Ισπανός ή καταλανός καπιταλιστής; Η εργατική τάξη κάτω από ξένες σημαίες

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Η σκλη­ρή ενδο­α­στι­κή δια­μά­χη που λαμ­βά­νει χώρα το τελευ­ταίο διά­στη­μα στην Ισπα­νία, με το λεγό­με­νο δημο­ψή­φι­σμα για την ανε­ξαρ­τη­σία της Κατα­λο­νί­ας, απο­τε­λεί από­το­κο αντι­θέ­σε­ων και συγκρού­σε­ων ανά­με­σα σε τμή­μα­τα του κεφα­λαί­ου. Πρό­κει­ται για ένα αστι­κό «μπρα­ντε­φέρ» μετα­ξύ μεγά­λων επι­χει­ρη­μα­τι­κών συμ­φε­ρό­ντων, κάποια εκ των οποί­ων θεω­ρούν πως τα σχέ­δια τους ικα­νο­ποιού­νται περισ­σό­τε­ρο μέσω της ανε­ξαρ­τη­το­ποί­η­σης της Κατα­λο­νί­ας και άλλων που θεω­ρούν βλα­πτι­κή την από­σχι­ση της περιο­χής από την Ισπα­νία και τις επα­κό­λου­θες επι­πτώ­σεις που αυτή θα επέ­φε­ρε (π.χ. αυτό­μα­τη έξο­δος απ΄ την ΕΕ). 

Η ωμή βία και κατα­στο­λή στην οποία κατέ­φυ­γαν οι ισπα­νι­κές αρχές τη μέρα του δημο­ψη­φί­σμα­τος είναι ενδει­κτι­κή του μεγέ­θους, αλλά και της σκλη­ρό­τη­τας, της αντι­πα­ρά­θε­σης που ξεδι­πλώ­νε­ται στις πλά­τες του λαού της Ισπα­νί­ας. Ενός λαού που τα αντι­τι­θέ­με­να συμ­φέ­ρο­ντα μερί­δων του κεφα­λαί­ου επι­χει­ρούν να τον εγκλω­βί­σουν στη δίνη τοπι­κι­στι­κών-εθνι­κι­στι­κών δια­χω­ρι­σμών. Χρη­σι­μο­ποιώ­ντας υπαρ­κτές εθνο­τι­κές ιδιαι­τε­ρό­τη­τες, η αστι­κή τάξη απο­προ­σα­να­το­λί­ζει και χει­ρα­γω­γεί την ισπα­νι­κή εργα­τι­κή τάξη και τα λαϊ­κά στρώ­μα­τα (καστι­γιά­νους, κατα­λα­νούς, βάσκους εργα­ζό­με­νους κλπ.) κάτω από τις δικές της ξένες σημαί­ες. Έτσι, η λαϊ­κή πάλη μετα­φέ­ρε­ται από το ταξι­κό πεδίο στο- βολι­κό για τα αστι­κά συμ­φέ­ρο­ντα- πεδίο των εθνο­τι­κών συγκρούσεων. 

Όσοι επι­χει­ρούν- από υπο­τι­θέ­με­να μαρ­ξι­στι­κή μάλι­στα οπτι­κή- να παρου­σιά­σουν το ζήτη­μα της Κατα­λο­νί­ας ως ζήτη­μα «εθνι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας», διο­λι­σθαί­νουν σε αντι-ιστο­ρι­κές και κατά συνέ­πεια αντι-μαρ­ξι­στι­κές θέσεις, όσες γονυ­κλι­σί­ες κι’ αν κάνουν στο μαρ­ξι­σμό-λενι­νι­σμό. Τα ζητή­μα­τα που άπτο­νται αιτη­μά­των περί «εθνι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας» δε μπο­ρούν να αντι­με­τω­πί­ζο­νται από τους κομ­μου­νι­στές με ατα­ξι­κά κρι­τή­ρια. Αντι­θέ­τως, πρέ­πει αφε­νός μεν να εξε­τά­ζο­νται στο πλαί­σιο των δεδο­μέ­νων κάθε φορά ιστο­ρι­κών συν­θη­κών και, αφε­τέ­ρου, να αντι­με­τω­πί­ζο­νται υπό το πρί­σμα της προ­ώ­θη­σης της υπό­θε­σης της εργα­τι­κής τάξης. Αξί­ζει να θυμί­σου­με ότι κατά το παρελ­θόν, η αστι­κή προ­πα­γάν­δα δε δίστα­σε να παρου­σιά­σει αντι­δρα­στι­κές δυνά­μεις (π.χ. UCK στην περιο­χή του Κοσό­βου) ως «εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κά κινή­μα­τα» προ­κει­μέ­νου να δικαιο­λο­γή­σει ιμπε­ρια­λι­στι­κές επεμ­βά­σεις (π.χ. Αμε­ρι­κα­νο­να­τοϊ­κή επέμ­βα­ση στα Βαλκάνια). 

«Ο αστός δημο­κρά­της (καθώς και ο σημε­ρι­νός σοσια­λι­στής οπορ­του­νι­στής, που βαδί­ζει τα ίχνη του)», έγρα­φε ο Λένιν, «φαντά­ζε­ται πως η δημο­κρα­τία εξα­λεί­φει την ταξι­κή πάλη και γι’ αυτό βάζει όλες τις πολι­τι­κές διεκ­δι­κή­σεις αφη­ρη­μέ­να, γενι­κά, «από­λυ­τα», από την άπο­ψη των συμ­φε­ρό­ντων «όλου του λαού» ή ακό­μη από την άπο­ψη της αιώ­νιας και από­λυ­της ηθι­κής αρχής. Ο σοσιαλ­δη­μο­κρά­της ξεσκε­πά­ζει αμεί­λι­χτα αυτή την αστι­κή αυτα­πά­τη παντού και πάντα είτε αυτή εκδη­λώ­νε­ται στην αφη­ρη­μέ­νη ιδε­α­λι­στι­κή φιλο­σο­φία είτε στη δια­τύ­πω­ση της ανε­πι­φύ­λα­χτης διεκ­δί­κη­σης της εθνι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας» (Β. Ι. Λένιν: «Το εθνι­κό ζήτη­μα στο Πρό­γραμ­μά μας». Απα­ντα, τ. 7, σελ. 233). 

Αυτό δεν αναι­ρού­σε καθό­λου την ανα­γκαιό­τη­τα υπο­στή­ρι­ξης του αιτή­μα­τος της αυτο­διά­θε­σης των εθνών την επο­χή του Λένιν (επο­χή ανά­πτυ­ξης αντι-αποι­κια­κών κινη­μά­των), αλλά υπό την προ­ϋ­πό­θε­ση ότι το αίτη­μα αυτό συν­δέ­ο­νταν με το συνο­λι­κό­τε­ρο αγώ­να για την ανα­τρο­πή του καπι­τα­λι­σμού και της αστι­κής εξουσίας. 

Η μαρ­ξι­στι­κή-λενι­νι­στι­κή θέση λοι­πόν ερμη­νεύ­ει και αντι­με­τω­πί­ζει το αίτη­μα της αυτο­διά­θε­σης στο πλαί­σιο μιας δια­λε­κτι­κής πορεί­ας με στό­χο την ανα­τρο­πή της αστι­κής εξου­σί­ας. Η ανα­γκαιό­τη­τα υπο­στή­ρι­ξης τέτοιων αιτη­μά­των, σημεί­ω­νε ο Λένιν, ήταν η ανά­γκη για συνέ­νω­ση των «εθνι­κών εξε­γέρ­σε­ων και πολέ­μων» με τους πολέ­μους και τις εξε­γέρ­σεις του προ­λε­τα­ριά­του ενά­ντια στην αστι­κή τάξη (Β. Ι. Λένιν: «Το στρα­τιω­τι­κό πρό­γραμ­μα της Προ­λε­τα­ρια­κής Επα­νά­στα­σης». Απα­ντα, τ. 30,σελ. 134). 

Με ζήτη­μα της αυτο­διά­θε­σης των εθνών κατα­πιά­νε­ται στο έργο του «Ο μαρ­ξι­σμός και το εθνι­κό ζήτη­μα» και ο Ι.Β.Στάλιν. Ανα­φε­ρό­με­νος στις συν­θή­κες μετά την απο­τυ­χία της επα­νά­στα­σης του 1905 στην τσα­ρι­κή Ρωσία, ο Στά­λιν σημεί­ω­νε σε ένα χαρα­κτη­ρι­στι­κό κομ­μά­τι του έργου του: «Το έθνος έχει το δικαί­ω­μα να οργα­νω­θεί αυτό­νο­μα. Έχει το δικαί­ω­μα και να απο­χω­ρι­στεί ακό­μα. Αυτό όμως δεν σημαί­νει επί­σης ότι πρέ­πει να το κάνει αυτό κάτω από οποιεσ­δή­πο­τε συν­θή­κες, ότι η αυτο­νο­μία είτε ο απο­χω­ρι­σμός συμ­φέ­ρουν παντού και πάντα στο έθνος, δηλα­δή στην πλειο­ψη­φία του, δηλα­δή στα εργα­ζό­με­να στρώ­μα­τα». Παρά το γεγο­νός ότι στο συγκε­κρι­μέ­νο εδά­φιο ο Στά­λιν χρη­σι­μο­ποιεί το παρά­δειγ­μα των Τατά­ρων της Υπερ­καυ­κα­σί­ας της δεκα­ε­τί­ας του 1910, εντού­τοις οι προ­βλη­μα­τι­σμοί του δια­τη­ρούν στο ακέ­ραιο την επι­και­ρό­τη­τα τους σήμε­ρα: «Ποια λύση συμ­βι­βά­ζε­ται με τα συμ­φέ­ρο­ντα των εργα­ζό­με­νων μαζών: η αυτο­νο­μία, η ομο­σπον­δία ή ο απο­χω­ρι­σμός; Όλα αυτά είναι ζητή­μα­τα που η λύση τους εξαρ­τιέ­ται από τις συγκε­κρι­μέ­νες ιστο­ρι­κές συν­θή­κες που περι­βάλ­λουν το δοσμέ­νο έθνος. Πολύ περισ­σό­τε­ρο που οι συν­θή­κες, όπως και το καθε­τί, αλλά­ζουν, και μια λύση που είναι σωστή για τη δοσμέ­νη στιγ­μή μπο­ρεί να απο­δει­χθεί ότι είναι ολό­τε­λα απα­ρά­δε­κτη για μια άλλη στιγ­μή» (Ι.Β.Στάλιν, «Ο μαρ­ξι­σμός και το εθνι­κό ζήτη­μα», Απα­ντα, τ. 2, σελ. 351–352.)

