Θέλετε να μιλήσουμε για τον Σοσιαλισμό;

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας* //

Την τελευ­ταία 25ετία, μετά τη νίκη των αντε­πα­να­στα­τι­κών δυνά­με­ων στην ΕΣΣΔ και την ανα­το­λι­κή Ευρώ­πη, στο δημό­σιο πολι­τι­κό διά­λο­γο κυριαρ­χεί ο αξιω­μα­τι­κός λόγος του τέλους «των ιδε­ο­λο­γιών και της ιστο­ρί­ας». Πρό­κει­ται για τον αξιω­μα­τι­κό εκεί­νο λόγο- τον τόσο βολι­κό για την κυρί­αρ­χη αστι­κή τάξη- που λέει σε γενι­κές γραμ­μές τα εξής: 1) ο σοσια­λι­σμός απέ­τυ­χε ανε­πι­στρε­πτί, 2) ο καπι­τα­λι­σμός είναι ο τελι­κός νικη­τής στη δια­δο­χή των κοι­νω­νι­κο-οικο­νο­μι­κών μετα­σχη­μα­τι­σμών της Ιστο­ρί­ας, 3) οποια­δή­πο­τε κου­βέ­ντα για μια άλλη κοι­νω­νία, με κοι­νω­νι­κο­ποι­η­μέ­να τα μέσα παρα­γω­γής σε μια κεντρι­κά σχε­δια­σμέ­νη οικο­νο­μία, είναι «εκτός πραγ­μα­τι­κό­τη­τας» ή απο­τε­λεί «ουτο­πι­κή φαντασίωση».

Συστα­τι­κό στοι­χείο του παρα­πά­νω αξιω­μα­τι­κού λόγου είναι ο αντι­κομ­μου­νι­σμός, η προ­σπά­θεια δαι­μο­νο­ποί­η­σης και κατα­συ­κο­φά­ντη­σης της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης και γενι­κό­τε­ρα της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης που γνω­ρί­σα­με τον 20ο αιώ­να. Ένα φάντα­σμα πλα­νά­ται πάνω απ’ τα κεφά­λια σοσιαλ­δη­μο­κρα­τών, νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρων, ναζί και λοι­πών αστι­κών δυνά­με­ων κάθε φορά που έρχο­νται αντι­μέ­τω­ποι στο δημό­σιο διά­λο­γο με κομ­μου­νι­στές. Είναι το φάντα­σμα της «Σοβιε­τί­ας»- του «ανε­λεύ­θε­ρου», «στα­λι­νι­κού», «αιμο­στα­γούς», «κατα­πιε­στι­κού», «αυταρ­χι­κού» καθε­στώ­τος όπως αρέ­σκο­νται να απο­κα­λού­νε την Σοβιε­τι­κή Ένω­ση οι πραι­τω­ρια­νοί και απο­λο­γη­τές της καπι­τα­λι­στι­κής βαρβαρότητας.

Επει­δή όμως η Ιστο­ρία έχει κατα­γρα­φεί και δεν ξεγρά­φε­ται και, δεύ­τε­ρον, το ψέμα των αστι­κών ιδε­ο­λο­γη­μά­των έχει κοντά ποδά­ρια, αξί­ζει να δού­με ορι­σμέ­νες από τις βασι­κές κατα­κτή­σεις του ανθρώ­που εκεί που οικο­δο­μή­θη­κε ο Σοσια­λι­σμός. Έτσι, για να κάνου­με μια σύγκρι­ση με το παρόν, αλλά και να δού­με πόση πραγ­μα­τι­κά αξία έχει η- εξ ‘αρι­στε­ρών και εκ δεξιών- αντι­κομ­μου­νι­στι­κή παρα­χά­ρα­ξη της ιστο­ρι­κής πραγματικότητας:

—Δικαιώ­μα­τα των γυναι­κών: Η μεγά­λη Οχτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση του 1917 ήταν αυτή που άνοι­ξε το δρό­μο για την κοι­νω­νι­κή χει­ρα­φέ­τη­ση και απε­λευ­θέ­ρω­ση των γυναι­κών των λαϊ­κών στρω­μά­των. Πριν την Οχτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση, στην τσα­ρι­κή Ρωσία, η γυναί­κα απο­τε­λού­σε αντι­κεί­με­νο ταξι­κών και φυλε­τι­κών δια­κρί­σε­ων, με το 80% να είναι ανει­δί­κευ­τες εργά­τριες που αμοί­βο­νταν με το μισό μισθό σε σχέ­ση με τους άντρες συνα­δέλ­φους τους. Στην τσα­ρι­κή Ρωσία το 87% των γυναι­κών δεν ήξε­ραν γρα­φή και ανά­γνω­ση. Ένα από τα πρώ­τα δια­τάγ­μα­τα της Οχτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης ήταν η πλή­ρης παρα­χώ­ρη­ση πολι­τι­κών δικαιω­μά­των στις γυναί­κες- στη Βρε­τα­νία και στη Γαλ­λία αυτό συνέ­βη το 1918, στις ΗΠΑ το 1920 και στη Γαλ­λία το 1944.

Από το 1917 έως το 1920 έμα­θαν γρα­φή και ανά­γνω­ση 4 εκα­τομ­μύ­ρια γυναί­κες, ενώ από το 1922 έως το 1928 ο αριθ­μός των γυναι­κών αντι­προ­σώ­πων στα σοβιέτ αυξή­θη­κε κατά 9 φορές (830.700 εργά­τριες και αγρό­τισ­σες). Τη δεκα­ε­τία του 1970, όταν στις ΗΠΑ οι γυναί­κες κατεί­χαν μόνο το 5% στην ομο­σπον­δια­κή κυβέρ­νη­ση και τις πολι­τεια­κές κυβερ­νή­σεις, το 35,5% των μελών του Ανώ­τα­του Σοβιέτ ήταν γυναί­κες.

Στην Σοβιε­τι­κή Ένω­ση- και όχι στη Δυτι­κή Ευρώ­πη η τις ΗΠΑ- καθιε­ρώ­θη­καν ειδι­κοί νόμοι που προ­στά­τευαν τις εργα­ζό­με­νες γυναί­κες κατά τη διάρ­κεια της εγκυ­μο­σύ­νης τους: 4 μήνες άδεια, 2 πριν και 2 μετά, με πλή­ρεις απο­δο­χές για κάθε γυναί­κα. Στην ΕΣΣΔ ήταν επί­σης που δημιουρ­γή­θη­καν μια σει­ρά από κρα­τι­κές υπο­δο­μές υπη­ρε­σιών προ­σχο­λι­κής αγω­γής που επέ­τρε­παν ακό­μη και την ύπαρ­ξη χώρων δημιουρ­γι­κής απα­σχό­λη­σης βρε­φών και νηπί­ων δίπλα η εντός των χώρων εργασίας.

Σημεί­ω­ση: Στην Ε.Ε.- στο «κοι­νό ευρω­παϊ­κό σπί­τι» μας όπως θα’ λεγε και ο κ.Τσίπρας- η γυναί­κα έχει κατα­στεί πει­ρα­μα­τό­ζωο μιας εργα­σια­κής ζού­γκλας προς όφε­λος του μεγά­λου κεφα­λαί­ου: ελα­στι­κές σχέ­σεις εργα­σί­ας,  μερι­κή απα­σχό­λη­ση, χτύ­πη­μα συλ­λο­γι­κα κατο­χυ­ρω­μέ­νων δικαιω­μά­των για την εργα­ζό­με­νη-μητέ­ρα. Στην ίδια Ε.Ε.- του Μάα­στριχτ, της αντι­λαϊ­κής στρα­τη­γι­κής «Ευρώ­πη 2020» και των μνη­μο­νί­ων διαρ­κεί­ας- το ποσο­στό ανερ­γί­ας στις γυναί­κες το 2012 ήταν 10,6%, το 2014 ήταν 10,1% (Eurostat) ενώ συνο­λι­κά ο αριθ­μός των γυναι­κών στην Ε.Ε. που ζουν στο όριο της φτώ­χειας αγγί­ζει τα 65.000.000!

Εργα­ζό­με­νες σε δια­κο­πές στην Κρι­μαία, 1963.

—Εργα­σια­κές κατα­κτή­σεις: Από τις σπου­δαιό­τε­ρες κατα­κτή­σεις του σοσια­λι­στι­κού συστή­μα­τος ήταν στον τομέα της εργα­σί­ας: Στα­θε­ρή και μόνι­μη εργα­σία που, σύμ­φω­να με τη νομο­θε­σία δε μπο­ρού­σε να ξεπερ­νά τις 41 ώρες την εβδο­μά­δα. Καθιέ­ρω­ση μειω­μέ­νης εργα­σια­κής εβδο­μά­δας (36 ώρες) για όσους δού­λευαν σε ανθυ­γιει­νές εργα­σί­ες, αλλά και σε συγκε­κρι­μέ­νες ειδι­κό­τη­τες όπως, παρα­δείγ­μα­τος χάρη, για­τροί και δάσκα­λοι. Η εργά­σι­μη εβδο­μά­δα στην Σοβιε­τι­κή Ένω­ση ήταν από τις μικρό­τε­ρες στον κόσμο, ενώ σε όλους τους εργα­ζό­με­νους εξα­σφα­λί­ζο­νταν μέρες ανά­παυ­σης κάθε εβδο­μά­δα καθώς και ετή­σιες άδειες με αποδοχές.

Η κοι­νω­νι­κή ασφά­λι­ση των εργα­ζό­με­νων ήταν καθο­λι­κή, δημό­σια και υπο­χρε­ω­τι­κή. Οι εισφο­ρές δεν προ­έρ­χο­νταν από το μισθό των εργα­ζό­με­νων, αλλά από τον κρα­τι­κό προ­ϋ­πο­λο­γι­σμό και τα κον­δύ­λια των επι­χει­ρή­σε­ων. Οι εργα­ζό­με­νοι δικαιού­ταν πλή­ρη σύντα­ξη με την συμπλή­ρω­ση 60 ετών για τους άντρες και 55 για τις γυναί­κες, ενώ στην περί­πτω­ση εργα­ζο­μέ­νων σε ανθυ­γιει­νά επαγ­γέλ­μα­τα το όριο έπε­φτε στα 50 χρό­νια για τους άντρες και στα 45 για τις γυναίκες.

Η ξεκού­ρα­ση από την εργα­σία, οι δια­κο­πές ανα­ψυ­χής, δεν ήταν προ­νό­μιο αλλά δικαί­ω­μα. Το άρθρο 119 του Συντάγ­μα­τος της ΕΣΣΔ δια­σφά­λι­ζε το δικαί­ω­μα αυτό, ενώ υπήρ­χε παρο­χή ετη­σί­ων πλη­ρω­μέ­νων αδειών κι συνε­χής φρο­ντί­δα του σοσια­λι­στι­κού κρά­τους για τη διεύ­ρυν­ση του δικτύ­ου των πολι­τι­στι­κο-μορ­φω­τι­κών ιδρυ­μά­των, την ανά­πτυ­ξη του μαζι­κού αθλη­τι­σμού, της φυσι­κής αγω­γής και του του­ρι­σμού. Το πρώ­το ανα­παυ­τή­ριο για τους εργα­ζό­με­νους ιδρύ­θη­κε με πρω­το­βου­λία του ίδιου του Β.Ι.Λένιν το 1920 στην Πετρού­πο­λη. Στις αρχές του 1940 υπήρ­χαν ήδη 3.600 σανα­τό­ρια που μπο­ρού­σαν να εξυ­πη­ρε­τή­σουν 470 χιλιά­δες εργα­ζό­με­νους, ενώ τη δεκα­ε­τία του 1980 υπήρ­χαν περισ­σό­τε­ρα από 14.000 κέντρα ανα­ψυ­χής και δια­κο­πών που εξυ­πη­ρε­τού­σαν 45 εκα­τομ­μύ­ρια αδειούχους.

Σημεί­ω­ση: Στον καπι­τα­λι­στι­κό κόσμο και ιδιαί­τε­ρα τη Δυτι­κή Ευρώ­πη, οι όποιες εργα­τι­κές κατα­κτή­σεις ήλθαν έπει­τα από επί­μο­νους και αιμα­τη­ρούς ταξι­κούς αγώ­νες. Η ύπαρ­ξη της ΕΣΣΔ και το παρά­δειγ­μα που έδι­νε η οικο­δό­μη­ση του σοσια­λι­σμού, ανά­γκα­σε πολ­λές δυτι­κές κυβερ­νή­σεις να παρα­χω­ρή­σουν ορι­σμέ­να κοι­νω­νι­κά και εργα­τι­κά δικαιώ­μα­τα στους λαούς. Ωστό­σο, αυτά τα δικαί­ω­μα­τα δέχθη­καν ανη­λεή επί­θε­ση έπει­τα από την επι­κρά­τη­ση της αντε­πα­νά­στα­σης στις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του ’90. Έτσι, φτά­σα­με σήμε­ρα, το 2016, να ζού­με την καπι­τα­λι­στι­κή βαρ­βα­ρό­τη­τα της ανερ­γί­ας, της υπο­α­πα­σχό­λη­σης, των μισθών πεί­νας, των ομα­δι­κών απο­λύ­σε­ων, των zero-contract εργα­σια­κών σχέ­σε­ων, της κατα­να­γκα­στι­κής παι­δι­κής εργα­σί­ας και των ανα­λώ­σι­μων εργα­ζό­με­νων ανά­λο­γα με την κερ­δο­φο­ρία του κεφα­λαί­ου. Μια βαρ­βα­ρό­τη­τα που δε γνω­ρί­ζει σύνο­ρα και που εξα­πλώ­νε­ται απ’ τις ΗΠΑ των 50 εκα­τομ­μυ­ρί­ων ανα­σφά­λι­στων και των 47 εκα­τομ­μυ­ρί­ων ανθρώ­πων που ζουν σε συν­θή­κες φτώ­χειας, μέχρι την Ε.Ε. των 25 εκα­τομ­μυ­ρί­ων ανέρ­γων.

—Δημό­σια, καθο­λι­κή και δωρε­άν Υγεία:  Ένας ιδιαί­τε­ρα σημα­ντι­κός τομέ­ας που απο­δει­κνύ­ει, πέραν πάσης αμφι­βο­λί­ας, την ανω­τε­ρό­τη­τα του σοσια­λι­στι­κού συστή­μα­τος είναι αυτός του δημό­σιου συστή­μα­τος υγεί­ας που καθιε­ρώ­θη­κε στην ΕΣΣΔ. Πρό­κει­ται για ένα κρα­τι­κό σύστη­μα προ­α­γω­γής και προ­στα­σί­ας της υγεί­ας το οποίο, βασι­ζό­με­νο στον κεντρι­κό σχε­δια­σμό της οικο­νο­μί­ας, παρεί­χε σε όλο τον πλη­θυ­σμό δωρε­άν πρό­λη­ψη και ιατρο­φαρ­μα­κευ­τι­κή περί­θαλ­ψη. Οι αριθ­μοί μιλά­νε από μόνοι τους: Στην τσα­ρι­κή Ρωσία το προσ­δό­κι­μο ζωής ήταν μόλις τα 32 χρό­νια. Μετά την Οχτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση, μέσα σε ελά­χι­στα μόλις χρό­νια, στα μέσα της δεκα­ε­τί­ας του 1920 το προσ­δό­κι­μο ανέ­βη­κε στα 44 χρό­νια. Το 1987, το προσ­δό­κι­μο ζωής στην ΕΣΣΔ είχε φτά­σει στα 69 χρό­νια (όσο, δηλα­δή, και στις καπι­τα­λι­στι­κές χώρες).

Κατά την σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση αυξή­θη­κε κατα­κό­ρυ­φα ο αριθ­μός των για­τρών όλων των ειδι­κο­τή­των, ενώ μειώ­θη­κε κατά 10 φορές η παι­δι­κή θνη­σι­μό­τη­τα που στην τσα­ρι­κή Ρωσία απο­τε­λού­σε καθη­με­ρι­νό φαι­νό­με­νο. Στα μέσα της δεκα­ε­τί­ας του ’80 περί­που 160 εκα­τομ­μύ­ρια άνθρω­ποι περ­νού­σαν κάθε χρό­νο από δωρε­άν προ­λη­πτι­κό έλεγ­χο, ενώ πάνω από 35 εκα­τομ­μύ­ρια βρί­σκο­νταν υπό μόνι­μη ιατρι­κή παρα­κο­λού­θη­ση. Κατά την ίδια περί­ο­δο έφτα­σαν να λει­τουρ­γούν περισ­σό­τε­ρα από 28.000 γυναι­κεία ιατρεία και παι­δι­κές κλι­νι­κές, ενώ η τακτι­κή ιατρι­κή παρα­κο­λού­θη­ση και εξέ­τα­ση των παι­διών απο­τέ­λε­σε προ­τε­ραιό­τη­τα του σοβιε­τι­κού συστή­μα­τος υγεί­ας («Η Υγεία-Πρό­νοια ως κοι­νω­νι­κό αγα­θό. Η πρώ­τη σοσια­λι­στι­κή εμπει­ρία», ΚΟΜΕΠ, Τεύ­χος 3, 2016).

Σημεί­ω­ση: Στην καπι­τα­λι­στι­κή Ρωσία του κ.Πούτιν το προσ­δό­κι­μο ζωής κατέ­γρα­ψε πτω­τι­κή πορεία- έτσι, το 2004 έφτα­σε στα 63 χρό­νια. Στην καπι­τα­λι­στι­κή Ρωσία του κ.Πούτιν, των ολι­γαρ­χών και των μονο­πω­λια­κών ομί­λων η υγεία έχει πάψει προ πολ­λού να είναι δημό­σιο αγα­θό: δημό­σιες κλι­νι­κές έκλει­σαν προς όφε­λος μεγά­λων ιδιω­τι­κών νοσο­κο­μεί­ων, τα εργα­τι­κά «ατυ­χή­μα­τα» αυξή­θη­καν κατα­κό­ρυ­φα (6.000 νεκροί κάθε χρό­νο), ενώ οι ρώσοι εργα­ζό­με­νοι πλη­ρώ­νουν απ’ την τσέ­πη τους την παρο­χή υπη­ρε­σιών στα δημό­σια νοσοκομεία.

—Δημό­σια, καθο­λι­κή και δωρε­άν Παι­δεία:  Μονα­δι­κό επί­τευγ­μα της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης στην ΕΣΣΔ υπήρ­ξε η ριζι­κή εξά­λει­ψη του αναλ­φα­βη­τι­σμού και η ραγδαία άνο­δος του μορ­φω­τι­κού επι­πέ­δου. Πριν την Οχτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση μόλις το 37,9% του αρσε­νι­κού και το 12,5% του θηλυ­κού ρωσό­φω­νου πλη­θυ­σμού άνω των 7 ετών ήξε­ραν στοι­χειώ­δη γρα­φή και ανά­γνω­ση. Η κολοσ­σιαία προ­σπά­θεια της σοβιε­τι­κής κυβέρ­νη­σης για την εξά­λει­ψη του αναλ­φα­βη­τι­σμού τη δεκα­ε­τία του 1920 έφε­ρε τα εξής απο­τε­λέ­σμα­τα: Περί­που 50.000.000 ενή­λι­κες έμα­θαν γρα­φή και ανά­γνω­ση μετα­ξύ 1920–1940, ενώ το 1937 το 75% του συνο­λι­κού πλη­θυ­σμού ήξε­ρε γρα­φή και ανά­γνω­ση. Τη δεκα­ε­τία του 1960, ο αναλ­φα­βη­τι­σμός είχε εξα­λει­φθεί ορι­στι­κά («Ριζο­σπά­στης», 3 Απρί­λη 2016).

Η εξά­λει­ψη του αναλ­φα­βη­τι­σμού εντάσ­σε­ται στο γενι­κό­τε­ρο πλαί­σιο της εφαρ­μο­γής ενός ενιαί­ου εκπαι­δευ­τι­κού προ­γράμ­μα­τος της σοβιε­τι­κής κυβέρ­νη­σης που, μετα­ξύ άλλων, περιε­λάμ­βα­νε: Καθιέ­ρω­ση δωρε­άν παι­δεί­ας για όλους, κοι­νή φοί­τη­ση αντρών και γυναι­κών στα σχο­λεία, δημιουρ­γία συστή­μα­τος κοι­νω­νι­κής προ­σχο­λι­κής δια­παι­δα­γώ­γη­σης, άνοιγ­μα των ανώ­τε­ρων εκπαι­δευ­τι­κών ιδρυ­μά­των στην εργα­τι­κή τάξη και την αγρο­τιά, δημιουρ­γία χιλιά­δων δημό­σιων παι­δι­κών σταθ­μών και σχολείων.

Να σημειώ­σου­με ότι ο αριθ­μός των ανθρώ­πων που από­κτη­σαν ανώ­τα­τη μόρ­φω­ση από 1,2 εκα­τομ­μύ­ρια το 1939 αυξή­θη­κε στα 21 εκα­τομ­μύ­ρια ανθρώ­πους στα τέλη της δεκα­ε­τί­ας του ‘80. Συνο­λι­κά, από το 1918 έως το 1990 απέ­κτη­σαν μέση και ειδι­κή μόρ­φω­ση 135 εκα­τομ­μύ­ρια άνθρωποι.

Στα ανώ­τα­τα εκπαι­δευ­τι­κά ιδρύ­μα­τα της ΕΣΣΔ, οι φοι­τη­τές απο­λάμ­βα­ναν υψη­λού επι­πέ­δου παρο­χές. Η φοί­τη­ση ήταν απο­λύ­τως δωρε­άν, ενώ οι φοι­τη­τές δεν πλή­ρω­ναν απο­λύ­τως τίπο­τα για τα εξέ­τα­στρα, τα μαθή­μα­τα, τα εργα­στή­ρια, τα βιβλία, τα ανα­λώ­σι­μα, κλπ. Παρέ­χο­νταν δωρε­άν πρό­σβα­ση σε ιατρι­κές υπη­ρε­σί­ες, νοσο­κο­μεια­κή περί­θαλ­ψη, αθλη­τι­κές (γυμνα­στή­ρια, γήπε­δα κ.ά.) αλλά και πολι­τι­στι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες (αίθου­σες, μου­σι­κά όργα­να κ.ά.) («Ριζο­σπά­στης», 2 Οκτώ­βρη 2011).

Σημεί­ω­ση: Το 2000, στην καπι­τα­λι­στι­κή Ρωσία, το 40% των εισα­χθέ­ντων στα κρα­τι­κά πανε­πι­στή­μια της χώρας πλή­ρω­σαν δίδα­κτρα. Η παλι­νόρ­θω­ση του καπι­τα­λι­σμού σήμα­νε αυτό­μα­τα και την απο­σύν­θε­ση του δημό­σιου και δωρε­άν χαρα­κτή­ρα της Παι­δεί­ας. Τα αδιαμ­φι­σβή­τη­τα επι­τεύγ­μα­τα της ΕΣΣΔ στον τομέα της Παι­δεί­ας και της μόρ­φω­σης ανα­γνω­ρί­στη­καν διε­θνώς από επι­στη­μο­νι­κούς φορείς καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών. Είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κή η φρά­ση «τι μαθαί­νει ο Ιβάν που δεν μαθαί­νει ο Τζό­νι», η οποία απο­τέ­λε­σε αντι­κεί­με­νο μελέ­της στις ΗΠΑ, ιδιαί­τε­ρα έπει­τα από τα σοβιε­τι­κά άλμα­τα στους τομείς των επι­στη­μών και της εξε­ρεύ­νη­σης του Δια­στή­μα­τος. Η Παι­δεία βρέ­θη­κε στο επί­κε­ντρο της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης και υπήρ­ξε συστα­τι­κό της στοι­χείο- η λαϊ­κή εκπαί­δευ­ση χωρίς ταξι­κούς περιο­ρι­σμούς που υπήρ­ξε στην ΕΣΣΔ έρχε­ται σε αντι­πα­ρά­θε­ση με τα συστή­μα­τα εκπαί­δευ­σης στον Καπι­τα­λι­σμό. Έρχε­ται σε αντι­πα­ρά­θε­ση με την μετα­τρο­πή της Παι­δεί­ας σε εμπό­ρευ­μα και τη δημιουρ­γία σχο­λεί­ων και πανε­πι­στη­μί­ων δύο και τριών ταχυτήτων.

Γιού­ρι Γκαγκάριν

—Εφευ­ρέ­σεις και τεχνο­λο­γία:  Οι ενδο­γε­νείς δυνα­τό­τη­τες της σοσια­λι­στι­κής οικο­νο­μί­ας και του κεντρι­κού σχε­δια­σμού ανέ­δει­ξαν την ΕΣΣΔ σε πρω­το­πό­ρα παγκό­σμια δύνα­μη σε μια σει­ρά τομείς της τεχνο­λο­γί­ας και της επι­στή­μης. Τα παρά­δειγ­μα ατε­λεί­ω­τα: Πυραυ­λι­κή και πυρη­νι­κή τεχνι­κή, τρο­χια­κοί δια­στη­μι­κοί σταθ­μοί, κατευ­θυ­νό­με­νη θερ­μο­πυ­ρη­νι­κή σύν­θε­ση, απευ­θεί­ας μετα­σχη­μα­τι­σμός της ενέρ­γειας (μαγνη­το-υδρο­δυ­να­μι­κές γεν­νή­τριες), κρυο­γε­νής τεχνι­κή, κατα­λύ­τες τεχνο­λο­γι­κών δια­δι­κα­σιών, κατα­σκευή υπε­ρι­σχυ­ρών γραμ­μών μετα­φο­ράς ηλε­κτρι­κού ρεύ­μα­τος και σωλη­να­γω­γών, κατα­σκευή μεγά­λων υδροη­λε­κτρι­κών σταθ­μών, φραγ­μά­των και άλλων αρδευ­τι­κών εγκα­τα­στά­σε­ων, τεχνο­λο­γία της συγκόλ­λη­σης όλων των ειδών, γεώ­τρη­ση σε μεγά­λα βάθη κλπ («Ριζο­σπά­στης», 8 Νοέμ­βρη 2009).

Δεν υπήρ­ξε τομέ­ας της επι­στή­μης κατά τον 20ο αιώ­να στον οποίο να μη πρω­τα­γω­νί­στη­σε η Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, στην οποία ανα­λο­γού­σαν το 20–25% των εφευ­ρέ­σε­ων κάθε χρό­νο παγκοσμίως.

25 χρό­νια μετά την καπι­τα­λι­στι­κή παλι­νόρ­θω­ση στην ΕΣΣΔ, με τόνους λάσπης να έχουν ριχτεί για την κατα­συ­κο­φά­ντη­ση του Σοσια­λι­σμού, η πλειο­ψη­φία των Ρώσων νοσταλ­γεί την Σοβιε­τι­κή Ένω­ση. Σύμ­φω­να με έρευ­να του ρωσι­κού ινστι­τού­του Levada τον Μάρ­τη του 2016, το 56% των ερω­τη­θέ­ντων απά­ντη­σαν ότι λυπού­νται που δεν υπάρ­χει πλέ­ον η ΕΣΣΔ, ενώ το 58% απά­ντη­σε θετι­κά στην ανα­βί­ω­ση της. Το αντί­στοι­χο ποσο­στό το 2011 ήταν 50%.

Ωστό­σο, η νοσταλ­γία για τον Σοσια­λι­σμό στη Ρωσία δεν προ­έρ­χε­ται μόνο από τις παλαιό­τε­ρες γενιές. Σε έρευ­να του Pew Research Center το 2014, το 40% των νέων κάτω των 30 ετών (γεν­νη­μέ­νοι, δηλα­δή, τις δεκα­ε­τί­ες 1980 και 1990) χαρα­κτή­ρι­σαν “αρνη­τι­κό γεγο­νός” την ανα­τρο­πή του Σοσια­λι­σμού στη χώρα τους.

Όλα τα παρα­πά­νω απο­τε­λούν δείγ­μα­τα των κατα­κτή­σε­ων του ανθρώ­που στον Σοσια­λι­σμό. Θα μπο­ρού­σα­με να ανα­φερ­θού­με σε δεκά­δες άλλες κατα­κτή­σεις της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης στην ΕΣΣΔ, από την εκτε­τα­μέ­νη εκβιο­μη­χά­νι­ση και την ραγδαία άνο­δο της παρα­γω­γής στους τομείς της βιο­μη­χα­νί­ας και της αγρο­τι­κής οικο­νο­μί­ας, μέχρι τον κολοσ­σιαίο αντι­φα­σι­στι­κό αγώ­να του σοβιε­τι­κού λαού και την σπου­δαία προ­σφο­ρά της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης στις τέχνες και τον πολι­τι­σμό (κινη­μα­το­γρά­φος, μου­σι­κή, ποί­η­ση, λογο­τε­χνία, εικα­στι­κές τέχνες κλπ.).

Ποιό είναι το συμπέ­ρα­σμα; Ότι όποιον τομέα της κοι­νω­νι­κής και οικο­νο­μι­κής ζωής κι’ αν μελε­τή­σου­με, θα αντι­λη­φθού­με την συντρι­πτι­κή υπε­ρο­χή του Σοσια­λι­σμού- της κεντρι­κά σχε­δια­σμέ­νης οικο­νο­μί­ας- απέ­να­ντι στην άναρ­χη φύση του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος. Σε μια περί­ο­δο 74 χρό­νων, από την Οχτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση μέχρι την επι­κρά­τη­ση της αντε­πα­νά­στα­σης στις αρχές του ’90, έγι­νε το μεγα­λύ­τε­ρο άλμα στην ιστο­ρία του ανθρώ­πι­νου πολι­τι­σμού: επι­χει­ρή­θη­κε και ως ένα βαθ­μό κατα­κτή­θη­κε η κατάρ­γη­ση της εκμε­τάλ­λευ­σης ανθρώ­που από άνθρω­πο. Ανε­ξάρ­τη­τα από τα όποια υπαρ­κτά προ­βλή­μα­τα και αδυ­να­μί­ες, η σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση στην Σοβιε­τι­κή Ένω­ση έβα­λε την σφρα­γί­δα της στον 20ο αιώ­να- μια σφρα­γί­δα που, παρά το προ­σω­ρι­νό πισω­γύ­ρι­σμα της Ιστο­ρί­ας, απο­δει­κνύ­ει ότι ένας άλλος κόσμος, απαλ­λαγ­μέ­νος από τα δεσμά της καπι­τα­λι­στι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης, είναι εφι­κτός. Και πάνω απ’ όλα, αναγκαίος.

* υποψ. διδά­κτωρ πολι­τι­κών επι­στη­μών και ιστορίας