Η πολιτική κρίση στη Βραζιλία

Γρά­φει ο Τζωρτζ Μεχρα­μπιάν //

Η πρό­ε­δρος Ντίλ­μα Ρού­σεφ απο­μα­κρύν­θη­κε από το αξί­ω­μά της στις 15/02/2016 με ψήφο της συγκλή­του της Βρα­ζι­λί­ας. Η πολι­τι­κή κρί­ση στη χώρα αυτή σοβεί εδώ και μήνες. Τι βρί­σκε­ται πίσω από όλα αυτά; Δεν θα προ­σπα­θή­σω να ανα­λύ­σω όλα τα πιθα­νά αίτια που έχουν συν­δια­μορ­φώ­νει αυτή την πολι­τι­κή κρί­ση. Θα στα­θώ σε ένα κρί­σι­μο στοι­χείο που συχνά δεν συζη­τεί­ται στον Τύπο: Η κατάρ­ρευ­ση του λεγό­με­νου οικο­νο­μι­κού θαύ­μα­τος της Βραζιλίας.

Η κρί­ση που έχει ξεσπά­σει στη χώρα αυτή ελά­χι­στα μόνο σχε­τί­ζε­ται με τις καταγ­γε­λί­ες για δια­φθο­ρά που αντι­με­τω­πί­ζουν αρκε­τοί πολι­τι­κοί εκεί. Η δια­φθο­ρά ήταν πάντα ένα χαρα­κτη­ρι­στι­κό της αστι­κής πολι­τι­κής στη Βρα­ζι­λία και αλλού. Οι ρίζες της πρέ­πει να ανα­ζη­τη­θούν στην παγκό­σμια καπι­τα­λι­στι­κή κρί­ση παρα­γω­γής και εμπο­ρί­ου, μια κρί­ση που έχει σημα­δευ­τεί από μια οικο­νο­μι­κή συστο­λή και στη Βρα­ζι­λία επίσης.

Για πολ­λά χρό­νια, το ΑΕΠ της Βρα­ζι­λί­ας ανα­πτυσ­σό­ταν με γρή­γο­ρους ρυθ­μούς, ωθού­με­νο από την αύξη­ση του εμπο­ρί­ου με την Κίνα. Η Βρα­ζι­λία εξή­γα­γε τα προ­ϊ­ό­ντα της — σόγια, βοδι­νό κρέ­ας, πετρέ­λαιο, χάλυ­βα — στην ταχέ­ως ανα­πτυσ­σό­με­νη αγο­ρά της Κίνας. Μέχρι το 2011, σύμ­φω­να με τη σοσια­λι­στι­κή εβδο­μα­διαία εφη­με­ρί­δα των ΗΠΑ The Militant, η Κίνα αντι­κα­τέ­στη­σε τις ΗΠΑ ως ο κύριος εμπο­ρι­κός εταί­ρος της Βρα­ζι­λί­ας. Το εμπό­ριο μετα­ξύ Κίνας και Βρα­ζι­λί­ας αυξή­θη­κε από $2 δις το 2000 στα $83 δις το 2013. (The Militant, 26 Μαΐ­ου 2016. Http://www.themilitant.com/2016/8019/801957.html). Αυτό το εμπό­ριο συνέ­βα­λε επί­σης στην ενί­σχυ­ση των τιμών των εμπο­ρευ­μά­των που η Βρα­ζι­λία που­λά στην Κίνα και στην παγκό­σμια αγο­ρά γενικότερα.

Η κυβέρ­νη­ση της Βρα­ζι­λί­ας υπό το Εργα­τι­κό Κόμ­μα πίστευε ότι αυτές οι οικο­νο­μι­κές συν­θή­κες θα ενί­σχυαν αρκε­τά τη δια­πραγ­μα­τευ­τι­κή της θέση ένα­ντι της Ουά­σινγ­κτον. Επι­δί­ω­ξε τον σχη­μα­τι­σμό εμπο­ρι­κών συνα­σπι­σμών με άλλα κρά­τη της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής (Παρα­γουάη, Ουρου­γουάη, Αργε­ντι­νή και Βενε­ζου­έ­λα) και τη σύνα­ψη εμπο­ρι­κών συμ­φω­νιών με την Ευρω­παϊ­κή Ένωση.

Με την παγκό­σμια οικο­νο­μι­κή κρί­ση να έχει φτά­σει στις ακτές της Κίνας, πέρυ­σι οι εμπο­ρι­κές συναλ­λα­γές με την Κίνα μειώ­θη­κε δρα­μα­τι­κά. Τον τελευ­ταίο χρό­νο, το εμπό­ριο εμπο­ρευ­μα­το­κι­βω­τί­ων με την Κίνα μειώ­θη­κε κατά 60%! (The Militant, 26 Μάη 2016). Παράλ­λη­λα, η τιμή του αργού πετρε­λαί­ου, μία από τις κύριες εξα­γω­γές της Βρα­ζι­λί­ας, έχει κατα­βα­ρα­θρω­θεί. Το 2011 η τιμή του πετρε­λαί­ου ήταν κοντά στα $ 130 / βαρέ­λι σήμε­ρα είναι κάτω από $ 46 / βαρέ­λι. (Http://www.wtrg.com/prices.htm). Οι τιμές των άλλων εξα­γω­γι­κών προ­ϊ­ό­ντων της Βρα­ζι­λί­ας έχουν επί­σης μειω­θεί δραματικά.

Φυσι­κά, η βου­τιά στις τιμές του αργού πετρε­λαί­ου δεν έχει χτυ­πή­σει σκλη­ρά μόνο την οικο­νο­μία της Βρα­ζι­λί­ας, αλλά και άλλων χωρών που εξά­γουν πετρέ­λαιο, όπως η Βενε­ζου­έ­λα, η Νιγη­ρία, Σαου­δι­κή Αρα­βία και άλλες χώρες, ανα­γκά­ζο­ντάς τες να υιο­θε­τή­σουν μέτρα λιτότητας.

Ως συνέ­πεια της παγκό­σμιας κρί­σης στην παρα­γω­γή και στο εμπό­ριο, η οικο­νο­μία της Βρα­ζι­λί­ας, όπως και άλλων ημι-αποι­κια­κών χωρών, έχει συρ­ρι­κνω­θεί κατά 3,8% το 2015 (The Militant, 26 Μαΐ­ου 2016).

Το πολι­τι­κό κόμ­μα της Ρού­σεφ, το Εργα­τι­κό Κόμ­μα, είχε ως πολι­τι­κή προ­ο­πτι­κή την αντι­με­τώ­πι­ση της κατά­φω­ρης υπα­νά­πτυ­ξης, της έλλει­ψης κοι­νω­νι­κών και πολι­τι­στι­κών δυνα­το­τή­των και της φτώ­χειας για την τερά­στια μάζα των εργα­ζό­με­νων της Βρα­ζι­λί­ας μέσα από την επέ­κτα­ση ορι­σμέ­νων κοι­νω­νι­κών προ­γραμ­μά­των που απευ­θύ­νο­νται στους φτω­χούς. Η υπα­νά­πτυ­ξη της Βρα­ζι­λί­ας και η φτώ­χεια των μαζών της είναι απο­τέ­λε­σμα των αιώ­νων πορ­το­γα­λι­κής αποι­κιο­κρα­τί­ας, της ιμπε­ρια­λι­στι­κής κυριαρ­χί­ας από τις ΗΠΑ που ακο­λού­θη­σε και, τέλος, της εκμε­τάλ­λευ­σης από την ντό­πια καπι­τα­λι­στι­κή τάξη που πραγ­μα­το­ποιού­νται από την ανερ­χό­με­νη αστι­κή τάξη της Βρα­ζι­λί­ας η οποία είναι υπό­δου­λη στον ιμπε­ρια­λι­σμό, αλλά, παρ ‘όλα αυτά, έχει περι­θώ­ρια να δρα σύμ­φω­να με τα δικά της συμφέροντα.

