγι­ναν, που ήταν λίγο-πολύ κοι­νές σε κάθε πόλη που απε­λευ­θέ­ρω­νε ο ΕΛΑΣ (π.χ εκλο­γές για όργα­να τοπι­κής διοί­κη­σης, μέτρα για τη δια­τρο­φή του λαού, σύλ­λη­ψη συνερ­γα­τών με τον κατα­κτη­τή κ.α)

naousa

«Η 10η του Σεπτέμ­βρη θα μεί­νει ιστο­ρι­κή και βαθειά χαραγ­μέ­νη στη μνή­μη του λαού τα Νάουσ­σας. Για­τί τη μέρα αυτή, στις 6.30 μ.μ. δυνά­μεις του ΕΛΑΣ μαζί με τμή­μα­τα της Εθνι­κής Πολι­το­φυ­λα­κής μπή­καν στην πόλη και τη απε­λευ­θέ­ρω­σαν ύστε­ρα από μαρ­τυ­ρι­κή κατο­χή τριά­μι­συ χρόνων.

Ο λαός της Νάου­σας, που επί τριά­μι­συ χρό­νια διε­ξή­γα­γε έναν αδιά­κο­πο σκλη­ρό και γεμά­το θυσί­ες αγώ­να ενά­ντια στον βάρ­βα­ρο κατα­χτη­τή και στα όργα­να του ξεχύ­θη­κε στους δρό­μους για να υπο­δε­χτεί τους απε­λευ­θε­ρω­τές αντάρ­τες. Όλη η πόλη σημαιο­στο­λί­στη­κε στη στιγ­μή με ελλη­νι­κές και συμ­μα­χι­κές σημαί­ες. Ο ενθου­σια­σμός του λαού ξέσπα­σε αυθόρ­μη­τος και αγνός. Όλος ο πλού­τος της λαϊ­κής ψυχής εκδη­λώ­θη­κε με μιας. Ο λαός δεν ήξαι­ρε πώς να εκφρά­σει τη χαρά του. Αλλού ‘άκου­γε κανείς κραυ­γές χαράς και ενθου­σια­σμού. Αλλού τρα­γού­δη­σαν αντάρ­τι­κα τρα­γού­δια. Άλλοι πάλι κου­βά­λη­σαν πλα­κάτ με συν­θή­μα­τα και άνθη στον τόπο που θα συγκε­ντρώ­νο­νταν το πλή­θος. Ιδιαί­τε­ρα εκδη­λώ­θη­κε ο ενθου­σια­σμός του λαού όταν ζητω­κραύ­γα­ζε για το ΕΑΜ, την ΠΕΕΑ και προ­πά­ντων για το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα που στά­θη­κε φωτει­νός καθο­δη­γη­τής και συμπα­ρα­στά­της του σ’όλο το μακρό­χρο­νο διά­στη­μα της σκλα­βιάς του.

Έγι­νε δοξο­λο­γία στην οποία πήρε μέρος όλος ο λαός και η χορω­δία του Εργα­τι­κού Κέντρου.. Ο τόπος της συγκέ­ντρω­σης στο­λί­στη­κε με σημαί­ες, άνθη και διά­φο­ρα συνθήματα.

Απ’ τη συγκέ­ντρω­ση δεν έλει­πε κανέ­νας. Όλοι οι κάτοι­κοι, πάνω από 6.000 καθώς και όλες οι προ­σω­πι­κό­τη­τες και αντι­πρό­σω­ποι του συμ­μα­χι­κού κομ­μά­ντος, πήραν μέρος σ’αυτήν. Αφού κατά­θε­σαν στέ­φα­να όλες οι οργα­νώ­σεις, το ΕΑΜ, η ΕΠΟΝ, το ΚΚΕ, τα εργα­τι­κά σωμα­τεία, οι άλλες λαϊ­κές οργα­νώ­σεις και ο ΕΛΑΣ. Όλοι οι ρήτο­ρες μέσα σε θύελ­λα χει­ρο­κρο­τη­μά­των μίλη­σαν για τους αγώ­νες που διε­ξή­γα­γε ο ηρω­ϊ­κός λαός της Νάουσ­σας και τις θυσί­ες που προ­σέ­φε­ρε στους αγώ­νες αυτούς, αγώ­νες που τελι­κά του έδω­σαν τη λευ­τε­ριά του. Μίλη­σαν για το έργο του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ στην οργά­νω­ση του εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κού αγώ­να και για την ηρω­ϊ­κή πάλη του ΕΛΑΣ για την απε­λευ­θέ­ρω­ση όλης της χώρας. Τόνι­σαν ακό­μα τη σημα­σία της Εθνι­κής Ένω­σης που πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε ύστε­ρα από τόσους κόπους και θυσίες.

ΤΑΞΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑ

Μόλις μπή­καν τα τμή­μα­τα του ΕΛΑΣ και της Εθνι­κής Πολι­το­φυ­λα­κής στην πόλη, με βάση ενός από πριν κατα­στρω­μέ­νου σχε­δί­ου κατέ­λα­βαν αμέ­σως τα δημό­σια χτί­ρια και απέ­κλει­σαν τα φρού­ρια των Γερ­μα­νών σαν επι­κίν­δυ­νες ζώνες λόγω κιν­δύ­νου ναρ­κών και εκρη­κτι­κών υλών. Η πολι­το­φυ­λα­κή ανέ­λα­βε αμέ­σως τα καθή­κο­ντά της ενι­σχυ­μέ­νη από εφε­δρι­κή δύνα­μη με περι­βρα­χιό­νια, που έθε­σαν στη διά­θε­σή της οι απε­λευ­θε­ρω­τι­κές οργα­νώ­σεις. Συνε­λή­φθη­σαν αμέ­σως 7 προ­δό­τες και κατα­γρά­φη­κε η περιου­σία όλων των προ­δο­τών που συνερ­γά­στη­καν με τον κατα­χτη­τή. Το τυπο­γρα­φείο της πόλης τέθη­κε στη διά­θε­ση των απε­λευ­θε­ρω­τι­κών οργα­νώ­σε­ων. Και αυτό­μα­τα, χωρίς το παρα­μι­κρό επει­σό­διο επε­κρά­τη­σε παρα­δειγ­μα­τι­κή τάξη σ’ όλη ην πόλη. Ούτε και η πιο παρα­μι­κρή αρπα­γή και λεη­λα­σία δεν σημειώθηκε

ΣΥΓΚΡΟΤΟΥΝΤΑΙ ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Τη δεύ­τε­ρη μέρα της απε­λευ­θέ­ρω­σης ο λαός εξα­κο­λού­θη­σε να πανη­γυ­ρί­ζει και η πόλη να μένει σημαιο­στό­λι­στος. Η μέρα αυτή ήταν μέρα συγκρό­τη­σης των τοπι­κών οργά­νων αυτο­διοί­κη­σης. Βγή­κε προ­σω­ρι­νό δημο­τι­κό συμ­βού­λιο και ανά­λα­βαν τα καθή­κο­ντά τους όλα τα όργα­να αυτο­διοί­κη­σης. Βγή­κε επί­σης και Δήμαρ­χος (σ.σ Ήταν ο Στέρ­γιος Φετλής). Η εκλο­γή της έγι­νε από συγκε­ντρώ­σεις που έγι­να σε όλες τις συνοι­κί­ες και που βγά­λαν λαϊ­κές επι­τρο­πές που ανά­δει­ξαν το Δημο­τι­κό Συμ­βού­λιο και τη Δημαρ­χια­κή Επιτροπή.

Στις 14 Σεπτέμ­βρη , ύστε­ρα από επί­ση­μη δοξο­λο­γία, που έγι­νε ο Δήμαρ­χος παρέ­λα­βε τα κλει­διά του Δημαρ­χεί­ου από μια συνα­γω­νί­στρια, χήρα αντάρ­τη που σκο­τώ­θη­κε. Στη τελε­τή παρα­βρέ­θη­κε όλος ο λαός της Νάουσσας.

ΛΥΝΟΝΤΑΙ ΠΡΑΧΤΙΚΑ ΤΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ

Στις 18/9 κλή­θη­καν απ’ το Δημο­τι­κό Συμ­βού­λιο όλοι οι για­τροί, ο κλή­ρος, αντι­πρό­σω­ποι των γυναι­κεί­ων οργα­νώ­σε­ων, του εργα­το­ϋ­παλ­λη­λι­κού κέντρου, του Γεωρ­γι­κού Συνε­ται­ρι­σμού, του Ερυ­θρού Σταυ­ρού και του Ιδρύ­μα­τος Κοι­νω­νι­κών Ασφα­λί­σε­ων και απο­φα­σί­σθη­κε η ίδρυ­ση Νοσο­κο­μεί­ου και Υγειο­νο­μι­κής Υπη­ρε­σί­ας για τον ΕΛΑΣ με παρα­τή­μα­τα για το λαό της πόλης. Για την εξεύ­ρε­ση πόρων απο­φα­σί­σθη­κε να ενι­σχύ­σουν τα φαρ­μα­κεία, οι για­τροί, ο κλή­ρος, η φιλό­πτω­χος αδελ­φό­της, ο ερυ­θρός σταυ­ρός, ο Δήμος, η ΕΤΑ, να γίνει έρα­νος και να δια­τί­θε­νται οι εισπρά­ξεις του κινη­μα­το­γρά­φου της πόλης μια μέρα την βδομάδα.

Επί­σης συζη­τή­θη­κε το ζήτη­μα ν’ αρχί­σει πάλι η δια­νο­μή άρτου στο λαό της Νάουσ­σας, που τελευ­ταία είχε δια­κο­πή τελεί­ως. Πάρ­θη­καν όλα τα πρα­κτι­κά μέτρα για την παρα­λα­βή 7.500 οκ. Στα­ριού που είχε παρα­χω­ρή­σει η ΚΕΠΕΣ. Για το σκο­πό αυτό θα κατέ­βουν επι­τρο­πές στη Βέροια και στη Θεσσαλονίκη..»

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο