Στέφανος Σαράφης, δοξασμένος αρχηγός του ΕΛΑΣ — ηγέτης της Εθνικής Αντίστασης

Επι­μέ­λεια: Οικο­δό­μος //

Το μεση­μέ­ρι της 31 Μάη του 1957, ένα αυτο­κί­νη­το με οδη­γό  αμε­ρι­κα­νό στρα­τιω­τι­κό πέφτει με ιλιγ­γιώ­δη ταχύ­τη­τα πάνω στον βου­λευ­τή και επι­κε­φα­λής της ΕΔΑ Στέ­φα­νο Σαρά­φη και τη σύζυ­γό του Μάριον που δια­σχί­ζουν τη λεω­φό­ρο Αλί­μου. Λίγο αργό­τε­ρα, στο νοσο­κο­μείο όπου μετα­φέρ­θη­καν βαριά τραυ­μα­τι­σμέ­νοι, ο δοξα­σμέ­νος στρα­τη­γός του ΕΛΑΣ θα ξεψυχήσει.

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΣΑΡΑΦΗΣ

Αν πήγε ο στρα­τη­γός αδικοσκοτωμένος
αυτός που τη ζωή τη σεβά­στη κι ο Άρης
για να του την τσα­κί­σει ξένος ξιπασμένος
απ’ την αδια­ντρο­πιά της ατιμωρησίας,
ας ρίξει ρίζα το άδι­κο μες στις καρ­διές μας.
Ελά­τε, ας τον κηδέ­ψου­με, παι­διά, σαν άντρες
τον άντρα κι η μορ­φή του κόνι­σμα ας μας είναι.
Στο­λί­στε του το λεί­ψα­νο με τη σημαία
της λευ­τε­ριάς: την κρά­τη­σε ψηλά ως το τέλος.
Βάλ­τε του στο κεφά­λι δάφ­νι­νο στεφάνι
της δόξας που φορά­νε μόνο οι αντρειωμένοι,
τι εστά­θη σ’ όλα του άντρας: στον βρα­σμό της μάχης
στα βάσα­να του αγώ­να, στη χαρά της νίκης
και στις κακο­τυ­χιές, όταν αιχ­μά­λω­τό τους
τον φτύ­ναν οι δει­λοί δεμέ­νον στο παλούκι.
Τα δέχτη με χαμό­γε­λο, κεφά­λι επάνω.
Και στην παρέα με φίλους άρχι­ζε το γλέντι
με κλέ­φτι­κα τρα­γού­δια και στο σπί­τι του
είταν ο πιο γλυ­κός, πιστός και τίμιος νοικοκύρης.
Στο στή­θος του, αντί παρά­ση­μο άλλο, βάλτε
το δίκω­χο που φόραε αρχη­γός του αντάρτη,
του πιο γεν­ναί­ου στρα­τη­γού που χτύ­πη­σε τυρράνους
από το Εικο­σιέ­να κι απ’ τον Μαραθώνα.
Στο Εθνι­κό Μου­σείο πλάι στου Μιλτιάδη
το κρά­νος και το φέσι του Καραϊσκάκη
το δίκω­χο να βάλε­τε και του Σαράφη.

Βασί­λης Ρώτας

Β. Ρώτα — Β. Δαμια­νά­κου, ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ, Αθή­να 1961

Ο στρα­τη­γός Στ. Σαρά­φης μιλά­ει στους μαχη­τές του ΕΛΑΣ στη Λαμία

Ο στρα­τη­γός Σαρά­φης υπη­ρέ­τη­σε σε όλη του τη ζωή τα συμ­φέ­ρο­ντα του λαού, μπρο­στά­ρης στους αγώ­νες του για λευ­τε­ριά, ειρή­νη, δημο­κρα­τία και πρό­ο­δο. Γεν­νή­θη­κε το 1890 στα Τρί­κα­λα. Μετά τα γεγο­νό­τα του Κιλε­λέρ που θα παί­ξουν απο­φα­σι­στι­κό ρόλο στη ζωή του, αφή­νει τις πανε­πι­στη­μια­κές σπου­δές και κατα­τάσ­σε­ται εθε­λο­ντής στο στρα­τό. Παίρ­νει μέρος στις μάχες των Γιαν­νι­τσών, του Σαρα­ντά­πο­ρου, της Θεσ­σα­λο­νί­κης. Αντι­τά­χτη­κε στα δικτα­το­ρι­κά καθε­στώ­τα του Πάγκα­λου και του Μετα­ξά και κινή­θη­κε για την ανα­τρο­πή τους. Για τα δημο­κρα­τι­κά του φρο­νή­μα­τα πολ­λές φορές πιά­στη­κε, φυλα­κί­στη­κε κι εξο­ρί­στη­κε. Το 1937 επί Μετα­ξά εκτο­πί­ζε­ται για τρία χρό­νια στη Μήλο.

Με την κήρυ­ξη του πολέ­μου από τους Ιτα­λούς ο Σαρά­φης εκδη­λώ­νει άμε­σα τη θέλη­σή του να προ­σφέ­ρει τις υπη­ρε­σί­ες του στην πατρί­δα. Η δικτα­το­ρία του Μετα­ξά όμως δεν του το επι­τρέ­πει. Μετά την κατά­λη­ψη της χώρας από τους χιτλε­ρι­κούς κατα­χτη­τές ο στρα­τη­γός εντάσ­σε­ται στις γραμ­μές του παλ­λαϊ­κού απε­λευ­θε­ρω­τι­κού αγώ­να του λαού μας που οργα­νώ­νει την αντί­στα­σή του. Τον Μάη του 1943 βγαί­νει στο βου­νό και με μήνυ­μά του καλεί  όλους τους Έλλη­νες πατριώ­τες να εντα­χτούν στο ΕΑΜ.

«Με αρχη­γούς Σαμα­ρι­νιώ­τη, τον Σαρά­φη και τον Άρη, που ‘ναι οι μάνες του Λαϊ­κού Στρα­τού…» Ο στρα­τη­γός Στ. Σαρά­φης δίπλα στον πρω­το­κα­πε­τά­νιο του ΕΛΑΣ Άρη Βελου­χιώ­τη, μαζί με αξιω­μα­τι­κούς του ΕΛΑΣ

Προς τον ελλη­νι­κό λαό

Είναι γνω­στοί οι αγώ­νες μου ενα­ντί­ων των δικτα­το­ρι­κών καθε­στώ­των και υπέρ της Δημο­κρα­τί­ας και των λαϊ­κών ελευ­θε­ριών, συνέ­πεια των οποί­ων ήσαν επτα­ε­τείς περί­που φυλα­κί­σεις και εξο­ρί­αι μου. Κατά τον τελευ­ταί­ον πόλε­μον παρέ­μει­να αργός εν Αθή­ναις παρά την επι­θυ­μί­αν μου, ως και πολ­λοί άλλοι συνά­δελ­φοί μου, καθ’ όσον ο βασι­λεύς και η κυβέρ­νη­σίς του δεν είχον εμπι­στο­σύ­νην εις τα γνω­στά δημο­κρα­τι­κά στε­λέ­χη, ενώ είχον εμπι­στο­σύ­νη εις τα γνω­στά γερ­μα­νό­φι­λα τοιαύτα.

Επη­κο­λού­θη­σεν η δου­λεία και προ έτους περί­που ήρχι­σεν ανα­πτυσ­σό­με­νον το αντάρ­τι­κον κίνη­μα. Νομί­ζων ότι δεν μου ήτο επι­τρε­πό­με­νον  να παρα­μεί­νω άνερ­γος εν Αθή­ναις, ανε­χώ­ρη­σα προ τετρα­μή­νου εις Θεσ­σα­λί­αν ίνα οργα­νώ­σω ανταρ­τι­κάς ομά­δας, εχού­σας αποστολήν:

