Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

O «Μυτιληνιός» Μπαρμπαρόσα — Νέα στοιχεία για την παρουσία του στη Λέσβο έρχονται στο φως

Την παρου­σία του «Μυτι­λη­νιού» μεγά­λου αρχι­ναυάρ­χου του οθω­μα­νι­κού στό­λου Χαϊ­ρε­ντίν πασά, πιο γνω­στού ως Μπαρ­μπα­ρό­σα (από την ιτα­λι­κή λέξη Barbarossa, «κοκ­κι­νο­γέ­νης», στα τουρ­κι­κά Barbaros), φέρ­νει στο φως η συνε­χι­ζό­με­νη έρευ­να την Εφο­ρεί­ας Αρχαιο­τή­των Λέσβου, τόσο στα αρχεία όσο και στα τεί­χη αλλά και στα άλλα μνη­μεία του κάστρου της Μυτι­λή­νης. Το μεγά­λου μνη­μεί­ου τοπό­ση­μου όλης της Λέσβου στο οποίο συνε­χί­ζο­νται οι ανα­σκα­φι­κές και ανα­στη­λω­τι­κές εργασίες.

Ο Μπαρ­μπα­ρό­σα, σύμ­φω­να με τις πηγές γεν­νή­θη­κε στη Μυτιλήνη.

Μια άγνω­στη επι­γρα­φή χαραγ­μέ­νη σε γκρί­ζο μάρ­μα­ρο που βρέ­θη­κε σε πύρ­γο της νοτιο­α­να­το­λι­κής πλευ­ράς του οθω­μα­νι­κού τμή­μα­τος του κάστρου της Μυτι­λή­νης ανα­φέ­ρε­ται στον Σπα­χή Για­κούπ Αγά, ο οποί­ος ήταν πατέ­ρας του Μπαρ­μπα­ρό­σα και είχε εγκα­τα­στα­θεί στη Μυτι­λή­νη με την άλω­ση της πόλης το 1462 με δια­τα­γή του Πορ­θη­τή, είχε παντρευ­τεί μια Ελλη­νί­δα, και είχε μεί­νει στο νησί εκπρο­σω­πώ­ντας το Οθω­μα­νι­κό κρά­τος. Στην οθω­μα­νι­κή (με αρα­βι­κά γράμ­μα­τα) επι­γρα­φή του κάστρου της Μυτι­λή­νης ανα­φέ­ρο­νται τα εξής: «Την κατα­σκευή αυτού του μεγα­λο­πρε­πούς κάστρου διέ­τα­ξε ο Μέγας Σουλ­τά­νος και Tέλειος Χαν ο Γιος του Σουλ­τά­νου Μεχ­μέτ Χαν, ο Σουλ­τά­νος Μπε­για­ζίτ. Ο Θεός να κάνει αιώ­νια τη σουλ­τα­νία του και το κρά­τος του. Αυτό (σ.σ. το έργο) το έκα­νε ο γιος του Άντεμ, Εμίρ Για­κούπ, το έτος 890.»

Ο Για­κούπ Αγά συμ­με­τεί­χε στην άλω­ση του νησιού μαζί με τον Πορ­θη­τή το 1462 και με από­φα­ση του Πορ­θη­τή έγι­νε ο «προ­στά­της» του νησιού, ο διοι­κη­τής του νέου κάστρου και όλου του νησιού δηλα­δή. Με την άδεια του Πορ­θη­τή, παντρεύ­τη­κε με Ρωμιά Μυτι­λη­νιά με την οποία απέ­κτη­σε τέσ­σε­ρις γιους που γεν­νή­θη­καν όλοι στη Μυτι­λή­νη: Τον Ισχάκ, τον Ορούτς, τον Χιζίρ που μετο­νο­μά­στη­κε σε Μπαρ­μπα­ρός και τον Ιλιάς.

Η ανα­κά­λυ­ψη, η οποία σύμ­φω­να με ειδι­κούς επι­στή­μο­νες έχει ισχυ­ρές πιθα­νό­τη­τες να είναι πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, έρχε­ται να δια­ψεύ­σει «θρύ­λους» που ενώ ανα­φέ­ρο­νταν στη Μυτι­λη­νιά κατα­γω­γή του Οθω­μα­νού αρχι­ναυάρ­χου, έλε­γαν ότι ο Μπαρ­μπα­ρό­σα ήταν γόνος είτε Μυτι­λη­νιών που αλλα­ξο­πί­στη­σαν, ή ακό­μα και γενί­τσα­ρος που είχε αρπα­χτεί σε παι­δο­μά­ζω­μα από το σημε­ρι­νό Παλαιό­κη­πο της Γέρας!

Ο Μπαρ­μπα­ρό­σα θεω­ρεί­ται ο κατε­ξο­χήν οργα­νω­τής του οθω­μα­νι­κού στό­λου, στον οποίο κατεί­χε τον βαθ­μό του ναυάρ­χου. Αργό­τε­ρα έγι­νε σουλ­τά­νος του Αλγε­ρί­ου και τελι­κά μπε­η­λέρ­μπε­ης (Αρχι­μπέ­ης) του Αιγαί­ου, ένα από τα μεγα­λύ­τε­ρα οθω­μα­νι­κά αξιώ­μα­τα. Κατά τη διάρ­κεια των κατα­κτη­τι­κών και αρπα­κτι­κών επι­δρο­μών του ο Μπαρ­μπα­ρό­σα έστει­λε τους πει­ρα­τές του ενα­ντί­ον πολ­λών νησιών του Αιγαί­ου, ειδι­κά στις Κυκλά­δες, ουδέ­πο­τε όμως στη Λέσβο.

Όπως οι ανα­σκα­φές απο­δει­κνύ­ουν ο Μπαρ­μπα­ρό­σα είχε πλή­ρη συνεί­δη­ση της κατα­γω­γής του από τη Λέσβο και της σύν­δε­σης του με το κάστρο της πόλης, του οποί­ου υπήρ­ξε ευεργέτης.

Στις ανα­σκα­φές στο κάτω κάστρο της Μυτι­λή­νης και πάνω από την επί­χω­ση της βυζα­ντι­νής πόλης από τα ερεί­πια του βυζα­ντι­νού Μελα­νου­δί­ου, του περι­τει­χι­σμέ­νου προ­α­στί­ου της πόλης που πρώ­το κατέ­λα­βαν οι Οθω­μα­νοί το 1462, ανα­κα­λύ­φθη­κε ένας εντυ­πω­σια­κός λου­τρός — χαμάμ. Αυτός σύμ­φω­να με τις πηγές που υπο­στη­ρί­ζουν ότι ο Μπαρ­μπα­ρό­σα έφτια­ξε ένα χαμάμ δώρο στους κατοί­κους της Μυτι­λή­νης, είναι το δώρο του Μπαρμπαρόσα.

Ήδη, έχει συντη­ρη­θεί πλή­ρως το εύρη­μα και είναι μέρος του επι­σκέ­ψι­μου πια μεγά­λου αρχαιο­λο­γι­κού χώρου του κάτω κάστρου της Μυτιλήνης.

Στον κυρί­ως όμως, χώρο του κάστρου εκεί όπου ήταν άλλο­τε χτι­σμέ­νη η αρχαία ακρό­πο­λη της Μυτι­λή­νης ο Μπαρ­μπα­ρό­σα έχτι­σε το κτή­ριο του οθω­μα­νι­κού ιερο­δι­δα­σκα­λεί­ου (Μεν­δρε­σέ). Σύμ­φω­να με τις αρχεια­κές πηγές, ο Μεν­δρε­σές ήταν ίδρυ­μα του Μπαρμπαρόσα.

Το κτί­σμα του 15ου αιώ­να, το οποίο σώζε­ται ακέ­ραιο, είναι τετρά­γω­νο, διώ­ρο­φο με κεντρι­κή αυλή και χώρους περι­με­τρι­κά δια­τε­ταγ­μέ­νους σε σχή­μα Π, οι οποί­οι ανα­πτύσ­σο­νται σε δύο ορό­φους. Το ισό­γειο λει­τουρ­γού­σε ως δημό­σιο μαγει­ρείο-πτω­χο­κο­μείο (ιμα­ρέτ). Οι χώροι του ισο­γεί­ου είναι θολο­σκε­πείς και φωτί­ζο­νται μόνο από την πλευ­ρά της αυλής. Στον δεύ­τε­ρο όρο­φο, στη βορειο­α­να­το­λι­κή γωνία του, δεσπό­ζει μια τετρά­γω­νη τρου­λαία αίθου­σα μεγά­λου ύψους. Στο μέσον της νοτιο­α­να­το­λι­κής πλευ­ράς δια­μορ­φώ­νε­ται μικρή κόγ­χη (μιχράμπ). Πρό­κει­ται για τον χώρο προ­σευ­χής και διδα­σκα­λί­ας του Μεντρε­σέ. Εσω­τε­ρι­κή στοά οδη­γεί στα κελιά των σπου­δα­στών (σοφτά­δες) και των διδα­σκό­ντων (μου­λά­δες).

Στο οθω­μα­νι­κό ιερο­δι­δα­σκα­λείο οι μου­σουλ­μά­νοι σπου­δα­στές διδά­σκο­νταν το Κορά­νιο, την αρα­βι­κή γλώσ­σα, καθώς επί­σης αστρο­νο­μία και νομι­κή. Ενδε­χο­μέ­νως το κτή­ριο να λει­τούρ­γη­σε και ως ασκη­τή­ριο σου­φι­κών ταγ­μά­των δερβίσηδων.

Το μνη­μείο παρου­σιά­ζει σοβα­ρά προ­βλή­μα­τα που χαρα­κτη­ρί­ζουν την κατά­στα­σή του επι­σφα­λή, γι’ αυτό και απο­φα­σί­στη­κε η ανα­στή­λω­ση του. Έργο, το οποίο από το περα­σμέ­νο καλο­καί­ρι εντά­χθη­κε προς υλο­ποί­η­ση στο Ταμείο Ανά­καμ­ψης με προ­ϋ­πο­λο­γι­σμό περί τα δυο εκα­τομ­μύ­ρια ευρώ.

«Ναι, αλλά ο Στά­λιν…», του Νίκου Μόττα

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο