Γράφει ο Αλέκος Χατζηκώστας //
Στις 28 Ιούνη 1956 επισκέφθηκε τη χώρα μας για πρώτη φορά από τη δημιουργία της ΕΣΣΔ, ο τότε υπουργός εξωτερικών της Ντμιτρι Σεπίλοφ που είχε αντικαταστήσει τον Μολότοφ. (Να σημειώσουμε εδώ ότι ο Σεπίλοφ , καθαιρέθηκε από την KE και το Προεδρείο της μαζί με τους Mάλενκοφ, Kαγκάνοβιτς, Mολότοφ στην Ολομέλεια της KE του ΚΚΣΕ τον Iούνη του 1957). Επρόκειτο για ένα ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός που αντικαθρέπτιζε τις τότε κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις τόσο διεθνώς όσο και στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ, αλλά και της χώρας μας. Απλά να θυμίσουμε ότι είχε προηγηθεί το 20ο συνέδριο του ΚΚΣΕ, όπως και η 6η πλατειά ολομέλεια της Κ.Ε του ΚΚΕ…
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του είχε συναντήσεις με τον Υπουργό Εξωτερικών Ε. Αβέρωφ, τον Πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, με τον Μ. Γλέζο της ΕΔΑ (στην οποία εξέφρασε τη συμφωνία της ΕΣΣΔ με τις θέσεις της ΕΔΑ για την εξωτερική πολιτική), πήρε μέρος σε δεξιώσεις προς τιμήν του (Δήμος Αθήνας, Σοβιετική Πρεσβεία), έδωσε συνεντεύξεις στα ΜΜΕ. Μάλιστα θα πρέπει να τονίσουμε ότι παρουσία του στη χώρα μας παρατάθηκε για μία μέρα προκειμένου αυτός να επισκεφτεί αρχαιολογικούς χώρας της χώρας μας. Σε κάθε βήμα του (π.χ αεροδρόμιο, δημαρχείο Αθήνας κ.α) όπως αναφέρουν και τα ρεπορτάζ των εφημερίδων πλήθος λαού τον χειροκροτούσε, δείγμα της απήχησης που είχε γενικότερα η πολιτική τα ΕΣΣΔ στο λαό της χώρας μας.
Οι αντιρρήσεις.. .
Η επίσκεψη του δημιούργησε ανησυχία στους Αγγλοαμερικάνους που εκφράστηκε πολύμορφα με βασικό στόχο αυτή να έχει «τυπικό χαρακτήρα» και κυρίως στο να μην συμβάλλει στο να δημιουργηθεί το οποιοδήποτε «ρήγμα» στο «δυτικό στρατόπεδο»…
Στην εφημερίδα ΑΥΓΗ (14/6/1956) γράφτηκε χαρακτηριστικά ότι οι Βρετανοί θεωρούν ότι «…η επίσκεψη ενός ανωτάτου στελέχους της σοβιετικής κυβερνήσεως στην πρωτεύουσα μιας δυσαρεστημένης χώρας δεν μπορεί να καταλήξει σε τίποτε καλό», ενώ στις ΗΠΑ οι αρμόδιες υπηρεσίες του State Department σημείωνε ότι «έχουν την πληροφορία ότι πρόκειται να γίνει από τη Σοβιετική Ένωση μεγάλης έκτασης «επίθεση ειρήνης» στην Ελλάδα».
Για την παρέμβαση του αμερικανικού παράγοντα αναφέρει χαρακτηριστικά η εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (29/6) : «…Η αμερικανική πίεσις εξεδηλώθη ευθύς ως η ελληνική κυβέρνησις συγκατατέθη την 12ην Ιουνίου όπως ο κ. Σεπίλωφ επανερχόμενος εκ Καϊρου Δαμασκού και Βηρυτού, έλθη δια διήμερον ανεπίσημον επίσκεψιν εις τας Αθήνας και έχη συνομιλίας με τον πρωθυπουργόν και τον Υπουργόν των Εξωτερικών. Ο Πρέσβης των Ηνωμένων Πολιτειών κ. Κάνναν συναντηθείς μετά του Προέδρου της Κυβερνήσεως κ. Καραμανλή την 13η Ιουνίου διεμαρτυρήθει διότι η ελληνική κυβέρνησις έδωσε την συγκατάθεσίν της χωρίς προηγούμενη συνενόησιν με τους συμμάχους της. Επίσης διεμαρτυρήθη διότι η ελληνική κυβέρνησις δεν εζήτησε να πληροφορηθή τα θέματα επί των οποίων ο κ. Σεπίλωφ ήθελε να συνομιλήση με τον Πρωθυπουργόν και τον υπουργόν των Εξωτερικών . Εκτοτε η ελληνική κυβέρνησις υφίστατο άμμεσον και έμμεσον αμερικανική πίεσιν όπως αποφύγη οιανδήποτε δέσμευσιν κατά τας συνομιλίας της με τον κ. Σεπίλωφ είτε επί του πολιτικού είτε επί του οικονομικού πεδίου. Η πίεσις αυτή ησκείτο όχι δι’ επισήμων διαβημάτων αλλά δι’ υποδείξεως τας οποίας οι αρμόδιοι της πρεσβείας των Ηνωμένων Πολιτειών έκαμναν προς Υπουργούς ή και προς αναρμοδίους παράγοντας , μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και υπηρεσιακά πρόσωπα . ..»
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι εκτιμήσεις της «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ» (29/6) σχετικά με τους στόχους των πιέσεων των ΗΠΑ προς την Ελληνική κυβέρνηση (που την χαρακτηρίζει ως άτολμη) και που είναι και χαρακτηριστικό της «Αμερικανοκρατίας» στη χώρα μας. : «… Δια της πιέσεως ταύτης επεζειτήτο από αμερικανικής πλευράς να εξασφαλισθή 1. Ότι η ελληνική κυβέρνησις δεν θα παρεσύρετο εις πολιτικάς συνομιλίας μετά του κ. Σεπίλοφ προς εξασφίλισν της δυνατής μείζονος σοβιετικής υποστηρίξεως επί του Κυπριακού. Οι Αμερικάνοι άφηνον να εννοηθή ότι τοιαύτη σοβιετική υπστήριξις θα συνεπήγετο παροχήν πολιτικών ανταλλαγμάτων εκ μέρους της Ελλάδος. 2. Ότι η Ελληνική Κυβέρνησις δεν θα απόδέχετο προσφερησομένην εκ μέρους της Σοβιετικής Ενώσεως οικονομικήν βοήθειαν. 3. Ότι ο κ. Καραμανλής θα ηρνείτο την σοβιετική πρόσκλησιν δι’ επίσημον επίσκεψιν εις την Σοβιετική Ενωσιν ή τουλάχιστον ότι θα άφηνεν ανοικτόν τον χρόνο καθ΄ον θα επραγματοποίη την επίσκεψιν ταύτην…”
Το στίγμα της επίσκεψης
Το στίγμα της επίσκεψης δίνει ο ίδιος υπουργός εξωτερικών της ΕΣΣΔ κατά τη στιγμή της άφιξης του στο αεροδρόμιο του Ελληνικού: «…Η Σοβιετική Ενωσις τας σχέσεις της με την Ελλάδα επί της αρχής της ειρηνικής συνυπάρξεως και συνεργασίας, του αμοιβαίου σεβασμού της ακεραιότητος και της ανεξαρτησίας και της πολιτικής της μη αναμείξεως εις τα εσωτερικά. Κάθε χώρα, κάθε λαός καθορίζει τη τύχην του συμφώνως προς τα συμφέροντά του. Δια την υπόθεσιν της περαιτέρω αναπτύξεως των καλών γειτονικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών υπάρχουν πολλά δυνατότητες αι οποίαι δεν έχουν εξαντληθεί. Η σοβιετική κυβέρνησις, από μέρους της είναι υπέρ της πραγματοποιήσεως αυτών των δυνατοτήτων. Η περαιτέρω ανάπτυξις των οικονομικών και εκπολιτιστικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών , είναι προς το συμφέρων των. (ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 29/6)
Η εκτίμηση της ΕΔΑ για τη συγκεκριμένη επίσκεψη βρίσκεται στο άρθρο του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου της ΕΔΑ Η. Ηλιού που δημοσιεύτηκε στην ΑΥΓΗ την ημέρα που έφθασε ο Σεπίλοφ: «Κάτω από τις σημερινές συνθήκες απομόνωσης και οικονομικού μαρασμού, η επίσκεψη Σεπίλωφ έχει δημιουργήσει μεγάλες προσδοκίες σε ολόκληρο τον ελληνικό λαό. Από την ελληνική κυβέρνηση και μόνο εξαρτάται να αποβεί η επίσκεψη αυτή αφετηρία τροπής της ελληνικής ζωής στο δρόμο της διεύρυνσης των διεθνών φιλιών και συνεργασιών, στο δρόμο της οικονομικής ανάπτυξης και ανύψωσης του επιπέδου ζωής των εργαζόμενων μαζών».
«Λεπτομέρειες» από την επίσκεψη
Η αποβίβαση του στο αεροδρόμιο δίνει τη ευκαιρία στις εφημερίδες για σχολιασμούς όπως: «Το αεροπλάνο που έφερε τον κ. Σεπίλωφ εις το αεροδρόμιον του Ελληνικού συγκρινόμενον με τα γνωστά μας αεροπλάνα των μεγάλων αεροπορικών γραμμών, τα αμερικάνικα και τα ευρωπαϊκά , υστερεί πολύ εις πολυτέλειαν και επιβλητικότητα. Με δύο μόνο κινητήρας , με το λευκόν μέταλλο γυμνό από κάθε διακόμησιν απλό , σχεδόν πρωτόγωνον.Ενα μεγάλο άστρο , κόκκινο και μαύρο εις το πηδάλιον και ένας αριθμός , 008, κάτω από το άστρο είναι τα μόνα σημεία που μαρτυρούν τη εθνικότητά του και τα στοιχεία του. Η απλότης του όμως δεν ημπορεί να ειπεί κανείς ότι αποτελεί και μειονέκτημα. Έτσι που χαμηλώνει προς το αεροδρόμιον και που κυλά έπειτα εις του διαδρόμους προσγειώσεως δίδει την εντύπωσιν ενός λευκού πουλιού που πετά ελαφρά και γρήγορα. …Η πόρτα όπως απεδείχθη ήτο δεξιά , αντιθέτως δηλαδή προς ότι συμβαίνει εις τα άλλα αεροπλάνα των αμερικανικών και ευρωπαϊκών γραμμών. Και δια τον λόγον αυτόν , αντιθέτως προς τα άλλα αεροπλάνα το σοβιετικόν πρέπει να λάβει θέσιν με κατεύθυνσιν προς νοτιανατολικά ώστε ο επίσημος επισκέπτης να κατέλθη εμπρός εις το περίπτερον των επισήμων…» (ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 29/6)
Οι σχολιασμοί των εφημερίδων είναι και …ενδυματολογικοί: «… Ο κ. Σεπίλωφ εφορούσε λευκήν ενδυμασίαν , καφέ υποδήματα «μοκασέν», γαλάζιες κάλτσες με λεπτές κόκκινες ρίγες, ζέρσεϋ κοντομάνικον υποκάμισον χρώματος γκρι και βυσσινή γραβάταν. Εφερεν χρυσόν ωρολόγιον της χειρός ελβετικής κατασκευής. Μόλις ανήλθεν εις την Ακρόπολιν έβγαλε το σακάκι του, το οποίον εφόρεσεν εκ νέου όταν εφωτογραφήθη έμπροσθεν των Καρυάτιδων παρατηρήσας. «Εμπροσθεν του κάλλους των Καρυατίδων πρέπει να είμαι πλήρως ενδεδυμένος…» (Λεπτομερής αναφορά της ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 30/6 στην επίσκεψή του μαζί με την κόρη του στην Ακρόπολη)
Ο «ανεπίσημος χαρακτήρας της» φαίνεται και από τον τρόπο που διεξήχθησαν οι σχετικές συνομιλίες: «…Κατά την συνομιλίαν των κ.κ Σεπίλωφ και Αβέρωφ παρίστατο μόνον ο πρεσβευτής κ. Σεργκέγιεφ καθώς και οι δύο διερμηνείς , ο κ. Καλογεράς του κ. Αβέρωφ και ο κ. Μαγιόρωφ διερμηνεύς του κ. Σεπίλωφ. Παρίστατο επίσης και ο κ. Πιλαβάκης διευθυντής του Διπλωματικού Γραφείου του κ. Αβέρωφ εκτελών χρέη γραμματέως. Αλλοι διπλωμάτες σύμβουλοι και εμπειρογνώμονες δεν παρίσταντο λόγω του ανεπισήμου χαρακτήρος της συνομιλίας…»
Η συνάντηση με τον Πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή: «…Αι συνομιλίαι εις το Πολιτικόν Γραφείον ήρχισαν την 12.25 μεσηβρινήν ευθύς ως προσήλθεν ο κ. Σεπίλωφ συνοδευόμενος υπό του πρεσβευτού κ. Σεργκέγιεφ και του διερμηνέως κ. Μαγιάρωφ και διήρκεσαν επί μίαν και ημίσειαν ώραν. Χρέος διερμηνέως από ελληνικής πλευράς εξετέλει ο διπλωματικός υπάλληλος κ. Καλογεράς. Κατά την έξοδόν των εκ του Πολιτικού Γραφείου τόσον ο κ. Πρωθυπουργός όσον και ο Υπουργός Εξωτερικών της ΕΣΣΔ ηρνήθησαν να προβούν εις δηλώσεις επί του περιεχομένου των συνομιλιών των. Απλώς ο κ. Καραμανλής απαντών εις ερώτησιν , εάν είναι ικανοποιημένος εκ των συνομιλιών μετά του κ. Σεπίλωφ είπε: «Γιατί όχι;». Απαντών εις ομοίαν ερώτησιν ο κ. Σεργκέγιεφ είπεν : «εν τάξει». Ο κ. Καραμανλής ανακοίνωσε εξ’ άλλου ότι δεν πρόκειται να υπάρξη άλλη συνομιλία μετά του κ. Σεπίλωφ. Την 2.35 μ.μ ο κ. Σεπίλωφ μετά της θυγατρός του και του κ. Σεργκέγιεφ μετέβη εις την εις το Καβούρι οικίαν του κ. Καραμανλή όπου παρεκάθησαν εις φιλικόν πρόγευμα , παρατεθέν επί μία ώρα και δεκαπέντε λεπτά. Διαρκούσης εξ’ άλου της δεξιώσεως της δοθείσης προς τιμήν του κ. Σεπίλωφ υπό του πρεσβευτού της ΕΣΣΔ οι κ.κ. Καραμανλής, Σεπίλωφ,Αβέρωφ και Σερκεγιεφ απεσύρθησαν εις ιδιαιτέραν συνομιλίαν παραταθείσαν περί τα τρία τέταρτα της ώρας…» (ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 30/6)
Η δεξίωση στο Δημαρχείο της Αθήνας: «… Ο Δήμαρχος Αθηναίων κ. Κατσώτας εδεξιώθς χθες την 7ην μ.μ εις το Δημαρχείον τον υπουργόν Σοβιετικής Ενώσεως κ. Σεπίλωφ. Παρέστησαν ο Μητροπολίτης Αργυροκάτσου Παντελεήμων , ο άνευ χαρτοφυλακίου υπουργός κ. Κασιμάτης , ο αρχηγός των Φιλελευθέρων κ. Παπανδρέου , ο κ. Καρτάλης, οι Εθναρχικοί Σύμβουλοι κ.κ Λανίτης και Λοϊζίδης , οι βουλευταί κ.κ Αλ. Μπαλτατζής, Θ. Τσάτσος, Λ. Σπάης, Γ. Αθανασιάδης-Νόβας, Γ. Γρηγορίου , Π. Βαρδινογιάννης, Τ. Κολοκυθάς, Λ. Δερτιλής, Σ. Πιστολάκης, Ν. Κρασαδάκης, Ιντζές, Εφραιμίδης, Ηλιού, Μπριλάκης, κ.α Επίσης παρέστη ο Δήμαρχος Πειραιώς κ. Σαπουνάκης και εκπρόσωποι των Επιμελητηρίων και παραγωγικών τάξεων.Ο κ. Σεπίλοωφ συνοδευόμενος υπό του Ρώσσου Πρεσβευτού Σεργκέγιεφ αφίκετο την 7.20 μ.μ εις το Δημαρχείον , επευφημηθείς ζωηρώς υπό του συγκεντρωμένου έξωθεν αυτού λαού…» (ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 1/7)
Οι επίσημες ανακοινώσεις
Επειδή ο χαρακτήρας της επίσκεψης δεν ήταν «επίσημος» γι’ αυτό και δεν βγήκε κοινό ανακοινωθέν (έτσι τουλάχιστον δικαιολογήθηκε από τα ΜΜΕ της εποχής) και η κάθε μία πλευρά έβγαλε τη δική της ανακοίνωση.
Σε ανακοίνωσή του ο Ε. Αβέρωφ υπογραμμίζει: «…Κατά τας συνομιλίας ταύτας εξητάσθη ιδίως η κατάστασις , εις ην ευρίσκονται αι σχέσεις των δύο χωρών και αι δυνατότητες αναπτύξεως αυτών. Από Ελληνικής πλευράς διεδηλώθη ότι η Ελλάς παραμένουσα πιστή εις τας; Υφισταμένας συμμαχίας της, επιθυμεί ειλικρινώς να βελτιώση τας μετά της Σοβιετικής Ενώσεως σχέσεις τας. Ανεπτύχθη επίσης πλήρως εις τον Υπουργόν της Σοβιετικής Ενώσεως το Κυπριακό θέμα και ιδιαίτερως το περί αυτοδιαθέσεως του κυπριακού λαού αίτημα, ως τούτο προβάλλεται ήδη ενωπίον των Ηνωμένων Εθνών. Κατά την συζήτησιν επί των σχέσεων της Ελλάδος με χώρας συμμάχους της Σοβιετικής Ενώσεως διεπιστώθη ότι αύται προωθούνται προϊόντος του χρόνου. Από Ελληνικής πλευράς ανεπτύχθηκαν τα υπάρχοντα θέματα και αι υφιστάμεναι δυσχέριαι δια την αποκατάστασιν καλών σχέσεων με τινας των βορείων γειτόνων. Διεπιστώθη εξ’ άλλου εκατέρωθεν η επιθυμία αναπτύξεως των οικονομικών σχέσεων και ειδικότερον της διευρύνσεως των εμπορικών συναλλαγών. Δεδομένου ότι πλείστοι αντικειμενικοί οικονομικοί παράγοντες ευνοούν την τοιαύτην διεύρυνσιν διεδηλώθη εκατέρωθεν η ελπίς ότι αύτη θα πραγματοποιηθή συντόμως αφού εν των μεταξύ ερευνηθούν από τεχνικής και οικονομικής απόψεως τα καθ΄ εκαστον θέματα. Εν τέλει ο κ. Σεπίλοφ εξέφρασεν την επιθυμίαν όπως επισκεφθούν την Μόσχαν ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως και ο Υπουργός Εξωτερικών. Διεπιστωθής κατ΄αρχήν ανταποκρίσεως εις την επιθυμίαν ταύτην , συνεφωνήθη όπως η επίσημος πρόσκλησις τα Σοβιετικής Κυβερνήσεως αποσταλή όταν παρασκευασθούν οι προϋποθέσεις , αι οποίαι θα καταστήσουν την επίσκεψιν ταύτην πλεόν επικοδομητικήν. Αι συνομιλίαι διεξήχθησαν εντός ατμοσφαίρας αμοιβαίας κατανοήσεως και ειλικρινών εκατέρωθεν διαθέσεων»
Σε ανακοίνωση του- εκφράζοντας ανάγλυφα το τότε πνεύμα στις εξωτερικές σχέσεις της ΕΣΣΔ και του ΚΚΣΕ- ο Σεπίλοφ τονίζει: «…Κάθε σοβιετικός άνθρωπος ο οποίος από παιδικής ηλικίας μανθάνει την ιστορίαν του προικισμένου ελληνικού λαού, αι φιλελεύθεραι και δημοκρατικαί παραδόσεις του οποίου ανέρχονται εις το βάθος των αιώνων της ιστορίας , μελετά τας εξαιρετικάς δημιουργίας αυτού, καταλαμβάνεται από αγάπην και φιλίαν προς τους ανθρώπους της συγχρόνου Ελλάδος , προς τους κληρονόμους του πολιτισμού της Αρχαίος Ελλάδος. Ο σοβιετικός λαός εκτιμά πολύ τη φιλίαν πολλών αιώνων η οποία συνδέει τους λαούς μας και η ενταύθα παραμονή μου , επέτρεψε να βεβαιωθώ ότι οι αιώνιαι αύται παραδόσεις φιλίας ζουν εις την ψυχήν του ελληνικού λαού. Αυτό αποτελεί μίαν σταθερήν βάσιν δια την περαιτέρω ανάπτυξιν και ενίσχυσιν φιλικών σχέσεων μεταξύ των χωρών μας…Αι συνομιλίαι διεξήχθησαν εις ατμόσφαιραν αμοιβαίας κατανοήσεως και ειλικρινούς διαθέσεως εκατέρωθεν. Υφίσταται βεβαίως διαφορά απόψεων της σοβιετικής κυβερνήσεως και της κυβερνήσεως της Ελλάδος επί μερικών διεθνών προβλημάτων αλλά δια την αποκατάστασιν καλών σχέσεων πρέπει να εκκινεί κανείς όχι εξ’ εκείνου που μας διαχωρίζει. Αι προσπάθειαι των κρατικών παραγόντων οφείλουν να τείνουν προς την πλήριν χρησιμοποίησιν παντός κοινού το οποίον ενώνει τους λαούς μας και υπηρετεί την υπόθεσιν της ενισχύσεως της ειρήνης. Αι αμοιβαίαι ανταλλαγαί απόψεων έδειξαν ότι μεταξύ της Σοβιετικής Ενώσεως και της Ελλάδος δεν υφίστανται τοιαύτα ζητήματα τα οποία αποτελούν ανυπέρβλητα εμπόδια επί της οδού της αναπτύξεως φιλικών σχέσεων και οικονομικής συνεργασίας. Ακρογωνιαίον λίθον της εξωτερικής πολιτικής της Σοβιετικής Ένωσης αποτελεί η ειρηνική συνύπαρξις κρατών με διαφορετικά κοινωνικά συστήματα , ο αγών υπερ της χαλαρώσεως της διεθνούς εντάσεως και η ενίσχυσης της γενικής ειρήνης. Η σοβιετική Ενωσις εις τα σχέσεις της μετά της Ελλάδος, όπως και μετά των άλλων κρατών εκκινεί από τας ακλονήτους αρχάς της εδαφικής ακεραιότητος και των κυριαρχικών δικαιωμάτων , της μη επιθέσως , της πλήρους ισοτιμίας των κρατών και της μη επεμβάσεως εις τας εσωτερικάς υποθέσεις αλλήλων. θεωρούμεν αναφαίρετο δικαίωμα εκάστου λαού να είναι ελεύθερος και ανεξάρτητος και να εκλέγη το κοινωνικο-πολιτικόν του καθεστώς το οποίο κρίνει περισσότερον κατάλληλον δια τον εαυτόν του. Είναι γνωστόν ότι οι εχθρικώς διακείμενοι προς την σοβιετοελληνικήν φιλίαν εκ προθέσεως διαδίδουν επινοήματα περί κάποιας απειλής κατά της Ελλάδος εκ Βορρά. Τα επινοήματα αυτά έχουν σκοπόν να σπείρουν την καχυποψίαν και δυσπιστίαν μεταξύ της Ελλάδος και των βορείων γειτόνων της και της Σοβιετικής Ενώσεως και να παρεμποδίσουν την χαλάρωσιν της διεθνούς εντάσεως. Όλα αυτά πλήρως καταρρίπτονται υπό των παγκοίνως γνωστών γεγονότων-της φιλειρηνικής εξωτερικής πολιτικής της Σοβιετικής Ενώσεως, της συνεπούς κατεθυντηρίου γράμμης της προς μεώσιν των εξοπλισμών και την χαλάρωσιν της διεθνούς εντάσεως. Αι επινοήσεις αύται καταρρίπτονται επίσης υπό τν εις όλους γνωστών γεγονότων ότι οι βόρειοι γείτονες της Ελλάδος ως και πολλά άλλα ειρηνόφιλα κράτη κατά την εφαρμογήν της εξωτρεικής των πολιτικής καθοδηγούνται από τας αρχάς της ειρηνικής συνυπάρξεως και της μη αναμίξεως εις τας εσωτερικάς υποθέσεις άλλων χωρών. Οφείλομεν επί τη ευκαιρία να είπωμεν ότι τελευταίως επήλθεν ωρισμένη βελτίωσις εις τας σχέσεις της Ελλάδος μετά των βορείων γειτόνων της. Εάν η ατμόσφαιρα δυσπιστίας αναπφεύκτως οδηγή προς τεραστίαν αύξησιν των στρατιωτικών δαπανών η αποκατάστασις αλληλοκατανοήσεως εμπιστοσύνης και οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των λαών τους απαλλάσσει από το βαρύ φορίον του ανταγωνισμού των εξοπλισμών…Η Σοβιετική Ενωσις είναι υπέρ της δια παντός μέσου αναπτύξεως των οικονομικών δεσμών και της διευρύνσεως του εμπορίου μεταξύ των χωρών, επί τη βάσει των αρχών της πλήρους ισοτιμίας και αμοιβαίας ωφελείας. Είναι ανάγκη να λεχθή ότι ημείς μέχρις σήμερον εις μικρόν μόνον βαθμόν εχρησιμιποιήσαμεν τας ευνοϊκάς δυνατοτήτας διευρύνσεως των οικονομικών σχέσεων μεταξύ της Σοβιετικής Ενώσεως και της Ελλάδος καθ’ ην στιγμήν τοιαύτη διεύρυνσις θα ανταποκρίνετο τόσον προς τα συμφέροντα της Σοβιετικής Ενώσεως όσον και προς τα βασικά συμφέροντα της εξελίξεως της ελληνικής οικονομίας-της βιομηχανίας της, της αγροτικής οικονομίας και του εμπορίου αυτής. Τούτο θα ηδύναντο να αισθανθούν εμφανώς οι Ελληνες εργάται, οι καλλιεργηταί του καπνού, της αμπέλου και οι οικονομικοί κύκλοι. Κατά την πορείαν των συνομιλιών εξεφράσαμεν την προθυμίαν της Σοβιετικής Ενώσεως όπως ευμενώς και ανιδιοτελώς εξετάση το ζήτημα τα αμοιβαίας συνεργασίας εις την ανάπτυξιν της ελληνικής εθνικής οικονομίας, το ζήτημα της ανταλλαγής επιστημονικής και τεχνικής πείρας, της καταρτίσεως ειδικών συμπεριλαμβανομένης και την ανταλλαγής φοιτητών. Η Σοβιετική Ενωσις δε, συμφώνως προς τας γενικάς αρχάς της, δεν θέτει ενώπιον της Ελλάδος όρους τινάς οι οποίοι θα ηδύναντο να θίξουν τα κυριαρχικά αυτής δικαιώματα και την εθνικήν της αξιοπρέπειαν. Από της πλευράς της ελληνικής κυβερνήσεως εξεδηλώθη θετικώς ως προς την διεύρυνσιν των οικονομικών σχέσεων μετά της Σοβιετικής Ενώσεως και κυρίως ως προς την περαιτέρω ανάπτυξιν του εμπορίου. Είναι ευχάριστον το γεγονός ότι κατά τον τελευταίον καιρόν ήρχισαν να αναπτύσσωνται πολιτιστικαί σχέσεις μεταξύ της Σοβιετικής Ενώσεως και της Ελλάδος. Είμεθα υπέρ μιας ευρείας ανταλλαγής πνευματικών αξιών μεταξύ των λαών μας. Οι σοβιετικοί άνθρωποι μετ΄ενδιαφέροντος παρακολουθούν τας εις τον τομέα του πολιτισμού επιτυχίας της συγχρόνου