Ποιός είναι στ’ αλήθεια πατριώτης;

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Με αφορ­μή τις τελευ­ταί­ες εξε­λί­ξεις για το ζήτη­μα του ονό­μα­τος της «Μακε­δο­νί­ας» και τα εθνι­κι­στι­κά συλ­λα­λη­τή­ρια σε Θεσ­σα­λο­νί­κη και Αθή­να, επα­νήλ­θαν δυνα­μι­κά στο προ­σκή­νιο του δημό­σιου δια­λό­γου μια σει­ρά έννοιες, όπως αυτές του «πατριω­τι­σμού», της «πατρί­δας», της «εθνι­κής ενό­τη­τας». Τα αστι­κά κόμ­μα­τα, από τον κυβερ­νη­τι­κό συνα­σπι­σμό των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ μέχρι τη ΝΔ και τη ναζι­στι­κή εγκλη­μα­τι­κή Χρυ­σή Αυγή, επι­δί­δο­νται ξανά στο γνώ­ρι­μο τους παι­χνί­δι των αλλη­λο­κα­τη­γο­ριών περί «εθνι­κής προ­δο­σί­ας», μειο­δο­σί­ας κλπ. Πρό­κει­ται για χιλιο­παιγ­μέ­νο έργο.

Στην επο­χή μας- επο­χή κυριαρ­χί­ας του μονο­πω­λια­κού καπι­τα­λι­σμού, δηλα­δή του ιμπε­ρια­λι­σμού- το ολο­κλη­ρω­τι­κό πέρα­σμα της αστι­κής τάξης στην αντί­δρα­ση σφρα­γί­ζει ανε­ξί­τη­λα κάθε πεδίο εσω­τε­ρι­κής αλλά και εξω­τε­ρι­κής κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κής και πολι­τι­κής κατά­στα­σης. Σε αυτό το ιστο­ρι­κό πλαί­σιο και στις δεδο­μέ­νες συν­θή­κες της ταξι­κής κοι­νω­νί­ας μπο­ρεί και πρέ­πει να ερμη­νευ­τεί η έννοια του «πατριω­τι­σμού». Με απλού­στε­ρα λόγια, σε μια ταξι­κή κοι­νω­νία όπως αυτή που ζού­με, ο πατριω­τι­σμός έχει ταξι­κό πρό­ση­μο και περιε­χό­με­νο. Κάθε κοι­νω­νι­κή τάξη αντι­με­τω­πί­ζει την έννοια της πατρί­δας μέσα από το πρί­σμα των ειδι­κών της συμφερόντων. 

Είναι αδύ­να­το και συνά­μα παρά­λο­γο- από κάθε άπο­ψη- να μιλά κάποιος για πατριω­τι­σμό πέρα και έξω από το ταξι­κό πλαί­σιο της κοι­νω­νί­ας. Εκμε­ταλ­λευ­τές και εκμε­ταλ­λευό­με­νοι δεν έχουν την ίδια πατρί­δα. Η «πατρί­δα» του κεφα­λαί­ου, της αστι­κής τάξης, δεν είναι άλλη από το κέρ­δος. «Το κεφά­λαιο», σημεί­ω­νε ο Λένιν, «θέτει τη δια­φύ­λα­ξη της συμ­μα­χί­ας των καπι­τα­λι­στών όλων των χωρών ενά­ντια στους εργα­ζό­με­νους πάνω από τα συμ­φέ­ρο­ντα της πατρί­δας, του λαού και από οτι­δή­πο­τε άλλο». Έτσι, για τους καπι­τα­λι­στές, η έννοια της πατρί­δας υπάρ­χει στο βαθ­μό που τους προ­σφέ­ρει τη διευ­κό­λυν­ση να διαιω­νί­ζουν τη δική τους ύπαρ­ξη ως τάξη εκμεταλλευτών. 

Η ελλη­νι­κή ιστο­ρία του 20ου αιώ­να βρί­θει παρα­δειγ­μά­των όπου οι έννοιες «πατριω­τι­σμός» και «εθνι­κό συμ­φέ­ρον» χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν από την αστι­κή τάξη και τους πολι­τι­κούς της εκπρο­σώ­πους προ­κει­μέ­νου να ικα­νο­ποι­ή­σουν τα δικά τους- ταξι­κά- συμφέροντα.

• 

  Μικρα­σια­τι­κή εκστρα­τεία: Όταν οι επι­διώ­ξεις της ελλη­νι­κής άρχου­σας τάξης οδή­γη­σαν στην τρα­γω­δία του 1922.

  Για την «πατρί­δα» και τα «εθνι­κά συμ­φέ­ρο­ντα» έστελ­νε, το 1919, η κυβέρ­νη­ση Ελ.Βενιζέλου τους έλλη­νες στρα­τιώ­τες να συμ­με­τά­σχουν στην ιμπε­ρια­λι­στι­κή επί­θε­ση ενά­ντια στη νεα­ρή Σοβιε­τι­κή Ρωσία.

• Για την «πατρί­δα» και τα «εθνι­κά συμ­φέ­ρο­ντα» — στο όνο­μα της «Μεγά­λης Ιδέ­ας»- έλα­βε χώρα η μικρα­σια­τι­κή εκστρα­τεία το 1919 που κατέ­λη­ξε με την τρα­γω­δία του 1922.

• Την «πατρί­δα» και τα «εθνι­κά συμ­φέ­ρο­ντα» επι­κα­λού­νταν ο φασί­στας-δικτά­το­ρας Μετα­ξάς για τη δημιουρ­γία ενός κρά­τους στα πρό­τυ­πα της χιτλε­ρι­κής Γερ­μα­νί­ας, ενώ τις ίδιες έννοιες επι­κα­λού­νταν το αστι­κό πολι­τι­κό προ­σω­πι­κό, των Τσο­λά­κο­γλου και των Ράλ­λη­δων, όταν συνερ­γά­ζο­νταν με τους κατα­κτη­τές Ναζί. Στο όνο­μα του «εθνι­κού συμ­φέ­ρο­ντος» ο «Γέρος της Δημο­κρα­τί­ας» Γεώρ­γιος Παπαν­δρέ­ου αιμα­το­κυ­λού­σε, απο κοι­νού με τους βρε­τα­νούς ιμπε­ρια­λι­στές, την Αθή­να το Δεκέμ­βρη του ’44.

• Στο όνο­μα της «πατρί­δας» και των «εθνι­κών συμ­φέ­ρο­ντων» στάλ­θη­καν οι έλλη­νες στρα­τιώ­τες στον ιμπε­ρια­λι­στι­κό πόλε­μο της Κορέ­ας το 1950–53.

• Την «πατρί­δα» και τα «εθνι­κά συμ­φέ­ρο­ντα» επι­κα­λού­νταν οι απρι­λια­νοί πρα­ξι­κο­πη­μα­τί­ες όταν εγκα­θι­στού­σαν τη Χού­ντα των συνταγ­μα­ταρ­χών τον Απρί­λη του 1967.

• Στο όνο­μα της «πατρί­δας» και των «εθνι­κών συμ­φέ­ρο­ντων» η Ελλά­δα έγι­νε μέλος των ιμπε­ρια­λι­στι­κών οργα­νι­σμών (ΝΑΤΟ, ΕΕ), παρεί­χε βοή­θεια και ποι­κί­λες διευ­κο­λύν­σεις στον Πόλε­μο του Κόλ­που (1991), στο ΝΑΤΟϊ­κό σφα­γείο της Γιου­γκο­σλα­βί­ας (1999), στους αμε­ρι­κα­νο­να­τοϊ­κούς πολέ­μους σε Αφγα­νι­στάν (2001), Ιράκ (2003), Λιβύη (2011), Συρία (2011–12). Στο όνο­μα της εξυ­πη­ρέ­τη­σης των «εθνι­κών συμ­φέ­ρο­ντων» οι αστι­κές κυβερ­νή­σεις (ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και σήμε­ρα ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ) δίνουν γη και ύδωρ στους ευρω­α­τλα­ντι­κούς φονιά­δες, παρα­χω­ρούν στρα­τιω­τι­κές βάσεις, αερο­δρό­μια, λιμά­νια, εμπλέ­κο­ντας τη χώρα ολο­έ­να και βαθύ­τε­ρα στο κου­βά­ρι των ενδοι­μπε­ρια­λι­στι­κών αντα­γω­νι­σμών σε Βαλ­κά­νια και Μέση Ανατολή.

Τις ίδιες έννοιες- της πατρί­δας, του πατριω­τι­σμού, του εθνι­κού συμ­φέ­ρο­ντος- επι­κα­λεί­ται η άρχου­σα αστι­κή τάξη και το πολι­τι­κό της προ­σω­πι­κό όταν πρό­κει­ται να επι­βά­λει αντι­λαϊ­κά-αντερ­γα­τι­κά μέτρα, μνη­μό­νια διαρ­κεί­ας, μηχα­νι­σμούς δημο­σιο­νο­μι­κής επι­τή­ρη­σης. Στο όνο­μα του «εθνι­κού συμ­φέ­ρο­ντος», οι κατα­σταλ­τι­κοί μηχα­νι­σμοί του κρά­τους ξυλο­φορ­τώ­νουν εργά­τες, απερ­γούς, συν­δι­κα­λι­στές, μαθη­τές, συντα­ξιού­χους, αγρό­τες όταν αυτοί «σηκώ­νουν κεφά­λι» ενά­ντια στην καπι­τα­λι­στι­κή βαρβαρότητα. 

Έτσι οριο­θε­τεί η αστι­κή τάξη κάθε κρά­τους τον «πατριω­τι­σμό» της- κόβο­ντας και ράβο­ντας τον στα μέτρα των συμ­φε­ρό­ντων της. «Πατριω­τι­κό» και «εθνι­κά συμ­φέ­ρον» είναι ότι συμ­φέ­ρει τη διαιώ­νι­ση της εξου­σί­ας των μονο­πω­λί­ων. Στο πλαί­σιο αυτό- και προ­κει­μέ­νου να κατα­φέρ­νει να εξα­πα­τά όσο περισ­σό­τε­ρο γίνε­ται το λαό- ο αστι­κός πατριω­τι­σμός εμφα­νί­ζει δύο όψεις, οι οποί­ες και εναλ­λάσ­σο­νται ανα­λό­γως των περιστάσεων. 

Οι δύο αυτές όψεις είναι, απ’ τη μια πλευ­ρά ο εθνι­κι­σμός και απ’ την άλλη ο κοσμο­πο­λι­τι­σμός. Πρό­κει­ται για τις δύο όψεις του ίδιου νομί­σμα­τος. Το παρά­δειγ­μα της ονο­μα­σί­ας της ΠΓΔΜ και των σχέ­σε­ων της Ελλά­δας με το γει­το­νι­κό κρά­τος είναι ενδει­κτι­κό της χρή­σης του διπό­λου εθνι­κι­σμού-κοσμο­πο­λι­τι­σμού από την ελλη­νι­κή αστι­κή τάξη. Η φαι­νο­με­νι­κή αντι­πα­ρά­θε­ση εθνι­κι­σμού-κοσμο­πο­λι­τι­σμού έχει στό­χο να απο­προ­σα­να­το­λί­σει το λαό, εγκλω­βί­ζο­ντας τον στην «ονο­μα­το­λο­γία», την ίδια ώρα που έλλη­νες κεφα­λαιο­κρά­τες κάνουν «μπίζ­νες» στην ΠΓΔΜ με αθρόα εξα­γω­γή κεφα­λαί­ων ενώ, ταυ­τό­χρο­να, προ­ω­θού­νται τα ιμπε­ρια­λι­στι­κά σχέ­δια για έντα­ξη της χώρας στον ευρω­α­τλα­ντι­κό άξονα.

Ποιά είναι, λοι­πόν, η στά­ση της κυρί­αρ­χης ελλη­νι­κής αστι­κής τάξης στο θέμα της ΠΓΔΜ; Την απά­ντη­ση τη δίνουν οι αριθ­μοί: Σε 477,3 εκα­τομ. ευρώ ανέρ­χε­ται το ύψος του επεν­δε­δυ­μέ­νου ελλη­νι­κού κεφα­λαί­ου στην ΠΓΔΜ κατά την περί­ο­δο 1997–2015, ενώ η Ελλά­δα κατα­τάσ­σε­ται στην 3η θέση μετα­ξύ των χωρών προ­έ­λευ­σης άμε­σων ξένων επεν­δύ­σε­ων στη γει­το­νι­κή χώρα από το 1997 (Ριζο­σπα­στης, 6–7 Γενά­ρη 2018).

«Ποιος είναι λοι­πόν πατριώ­της; Αυτοί ή εμείς; Το κεφά­λαιο δεν έχει πατρί­δα και τρέ­χει να βρει κέρ­δη σ’ όποια χώρα υπάρ­χου­νε τέτοια. Γι’ αυτό δε νοιά­ζε­ται κι ούτε συγκι­νεί­ται με την ύπαρ­ξη των συνό­ρων και του κρά­τους. Ενώ εμείς, το μόνο πού δια­θέ­του­με, είναι οι καλύ­βες μας και τα πεζού­λια μας. Αυτά αντί­θε­τα από το κεφά­λαιο που τρέ­χει, οπού βρει κέρ­δη, δε μπο­ρούν να κινη­θούν και παρα­μέ­νουν μέσα στη χώρα που κατοι­κού­με. Ποιος, λοι­πόν, μπο­ρεί να ενδια­φερ­θεί καλύ­τε­ρα για την πατρί­δα του; Αυτοί που ξεπορ­τί­ζουν τα κεφά­λαια τους από τη χώρα μας ή εμείς που παρα­μέ­νου­με με τα πεζού­λια μας εδώ;» 

- Άρης Βελου­χιώ­της, Λόγος στη Λαμία, 22 Οκτώ­βρη 1944.

Ο πατριω­τι­σμος της εργα­τι­κής τάξης

Στον αντί­πο­δα του αστι­κού πατριω­τι­σμού στέ­κε­ται ο ταξι­κός πατριω­τι­σμός- αυτός της εργα­τι­κής τάξης και των σύμ­μα­χων στρω­μά­των της. Από το έργο των Μαρξ- Ένγκελς-Λένιν συνά­γε­ται το συμπέ­ρα­σμα ότι η εθνι­κή και κοι­νω­νι­κή απε­λευ­θέ­ρω­ση δεν απο­τε­λεί εθνι­κό, αλλά κοι­νω­νι­κό καθή­κον της εργα­τι­κής τάξης που αφο­ρά όλες τις χώρες και για την πραγ­μά­τω­ση του απαι­τεί­ται η αλλη­λεγ­γύη και συνερ­γα­σία (θεω­ρη­τι­κή και πρα­κτι­κή) των εργα­ζο­μέ­νων όλων των χωρών. 

Και αυτό διό­τι η νίκη της εργα­τι­κής τάξης μιας χώρας και η απο­τί­να­ξη των δεσμών της καπι­τα­λι­στι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης δε μπο­ρεί να έρθει χωρίς την αλλη­λεγ­γύη του διε­θνούς προ­λε­τα­ριά­του. Να για­τί, κανέ­νας δε μπο­ρεί να είναι αλη­θι­νός πατριώ­της αν δεν είναι ταυ­τό­χρο­να αλη­θι­νός διε­θνι­στής.

«Η πατρί­δα, δηλα­δή το δοσμέ­νο πολι­τι­κό, πολι­τι­στι­κό και κοι­νω­νι­κό περι­βάλ­λον, είναι ο πιο ισχυ­ρός παρά­γο­ντας στην ταξι­κή πάλη του προ­λε­τα­ριά­του», σημεί­ω­νε ο Λένιν, γι’ αυτό και το «προ­λε­τα­ριά­το δεν μπο­ρεί να αντι­με­τω­πί­ζει με αδια­φο­ρία και απά­θεια τις πολι­τι­κές, κοι­νω­νι­κές και πολι­τι­στι­κές συν­θή­κες της πάλης του, συνε­πώς δεν μπο­ρεί να του είναι αδιά­φο­ρη και η τύχη της χώρας του. Μα η τύχη της χώρας του δεν μπο­ρεί να τον ενδια­φέ­ρει παρά στο βαθ­μό που αφο­ρά την ταξι­κή πάλη, και όχι εξαι­τί­ας κάποιου αστι­κού «πατριω­τι­σμού, που είναι τελεί­ως ανάρ­μο­στος να προ­φέ­ρε­ται από χεί­λια σοσιαλ­δη­μο­κρα­τών». (Λένιν, «Απα­ντα», τ. 17, σελ. 194).

Σε αντί­θε­ση λοι­πόν με τον πατριω­τι­σμό του κεφα­λαί­ου που συνο­ψί­ζε­ται στη λέξη «κέρ­δος», ο πατριω­τι­σμός της εργα­τι­κής τάξης, ο πατριω­τι­σμός των κομ­μου­νι­στών στο­χεύ­ει στην κατάρ­γη­ση της εκμε­τάλ­λευ­σης ανθρώ­που από άνθρω­πο, στη δημιουρ­γία μιας πατρί­δας πραγ­μα­τι­κά ελεύ­θε­ρης, απαλ­λαγ­μέ­νης από την κατα­πί­ε­ση της εκμε­ταλ­λεύ­τριας αστι­κής τάξης. 

«Εμείς αγα­πά­με τη γλώσ­σα μας και την πατρί­δα μας» έγρα­φε ο Λένιν και προ­σέ­θε­τε, «εμείς πονά­με περισ­σό­τε­ρο από κάθε άλλον, όταν βλέ­που­με και αισθα­νό­μα­στε σε τι βία, κατα­πί­ε­ση και εξευ­τε­λι­σμό υπο­βάλ­λουν την όμορ­φη πατρί­δα μας. Είμα­στε γεμά­τοι από αίσθη­μα εθνι­κής υπε­ρη­φά­νειας, για­τί και το μεγα­λο­ρω­σι­κό έθνος δημιούρ­γη­σε επα­να­στα­τι­κή τάξη, για­τί και αυτό απέ­δει­ξε ότι είναι ικα­νό να δώσει στην ανθρω­πό­τη­τα μεγά­λα πρό­τυ­πα αγώ­να για την ελευ­θε­ρία και το σοσια­λι­σμό». (Λένιν, «Απα­ντα», τ. 26, σελ. 105).

Το σύν­θη­μα «Πατρί­δα ή Θάνα­τος» (Patria o Muerte) του Τσε και των κου­βα­νών επα­να­στα­τών – ένα σύν­θη­μα που σκό­πι­μα δια­στρε­βλώ­νε­ται σήμε­ρα από διά­φο­ρους- είχε αμι­γώς ταξι­κό πρό­ση­μο, ήταν άρρη­κτα δεμέ­νο στις αρχές και τις αξί­ες του προ­λε­τα­ρια­κού διε­θνι­σμού. Στη λέξη «πατρί­δα» αντι­κα­το­πτρί­ζο­νταν η πατρί­δα των εργα­τών, των φτω­χών αγρο­τών, η σοσια­λι­στι­κή Κού­βα. (Patria o Muerte! Η δια­φο­ρά ταξι­κού και αστι­κού πατριω­τι­σμού).

Η ιστο­ρία του 20ου αιώ­να είναι πλού­σια σε παρα­δείγ­μα­τα που μας διδά­σκουν πως στην κόκ­κι­νη σημαία με το σφυ­ρο­δρέ­πα­νο – την τόσο μιση­τή και συκο­φα­ντη­μέ­νη από τους αστούς- αντι­κα­το­πτρί­ζε­ται ο πατριω­τι­σμός όλου του κόσμου. Από τους μπολ­σε­βί­κους της Μεγά­λης Οκτω­βρια­νής Σοσια­λι­στι­κής Επα­νά­στα­σης μέχρι τους εθε­λο­ντές μαχη­τές του ισπα­νι­κού εμφυ­λί­ου και από τους αντάρ­τες του ΕΛΑΣ μέχρι τον ηρω­ϊ­κό αγώ­να του ΔΣΕ, εκα­τομ­μύ­ρια κομ­μου­νι­στών, πρω­το­πό­ρων τέκνων της εργα­τι­κής τάξης και του λαού, απέ­δει­ξαν στην πρά­ξη τη δια­λε­κτι­κή σχέ­ση πατριωτισμού-διεθνισμού. 

Μια σχέ­ση που είναι σφρα­γι­σμέ­νη με τη θυσία όσων έδω­σαν τη ζωή τους για να ξημε­ρώ­σουν καλύ­τε­ρες μέρες, χωρίς εκμε­τάλ­λευ­ση ανθρώ­που από άνθρω­πο. Στα συγκλο­νι­στι­κά λόγια του αλύ­γι­στου κομ­μου­νι­στή, γέν­νη­μα-θρέμ­μα της ηρω­ϊ­κής πορεί­ας του ΚΚΕ, Νίκου Μπε­λο­γιάν­νη στη δεύ­τε­ρη απο­λο­γία του, συνο­ψί­ζε­ται ο πιο αγνός, ο πιο κρυ­στάλ­λι­νος ταξι­κός πατριω­τι­σμός: «Αγα­πά­με την Ελλά­δα και το λαό της περισ­σό­τε­ρο από τους κατη­γό­ρους μας… Ακρι­βώς αγω­νι­ζό­μα­στε για να ξημε­ρώ­σουν στη χώρα μας καλύ­τε­ρες μέρες, χωρίς πεί­να και πόλε­μο… και, όταν χρεια­στεί, θυσιά­ζου­με και τη ζωή μας… Ετσι αγα­πά­με εμείς την Ελλά­δα, με την καρ­διά μας και με το αίμα μας».

________________________________________________________________________________________________________

Νίκος Μόττας Γεννήθηκε το 1984 στη Θεσσαλονίκη. Είναι υποψήφιος διδάκτορας (Phd) Πολιτικής Επιστήμης, Διεθνών Σχέσεων και Ιστορίας. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες από το Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου και είναι κάτοχος δύο μεταπτυχιακών τίτλων (Master of Arts) στις διπλωματικές σπουδές (Παρίσι) και στις διεθνείς διπλωματικές σχέσεις (Πανεπιστήμιο Τελ Αβίβ). Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ελληνόφωνα και ξενόγλωσσα μέσα.