Η Ρού­σεφ – όπως ο Λουίς Ινά­σιο Λού­λα ντα Σίλ­βα πριν από αυτήν και το Εργα­τι­κό Κόμ­μα γενι­κό­τε­ρα – χρη­σι­μο­ποί­η­σε τη σχε­τι­κά καλή οικο­νο­μι­κή συγκυ­ρία για να εγκαι­νιά­σει και να χρη­μα­το­δο­τή­σει προ­γράμ­μα­τα που διο­χέ­τευαν ορι­σμέ­νους πόρους προς τα φτω­χά στρώ­μα­τα της κοι­νω­νί­ας. Επί­σης, διέ­νει­με δάνεια για την αγο­ρά κατοι­κιών. Τέτοιες πολι­τι­κές της κέρ­δι­σαν υπο­στή­ρι­ξη μετα­ξύ των εργα­ζο­μέ­νων και στρω­μά­των της μεσαί­ας τάξης. Ακό­μη, όμως, και τις λεγό­με­νες καλές επο­χές, οι συν­θή­κες για τους εργα­ζό­με­νους ήταν δύσκο­λες. Πολ­λοί αμεί­βο­νται κάτω από τον κατώ­τα­το μισθό των $ 300/μήνα και, σύμ­φω­να με τη The Militant, πάνω από 11 εκα­τομ­μύ­ρια άνθρω­ποι ζού­σαν στις φαβέ­λες (παρα­γκου­πό­λεις). Πολύ λίγα έγι­ναν για την ανά­πτυ­ξη των υπο­δο­μών της χώρας, την υγειο­νο­μι­κή περί­θαλ­ψη, την εκπαί­δευ­ση. Μάλι­στα το 2013 ξέσπα­σαν τερά­στιες δια­δη­λώ­σεις ενά­ντια στις αυξή­σεις των εισι­τη­ρί­ων στις δημό­σιες συγκοι­νω­νί­ες, την ίδια στιγ­μή που η χώρα δαπα­νού­σε δισε­κα­τομ­μύ­ρια δολά­ρια για τη διορ­γά­νω­ση του Παγκό­σμιου Κυπέλ­λου Ποδο­σφαί­ρου του 2014. Ένα χαρα­κτη­ρι­στι­κό πανό έγρα­φε: «Αν το παι­δί μου αρρω­στή­σει, σε γήπε­δο να το πάω;» (The Militant, 26 Μάη 2016).

Το Εργα­τι­κό Κόμ­μα προ­σπά­θη­σε να απο­σπά­σει μια καλύ­τε­ρη συμ­φω­νία για τη χώρα και για τους φτω­χούς στο πλαί­σιο των υφι­στά­με­νων καπι­τα­λι­στι­κών κοι­νω­νι­κών σχέ­σε­ων και της ιμπε­ρια­λι­στι­κής οικο­νο­μι­κής κυριαρ­χί­ας. Η μεταρ­ρύθ­μι­ση του υπάρ­χο­ντος συστή­μα­τος ήταν στο επί­κε­ντρο της σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κής προ­ο­πτι­κής στη Βρα­ζι­λία, όπως και σε πολ­λές χώρες της Λατι­νι­κής Αμερικής.

Όσο ήκμα­ζε το εμπό­ριο και οι τιμές των εξα­γω­γι­κών προ­ϊ­ό­ντων της ηπεί­ρου, τα κατά­φερ­ναν. Ωστό­σο, ο καπι­τα­λι­στι­κός κόσμος έχει τον τρό­πο να σε χτυ­πά όπως η ουρά του σκορ­πιού. Οι οικο­νο­μι­κές και κοι­νω­νι­κές πολι­τι­κές του Εργα­τι­κού Κόμ­μα­τος αντι­με­τω­πί­ζουν σήμε­ρα μια σοβα­ρή κρί­ση, καθώς οι εφή­με­ρες συν­θή­κες οικο­νο­μι­κής άνθη­σης έχουν πια φτά­σει στο τέλος τους.

Ο σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κός «τρί­τος δρό­μος» για την ανά­πτυ­ξη, την κοι­νω­νι­κή δικαιο­σύ­νη και την εθνι­κή κυριαρ­χία έχει ναυα­γή­σει κάτω από τα χτυ­πή­μα­τα της οικο­νο­μι­κής κρί­σης και των απαι­τή­σε­ων της καπι­τα­λι­στι­κής λιτό­τη­τας. Ο λεγό­με­νος νέος «παγκό­σμιος πόλος» των BRICS (Βρα­ζι­λία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρι­κή) έχει επί­σης ξωκοί­λει ως απο­τέ­λε­σμα της εμβά­θυν­σης της καπι­τα­λι­στι­κής συρ­ρί­κνω­σης και του ανταγωνισμού.

Αυτές είναι οι εξε­λί­ξεις που ανοί­γουν το δρό­μο για τις επι­θέ­σεις κατά της κυβέρ­νη­σης του Εργα­τι­κού Κόμ­μα­τος από μεγά­λα τμή­μα­τα της κυρί­αρ­χης καπι­τα­λι­στι­κής τάξης. Στο πλαί­σιο αυτό, η Ουά­σιγ­κτον επι­διώ­κει να επα­να­βε­βαιώ­σει τον κυρί­αρ­χο ρόλο της στην οικο­νο­μία και την πολι­τι­κή ζωή της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής. Όπου τους ανοί­γε­ται η παρα­μι­κρή πόρ­τα, εισβάλ­λουν με ορμή.

Στη Δεύ­τε­ρη Δια­κή­ρυ­ξη της Αβά­νας που ο επα­να­στα­τι­κός ηγέ­της Φιντέλ Κάστρο παρου­σί­α­σε σε συνέ­λευ­ση ενός εκα­το­μυρ­ρί­ου εργα­ζο­μέ­νων και νεο­λαί­ας το 1962 ανα­φέ­ρε­ται ότι, «Στις υπάρ­χου­σες ιστο­ρι­κές συν­θή­κες της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής, η εθνι­κή αστι­κή τάξη δεν μπο­ρεί να ηγη­θεί του αντι­φε­ου­δαρ­χι­κού και αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κού αγώ­να. Η μέχρι τώρα εμπει­ρία δεί­χνει ότι στις χώρες μας αυτή η τάξη, ακό­μα και αν τα συμ­φέ­ρο­ντά της είναι αντί­θε­τα με τον ιμπε­ρια­λι­σμό των Γιάν­κη­δων, είναι ανί­κα­νη να τον αντι­με­τω­πί­σει για­τί την παρα­λύ­ει ο φόβος της κοι­νω­νι­κής επα­νά­στα­σης και την τρο­μά­ζει η κραυ­γή των εκμε­ταλ­λευό­με­νων μαζών.» Συνε­χί­ζει Ο Κάστρο λέγο­ντας  «δεν αρμό­ζει στους επα­να­στά­τες να κάθο­νται στην πόρ­τα του σπι­τιού τους περι­μέ­νο­ντας να περά­σει το πτώ­μα του ιμπε­ρια­λι­σμού.»  (Η Πρώ­τη και η Δεύ­τε­ρη Δια­κή­ρυ­ξη της Αβά­νας, εκδό­σεις Διε­θνές Βήμα, σελ. 109 και 113)

Οι Δια­κη­ρύ­ξεις της Αβά­νας βεβαί­ω­ναν ότι η κατά­λη­ψη της εξου­σί­ας από τους εργά­τες και τους αγρό­τες της Κού­βας, την ανα­τρο­πή των καπι­τα­λι­στι­κών κοι­νω­νι­κών σχέ­σε­ων από τους εργά­τες και τους αγρό­τες και ο σοσια­λι­στι­κός χαρα­κτή­ρας της κου­βα­νι­κής επα­νά­στα­σης είναι ο μόνος βιώ­σι­μος δρό­μος προς την ανά­πτυ­ξη, την κοι­νω­νι­κή δικαιο­σύ­νη και την κυριαρ­χία για τους λαούς της Λατι­νι­κής Αμερικής.
Οι εξε­λί­ξεις στη Βρα­ζι­λία επι­βε­βαιώ­νουν για άλλη μια φορά αυτή την αγω­νι­στι­κή πολι­τι­κή προοπτική.