Ελλάδος και από της πλευράς των είναι πρόθυμοι να μοιρασθούν τας επιτεύξεις των εις τον τομέα τούτον μετά του ελληνικού λαού. Η διεύρυνσις της ανταλλαγής πολιτιστικών, επιστημονικών, κοικνοβουλευτικών και άλλων αντιπροσωπειών θα συμβάλη εις την αποκατάστασιν μεγαλυτέρας αμοιβαίας κατανοήσεως και εμπιστοσύνης των χωρών μας. Αι θύραι της χώρας ημών είναι φιλοξένως ανοκταί. Η Σοβιετική Ενωσις επιδιώκουσα την ανάπτυξιν φιλικών σχέσεων μεταξύ της Ελλάδος ουδόλως αποπειράται να σπείρη διχόνοιας μεταξύ της Ελλάδος και των δυτικών Δυνάμεων όπως γράφουν μερικαί ξέναι εφημερίδες. Η Σοβιετική Ενωσις επί πλέον επιθυμούσα την γενικήν χαλάρωσιν της διεθνούς εντάσεως, επιδιώκει να βελτιώση τας σχέσεις της μετά των δυτικών κρατών. Αποδίδουσα μεγάλην σημασίαν εις τας προσωπικάς επαφάς εις τη υπόθεσιν της αναπτύξεως φιλικών σχέσεων μεταξύ της Σοβιετικής Ενώσεως και της Ελλάδος ετέθη υπ’ εμού το ζήτημα περί της στάσεως της ελληνικής κυβερνήσεως έναντι ενδεχομένου ταξιδίου του πρωθυπουργού κ. Καραμανλή και του υπουργού Εξωτερικών κ. Αβέρωφ εις Μόσχαν εις κατάλληλον δι’ αυτούς χρόνο…» Απαντώντας σε ερώτηση για το Κυπριακό τόνισε: « Η στάσις της Σοβιετικής Ενώσεως έναντι του ζητήματος τούτου σαφώς διεγράφη εις την 9ην και 10ην Σύνοδον της Γ.Σ των Ηνωμένων Εθνών. Αφετηρία δια τη εξέτασιν του προβλήματος τούτου είναι δι’ ημάς η αρχή της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας των μικρών και μεγάλων λαών και το δικαίωμα των εις τη αυτοδιάθεσιν…»
Εκτιμήσεις για τ’ αποτελέσματα της επίσκεψης
Στην ΑΥΓΗ (29/6) «κύκλοι της ΕΔΑ» σχετικά με τις προτάσεις προς την Ελλάδα του υπουργού εξωτερικών της ΕΣΣΔ παρατηρούν: «1. Ιδιαίτερη σημασία προσλαμβάνει για την Ελλάδα η μνεία , στη δήλωση του Σοβιετικού υπουργού, του σεβασμού της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητας της χώρας.2 Υπάρχουν ακόμη πολλές ανεκμετάλλευτες δυνατότητες για την ανάπτυξη των ελληνοσοβιετικών σχέσεων, τις οποίες η ΕΣΣΔ επιθυμεί να εξαντλήσει. 3. Στη δήλωση γίνεται λόγος για σχέσεις καλής γειτονίας, προφανώς για να υπογραμμισθεί ότι οι δύο χώρες πρέπει να συνδεθούν σαν καλοί γείτονες, παρότι δεν έχουν κοινά σύνορα. 4. Η δήλωση του Σοβιετικού υπουργού εξωτερικών δεν έχει αιχμή εναντίον κανενός».
Σχετικά με τα αποτελέσματα γράφει η εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ (30/6) : «…Παρά ότι δεν εξεδόθη επίσημο ανακοινωθέν επί των συνομιλιών και των θεμάτων τα οποία εξετάσθησαν , εγνώσθη ότι κατ’ αυτάς εθίγησαν τα βασικά ζητήματα τα απασχολούντα τας σχέσεις των δύο χωρών». Ενώ σε δηλώσεις του σε δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια δεξίωσης που δόθηκε στην κατοικία του πρεσβευτή της ΕΣΣΔ δήλωσε: «Δεν καταλήξαμεν,ετόνισε, εις συμπεράσματα, αλά συνεφωνήθη όπως τα θέματα παραπεμφθούν εις επιτροπήν εμπειρογνωμόνων Ελλήνων και Ρώσσων».
Το ΒΗΜΑ αναφέρει χαρακτηριστικά: «…Κατά τους διπλωματικούς κύκλους οι Έλληνες κυβερνήται εξέρχονται από τας συνομιλίας με τον σοβιετικόν Υπουργόν ανακουφισμένοι, διότι δεν τους έκαμε προτάσεις φύσεως δυναμένης να τους φέρει εις δύσκολον θέσιν..»
