Patria o Muerte! Η διαφορά ταξικού και αστικού πατριωτισμού

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας* //

“…τού­τη η και­νούρ­για κατά­στα­ση μιας ηπεί­ρου, της Αμε­ρι­κής, ενσαρ­κώ­νε­ται και συνο­ψί­ζε­ται στην κραυ­γή που εκφω­νούν κάθε μέρα οι μάζες μας σαν αδιαμ­φι­σβή­τη­τη  από­δει­ξη της από­φα­σης τους να αγω­νι­στούν, από­φα­σης που παρα­λύ­ει το οπλι­σμέ­νο χέρι του επι­δρο­μέα. Τού­τη η κραυ­γή ακού­γε­ται, κατα­νο­εί­ται και υπο­στη­ρί­ζε­ται απ’ όλους τους λαούς του κόσμου και ιδιαί­τε­ρα από το σοσια­λι­στι­κό στρα­τό­πε­δο, υπό την ηγε­σία της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης. Τού­τη η κραυ­γή είναι: ΠΑΤΡΙΔΑ ‘Η ΘΑΝΑΤΟΣ!”.

Έτσι έκλει­νε την ομι­λία του στη 19η Γενι­κή Συνέ­λευ­ση του ΟΗΕ, στις 11 Δεκέμ­βρη 1964, ο Ερνέ­στο Τσε Γκε­βά­ρα. Το επι­φώ­νη­μα «Πατρί­δα ή Θάνα­τος» (Patria o Muerte), που ιστο­ρι­κά έχει τις ρίζες του στον αντια­ποι­κια­κό πόλε­μο του 1847 των μεξι­κα­νών επα­να­στα­τών ενά­ντια στις ΗΠΑ, συν­δέ­θη­κε άρρη­κτα με την κου­βα­νι­κή Επα­νά­στα­ση τη δεκα­ε­τία του 1960. Μια σει­ρά δημό­σιων ομι­λιών, τόσο του Τσε όσο και του Φιντέλ Κάστρο, κατα­λή­γουν με την εν λόγω φρά­ση η οποία συνό­ψι­ζε τον αντι-ιμπε­ρια­λι­στι­κό χαρα­κτή­ρα της σοσια­λι­στι­κής Επα­νά­στα­σης στην Κού­βα. Την τελευ­ταία εικο­σα­ε­τία, η ίδια φρά­ση επα­νήλ­θε στο προ­σκή­νιο του δημό­σιου λόγου από τη λατι­νο­α­με­ρι­κα­νι­κή αρι­στε­ρά, κυρί­ως κατά τη μπο­λι­βα­ρια­νή επα­νά­στα­ση του Ούγκο Τσά­βες στη Βενεζουέλα.

Ωστό­σο, το Patria o Muerte υπήρ­ξε αντι­κεί­με­νο αισχρής δια­στρέ­βλω­σης και πατρι­δο­κα­πη­λεί­ας από εθνι­κι­στι­κούς και ακρο­δε­ξιούς κύκλους. Ακό­μη και η ναζι­στι­κή-εγκλη­μα­τι­κή Χρυ­σή Αυγή κυκλο­φό­ρη­σε έντυ­πο της το 2001 («Ο έλλη­νας εργά­της») με πρω­το­σέ­λι­δο τον Τσε και το σύν­θη­μα «Πατρί­δα ή Θάνα­τος» (βλ.φωτό). Στο ίδιο πλαί­σιο, η φασι­στι­κή ιτα­λι­κή οργά­νω­ση CasaPound- «συνα­γω­νι­στές» των ναζί χρυ­σαυ­γι­τών- έχει διορ­γα­νώ­σει εκδη­λώ­σεις με τίτλο «ο άλλος Τσε» όπου επι­χει­ρεί να παρου­σιά­σει τον αργε­ντι­νο­κου­βα­νό κομ­μου­νι­στή επα­να­στά­τη ως… «εθνι­κι­στή»¨!!. Τα πάσης φύσε­ως φασι­στοει­δή σκό­πι­μα δια­στρε­βλώ­νουν το σύν­θη­μα «Πατρί­δα ή Θάνα­τος», παρου­σιά­ζο­ντας το τάχα ως φρά­ση με «εθνι­κι­στι­κό» περιε­χό­με­νο, προ­κει­μέ­νου να συκο­φα­ντή­σουν τον προ­λε­τα­ρια­κό διε­θνι­σμό. Παλιά μου τέχνη κόσκι­νο είναι βέβαια τέτοιου είδους χυδαί­ες λαθρο­χει­ρί­ες για τα μαντρό­σκυ­λα του Κεφαλαίου…

Ασφα­λώς, το νόη­μα που έδι­ναν στη λέξη «πατρί­δα» ο Ερνέ­στο Γκε­βά­ρα και οι κου­βα­νοί κομ­μου­νι­στές είναι στον αντί­πο­δα της ερμη­νεί­ας της πατρί­δας από την αστι­κή τάξη και τα χρυ­σαυ­γί­τι­κα φερέ­φω­να της. Στις ταξι­κές κοι­νω­νί­ες ο «πατριω­τι­σμός» έχει ταξι­κό χαρα­κτή­ρα και περιε­χό­με­νο, δεδο­μέ­νου ότι κάθε κοι­νω­νι­κή τάξη εκφρά­ζει την στά­ση της απέ­να­ντι στην πατρί­δα μέσα από τα ειδι­κά της συμ­φέ­ρο­ντα. Υπάρ­χει ο ταξι­κός, υπάρ­χει και ο αστι­κός πατριωτισμός.

«Η πατρί­δα, δηλα­δή το δοσμέ­νο πολι­τι­κό, πολι­τι­στι­κό και κοι­νω­νι­κό περι­βάλ­λον, είναι ο πιο ισχυ­ρός παρά­γο­ντας στην ταξι­κή πάλη του προ­λε­τα­ριά­του», σημεί­ω­νε ο Λένιν και πρό­σθε­τε πως το «προ­λε­τα­ριά­το δεν μπο­ρεί να αντι­με­τω­πί­ζει με αδια­φο­ρία και απά­θεια τις πολι­τι­κές, κοι­νω­νι­κές και πολι­τι­στι­κές συν­θή­κες της πάλης του, συνε­πώς δεν μπο­ρεί να του είναι αδιά­φο­ρη και η τύχη της χώρας του. Μα η τύχη της χώρας του δεν μπο­ρεί να τον ενδια­φέ­ρει παρά στο βαθ­μό που αφο­ρά την ταξι­κή πάλη, και όχι εξαι­τί­ας κάποιου αστι­κού «πατριω­τι­σμού, που είναι τελεί­ως ανάρ­μο­στος να προ­φέ­ρε­ται από χεί­λια σοσιαλ­δη­μο­κρα­τών». (Λένιν, «Απα­ντα», τ. 17, σελ. 194).

Ο αστι­κός πατριω­τι­σμός- αυτός που προ­ω­θούν και τα χρυ­σαυ­γι­τοει­δή- είναι συνι­φα­σμέ­νος με τα κέρ­δη του κεφα­λαί­ου. Για τους κεφα­λαιο­κρά­τες και τους πάσης φύσε­ως πραι­τω­ρια­νούς τους, οι έννοιες «πατρί­δα» και «έθνος» υπάρ­χουν στο βαθ­μό που διευ­κο­λύ­νουν τη διαιω­νι­ση τους ως ταξη εκμε­ταλ­λευ­τών. «Το κεφά­λαιο», γρά­φει ο Λένιν, «θέτει τη δια­φύ­λα­ξη της συμ­μα­χί­ας των καπι­τα­λι­στών όλων των χωρών ενά­ντια στους εργα­ζό­με­νους πάνω από τα συμ­φέ­ρο­ντα της πατρί­δας, του λαού και από ο,τιδήποτε άλλο».

«Είμαι Κου­βα­νός και Αργε­ντι­νός συγ­χρό­νως, και, αν δεν προ­σβάλ­λο­νται οι λαμπρές εξο­χό­τη­τες των Λατι­νο­α­με­ρι­κα­νών εκπρο­σώ­πων, νιώ­θω τόσο πατριώ­της Λατι­νο­α­με­ρι­κά­νος, από οποια­δή­πο­τε χώρα της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής, όσο κανέ­νας άλλος, και την ώρα που θα είναι ανα­γκαίο είμαι δια­τε­θει­μέ­νος να δώσω τη ζωή μου για την απε­λευ­θέ­ρω­ση οποιασ­δή­πο­τε από τις χώρες της Λατι­νι­κής Αμε­ρι­κής, χωρίς να ζητή­σω τίπο­τα από κανέ­ναν, χωρίς να απαι­τή­σω τίπο­τα, χωρίς να εκμε­ταλ­λευ­τώ κανέναν». 

Ερνέ­στο Τσε Γκε­βά­ρα, Ομι­λία στη ΓΣ του ΟΗΕ, 11/12/1964.

Το σύν­θη­μα Patria o Muerte του Τσε και των κου­βα­νών επα­να­στα­τών είχε αμοι­γώς ταξι­κό πρό­σι­μο, άρρη­κτα δεμέ­νο με τις αρχές και αξί­ες του προ­λε­τα­ρια­κού διε­θνι­σμού. Στη λέξη «πατρί­δα» (patria) αντι­κα­το­πτρί­ζο­νταν η πατρί­δα του προ­λε­τα­ριά­του και της φτω­χής αγρο­τιάς- η πατρί­δα με την ταξι­κή και όχι με την αστι­κή έννοια του όρου, η πατρί­δα της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης και όχι η πατρί­δα-προ­τε­κτο­ρά­το της δικτα­το­ρί­ας Μπατίστα.

Η εννοιο­λο­γι­κή σημα­σία της «πατρί­δας» στο λόγο του Γκε­βά­ρα ταυ­τί­ζε­ται με την ερμη­νεία που έδι­νε στον όρο πατριω­τι­σμός, σχε­δόν μια δεκα­ε­τία πριν σε μια άλλη γωνιά της γης,  ένας άλλος σπου­δαί­ος κομ­μου­νι­στής, ο Ν. Μπε­λο­γιάν­νης απευ­θυ­νό­με­νος στους κατη­γό­ρους του: «Αγα­πά­με την Ελλά­δα και το λαό της περισ­σό­τε­ρο από τους κατη­γό­ρους μας… Ακρι­βώς αγω­νι­ζό­μα­στε για να ξημε­ρώ­σουν στη χώρα μας καλύ­τε­ρες μέρες, χωρίς πεί­να και πόλε­μο… και, όταν χρεια­στεί, θυσιά­ζου­με και τη ζωή μας… Ετσι αγα­πά­με εμείς την Ελλά­δα, με την καρ­διά μας και με το αίμα μας» (Από τη δεύ­τε­ρη απο­λο­γία, Φλε­βά­ρης 1952).

Και πράγ­μα­τι, με την «καρ­διά και το αίμα τους» απέ­δει­ξαν ανι­διο­τε­λώς τον ταξι­κό τους πατριω­τι­σμό εκα­τομ­μύ­ρια κομ­μου­νι­στές και κομ­μου­νί­στριες στο διά­βα της ιστο­ρί­ας: από τους μπολ­σε­βί­κους της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης μέχρι τους εθε­λο­ντές μαχη­τές του ισπα­νι­κού εμφυ­λί­ου και από την αντι­φα­σι­στι­κή επο­ποι­ία του Κόκ­κι­νου Στρα­τού μέχρι τον ηρω­ϊ­κό αγώ­να του Δημο­κρα­τι­κού Στρα­τού Ελλάδας.

«Εμείς αγα­πά­με τη γλώσ­σα μας και την πατρί­δα μας. Εμείς πονά­με περισ­σό­τε­ρο από κάθε άλλον, όταν βλέ­που­με και αισθα­νό­μα­στε σε τι βία, κατα­πί­ε­ση και εξευ­τε­λι­σμό υπο­βάλ­λουν την όμορ­φη πατρί­δα μας. Είμα­στε γεμά­τοι από αίσθη­μα εθνι­κής υπε­ρη­φά­νειας, για­τί και το μεγα­λο­ρω­σι­κό έθνος δημιούρ­γη­σε επα­να­στα­τι­κή τάξη, για­τί και αυτό απέ­δει­ξε ότι είναι ικα­νό να δώσει στην ανθρω­πό­τη­τα μεγά­λα πρό­τυ­πα αγώ­να για την ελευ­θε­ρία και το σοσιαλισμό».

Βλ. Ι. Λένιν, «Απα­ντα», τ. 26, σελ. 105.

Αυτός ο πατριω­τι­σμός- ο ταξι­κός πατριω­τι­σμός του παγκό­σμιου «έθνους» της εργα­τι­κής τάξης- συνο­ψί­ζε­ται στο σύν­θη­μα Patria o Muerte. Ένας πατριω­τι­σμός που έχει ως σημείο ανα­φο­ράς και πάλης την ικα­νο­ποί­η­ση των σύγ­χρο­νων λαϊ­κών ανα­γκών και όχι την εκμε­τάλ­λευ­ση της ανθρώ­πι­νης ανάγκης.

* υποψ. διδά­κτωρ πολι­τι­κών επι­στη­μών και ιστορίας