Το μεγάλο ψέμα για το «κοινωνικό κράτος» του Μεταξά

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Τα τελευ­ταία χρό­νια, άλλο­τε με αφορ­μή την επέ­τειο επι­βο­λής της τεταρ­το­αυ­γου­στια­νής δικτα­το­ρί­ας και άλλο­τε εξαι­τί­ας των εορ­τα­σμών της 28ης Οκτω­βρί­ου, έχει κάνει την εμφά­νι­ση του στα μέσα ενη­μέ­ρω­σης μια προ­σπά­θεια εξω­ραϊ­σμού του ιστο­ρι­κού ρόλου του δικτά­το­ρα Ι.Μεταξά. Η προ­σπά­θεια αυτή επι­χει­ρεί να περά­σει τις εξής δύο λαθρο­χει­ρί­ες ως δήθεν ιστο­ρι­κές αλή­θειες: Πρώ­τον, ότι το περή­φα­νο «Όχι» στους ιτα­λούς εισβο­λείς το είπε ο Μετα­ξάς εξ’ ονό­μα­τος όλου του ελλη­νι­κού λαού και κατά δεύ­τε­ρον, ότι η μετα­ξι­κή δικτα­το­ρία… πρω­τα­γω­νί­στη­σε στη δημιουρ­γία «κοι­νω­νι­κού κρά­τους» και «κοι­νω­νι­κών μεταρ­ρυθ­μί­σε­ων» (8ωρο, ΙΚΑ, ρύθ­μι­ση αγρο­τι­κών χρών, συλ­λο­γι­κές συμ­βά­σεις κ.α.).

Σε αυτήν την εξό­φθαλ­μη δια­στρέ­βλω­ση της Ιστο­ρί­ας πρω­το­στα­τεί ασφα­λώς ο φασι­στι­κός εσμός των πολι­τι­κών απο­γό­νων του Μετα­ξά οι οποί­οι πίνουν νερό στο όνο­μα του. Λίγα χρό­νια πριν, τα ηνία της εξύ­μνη­σης του δικτά­το­ρα κατεί­χε ο ΛΑ.Ο.Σ. (όπου «ανδρώ­θη­καν» πολι­τι­κά οι αντι­κομ­μου­νι­στές «Γεωρ­γιά­δη­δες» και «Βορί­δη­δες» της σημε­ρι­νής ΝΔ), ενώ σήμε­ρα στο ρόλο αυτό πρω­το­στα­τεί η ναζι­στι­κή-εγκλη­μα­τι­κή Χρυ­σή Αυγή. Προ­κει­μέ­νου μάλι­στα να υπε­ρα­σπι­στούν τον ιδε­ο­λο­γι­κό τους πρό­γο­νο, τα φασι­στοει­δή κάνουν συχνά ανα­φο­ρές στο δήθεν «κοι­νω­νι­κό κρά­τος» και τις «κοι­νω­νι­κές μεταρ­ρυθ­μί­σεις» της περιό­δου του Μετα­ξά. Προς αυτήν την κατεύ­θυν­ση, παρου­σιά­ζουν μια σει­ρά κοι­νω­νι­κές κατα­κτή­σεις της εργα­τι­κής τάξης (8ωρο, συλ­λο­γι­κές συμ­βά­σεις, λει­τουρ­γία του ΙΚΑ, αγρο­τι­κά χρέη κλπ.) ως… έργο της μετα­ξι­κής δικτα­το­ρί­ας! Πρό­κει­ται για άλλο ένα χυδαίο ψέμα της ναζι­στι­κής-γκε­μπε­λι­κής προ­πα­γάν­δας που επι­χει­ρεί να «βγά­λει λάδι» μια απ’ τις πλέ­ον μαύ­ρες και απο­κρου­στι­κές περιό­δους της ελλη­νι­κής ιστο­ρί­ας του 20ου αιώνα.

Η «4η Αυγού­στου», η δικτα­το­ρία του Ι.Μεταξά, ήταν ένα βαθιά αντι­κομ­μου­νι­στι­κό, αστι­κό, ταξι­κό κρά­τος. Απο­τε­λού­σε την πολι­τι­κή έκφρα­ση των συμ­φε­ρό­ντων της τότε άστι­κής τάξης της χώρας στο πολι­τι­κό επί­πε­δο. Ο ίδιος ο Μετα­ξάς σε ομι­λί­ες του σημεί­ω­νε μετα­ξύ άλλων πως μέρι­μνα του καθε­στώ­τος του ήταν «η αδιά­κο­πος φρο­ντίς διά την στε­ρέ­ω­σιν του αστι­κού καθε­στώ­τος με όλας τας ανα­γκαί­ας θυσί­ας διά το σύνο­λον της κοι­νω­νί­ας…» και προ­σέ­θε­τε: «Εστη­ρί­ξα­μεν το αστι­κόν καθε­στώς της Ελλά­δος και του εδώ­σα­μεν να εννο­ή­σει ότι το πρώ­τον καθή­κον ενός τιμί­ου και πραγ­μα­τι­κού πατριω­τι­κού αστι­κού κόσμου, είναι, το να είναι αλλη­λέγ­γυος με τους δύο κλά­δους, τον κόσμον τον εργα­τι­κόν και τον κόσμον τον αγρο­τι­κόν και εζη­τή­σα­μεν από τους αστούς, από τους βιο­μή­χα­νους… θυσί­ας τας οποί­ας ο αστι­κός κόσμος μας τας έδω­σε προ­θύ­μως» (Σπ. Λιναρ­δά­του, «4η Αυγού­στου», «Π.Λ.Ε.», 1967, σελ. 104).

Κατά την περί­ο­δο της μετα­ξι­κής δικτα­το­ρί­ας, η συγκέ­ντρω­ση και συγκε­ντρο­ποί­η­σή του κεφα­λαί­ου προ­χώ­ρη­σε με γρή­γο­ρους ρυθ­μούς, ενώ ενι­σχύ­θη­κε ο παρεμ­βα­τι­κός ρόλος του κρά­τους στην οικο­νο­μία, καθώς και η στε­νό­τε­ρη σύν­δε­ση του βιο­μη­χα­νι­κού με το τρα­πε­ζι­κό κεφά­λαιο, όπως έχουν απο­δεί­ξει οικο­νο­μι­κοί μελε­τη­τές της περιό­δου (Μ.Μαϊλη, Από την 4η Αυγού­στου ως τις μέρες μας, Σύγ­χρο­νη Επο­χή, 2009, σελ.28).

Είναι ψευ­δής ο ισχυ­ρι­σμός των απο­λο­γη­τών του Μετα­ξά ότι το καθε­στώς της 4ης Αυγού­στου καθιέ­ρω­σε το 8ωρο και την κυρια­κά­τι­κη αργία. Η καθιέ­ρω­ση του 8ωρου έγι­νε με το νόμο 2269 το 1920, με τη νομο­θε­τι­κή κύρω­ση της Διε­θνούς Σύμ­βα­σης Εργα­σί­ας. Για να εφαρ­μο­στεί στα­δια­κά χρειά­στη­καν οι πολύ­χρο­νοι, συχνά αιμα­τη­ροί αγώ­νες των εργα­τών με πρω­το­πό­ρους τους κομ­μου­νι­στές. Ποτά­μια αίμα­τος χύθη­καν στις συγκρού­σεις των εργα­τών με το αστι­κό κρά­τος. Η δε κυρια­κά­τι­κη αργία είχε καθιε­ρω­θεί από το 1911. Αυτό που έκα­νε η κυβέρ­νη­ση Μετα­ξά ήταν να καταρ­γή­σει την κυρια­κά­τι­κη αργία και το κυρια­κά­τι­κο μερο­κά­μα­το να δίνε­ται στο κρά­τος για την… «Εθνι­κή Αμυνα».

Ένα άλλο χοντρο­κομ­μέ­νο ψέμα των νοσταλ­γών της τεταρ­το­αυ­γου­στια­νής δικτα­το­ρί­ας είναι η- δήθεν- «καθιέ­ρω­ση αδεί­ας μετ’ απο­δο­χών» από Ι. Μετα­ξά!  Μόνο που αυτές καθιε­ρώ­θη­καν πριν το Μετα­ξά, με τον ανα­γκα­στι­κό νόμο (ΑΝ) 539/1935 και έπει­τα από πολύ­χρο­νο αγώ­να του συν­δι­κα­λι­στι­κού κινή­μα­τος. Οι ελεύ­θε­ρες Συλ­λο­γι­κές Συμ­βά­σεις απο­τε­λού­σαν παλιά εργα­τι­κή διεκ­δί­κη­ση. Επί δικτα­το­ρί­ας Κον­δύ­λη, ψηφί­στη­κε στις 16/1/1935 Ανα­γκα­στι­κός Νόμος περί Συλ­λο­γι­κών Συμ­βά­σε­ων- ένας νόμος που επί της ουσί­ας μόνο ελεύ­θε­ρες Συλ­λο­γι­κές Συμ­βά­σεις επέ­τρε­πε. Πρω­τού έρθει στην εξου­σία, ο Μετα­ξάς ετοί­μα­σε νέο νόμο περί υπο­χρε­ω­τι­κής διαι­τη­σί­ας, κάτι ανά­λο­γο με όσα γίνο­νται σήμε­ρα με τις Συλ­λο­γι­κές Συμ­βά­σεις, προ­κα­λώ­ντας μεγά­λες αντι­δρά­σεις από τα εργα­τι­κά σωμα­τεία (Μάης 1936). Οι «συλ­λο­γι­κές συμ­βά­σεις» μετα­ξύ των κεφα­λαιο­κρα­τών και των διο­ρι­σμέ­νων από τη δικτα­το­ρία συν­δι­κα­λι­στών απέ­κτη­σαν ισχύ νόμου (2045/7/9/1936) και τίτλο «κατώ­τα­τον όριον μισθών των Ιδιω­τι­κών Υπαλ­λή­λων και ελά­χι­στον ημε­ρο­μί­σθιον εργα­τών Βιο­μη­χα­νί­ας». Απο­τε­λού­σε, λοι­πόν, καρα­μπι­νά­τη κοροϊ­δία του λαού εκ μέρους του μετα­ξι­κού καθε­στώ­τος η καθιέ­ρω­ση των «Εθνι­κών Συμ­βά­σε­ων Εργα­σί­ας», αν λάβου­με υπ’ όψη τις συν­θή­κες που επι­κρα­τού­σαν: ανα­γκα­στι­κή διαι­τη­σία, απα­γό­ρευ­ση των απερ­γιών και φασι­στι­κο­ποί­η­ση των συν­δι­κά­των στα πρό­τυ­πα του Μουσολίνι.

Στις 11/11/1937 ιδρύ­θη­κε το ΙΚΑ, το οποίο λει­τούρ­γη­σε από 1/12/1937 έως το τέλος του ’37 σε Αθή­να-Πει­ραιά και Θεσ­σα­λο­νί­κη, και από τα τέλη του 1938 στις άλλες πόλεις. Η ίδρυ­ση ωστό­σο του ΙΚΑ απο­τέ­λε­σε ουσια­στι­κά εφαρ­μο­γή του νόμου 6298, ο οποί­ος είχε φηψι­στεί τον Σεπτέμ­βρη του 1934 από το Λαϊ­κό Κόμ­μα και δεν εφαρ­μό­στη­κε για μια σει­ρά λόγους (αντι­δρά­σεις μερί­δας του Κεφα­λαί­ου, πρα­ξι­κό­πη­μα Κον­δύ­λη, Κίνη­μα 1935 κλπ). Βέβαια, για την καθιέ­ρω­ση νόμου για τις Κοι­νω­νι­κές Ασφα­λί­σεις είχαν προη­γη­θεί πολύ­μορ­φοι αγώ­νες της εργα­τι­κής τάξης, οι οποί­οι απέ­δω­σαν για πρώ­τη φορά καρ­πούς με την ψήφι­ση του νόμου 2868 του 1922- δηλα­δή 15 χρό­νια πριν τη μετα­ξι­κή δικτατορία!

Οι πενι­χρές παρο­χές του ΙΚΑ διε­κό­πη­σαν το 1939 και το σύστη­μα κατέρ­ρευ­σε. Τι έκα­νε ο Μετα­ξάς; Το καθε­στώς του κατά­σχε­σε με τη μορ­φή δανεί­ου προς το κρά­τος, όλα τα απο­θε­μα­τι­κά των ασφα­λι­στι­κών οργα­νι­σμών που έφτα­ναν τα 850 εκα­τομ­μύ­ρια δραχ­μές, από τα οποία τα 500 εκα­τομ­μύ­ρια ήταν του ΙΚΑ! (Σπ. Λιναρ­δά­του, «4η Αυγού­στου», «Π.Λ.Ε.», 1967, σελ. 110).

Το φασι­στι­κό καθε­στώς του Μετα­ξά απο­τέ­λε­σε «χρυ­σή επο­χή» για την οικο­νο­μι­κή ολι­γαρ­χία. Η καπι­τα­λι­στι­κή κερ­δο­φο­ρία αυξή­θη­κε μέσω άμε­σων κρα­τι­κών παρεμ­βά­σε­ων και νέων δημό­σιων έργων για πολε­μι­κές προ­πα­ρα­σκευ­ές, ενώ εντά­θη­κε η εκμε­τάλ­λευ­ση των εργα­ζο­μέ­νων. Πρό­κει­ται για την ίδια περί­ο­δο κατά την οποία, όπως προ­α­να­φέρ­θη­κε, προ­χώ­ρη­σε η συγκέ­ντρω­ση και συγκε­ντρο­ποί­η­σή του κεφα­λαί­ου, τα διά­φο­ρα τμή­μα­τα του οποί­ου (βιο­μη­χα­νι­κό, εμπο­ρι­κό, πιστω­τι­κό) καρ­πώ­θη­καν τερά­στια κέρ­δη. Δεν είναι καθό­λου τυχαίο ότι μεγα­λο­ε­πι­χει­ρη­μα­τί­ες της επο­χής (Χατζη­κυ­ριά­κος, Μπο­δο­σά­κης, Αφοι Ηλιά­σκοι, Λανα­ράς κλπ.) στή­ρι­ξαν ενερ­γά το μετα­ξι­κό καθε­στώς, ενώ ένας αριθ­μός κεφα­λαιο­κρα­τών και τρα­πε­ζι­κών μεγα­λο­στε­λε­χών κατέ­λα­βαν κυβερ­νη­τι­κές θέσεις (Χατζη­κυ­ριά­κος της ΑΓΕΤ, Κων/νος Ζαβι­τσά­νος, Δημ.Μάξιμος κλπ).

Αυτό ήταν το περί­φη­μο καθε­στώς του…«Τρίτου Ελλη­νι­κού Πολι­τι­σμού» που υμνεί το ναζι­στι­κό μαντρό­σκυ­λο των σημε­ρι­νών καπι­τα­λι­στών, η Χρυ­σή Αυγή. Ένα καθε­στώς κομ­μέ­νο και ραμ­μέ­νο στα μέτρα της άρχου­σας αστι­κής τάξης και των ιμπε­ρια­λι­στών συμ­μά­χων τους. Η μετα­ξι­κή δικτα­το­ρία απο­τέ­λε­σε ανα­γκαιό­τη­τα για τη στή­ρι­ξη και ενί­σχυ­ση του ελλη­νι­κού καπι­τα­λι­σμού, σε συν­θή­κες προ­ε­τοι­μα­σί­ας του Δευ­τέ­ρου Παγκό­σμιου ιμπε­ρια­λι­στι­κού πολέ­μου, λύνο­ντας προ­σω­ρι­νά τις υπάρ­χου­σες αντι­θέ­σεις των αστι­κών, «κοι­νο­βου­λευ­τι­κών» κομ­μά­των της επο­χής που της ανέ­θε­σαν μέσω του κοι­νο­βου­λί­ου την εξουσία.

Η Ιστο­ρία δεν ξεχνιέ­ται, ούτε παρα­χα­ρά­ζε­ται, όσο κι’ αν το επι­διώ­κουν οι φασί­στες και τα αφε­ντι­κά τους.

Νίκος Μόττας Γεννήθηκε το 1984 στη Θεσσαλονίκη. Είναι υποψήφιος διδάκτορας (Phd) Πολιτικής Επιστήμης, Διεθνών Σχέσεων και Ιστορίας. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου και είναι κάτοχος δύο μεταπτυχιακών τίτλων (Master of Arts) στις διπλωματικές σπουδές (Παρίσι) και στις διεθνείς διπλωματικές σχέσεις (Πανεπιστήμιο Τελ Αβίβ). Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ελληνόφωνα και ξενόγλωσσα μέσα.