Πρόσφατη αναφορά 1. Στον δεύτερο τόμο του Αρχείου Κ. Καραμανλή» (σελ. 112–117), μετά την εκτενή αναφορά στις συνομιλίες με τον Σοβιετικό υπουργό, σημειώνεται μία γενικότερη μεταγενέστερη εκτίμηση: «Η μεταγενέστερη ιστορική έρευνα θα αποκαλύψει ότι κατά την επίσκεψή του ο Σοβιετικός υπουργός επιχείρησε ένα πρώτο σημαντικό “άνοιγμα” προς την Ελλάδα, με αφετηρία την προσφορά για την χορήγηση δανείου και την απορρόφηση των αγροτικών ελληνικών προϊόντων.Η ελληνική κυβέρνηση, παρά την επιθυμία της να διευρύνει τις εμπορικές και οικονομικές σχέσεις της με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, αντιμετώπισε τις σοβιετικές προτάσεις με έκδηλη αυτοσυγκράτηση, συνεκτιμώντας τις πολιτικές παραμέτρους. Το περιεχόμενο των εισηγήσεων του Ντ. Σεπίλοφ δεν αφέθηκε, μετά από συμφωνία των δύο πλευρών, να διαρρεύσει στον Τύπο». Επίσης δίνεται στη δημοσιότητα και το σχετικό προς τον Καραμανλή σημείωμα του Ε. Αβέρωφ που τονίζει χαρακτηριστικά: «…Η υπό των Ρώσων επιδιωχθείσα επίσκεψις του κυρίου Σεπίλωφ συμπίπτει με βαθείας αλλοιώσεις της σοβιετικής εξωτρεικής πολιτικής. Εις εντελώς αδράς και γενικά γραμμάς αύται χαρακτηρίζονται από τα εξής γεγονότα: Πρωτοφανής κατάρριψις του ειδώλου των μιας εικοσιπενταετίας. Διακήρυξις-και πιθανόν εφαρμογή-συλλογικής ηγεσίας. θεαματική αποκατάστασις καλών σχέσεων με τον χθεσινόν «εξωμότην», Τίτο. Ανταλλαγή επισήμων επισκέψεων μετά της Μεγάλης Βρετανίας και χωρών της Απω Ανατολής και της Γαλλίας…Πρόκειται περί γεγονότων τα οποία προ ελαχίστων ετών ήτο εντελως αδύνατον να συμβούν. Σημαίνει όμως τούτο και αλλαγήν σκοπών Αυτό είναι το βασικό θέμα εκ του οποίυ θα πηγάσουν ταύτα ή τα εντελώς αντίθετα συμπεράσματα….Τέλος εξ όσων μας λέγει ο εν Μόσχα πρεσβευτής μας συνάγω ότι δεν επήλθε, δεν είναι δυνατόν να επήλθεν αλλαγή σκοπών…Βεβαίως οφείλω κατηροηματικώς να τονίσω ότι δεν τίθεται δι’ εμέ ζήτημα εξασθενήσεως των συμμαχικών μας δεσμών. Ισως τα όσα ανωτέρω είπον να με οδήγουν εις το συμπέρασμα ότι πρέπει να τονίσωμεν τους συμμαχικούς μας δεσμούς, αλλά αναμφισβήτως πρέπει παραλλήλως να επιδιωχθή η ανάπτυξις κατά το δυνατόν καλλιτέρων σχέσεων μετά της Σοβιετικής Ενώσεως»
Και μία πρόσφατη αναφορά 2.: «Ο Σοβιετικός υπουργός πρότεινε τη χορήγηση οικονομικής βοήθειας της ΕΣΣΔ προς την Ελλάδα για την εκβιομηχάνισή της. Διαβίβασε ημιεπίσημη» πρόσκληση προς τον Καραμανλή να επισκεφτεί την ΕΣΣΔ. Η κυβέρνηση έδειξε γενικώς ικανοποίηση, απέφυγε όμως να δώσει απάντηση στις προτάσεις που διατυπώθηκαν. Οι προτάσεις έγιναν σε χαμηλούς τόνους και το περιεχόμενο τους δεν ήταν εντυπωσιακό. Όπως δήλωσε ο ίδιος, ο Σεπόλοφ εξέφρασε «την προθυμίαν της Σοβιετικής Ενώσεως όπως ευμενώς και ανιδιοτελώς εξετάση το ζήτημα τα αμοιβαίας συνεργασίας εις την ανάπτυξιν της ελληνικής εθνικής οικονομίας, το ζήτημα της ανταλλαγής επιστημονικής και τεχνικής πείρας, της καταρτίσεως ειδικών, συμπεριλαμβανομένης και της ανταλλαγής φοιτητών». Η ΕΔΑ κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι δεν αξιοποίησε όπως όφειλε τις σοβιετικές προτάσεις. Επικριτική ήταν και η στάση των άλλων κομμάτων της αντιπολίτευσης» (ΕΔΑ 1951–1967 . Το νέο πρόσωπο της Αριστεράς. Τάσος Τρίκκας 2009, εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ)