O πανάρχαιος πόθος της υγείας

Γρά­φει η Άννε­κε Ιωαννάτου //

Από τότε που υπάρ­χει ο άνθρω­πος, τον απα­σχο­λού­σε η υγεία του και έψα­χνε από την πιο πρω­τό­γο­νη φάση τρό­πους να θερα­πεύ­ει δυσά­ρε­στες κατα­στά­σεις με τα μέσα που του πρό­σφε­ρε η φύση γύρω του.  Οι μέθο­δοι αντι­με­τώ­πι­σης προ­βλη­μά­των υγεί­ας εξε­λί­χθη­καν εντυ­πω­σια­κά στην ιστο­ρία πότε με άλμα­τα μπρο­στά, πότε με μακραί­ω­νες περιό­δους πισω­γυ­ρί­σμα­τος, στις οποί­ες λες και είχαν ξεχα­στεί τελεί­ως παλαιό­τε­ρα επι­τεύγ­μα­τα. Μιλά­με για δια­φο­ρε­τι­κούς τόπους και χώρους, ενδε­χο­μέ­νως γεω­γρα­φι­κά απο­μα­κρυ­σμέ­νοι ο ένας από τον άλλο. Ωστό­σο, δεν είναι τόσο το πρό­βλη­μα επι­κοι­νω­νί­ας και μέσων μετα­φο­ράς που εμπό­δι­ζε τη διά­δο­ση κατα­κτη­μέ­νων ιατρο­φαρ­μα­κευ­τι­κών γνώ­σε­ων από τη μία χώρα στην άλλη, αλλά και σ’ αυτό τον τομέα έπαι­ζε και παί­ζει καθο­ρι­στι­κό ρόλο η βαθ­μί­δα ανά­πτυ­ξης των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων και οι αντί­στοι­χες μ’ αυτήν σχέ­σεις στην κοι­νω­νία, το πολι­τι­κό-κοι­νω­νι­κό σύστη­μα δηλα­δή. Φυσι­κά, το επί­πε­δο της ιατρι­κής είναι ανά­λο­γο με το επί­πε­δο ανά­πτυ­ξης μιας κοι­νω­νί­ας, που δεν πάει καθό­λου να πει ότι όλοι στην κοι­νω­νία έχουν την ίδια πρό­σβα­ση στην ιατρο­φαρ­μα­κευ­τι­κή περί­θαλ­ψη ποιό­τη­τας. Κάθε άλλο. Το ζού­με όλο και πιο δρα­μα­τι­κά στις μέρες μας. Δεν θα στα­θού­με εδώ στον ταξι­κό δια­χω­ρι­σμό σε προ­νο­μιού­χους και μη, γνω­στό σε όλα τα επί­πε­δα των κοι­νω­νι­κών δεδο­μέ­νων. Χωρίς αυτόν σήμε­ρα, με τα ψηλά ανα­πτυγ­μέ­να μέσα επι­κοι­νω­νί­ας, μετα­φο­ρών κλπ, η ιατρι­κή περί­θαλ­ψη θα είχε γίνει δικαί­ω­μα και κτή­μα όλων των λαών και όλων των κοι­νω­νι­κών στρωμάτων.

Η ιατρι­κή στη λαϊ­κή παράδοση

Η ανά­πτυ­ξη της ιατρι­κής ως επι­στή­μης στην αρχαιό­τη­τα είχε συντε­λε­στεί σε χώρους γεω­γρα­φι­κούς, όπου υπήρ­χε μια συγκε­κρι­μέ­νη βαθ­μί­δα ανά­πτυ­ξης που την επέ­τρε­πε και την προ­ω­θού­σε, για­τί την είχε ανά­γκη. Όπου υπήρ­χαν εμπο­ρι­κές σχέ­σεις με άλλες χώρες, η γνώ­ση πάντα μετα­δι­δό­ταν επη­ρε­ά­ζο­ντας άλλους τόπους, εφό­σον υπήρ­χαν προ­ϋ­πο­θέ­σεις ενσω­μά­τω­σης και ανά­πτυ­ξής της. Πώς το κατόρ­θω­σαν, όμως, παλαιό­τε­ρες μέθο­δοι θερα­πεί­ας, ακό­μα και οι πιο πρω­τό­γο­νες, να επι­βιώ­νουν όχι μόνο σε τόπους όπου η επι­στή­μη δεν έχει φτά­σει, αλλά ακό­μα και σε επι­στη­μο­νι­κά ανα­πτυγ­μέ­νες χώρες; Η εξή­γη­ση σ’ ο, τι αφο­ρά τις τελευ­ταί­ες, είναι μια δυσπι­στία απέ­να­ντι στη «χημεία» και την εμπο­ρι­κό­τη­τα μεθό­δων θερα­πεί­ας και φαρ­μά­κων, που έχει δημιουρ­γη­θεί στους ανθρώ­πους με κάποια γνώ­ση και συνεί­δη­ση και που οδη­γεί ενδε­χο­μέ­νως στο να ανα­τρέ­χουν –ακό­μα και υπερ­βο­λι­κά- στις λεγό­με­νες φυσι­κές μεθό­δους (ομοιο­πα­θη­τι­κή, χει­ρο­πρα­ξία κλπ). Ο πολυ­γρα­φό­τα­τος παθο­λό­γος-ογκο­λό­γος Γερά­σι­μος Ρηγά­τος σ’ ένα από τις δεκά­δες βιβλία του με τίτλο Η Αρχαία Ιατρι­κή στη Λαϊ­κή μας Παρά­δο­ση (εκδό­σεις «ΒΗΤΑ») εξε­τά­ζει αυτά τα θέμα­τα εντο­πί­ζο­ντας τα αίτια στην αέναη δια­πά­λη του παλαιού με το και­νούρ­γιο. Ασχο­λεί­ται κυρί­ως με τα λαο­γρα­φι­κά αίτια της επι­βί­ω­σης του παλαιού, όπου επι­βιώ­νει και στο βαθ­μό που επι­βιώ­νει, και όχι τόσο με τα κοι­νω­νι­κά αίτια που θα σήμαι­νε ιστο­ρι­κή-κοι­νω­νιο­λο­γι­κή έρευ­να, κάτι το οποίο δεν ήταν η πρό­θε­ση του ιατρού-συγ­γρα­φέα, διό­τι το πολύ ενδια­φέ­ρον και πρω­τό­τυ­πο αυτό βιβλίο έχει κυρί­ως λαο­γρα­φι­κό προσανατολισμό.

Η αρχαία ελλη­νι­κή ιατρική

Ο Γερά­σι­μος Ρηγά­τος μιλά­ει λοι­πόν για τις επι­βιώ­σεις της αρχαί­ας ελλη­νι­κής ιατρι­κής – που με τον Ιππο­κρά­τη είχε απο­κτή­σει επι­στη­μο­νι­κή βάση αφή­νο­ντας την κλη­ρο­νο­μιά του στην ανθρω­πό­τη­τα (ο όρκος του Ιππο­κρά­τη) – στη λαϊ­κή παρά­δο­ση του τόπου. Στο πρώ­το μέρος ο συγ­γρα­φέ­ας πραγ­μα­τεύ­ε­ται την πίστη προς τη θεουρ­γι­κή και τη μαγι­κή θερα­πευ­τι­κή. Στο δεύ­τε­ρο παρου­σιά­ζει τις προ­φυ­λα­κτι­κές και θερα­πευ­τι­κές αντι­λή­ψεις, στο τρί­το μέρος τις θερα­πευ­τι­κές μεθό­δους και στο τέταρ­το τα βότα­να και άλλες θερα­πευ­τι­κές ουσί­ες. Επί­σης περι­λαμ­βά­νε­ται στην έκδο­ση μια πλού­σια βιβλιο­γρα­φία και στις περισ­σό­τε­ρες σελί­δες του βιβλί­ου ο λόγος διευ­κρι­νί­ζε­ται, φωτί­ζε­ται και επε­ξη­γεί­ται με εικό­νες και σημειώ­σεις στο περιθώριο.

H οικου­με­νι­κό­τη­τα της ιατρικής

Στο κεφά­λαιο για την πάλη των ιδε­ών σ’ ο, τι αφο­ρά τα αίτια των νοση­μά­των ο συγ­γρα­φέ­ας τονί­ζει, ότι στη λαϊ­κή αντί­λη­ψη συγκρού­ο­νται ή συνυ­πάρ­χουν οι ίδιες ιδέ­ες που υπήρ­ξαν και ανά­με­σα στους φιλο­σό­φους και τους για­τρούς της αρχαιό­τη­τας. Παρ’ όλο που το θέμα του βιβλί­ου είναι η ιατρι­κή παρά­δο­ση στην Αρχαία Ελλά­δα, ο συγ­γρα­φέ­ας στρέ­φει για λίγο και το βλέμ­μα του στον ευρύ­τε­ρο ευρω­παϊ­κό χώρο ανα­φέ­ρο­ντας παρα­δείγ­μα­τα της δια­πά­λης ανά­με­σα στη φυσι­κή και τη μετα­φυ­σι­κή φιλο­σο­φι­κή σκέ­ψη κάτω από την επί­δρα­ση του ισχυ­ρό­τα­του παρεμ­βα­τι­κού ρόλου του Καθο­λι­κι­σμού. Καθό­λου περί­ερ­γο, διό­τι όπου η γνώ­ση κάνει ραγδαία βήμα­τα μπρο­στά, όπως στην Ευρώ­πη του ανα­δυό­με­νου καπι­τα­λι­σμού, λογι­κό είναι να εντα­θούν οι προ­σπά­θειες εκ μέρους του κατ’ εξο­χήν αντι­δρα­στι­κού θεσμού της καθο­λι­κής εκκλη­σί­ας, η γνώ­ση αυτή να μη φτά­σει στο λαό (δεί­τε την περί­πτω­ση του Γαλι­λαί­ου), προ­κει­μέ­νου να μην εξα­πλω­θεί μια γενι­κό­τε­ρη κοι­νω­νι­κή αμφι­σβή­τη­ση προς την κυρί­αρ­χη ιδε­ο­λο­γία που ενδε­χο­μέ­νως θα ήταν η συνέ­πεια της αναί­ρε­σης από τις νέες επι­στη­μο­νι­κές γνώ­σεις των εκ θεού δοσμέ­νων δογ­μά­των. Φυσι­κά, τελι­κά ούτε η πιο αντι­δρα­στι­κή ιδε­ο­λο­γία δεν μπο­ρεί να στα­μα­τή­σει την εξέ­λι­ξη, αλλά την επιβραδύνει.

Ενδια­φέ­ρον παρου­σιά­ζει προς το τέλος του βιβλί­ου και κάτω από τον τίτλο Η οικου­με­νι­κό­τη­τα, η ανα­φο­ρά σε τρεις θεω­ρί­ες που ενδε­χο­μέ­νως εξη­γούν την παγκό­σμια ομοιό­τη­τα πολ­λών λαο­γρα­φι­κών εκδη­λώ­σε­ων ακό­μα και μετα­ξύ λαών που απο­δε­δειγ­μέ­να δεν είχαν επι­κοι­νω­νία μετα­ξύ τους. Από τις τρεις αυτές θεω­ρί­ες η δεύ­τε­ρη μάλ­λον είναι η πιο βασι­κή, αν και κάπως ελλι­πώς δια­τυ­πω­μέ­νη (ο συγ­γρα­φέ­ας τις ανα­φέ­ρει όπως δια­τυ­πώ­νο­νται συνή­θως από άλλους). Δηλα­δή, όπου γης ο άνθρω­πος κάτω από τις ίδιες συν­θή­κες, αντι­δρά περί­που με τον ίδιο τρό­πο, για­τί απλού­στα­τα κάποιες ανά­γκες το επιβάλλουν.