Reggae, Hip-Hop και Ταξική Συνείδηση (Μέρος Α’)

 Φιλο­ξε­νού­με­νος ο Χρή­στος Ντάτσης // 

 Τα ταξι­κά τρα­γού­δια πάντα είναι όμορ­φα, από όποιο μου­σι­κό είδος και μέρος του πλα­νή­τη κι αν προ­έρ­χο­νται. Άμε­σοι και έμμε­σοι ύμνοι της εργα­τι­κής τάξης που περι­γρά­φουν τη ζωή, την καθη­με­ρι­νό­τη­τα και τα προ­βλή­μα­τα της πραγ­μα­τι­κής κινη­τή­ριας δύνα­μης του πλα­νή­τη. Αυτό, λοι­πόν, είναι το πρώ­το μέρος ενός διπλού αφιε­ρώ­μα­τος στην ταξι­κή-σοσια­λι­στι­κή reggae και το ταξι­κό-σοσια­λι­στι­κό hip-hop, δύο μου­σι­κά είδη με αρκε­τές κοι­νές ρίζες μα πάνω απ’ όλα κοι­νή κατα­γω­γή. Το προ­λε­τα­ριά­το. Σε αυτό το πρώ­το μέρος θα ασχο­λη­θού­με με τη reggae. Αλλά ας πάρου­με τα πράγ­μα­τα από την αρχή τους.
Τι είναι η reggae; Η reggae είναι ένα δημο­φι­λές είδος μου­σι­κής που ξεκί­νη­σε από τη Jamaica, το οποίο απο­τε­λεί μετε­ξέ­λι­ξη της Ska και του Rocksteady. Άρχι­σε να εμφα­νί­ζε­ται στις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του 1960 και είναι έντο­να επη­ρε­α­σμέ­νη από την παρα­δο­σια­κή λαϊ­κή μου­σι­κή Mento της Jamaica, καθώς επί­σης και των Αμε­ρι­κά­νι­κων Jazz και Rhythm And Blues. Στη θεμα­τι­κή της από την αρχή κατα­λάμ­βα­νε σημα­ντι­κό κομ­μά­τι η περι­γρα­φή της κοι­νω­νι­κής πραγ­μα­τι­κό­τη­τας και η κρι­τι­κή σε αυτή, μιλώ­ντας για την κατα­πί­ε­ση, την αδι­κία, την έλλει­ψη δικαιο­σύ­νης, τον ρατσι­σμό και την περι­θω­ριο­ποί­η­ση που βίω­ναν στα γκέ­το, τον δια­βρω­τι­κό δυτι­κό τρό­πο ζωής και το σύστη­μα που τα γεν­νά όλα αυτά, στο οποίο σύστη­μα και τους εκφρα­στές του ανα­φέ­ρο­νται ως Babylon, όρος με σαφή θρη­σκευ­τι­κή προ­έ­λευ­ση. Το θρη­σκευ­τι­κό, λοι­πόν, αυτό στοι­χείο απο­τε­λεί  το ακρι­βώς επό­με­νο και κυρί­αρ­χο περιε­χό­με­νο της reggae. Ο Ραστα­φα­ρια­νι­σμός και η ραστα­φα­ρια­νι­κή πίστη συν­δέ­θη­καν άμε­σα με τη reggae και μέχρι σήμε­ρα απο­τε­λούν την καί­ρια θεμα­τι­κή της. Τρα­γού­δια-δοξα­σί­ες στον Jah (δηλα­δή τον αυτο­κρά­το­ρα Χαϊ­λέ Σελα­σιέ Α’ της Αιθο­πί­ας, όπου πιστεύ­ουν πως ήταν η 2^η έλευ­ση του Χρι­στού) και το πώς θα τους οδη­γή­σει στην Γη της Επαγ­γε­λί­ας, το Zion (δηλα­δή την Αιθιο­πία) και γενι­κό­τε­ρα μία αυστη­ρή προ­σή­λω­ση στον ραστα­φα­ρια­νι­κό τρό­πο ζωής πρω­τα­γω­νι­στούν στη reggae δισκο­γρα­φία. Απόρ­ροια επί­σης αυτής της πίστης είναι και η συχνή θεμα­τι­κή της χρή­σης και εξύ­μνη­σης της κάν­να­βης, καθώς ο ραστα­φα­ρια­νι­σμός ανά­με­σα σε όλα τα άλλα υπο­στη­ρί­ζει την «τελε­τουρ­γι­κή» χρή­ση της ως ιερό φυτό.
Από τη μία, λοι­πόν, έχου­με έντο­νη μετα­φυ­σι­κή, θρη­σκευ­τι­κό φοντα­με­ντα­λι­σμό και αμέ­τρη­τες προ­κα­τα­λή­ψεις και δει­σι­δαι­μο­νί­ες. Από την άλλη όμως, έχου­με ένα λαό που βίω­σε στο πετσί του τι σημαί­νει σκλα­βιά, με την κυριο­λε­κτι­κή σημα­σία του όρου, κατα­πί­ε­ση και εκμε­τάλ­λευ­ση. Γεγο­νός που αναμ­φι­σβή­τη­τα συνέ­βα­λε η κοι­νω­νι­κή κρι­τι­κή  που ήδη γινό­ταν στα τρα­γού­δια τους να μετου­σιω­θεί σε κάτι βαθύ­τε­ρα ταξι­κό, με σαφή σοσια­λι­στι­κό προ­σα­να­το­λι­σμό. Καλ­λι­τέ­χνες όπως ο Max Romeo και οι Ethiopians άρχι­σαν να μιλά­νε στα τρα­γού­δια τους για την υπε­ρο­χή του σοσια­λι­σμού και για το πως αυτός πρέ­πει να είναι η απά­ντη­ση στην βαρ­βα­ρό­τη­τα που βιώνουν.
Μία άλλη αιτία που οδή­γη­σε σε αυτή τη μετου­σί­ω­ση ήταν σαφώς τα παρα­δείγ­μα­τα των χωρών της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης και πολύ περισ­σό­τε­ρο η Κού­βα, η οποία βρί­σκε­ται σε από­στα­ση ανα­πνο­ής από τη Jamaica. Αυτό που είχε την καθο­ρι­στι­κό­τε­ρη συμ­βο­λή όμως ήταν η νίκη του σοσιαλ­δη­μο­κρά­τη Michael Manley στις εκλο­γές του 1972, ο οποί­ος είχε στε­νές σχέ­σεις με τη reggae και τη ραστα­φα­ρια­νι­κή κοι­νό­τη­τα. Χαρα­κτη­ρι­στι­κό είναι πως τον προ­ε­κλο­γι­κό του αγώ­να στή­ρι­ξαν ορι­σμέ­να από τα επι­φα­νέ­στε­ρα ονό­μα­τα της reggae σκη­νής όπως οι Toots and Maytals, οι Inner Circle και οι Wailers ενώ reggae τρα­γού­δια έντυ­ναν μου­σι­κά την προ­ε­κλο­γι­κή καμπά­νια του. Υπήρ­χε επι­πλέ­ον και το Socialist Roots Sound System, ένα μεγά­λο και γνω­στό Τζα­μαϊ­κα­νό sound system και δικο­γρα­φι­κή, το οποίο τη δεκα­ε­τία του ’70 και τις αρχές του ’80 ήταν άμε­σα συν­δε­δε­μέ­νο με το PNP, το κόμ­μα του Manley.
Ωστό­σο, αυτό που κάνει εντύ­πω­ση είναι πως ενώ περιε­χό­με­να όπως «επα­νά­στα­ση, ελευ­θε­ρία για όλους, τέρ­μα στον ρατσι­σμό και την κατα­πί­ε­ση» παρα­μέ­νουν μέχρι σήμε­ρα κυρί­αρ­χα στη reggae, τα σοσια­λι­στι­κά χαρα­κτη­ρι­στι­κά έχουν σχε­δόν εξα­φα­νι­στεί. Αν και δεν ήταν ποτέ ιδιαί­τε­ρα έντο­να και δια­δο­μέ­να, υπήρ­χαν και προ­σπα­θού­σαν να μετα­το­πί­σουν την ευρύ­τε­ρη αγα­νά­κτη­ση για την κατά­στα­ση που βιώ­νουν και την οργή τους για την κατα­πί­ε­ση αυτή σε μια σοσια­λι­στι­κή κατεύ­θυν­ση. Σε αυτό έπαι­ξαν ρόλο πολ­λά, αφε­νός οι αντε­πα­να­στα­τι­κές ανα­τρο­πές του υπαρ­κτού σοσια­λι­σμού τον περα­σμέ­νο αιώ­να με ό,τι αυτό ακο­λού­θη­σε, αλλά και η έντο­νη προ­σή­λω­ση στον ραστα­φα­ρια­νι­σμό. Ο οποί­ος ραστα­φα­ρια­νι­σμός, εκτός από τις αβρα­α­μι­κές παρα­δό­σεις που έχει υιο­θε­τή­σει όντας ο ίδιος ένα παρα­κλά­δι των αβρα­α­μι­κών θρη­σκειών, όπως είναι η παρα­μο­νή για την ώρα της κρί­σης και η θεία δίκη, στέ­κε­ται επι­πλέ­ον πολέ­μιος στην πλειο­ψη­φία του στις ιδε­ο­λο­γί­ες, στους «-ισμούς», τους οποί­ους θεω­ρεί μέρος της κουλ­τού­ρας της Babylon, δηλα­δή της δύσης. Πολ­λοί μάλι­στα Ραστα­φά­ρι, ακρι­βώς γι’ αυτό το λόγο, εάν απευ­θυν­θείς στην πίστη τους ως «Ραστα­φα­ρια­νι­σμό» θα δυσα­να­σχε­τή­σουν. Επο­μέ­νως, σε ένα τέτοιο περι­βάλ­λον που είναι κυρί­αρ­χη μια αντί­λη­ψη σαν κι αυτή γίνε­ται ακό­μα πιο δύσκο­λη η όποια προ­σπά­θεια να δοθούν τέτοια χαρακτηριστικά.
Τον κατα­λυ­τι­κό­τε­ρο ρόλο όμως έπαι­ξε η πορεία της σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κής κυβέρ­νη­σης του Manley. Λίγα χρό­νια μετά τη νίκη του στις εκλο­γές άρχι­σαν να υπάρ­χουν αντι­δρά­σεις ενα­ντί­ον του και της κυβέρ­νη­σης του, μιας και όσο περ­νού­σε ο και­ρός όλο και περισ­σό­τε­ρες προ­ε­κλο­γι­κές υπο­σχέ­σεις αθε­τού­σε. Αυτές οι αντι­δρά­σεις εκφρά­στη­καν και μέσω της μου­σι­κής, με κυριό­τε­ρα τα No Joshua No του Max Romeo (Joshua ήταν ένα φιλι­κό ψευ­δώ­νυ­μο που είχαν δώσει προ­ε­κλο­γι­κά στον Manley οι Ραστα­φά­ρι) και το When Will Better Come του Junior Byles, στο οποίο ακού­γο­νται στί­χοι όπως «all the promises that we gave, we still see no better yet». Μέχρι το 1989, που έγι­νε και η δεύ­τε­ρη εκλο­γή του PNP, οι θέσεις του είχαν φιλε­λευ­θε­ρο­ποι­η­θεί ολο­κλη­ρω­τι­κά, με όποιους σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κούς μετα­σχη­μα­τι­σμούς προ­έ­βλε­πε το πρό­γραμ­μα του το ’72 να έχουν εντε­λώς εξα­φα­νι­στεί, και σκο­πός του πλέ­ον ήταν ανοι­χτά να ανα­πτύ­ξει τις ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις και την ελεύ­θε­ρη αγο­ρά της Jamaica. Απο­γοη­τευ­μέ­νη, λοι­πόν, η εργα­τι­κή τάξη και τα φτω­χά στρώ­μα­τα της Jamaica προ­ση­λώ­θη­καν ακό­μα περισ­σό­τε­ρο στο ραστα­φα­ρια­νι­σμό και την απόρ­ρι­ψη οποιασ­δή­πο­τε πολι­τι­κής ταυ­τό­τη­τας, με την κυβέρ­νη­ση Manley να καταρ­ρί­πτει ακό­μα μία φορά όποιες κοι­νο­βου­λευ­τι­κές αυτα­πά­τες για «δημο­κρα­τι­κό» δρό­μο προς τον σοσιαλισμό.
Αυτό ήταν όμως, κλεί­νο­ντας, και το σημα­ντι­κό­τε­ρο στοί­χη­μα που έχα­σαν οι reggae καλ­λι­τέ­χνες με σοσια­λι­στι­κές ανα­φο­ρές. Δεν κατά­φε­ραν, δηλα­δή, να επη­ρε­ά­σουν σε ένα τέτοιο βαθ­μό τη σκη­νή και την εργα­τι­κή τάξη και αγρο­τιά της Jamaica, ώστε να μετα­τρα­πεί όσο το δυνα­τόν μαζι­κό­τε­ρα όλη αυτή η οργή και η αγα­νά­κτη­ση από θρη­σκευ­τι­κή πίστη σε πολι­τι­κή πρά­ξη. Να μην περι­μέ­νουν την ώρα της κρί­σης από τον Jah για τους εκμε­ταλ­λευ­τές τους, αλλά να γίνουν οι ίδιοι η ώρα της κρί­σης μακριά από όποιες λογι­κές ανάθεσης.

 “Mr. Big trembling in his shoes saying he’s got a lot to lose 
don’t want to hear about suffering at all
One man have too many, while too many have too little
socialism don’t stand for that, don’t stand for that at all

Socialism is love for your brothers 
socialism is linking hearts and hands
Would you believe me?
poverty and hunger what we are fighting

Socialism is sharing with your sisters
socialism is people pulling together
Would you believe me?
love and togetherness, that’s what it means.”

 “No matter what you do, no matter what you say, you can’t stop a socialist…”

 “Run capitalist, I ‘n I want socialist.”

 “Working people of Africa, now
working people of North America
Workers of the world unite
we must fight with all our might.”

 “Wedge up your hammer, sharpen up your sickle.”

 “Everybody jump on socialism train.”