Υπάρ­χουν σήμε­ρα οι απαι­τού­με­νες αντι­κει­με­νι­κές εκεί­νες συν­θή­κες ώστε η ενδε­χό­με­νη ανε­ξαρ­τη­σία της Κατα­λο­νί­ας να συν­δε­θεί με την επα­να­στα­τι­κή, οργα­νω­μέ­νη πάλη για την ανα­τρο­πή της αστι­κής εξου­σί­ας; Ποιές δυνά­μεις είναι αυτές που θα πρω­το­στα­τή­σουν στην υπο­τι­θέ­με­νη αλλα­γή των ταξι­κών συσχε­τι­σμών έπει­τα από μια πιθα­νή από­σχι­ση της Κατα­λο­νί­ας; Πρό­κει­ται για ερω­τή­μα­τα που μια σει­ρά οπορ­του­νι­στές και σοσιαλ­δη­μο­κρά­τες, που στο κατα­λα­νι­κό δημο­ψή­φι­σμα είδαν… σημά­δια «επα­να­στα­τι­κών ανα­τρο­πών», καλού­νται να απα­ντή­σουν. Βέβαια, ακό­μη να απα­ντή­σουν για το «μεγά­λο χτύ­πη­μα» που τάχα θα δέχο­νταν το ιμπε­ρια­λι­στι­κό εποι­κο­δό­μη­μα της Ε.Ε από τις συνέ­πειες του Brexit, την υπο­τι­θέ­με­νη «επα­να­στα­τι­κή προ­ο­πτι­κή» που θα ανοί­γο­νταν για τους βρε­τα­νούς εργα­ζό­με­νους από την έξο­δο της χώρας απ’ την ΕΕ (με άθι­κτο, ασφα­λώς, το καπι­τα­λι­στι­κό σύστη­μα) κλπ… 

Θετι­κό στοι­χείο στην περί­πτω­ση των γεγο­νό­των στην Κατα­λο­νία απο­τε­λεί αναμ­φί­βο­λα η στά­ση του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος των Λαών της Ισπα­νί­ας (PCPE), υπό την ηγε­σία του Γεν. Γραμ­μα­τέα του κόμ­μα­τος Αστορ Γκαρ­σία. Μια στά­ση συνε­πής, στη βάση των αρχών του μαρ­ξι­σμού-λενι­νι­σμού, που καλεί την εργα­τι­κή τάξη να χαρά­ξει τον δικό της αυτο­τε­λή δρό­μο. «Μόνο με την ήττα του καπι­τα­λι­στι­κού κρά­τους οι λαοί της Ισπα­νί­ας θα ανοί­ξουν δρό­μο που θα επι­τρέ­πει ελεύ­θε­ρη δημο­κρα­τι­κή από­φα­ση του μέλ­λο­ντός τους. Μονο­με­ρής από­φα­ση ανε­ξαρ­τη­σί­ας δεν έχει κανέ­να πραγ­μα­τι­κό απο­τέ­λε­σμα σε ένα κρά­τος όπου η εξου­σία των μονο­πω­λί­ων παρα­μέ­νει άθι­κτη, κατά συνέ­πεια και η ικα­νό­τη­τά του να ασκεί βία», σημειώ­νε­ται μετα­ξύ άλλων σε πρό­σφα­τη ανα­κοί­νω­ση του Κόμ­μα­τος («Ριζο­σπά­στης», 5 Οκτώ­βρη 2017). 

Να λοι­πόν ποιό είναι το χρέ­ος της εργα­τι­κής τάξης και των λαϊ­κών στρω­μά­των, στην Ισπα­νία και αλλού – να οργα­νώ­σουν την πάλη τους στο­χεύ­ο­ντας τον πραγ­μα­τι­κό εχθρό, το καπι­τα­λι­στι­κό σύστη­μα και την εξου­σία των μονο­πω­λί­ων. Μόνο αυτή η προ­ο­πτι­κή – μιας σοσια­λι­στι­κής Ισπα­νί­ας με το λαό αφε­ντι­κό στον τόπο του- θα μπο­ρού­σε να οδη­γή­σει σε λύση των όποιων εθνο­τι­κών ζητη­μά­των και να ικα­νο­ποι­ή­σει, στη βάση των λαϊ­κών ανα­γκών, το δίκαιο αίτη­μα της αυτοδιάθεσης.