α) Να συμ­βάλ­λον εις την απε­λευ­θέ­ρω­σιν της χώρας από των κατα­κτη­τών εν συνερ­γα­σία μετά των συμ­μά­χων μας και

β) Να εξα­σφα­λί­σουν λαο­κρα­τι­κήν λύσιν του εσω­τε­ρι­κού μας προ­βλή­μα­τος ήτοι την ελευ­θέ­ραν εκδή­λω­σιν της γνώ­μης του ελλη­νι­κού λαού ως προς το πολί­τευ­μα και τον τρό­πον της διοι­κή­σε­ώς του. Ο σκο­πός ούτος συμπί­πτει από­λυ­τα με τους σκο­πούς της οργά­νω­σης του ΕΑΜ.

Επί τρί­μη­νον περί­που περι­ήλ­θον ολό­κλη­ρον την ορει­νήν περιο­χήν εις ην ανε­πτύ­χθη το ανταρ­τι­κόν κίνη­μα, έζη­σα εν μέσω του πλη­θυ­σμού και των ανταρ­τών, ήλθον εις προ­σω­πι­κήν επα­φήν μετά δια­φό­ρων αρχη­γών και εσχη­μά­τι­σα την πεποί­θη­σιν ότι μόνον η οργα­νω­σις του ΕΑΜ πλαι­σιού­με­νη και ενι­σχυό­με­νη με τα απα­ραί­τη­τα στε­λέ­χη, έχει την ικα­νό­τη­τα να οργα­νώ­σει τον αγώνα.

Συνε­πής προς τους προη­γού­με­νους αγώ­νας μου και τας ως άνω πεποι­θή­σεις μου συμ­φω­νώ απο­λύ­τως προς τους σκο­πούς του ΕΑΜ τους  οποί­ους εκτι­μώ ως τελεί­ως ειλι­κρι­νείς, τίθε­μαι εις την διά­θε­σιν τού­του ίνα χργ­σι­μο­ποι­η­θώ όπου παρα­στή ανά­γκη δια την καλυ­τέ­ραν εξυ­πη­ρέ­τη­σιν του αγώ­νος και κάμνω έκκλη­σιν προς πάντας τους Έλλη­νας (πολι­τι­κούς, στρα­τιω­τι­κούς, υπαλ­λή­λους κλπ.) όπως αφή­νο­ντες κατά μέρος τους δισταγ­μούς, δια­φο­ράς, εγω­ι­σμούς και φιλο­δο­ξί­ας πλαι­σιώ­σω­σι τας οργα­νώ­σεις του ΕΑΜ, προ­σχω­ρού­ντες είτε συνερ­γα­ζό­με­νοι μετ’ αυτού.

Δια της συγκε­ντρώ­σε­ως ταύ­της θα δημιουρ­γη­θή το ισχυ­ρόν εκεί­νο όργα­νον το οποί­ον θα συμ­βά­λη πλη­ρέ­στε­ρον εις την απε­λευ­θέ­ρω­σιν της χώρας από των κατα­κτη­τών και την καλυ­τέ­ραν εξη­πυ­ρέ­τη­σιν του ελλη­νι­κού λαού.

Σ. Σαρά­φης

Δημο­σιεύ­τη­κε στην εφη­με­ρί­δα του ΕΑΜ Ελεύ­θε­ρη Ελλά­δα στις 19 Μάη του 1943. Η μετα­γρα­φή έγι­νε από τον Ριζο­σπά­στη της 31 Μάη του 1980.

Η αφο­σί­ω­σή του στην πατρί­δα, η πίστη του στη δύνα­μη και το δίκιο του λαού, οι μεγά­λες στρα­τιω­τι­κές ικα­νό­τη­τές του και το κύρος του, τον ανα­δει­κνύ­ουν αρχη­γό του ένδο­ξου Ελλη­νι­κού Λαϊ­κού Απε­λευ­θε­ρω­τι­κού Στρα­τού (ΕΛΑΣ). Ο στρα­τη­γός τίμη­σε τη θέση και τη δια­δρο­μή του και μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση, κατά το μετα­βαρ­κι­ζια­νό καθε­στώς και μετέπειτα.

ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΣΑΡΑΦΗΣ

Δε σ’ είδα πάρεξ απ’ αλάρ­γα καβαλάρη
κι ορθά το δίκω­χο φορού­σες του ελασίτη
σαν που σε δέχτη­κε χωρίς να σ’ αποπάρει,
παι­δί φευ­γά­το, η μάνα μας στο σπίτι.

Και γίνη­κες εσύ του αγώ­να μας καμάρι,
σύν­θη­μα νίκης ως τον τελευ­ταί­ον οπλίτη,
τότε που δυο φωτιές μάς ζώναν κι οι Βουλγάροι
με τους δικούς μας, αχ, έτσι που ο νους να φρίττει.

Μα η μοί­ρα των λαών ελευ­θε­ρί­ες γράφει
κι έτσι, δικέ μας αρχι­στρά­τη­γε Σαράφη,
φτά­σα­με εκεί που δεν ξανά­φτα­σε στρατός.

Μόνος από­μει­νες, χωρίς πολεμιστάδες,
μα τ’ όνο­μά σου πια το δια­λα­λούν χιλιάδες.
Ζήτω ο ΕΛΑΣ μας! Ζει και βασι­λεύ­ει αυτός.

Γιώρ­γος Κοτζιούλας

Γ. Κοτζιού­λα, ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ, Αθή­να 1946
ΑΠΑΝΤΑ, Τόμος τρί­τος, 2^η έκδο­ση, Δίφρος 2013

Ο στρα­τιω­τι­κός διοι­κη­τής του ΕΛΑΣ  Στέ­φα­νος Σαρά­φης και ο πρω­το­κα­πε­τά­νιος του Άρης Βελου­χιώ­της στα Γιάν­νε­να.
Φωτο­γρα­φία: Κώστας Μπαλάφας

Οι ξενό­δου­λες μετα­βαρ­κι­ζια­νές κυβερ­νή­σεις θα τον «αντα­μεί­ψουν» συλ­λαμ­βά­νο­ντάς τον μαζί με άλλους αντι­στα­σια­κούς αξιω­μα­τι­κούς και θα τον εξο­ρί­σουν το 1946 στη Σέρι­φο και στη συνέ­χεια στη Μακρό­νη­σο (1948) και στον Αη Στρά­τη.  Ο στρα­τη­γός παρά τις νέες διώ­ξεις και αυτή τη φορά δεν θα λυγί­σει. Θα βρει την ανα­γνώ­ρι­ση που, αν και του όφει­λε, δεν του πρό­σφε­ρε η πατρί­δα, στο λαό που θα τον στεί­λει στη βου­λή με την ΕΔΑ. Την πρώ­τη φορά που εκλέ­χτη­κε (1951) βρι­σκό­ταν εξό­ρι­στος, ενώ επα­νε­κλέ­χτη­κε το 1956 όταν η ΕΔΑ βρέ­θη­κε στη θέση της αξιω­μα­τι­κής αντι­πο­λί­τευ­σης. Στο μετα­ξύ είχε εκλε­γεί στα ανώ­τε­ρα όργα­να και στη συνέ­χεια Γενι­κός Γραμ­μα­τέ­ας του κόμματος.

31 Αυγού­στου 1952. Ο Στέ­φα­νος Σαρά­φης ομι­λη­τής στην πρώ­τη Συν­διά­σκε­ψη της ΕΔΝΕ στα γρα­φεία της ΕΔΑ
Πηγή: ΑΣΚΙ (Αρχεία Σύγ­χρο­νης Κοι­νω­νι­κής Ιστορίας)

Την επό­με­νη μέρα από το θάνα­το του Στρα­τη­γού ο Γιάν­νης Ρίτσος γρά­φει το ποί­η­μα «Στο Στρα­τη­γό Σαρά­φη», που δημο­σιεύ­ε­ται στην Αυγή στις 2 Ιούνη:

ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΟ ΣΑΡΑΦΗ

Στρα­τη­γέ,
με το σεμνό παράστημα
με τα λαϊ­κά μάτια της φιλίας,

Στρα­τη­γέ μας, ανθρώ­πι­νε κι απλέ,
όπως όλα τα μεγάλα,
ανοί­γο­ντας με το μεγά­λο γέλιο σου
την ελπί­δα μας και τη βεβαιότητα,

Στρα­τη­γέ του στρα­τού της Αντίστασης,
που μοι­ρά­στη­κες το ψωμί και το κου­ρά­γιο σου
με την κυνη­γη­μέ­νη Δημοκρατία
πάνω ψηλά στα κατσά­βρα­χα της δόξας,

Στρα­τη­γέ μας, που σ’ εξό­ρι­σαν στα Μακρονήσια
χωρίς ποτέ να μπο­ρέ­σουν να εξορίσουν
την τόλ­μη και την καλο­σύ­νη απ’ την καρ­διά σου,

Στρα­τη­γέ μας,
που η από­φα­σή σου σπιθοβόλαγε
σα γαλά­ζιο αστέ­ρι στα μάτια της Ελλάδας,

Στρα­τη­γέ μας,
σήμε­ρα σ’ είδα­με πνιγμένο
ανά­με­σα στα γαρί­φα­λα που κουβάλησαν
φτω­χές γει­τό­νισ­σες από τις συνοι­κί­ες μας,
γερό­ντοι από τα πέρα­τα της ελλη­νι­κής ιστορίας,
παι­διά απ’ τα ματω­μέ­να χωρά­φια της αγά­πης τους.

Ο λαός μας τώρα κρατάει
ανά­με­σα στα δυο φύλ­λα της καρ­διάς του
τις «Ανα­μνή­σεις» σου και τον «Ελάς» σου
μαζί με το «Μακρυγιάννη»όπως η μάνα κρα­τά­ει στα δυο της χέρια
τ’ άξιο παι­δί της,
όπως κρα­τά­ει ο πεινασμένος
ένα καρ­βέ­λι, όπως κρα­τά­ει πάντα ο κόσμος
την ελπί­δα.

Στις τέσ­σε­ρις γωνιές του φερέ­τρου σου,
τιμη­τι­κή φρουρά,
όρθιοι κι ασάλευτοι,
ο Ελλη­νι­κός Λαός, το Θάρρος,
η Τιμή κ’ η Ελευθερία.

Και πάνω σου,
σκυμ­μέ­νη η μάνα σου η Δημοκρατία,
σκου­πί­ζει τα μάτια της
μ’ ένα φύλ­λο απ’ τη δάφ­νη σου.

Γιάν­νης Ρίτσος

Εφη­με­ρί­δα «Αυγή», 2 Ιού­νη 1957
Πηγή: Αρχεία Σύγ­χρο­νης Κοι­νω­νι­κής Ιστο­ρί­ας (ΑΣΚΙ)

Αη Στρά­της, 1951. Ο στρα­τη­γός Στ. Σαρά­φης (καθι­στός αρι­στε­ρά) με τους άλλους εξό­ρι­στους βου­λευ­τές της ΕΔΑ.

Ο στρα­τη­γός Σαρά­φης και από το βήμα της βου­λής υπε­ρα­σπί­στη­κε με συνέ­πεια τα συμ­φέ­ρο­ντα και τα δίκια του λαού και αντι­τά­χτη­κε σθε­να­ρά στο δόγ­μα Αϊζεν­χά­ου­ερ και στη συμ­φω­νία για εγκα­τά­στα­ση αμε­ρι­κα­νι­κών βάσε­ων στην Ελλά­δα (το ίδιο έκα­νε με ομι­λί­ες και απο­κα­λυ­πτι­κά άρθρα του, με το τελευ­ταίο να έχει δημο­σιευ­τεί μόλις λίγες μέρες πριν δολο­φο­νη­θεί), προ­κα­λώ­ντας το μίσος των ιμπε­ρια­λι­στών και των ντό­πιων συνερ­γα­τών τους.

Στέ­φα­νος και Μάριον Σαράφη

«Αν είχε ο κόσμος μυαλό»…

Ο Στρα­τη­γός έβλε­πε καθα­ρά το ρόλο των Αμε­ρι­κα­νών στην Ελλά­δα. Η πεί­ρα του σαν στρα­τιω­τι­κός ακό­λου­θος στο Παρί­σι, η πεί­ρα του με τους Άγγλους στην Αντί­στα­ση τον δια­φύ­λα­ξε από κάθε αυτα­πά­τη περί μεγά­λου συμ­μά­χου. Ήθε­λε την Ελλά­δα ανε­ξάρ­τη­τη με πολι­τι­κή ίσης φιλί­ας. Θυμά­μαι καλά τι είπε το 1955 όταν έγι­νε η συν­θή­κη ειρή­νης της Αυστρί­ας. «Αν είχε ο κόσμος μυα­λό», έλε­γε, «θα μπο­ρού­σε αυτό να γίνει η απαρ­χή μιας ζώνης αδέ­σμευ­των χωρών με νότια άκρη την Ελλά­δα, που έτσι θα ωφε­λή­σει την υπό­θε­ση της ειρή­νης και η ίδια θα ωφε­λη­θεί». Τέτοια ανε­ξαρ­τη­σία την ήθε­λε βασι­σμέ­νη στην αδελ­φο­σύ­νη των Βαλ­κα­νι­κών λαών και των λαών της Μέσης Ανα­το­λής. Από το πιο αγα­πη­μέ­νο του τρα­γού­δι, τον Θού­ριο του Ρήγα, οι στί­χοι που ακού­στη­καν συχνό­τε­ρα μες στο σπί­τι ήταν:

Βουλ­γά­ροι κι Αρβα­νί­τες, Αρμέ­νοι και Ρωμιοί,
αρά­πη­δες και άσπροι, με μια κοι­νή ορμή,
για την Ελευ­θε­ρί­αν να ζώσω­μεν σπαθί,
πως είμα­σθ’ ανδρειω­μέ­νοι, παντού να ξακουσθή.»

Μάριον Σαρά­φη
Λον­δί­νο 4 Μάη 1972

Εφη­με­ρί­δα Ελεύ­θε­ρη Ελλά­δα (1/6/1972)
Πηγή: ΑΣΚΙ (Αρχεία Σύγ­χρο­νης Κοι­νω­νι­κής Ιστορίας)

Ο Στέ­φα­νος Σαρά­φης ήταν σε όλη του ζωή ο ακού­ρα­στος και αλύ­γι­στος μαχη­τής στο πλευ­ρό του λαού, ο μπρο­στά­ρης στους αγώ­νες για λευ­τε­ριά ανε­ξαρ­τη­σία, δημο­κρα­τία και ειρή­νη. Το παρά­δειγ­μά του απο­τε­λεί ένα ξεχω­ρι­στό κεφά­λαιο στην ιστο­ρία που θα έπρε­πε να διδά­σκε­ται στις νέες γενιές. Οι εχθροί του λαού τον τιμώ­ρη­σαν κόβο­ντάς του το νήμα της ζωής. Η πατρί­δα που τον κυνή­γη­σε και τον τιμώ­ρη­σε για τη δια­δρο­μή του και που δεν απο­κα­τέ­στη­σε ποτέ πραγ­μα­τι­κά την Αντί­στα­ση του λαού μας, όταν δεν διώ­κει προ­σπα­θεί να παρα­χα­ρά­ξει την ιστο­ρία και να πνί­ξει στη λήθη τους αγώ­νες και τις θυσί­ες για τα παναν­θρώ­πι­να ιδα­νι­κά και αυτούς που τα υπη­ρέ­τη­σαν. Η μορ­φή του δοξα­σμέ­νου στρα­τη­γού του ΕΛΑΣ παρα­μέ­νει άσβε­στη στη μνή­μη του λαού.