Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Il «Medico-Dottore della peste»: Ο γιατρός της πανούκλας

Όλες οι απο­κριά­τι­κες / καρ­να­βα­λί­στι­κες μάσκες έχουν τη δική τους ιστο­ρία, στις λαϊ­κές παρα­δό­σεις κάθε χώρας, που μερι­κές φορές χάνε­ται σε χρό­νο αιώνων.
Για τους Ιτα­λούς η περί­φη­μη μάσκα του «για­τρού της πανού­κλας», προ­τού γίνει «του­ρι­στι­κή» (ΣΣ |> που­λιού­νται εκα­το­ντά­δες χιλιά­δες ‑οι περισ­σό­τε­ρες κιτς της δεκά­ρας, αλλά και αρκε­τές πραγ­μα­τι­κά έργα τέχνης) απο­τε­λού­σε εργα­λείο καθη­με­ρι­νής χρήσης

Η χρή­ση προ­στα­τευ­τι­κών μασκών χρο­νο­λο­γεί­ται από τον 14ο αιώ­να, όταν ορι­σμέ­νοι για­τροί άρχι­σαν να τις φορούν και μάλι­στα σε σχή­μα ράμ­φους, για να παρα­μεί­νουν άνο­σοι στη μόλυνση.
Το 1619 ο Charles de Lorme, ο για­τρός του Λου­δο­βί­κου XIII, πρό­τει­νε την ιδέα ενός ενιαί­ου ρού­χου, παρό­μοιου με την πανο­πλία των στρα­τιω­τών. Ο Lorme επι­νό­η­σε έναν υδα­το­α­πω­θη­τι­κό χιτώ­να που περι­λάμ­βα­νε γάντια, παπού­τσια και καπέ­λο ‑η μάσκα ήταν ήδη σε χρή­ση στη Ρώμη και τη Βενετία.Medico Dottore della Peste 1

ℹ️ Πως ήταν η μάσκα του γιατρού της πανώλης αρχικά;

Είχε δύο οπές για τα μάτια, που καλύ­πτο­νταν από γυά­λι­νους φακούς, δύο τρύ­πες για τα ρινι­κά στό­μια και ένα μεγά­λο κυρ­τό ράμ­φος που­λιού στο οποίο τοπο­θε­τού­νταν διά­φο­ρες αρω­μα­τι­κές ουσί­ες και βότα­να, συχνά με εμπο­τι­σμέ­νη σε ξύδι και αιθέ­ρια έλαια γάζα. Ένας βαρύς μαν­δύ­ας εμπό­δι­ζε ‑μετα­ξύ άλλων τις επι­δρο­μές των ψύλλων.
Τα μέτρα ήταν σημα­ντι­κά για να απο­φευ­χθεί η μυρω­διά των ασθε­νών, η οποία κατά την επο­χή εκεί­νη θεω­ρή­θη­κε η αιτία της ασθέ­νειας, μερι­κοί μάλι­στα χρη­σι­μο­ποί­η­σαν και ένα ραβδί για να απο­φύ­γουν την άμε­ση επα­φή με τους ασθε­νείς όταν χρεια­ζό­ταν να τους επι­σκε­φτούν, να τους γδύ­σουν κλπ, μακριά γάντια, μπό­τες και ένα χιτώ­να μέχρι χαμη­λά στα πόδια.

Μια εικο­νο­γρα­φη­μέ­νη γρα­φή του 1600 αναφέρει:
«Όπως μπο­ρεί­τε να δεί­τε στην εικό­να, όταν καλού­νται στους ασθε­νείς τους στους χώρους που πλήτ­το­νται από την πανώ­λη ‑στη Ρώμη, οι για­τροί εμφα­νί­ζο­νται με τα καπέ­λα τους και, μαν­δύ­ες, νέου σχή­μα­τος, σε μαύ­ρο μου­σα­μά, οι μάσκες τους έχουν γυά­λι­νους φακούς, τα ράμ­φη τους είναι γεμι­σμέ­να με αντί­δο­τα. Ο ανθυ­γιει­νός αέρας δεν μπο­ρεί να τους προ­κα­λέ­σει καμιά βλά­βη, ούτε τους θέτει σε συνα­γερ­μό, το ραβδί, στο χέρι που τους συνο­δεύ­ει όπου κι αν πηγαί­νουν ‑πέρα από τη χρή­ση του, δεί­χνει το αρι­στο­κρα­τι­κό του επαγγέλματος».

ℹ️  Πότε πρωτοχρησιμοποιήθηκε η μάσκα;

Ο Jean-Jacques Manget, το 1721, στη «Συν­θή­κη περί πανώ­λης» (Traité de la peste recueilli des meilleurs auteurs anciens et modernes), ανα­φέ­ρει ότι το φόρε­μα φορέ­θη­κε από τους για­τρούς του Ναϊ­μέ­χεν Nijmegen (1636–1637) για την εκεί επι­δη­μία πανώ­λης και επί­σης στη Βενε­τία (1630–1631).
Απο­τε­λεί κομ­βι­κό σημείο στο γνω­στό ρομάν­τζο «I promessi sposi» (οι λογο­δο­σμέ­νοι) του Alessandro Manzoni ‑το θέμα έγι­νε και λιμπρέτ­το όπε­ρας δυο φορές (Amilcare Ponchielli [1856 & 1872] και Errico Petrella [1869]).
Το 1636 14.500 άτο­μα στη Ρώμη και 300.000 στη Νάπο­λη πέθα­ναν από πανούκλα.
Προ­φα­νώς, αυτή τη φορε­σιά, ο πολύς κόσμος δεν την έβλε­πε με καλό μάτι αφού τη συνέ­δεε με το θάνα­το. Χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε μέχρι τον δέκα­το όγδοο αιώ­να, όταν άρχι­σε να εξαφανίζεται.
Η μάσκα έγι­νε διά­ση­μη στην Commedia dell’Arte και σήμε­ρα είναι ένα από τα πιο χρη­σι­μο­ποι­η­μέ­να κατά τη διάρ­κεια του καρ­να­βα­λιού της Βενετίας.

ΣΣ |> Η Commedia dell’Arte, που κυριάρ­χη­σε στην Ευρώ­πη (16ο-17ο αιώ­να) με επιρ­ρο­ές σε συγ­γρα­φείς και καλ­λι­τέ­χνες ως τις μέρες μας, από τον Μολιέ­ρο με την Comédie Italienne και τον Σαίξ­πηρ, μέχρι το σύγ­χρο­νο ιερό τέρας και τελευ­ταίο Αρλε­κί­νο τον Ντά­ριο Φο (που «έφυ­γε» το 2016) ‑με τα grammelot του, δεν είναι όπως πιστεύ­ε­ται ένα είδος εύθυ­μου θεά­τρου «του σώμα­τος» — απλά σε διά­κρι­ση από την επι­τη­δευ­μέ­νη (λόγια) «Commedia Erudita», αλλά ένα μείγ­μα μαστο­ριάς και δεξιο­τε­χνί­ας όπου συνυ­πήρ­χαν οι ιστο­ρι­κοί χαρα­κτή­ρες του λαϊ­κού θεά­τρου, με τις φορε­σιές και τις μάσκες τους, τα περί­τε­χνα ακρο­βα­τι­κά, η μίμη­ση και ο αυτο­σχε­δια­σμός, με τύπους που έμει­ναν στην ιστο­ρία …Pantalone, Dottore, Capitano, Tartaglia, Brighella, Arlecchino, Colombina και Pulcinella (που αντί­θε­τα με ότι πιστεύ­ε­ται δεν είναι «η» αλλά «ο» ‑κρά­μα ανοη­σί­ας, εξυ­πνά­δας, κακο­ή­θειας και οξύ­νοιας, με τερά­στια γαμ­ψή μύτη, καμπού­ρα και μυτε­ρό καπέ­λο,  χοντρο­κομ­μέ­νος και δύσμορφος)

ℹ️  Ήταν η μαύρη μάσκα του γιατρού πανώλης;

Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, η μάσκα δεν ήταν μαύ­ρη, αν και πολ­λοί την μπερ­δεύ­ουν με τη Peste Nera (Μαύ­ρη Πανού­κλα) στην Ευρώ­πη το 14ο αιώναMedico della peste Nera

ΣΣ |> Πρό­κει­ται για παν­δη­μία, που ξεκί­νη­σε το 1346, από τη βόρεια Κίνα και, μέσω Συρί­ας, εξα­πλώ­θη­κε δια­δο­χι­κά στην Ασια­τι­κή και Ευρω­παϊ­κή Τουρ­κία και στη συνέ­χεια έφτα­σε σε Ελλά­δα, Αίγυ­πτο, Βαλ­κα­νι­κή χερ­σό­νη­σο, το 1347 μετα­δό­θη­κε στη Σικε­λία και από εκεί στη Γένο­βα, το 1348 στην Ελβε­τία (εκτός από το καντό­νι των Grisons!) και σ’ ολό­κλη­ρη την ιτα­λι­κή χερ­σό­νη­σο, («τη γλύ­τω­σε» κάπως το Μιλάνο).
Από την Ελβε­τία επε­κτά­θη­κε στη Γαλ­λία και την Ισπα­νία, το 1349 έφτα­σε στην Αγγλία, τη Σκω­τία και την Ιρλαν­δία και το 1353, αφού μολύν­θη­κε όλη η Ευρώ­πη, τα κρού­σμα­τα μειώ­θη­καν μέχρι να εξα­φα­νι­στούν. Σύμ­φω­να με σύγ­χρο­νες μελέ­τες, σκό­τω­σε του­λά­χι­στον το ένα τρί­το του πλη­θυ­σμού της ηπεί­ρου, σχε­δόν 20 εκα­τομ­μύ­ρια θύματα.Peste nera

✔️   ℹ️  Η μάσκα του για­τρού ήταν κυρί­ως λευκήMedico Dottore della Peste maschera bianca

ℹ️  Οι για­τροί πανώ­λης εργά­στη­καν επί­σης ως δημό­σιοι υπάλ­λη­λοι σε περιό­δους επι­δη­μί­ας στη Βενε­τία, με κύριο καθή­κον εκτός από τη φρο­ντί­δα των θυμά­των να κατα­γρά­φουν τον αριθ­μό των νεκρών στα κιτά­πια, ενώ στην Περού­τζια και τη Φλω­ρε­ντία, ζητή­θη­κε εκτε­λού­σαν νεκρο­ψί­ες για να προσ­διο­ρί­σουν τον λόγο του θανάτου
Ένα από τα καθή­κο­ντα ήταν επί­σης να δοθούν στον ασθε­νή όσο το δυνα­τόν περισ­σό­τε­ρες πλη­ρο­φο­ρί­ες και συμ­βου­λές σχε­τι­κά με τον τρό­πο συμπε­ρι­φο­ράς πριν από το θάνατο.

Medico Dottore della Peste

Ο για­τρός Paul Fürst Der Doctor Schnabel von Rom

dottore peste

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο