Nelly’s: Οι ελληνοκεντρικές φωτογραφικές λήψεις της

Γρά­φει ο \\ Κώστας Ευαγ­γε­λά­τος

Με μεγά­λη ανα­δρο­μι­κή έκθε­ση της Έλλης Σου­γιουλ­τζό­γλου-Σεραϊ­δά­ρη, γνω­στής ως Nelly’s, το Μου­σείο Μπε­νά­κη, όπου φυλάσ­σε­ται στο Φωτο­γρα­φι­κό Αρχείο του το πολυ­σχι­δές έργο της από το 1984 που το παρα­χώ­ρη­σε η ίδια, επα­να­συ­στή­νει την πολυ­ζη­τη­μέ­νη φωτο­γρά­φο στο σύγ­χρο­νο κοινό.

Η Νέλ­λη γεν­νή­θη­κε στο Αϊδί­νι της Μικράς Ασί­ας το 1899. Μαθή­τευ­σε σε γαλ­λι­κό σχο­λείο και έκα­νε μαθή­μα­τα ελλη­νι­κών. Ολο­κλή­ρω­σε το Λύκειο στο Ομή­ρειο Παρ­θε­να­γω­γείο Σμύρ­νης. Αν και προ­σφυ­γο­πού­λα σπού­δα­σε φωτο­γρα­φία στη Δρέσ­δη (1920–23 ). Εκεί γνώ­ρι­σε τον μελ­λο­ντι­κό της σύζυ­γο, πια­νί­στα Άγγε­λο Σεραϊ­δά­ρη. Ήρθε για πρώ­τη φορά στην Ελλά­δα το 1924 και άνοι­ξε μαζί με τον αδελ­φό της φωτο­γρα­φείο στην οδό Ερμού, απ’ όπου παρέ­λα­σε η αστι­κή τάξη της Αθή­νας, καλ­λι­τέ­χνες, και δια­νο­ού­με­νοι. Παράλ­λη­λα με την τέχνη του πορ­τρέ­του φωτο­γρά­φι­σε κατ’ απο­κλει­στι­κό­τη­τα τις Δελ­φι­κές Γιορ­τές του 1930 και αργό­τε­ρα συνερ­γά­στη­κε με το υφυ­πουρ­γείο Τύπου και Του­ρι­σμού φωτο­γρα­φί­ζο­ντας την ελλη­νι­κή ύπαι­θρο, τους παρα­δο­σια­κούς οικι­σμούς, τους πρό­σφυ­γες και σκη­νές της καθη­με­ρι­νό­τη­τας. Παράλ­λη­λα φωτο­γρά­φι­σε σημα­ντι­κές προ­σω­πι­κό­τη­τες της πολι­τι­κής και της τέχνης όπως ο Κωστής Παλα­μάς, ο Ελευ­θέ­ριος Βενι­ζέ­λος, ο βασι­λιάς Γεώρ­γιος Β΄, ο Ιωάν­νης Τσι­ρι­μώ­κος, ο Παύ­λος Κου­ντου­ριώ­της, η Πηνε­λό­πη Δέλ­τα, η πρι­γκί­πισ­σα Ειρή­νη, ο Αλέ­ξαν­δρος Φιλα­δελ­φεύς, η Αλί­κη Διπλα­ρά­κου. Το 1936 παρα­κο­λού­θη­σε στο Βερο­λί­νο τους Ολυ­μπια­κούς Αγώ­νες. Το ξέσπα­σμα του Β’ Παγκό­σμιου Πολέ­μου την βρή­κε στη Νέα Υόρ­κη όπου έμει­νε 27 χρό­νια από το 1939 μέχρι το 1966.

Η εκθε­σια­κή παρου­σί­α­ση του πολυ­διά­στα­του έργου της από τα χρό­νια της μαθη­τεί­ας της στη Δρέσ­δη, την άφι­ξή της στην Αθή­να και τη δυνα­μι­κή της παρου­σία στα φωτο­γρα­φι­κά δρώ­με­να με άξο­νες τις τρεις πόλεις στις οποί­ες δια­μόρ­φω­σε το φωτο­γρα­φι­κό της «βλέμ­μα» μέχρι την συντα­ξιο­δό­τη­ση της είναι όντως εντυ­πω­σια­κή. Σημειω­τέ­ον ότι ενώ έζη­σε μέχρι το 1998, μετά την συντα­ξιο­δό­τη­ση της το 1966, ως επαγ­γελ­μα­τί­ας φωτο­γρά­φος, στα­μά­τη­σε  τις φωτο­γρα­φί­σεις και ασχο­λή­θη­κε με την πολύ­πλο­κη περι­συλ­λο­γή και δια­τή­ρη­ση των έργων της. Με σχε­δόν 350 φωτο­γρα­φί­ες, επι­λεγ­μέ­νες από το ογκώ­δες αρχείο της που περι­λαμ­βά­νει 50 χιλιά­δες αρνη­τι­κά, εκπρο­σω­πού­νται οι δια­φο­ρε­τι­κές αισθη­τι­κές τάσεις που υιο­θέ­τη­σε και τομείς που ασχο­λή­θη­κε, αλλά και οι πει­ρα­μα­τι­σμοί της στις τεχνι­κές φωτο­γρα­φί­ας. Η ευρύ­τη­τα της ιδιο­φυούς φωτο­γρά­φου απο­κα­λύ­πτε­ται με άξο­νες τις τρεις πόλεις στις οποί­ες δια­μόρ­φω­σε το φωτο­γρα­φι­κό της βλέμ­μα: Δρέσ­δη, Αθή­να, Νέα Υόρ­κη. Η κατα­νο­μή των φωτο­γρα­φιών αλλά και των εικα­στι­κών έργων της-κερα­μι­κά, επι­ζω­γρα­φι­σμέ­να αντι­κεί­με­να, φωτο­κολ­λάζ- σε υπο­ε­νό­τη­τες εμπλου­τί­ζουν το δημιουρ­γι­κό της φάσμα. Φωτο­γρα­φί­ες γνω­στές από τις πολ­λα­πλές δημο­σιεύ­σεις τους στο παρελ­θόν συμπλη­ρώ­θη­καν με νέες, σε μια προ­σπά­θεια να εκπρο­σω­πη­θούν οι δια­φο­ρε­τι­κές αισθη­τι­κές τάσεις που υιο­θέ­τη­σε και οι πολυά­ριθ­μες τεχνι­κές, ασπρό­μαυ­ρης αλλά και έγχρω­μης φωτο­γρα­φί­ας. Περιο­δι­κά, αφί­σες και επι­στο­λι­κά δελ­τά­ρια, συμ­βάλ­λουν στην κατα­νό­η­ση της χρή­σης των φωτο­γρα­φιών της στην επο­χή της, από σπά­νιο κινη­μα­το­γρα­φι­κό υλι­κό και δείγ­μα­τα του φωτο­γρα­φι­κού εξο­πλι­σμού της. Οι φωτο­γρα­φί­ες χορού και οι μελέ­τες γυμνού που επι­δό­θη­κε από τα χρό­νια των φωτο­γρα­φι­κών σπου­δών της στη Δρέσ­δη καθώς και χορευ­τριών της σχο­λής Mary Wigman, στην ύπαι­θρο της σαξο­νι­κής Ελβε­τί­ας, είναι από τις ιδιαί­τε­ρα σημα­ντι­κές πτυ­χές του έργου της. Οι αρχαιο­πρε­πείς φωτο­γρα­φι­κές συλ­λή­ψεις της με επί­κε­ντρο το γυμνό σώμα παρα­πέ­μπουν εκλε­κτι­κά στις φωτο­γρα­φί­ες του πρω­το­πό­ρου φωτο­γρά­φου γυμνών στο αρχαιο­λο­γι­κό και φυσι­κό περι­βάλ­λον του Βίλ­χελμ Βαν Γκλό­ντεν αλλά και της Λένι Ρίφενσταλ.

Nelly’s: Η φωτο­γρά­φος της κινη­τι­κό­τη­τας Νέλ­λη Σουγιουλτζόγλου

«Η Νέλ­λη ήταν απλή και ορα­μα­τι­κή, χωρίς ίχνος έπαρ­σης, αντι­λαμ­βα­νό­ταν τον κόσμο απλά όμως του απέ­δι­δε πνευ­μα­τι­κό βάθος υπό τολ­μη­ρές οπτι­κές γωνί­ες. Φωτο­γρά­φι­σε τις Καρυά­τι­δες σαν κορί­τσια της διπλα­νής πόρ­τας, με τα μαλ­λιά συγκρα­τη­μέ­να χαμη­λά στον λαι­μό σα να τα θωπεύ­ει το αερά­κι της Αττι­κής» ανέ­φε­ρε η δημο­σιο­γρά­φος Μαρία Καρα­βία, η οποία γνώ­ρι­σε τη Νέλ­λη στη Μετα­πο­λί­τευ­ση και έγρα­ψε αρκε­τές φορές για το έργο της, με την προ­τρο­πή της Ελέ­νης Βλά­χου. Η έκθε­ση που πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε στο Μου­σείο Μπε­νά­κη με επι­μέ­λεια της Αλί­κης Τσίρ­για­λου και σε σχε­δια­σμό της Νατα­λί­ας Μπού­ρα και έχει αφιε­ρω­θεί  στην Αιμι­λία Γερου­λά­νου και τον Άγγε­λο Δελη­βο­ριά θα διαρ­κέ­σει μέχρι τον Ιού­λιο 2023.

Η δυνα­μι­κή Nelly’s, βασι­κά και ουσια­στι­κά εμπνεύ­στη­κε από τον αρχαίο ελλη­νι­κό πολι­τι­σμό και σε σημα­ντι­κές περιό­δους της δου­λειάς της είχε κύριο μέλη­μα την ιδε­α­τή σύζευ­ξη του με την νεο­ελ­λη­νι­κή ζωή και την προ­βο­λή του διε­θνώς. Μια από τις πιο γνω­στές σει­ρές φωτο­γρα­φιών της είναι αυτές των Δελ­φι­κών Γιορ­τών του Άγγε­λου Σικε­λια­νού και της Εύας Πάλ­μερ- Σικε­λια­νού το 1930 καθώς και οι δυο γυμνές φωτο­γρα­φί­σεις χορευ­τριών που έκα­νε στην Ακρό­πο­λη. Η φωτο­γρά­φι­ση το 1925 με την χορεύ­τρια της Opera Comique του Παρι­σιού Mona Paiva, ολό­γυ­μνη, σε συγκρα­τη­μέ­νες χορευ­τι­κές κινή­σεις ανά­με­σα στις μνη­μεια­κές αρχαιό­τη­τες του ιερού βρά­χου της Ακρό­πο­λης, προ­κα­λώ­ντας βαθιά ανα­στά­τω­ση, σε σημείο να κάνουν λόγο για προ­κλη­τι­κή βεβή­λω­ση. Κι αν ο Παύ­λος Νιρ­βά­νας δεν υπε­ρα­σπι­ζό­ταν σε άρθρο του την φωτο­γρά­φο με το επι­χεί­ρη­μα ότι το γυμνό σώμα επαι­νέ­θη­κε ως ιδα­νι­κός αισθη­τι­κός και πνευ­μα­τι­κός κανό­νας από τους αρχαί­ους Έλλη­νες, το ζήτη­μα δεν θα κατα­λά­για­ζε. Ακο­λού­θη­σε η διά­ση­μη φωτο­γρά­φι­ση και με την Ρωσί­δα χορεύ­τρια Lila Nikolska το 1927 και το 1930, η οποία επί­σης προ­ξέ­νη­σε σκάν­δα­λο στη συντη­ρη­τι­κή κοι­νω­νία του μεσο­πο­λέ­μου και έγι­νε μεγά­λο  θέμα στον ντό­πιο και διε­θνή τύπο. Από το 1939 που έφυ­γε με τον σύζυ­γο της στη Νέα Υόρ­κη κατά­φε­ρε κάνο­ντας ένα νέο ξεκί­νη­μα να εδραιω­θεί στον χώρο του φωτο­γρα­φι­κού πορ­τρέ­του. Ανά­με­σα στις φωτο­γρα­φί­ες της αμε­ρι­κα­νι­κής περιό­δου ξεχω­ρί­ζουν πορ­τρέ­τα ξένων ηθο­ποιών, μοντέ­λων της μόδας,  η κοι­νω­νι­κή ζωή της ελλη­νι­κής παροι­κί­ας, αλλά και οι ουρα­νο­ξύ­στες που φωτο­γρά­φι­σε γοη­τευ­μέ­νη από τους τερά­στιους όγκους και την μορ­φή της αρχι­τε­κτο­νι­κής νεω­τε­ρι­κό­τη­τας τους. Η καθο­ρι­στι­κή προ­σφο­ρά της στην ανά­πτυ­ξη της νεο­ελ­λη­νι­κής φωτο­γρα­φι­κής τέχνης, με υψη­λή αισθη­τι­κή, τεχνι­κή αρτιό­τη­τα και επαγ­γελ­μα­τι­σμό, σε συν­δυα­σμό με την προ­σω­πι­κή της συν­θε­τι­κή των οπτι­κών συλ­λή­ψε­ων, απαρ­τί­ζουν μια κορυ­φαία καλ­λι­τε­χνι­κή κατά­θε­ση που επη­ρέ­α­σε σαν πρό­τυ­πο αρκε­τούς νεό­τε­ρους φωτο­γρά­φους καθώς και εικα­στι­κούς με ανά­λο­γες ελλη­νο­κε­ντρι­κές απόψεις.

Κώστας Ευαγ­γε­λά­τος
Ζωγρά­φος, Λογο­τέ­χνης, Θεω­ρη­τι­κός της Τέχνης.

( Το κεί­με­νο πρω­το­δη­μο­σιεύ­τη­κε στο ένθε­το της εφημ. ΑΞΙΑ. Oι φωτο­γρα­φί­ες από το Φωγρα­φι­κό Αρχείο του Μου­σεί­ου Μπενάκη.)