Γράφει ο Αλέκος Χατζηκώστας //
Το καθεστώς που επικράτησε μετά τη Βάρκιζα χαρακτηρίζεται και από την βάναυση καταπάτηση ακόμη και αυτής της λεγόμενης «αστικής νομιμότητας». Αρκεί, για παράδειγμα, να αναφερθεί ότι από το 1946 ως το 1951 οι διαδοχικές κυβερνήσεις θέσπισαν χωρίς εξουσιοδότηση περισσότερους νόμους ως «αναγκαστικούς» παρ’ όσους ψήφισε η Βουλή με την τακτική νομοθετική διαδικασία…
Βασικό γνώρισμα όλων αυτών των νομοθετημάτων είναι ότι καθιερώνουν «έκτακτα μέτρα», παρακάμπτουν διαδικασίες νόμιμες σε καιρούς ειρήνης, εισάγουν διαδικασίες νομιμοφανείς, συνοπτικές, αυθαίρετες.
Κοινό χαρακτηριστικό των μέτρων αυτών αλλά και του τρόπου με τον οποίο εφαρμόστηκαν είναι ότι τιμωρούσαν πρώτιστα το φρόνημα και δευτερευόντως μόνο τις πράξεις. Ταυτοχρόνως, σε πολλές περιπτώσεις καθιέρωναν την αρχή της συλλογικής ευθύνης. Για παράδειγμα, την έλλειψη «νομιμοφροσύνης» του πατέρα ή της μητέρας πλήρωναν ο άλλος σύζυγος και τα παιδιά, ενώ με ένα και το αυτό διάταγμα αφαιρούνταν η ιθαγένεια των κατοίκων ενός ολόκληρου χωριού, χωρίς να επιχειρείται η παραμικρή εξατομίκευση της ευθύνης.
Θυμίζουμε ότι το διάστημα αυτό είχαμε το περιβόητο «Γ΄ ψήφισμα», με το οποίο συγκροτήθηκαν τα έκτακτα στρατοδικεία, το Νόμο 511, βάσει του οποίου ιδρύθηκαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης (Μακρόνησος, Γυάρος κλπ.), αλλά και τον περιβόητο Α.Ν. 509/1947- που ήταν σε ισχύ μέχρι τη μεταπολίτευση — βάσει του οποίου τέθηκαν εκτός νόμου το ΚΚΕ και οι ΕΑΜικές οργανώσεις.
Εδώ να τονίσουμε τα εξής γενικότερα ζητήματα:
Το 1948 θεσπίστηκε ο Α.Ν. 516 που θεμελίωνε ένα φασιστικό καθεστώς «ελέγχου νομιμοφροσύνης των δημοσίων υπαλλήλων και υπηρεσιών». Ο νόμος αυτός επικυρώθηκε με το ψήφισμα ΜΘ΄/1948 και οι διατάξεις του αφορούσαν όλους τους εργαζόμενους στο δημόσιο τομέα, στις τράπεζες και στα ασφαλιστικά ιδρύματα. Βάσει αυτών των διατάξεων οι κρινόμενοι ως «μη εθνικόφρονες — νομιμόφρονες» έχαναν το δικαίωμα εργασίας στο Δημόσιο. Στην ίδια λογική κινούνταν και ο Α.Ν. 512/1948 «περί ασφαλείας των εταιριών κοινής ωφελείας» που απαγόρευε το δικαίωμα εργασίας σ’ αυτές τις εταιρίες όσων κρίνονταν ότι είχαν «αντεθνικές» αντιλήψεις. Με τον Α.Ν. 516/1948 «περί ελέγχου νομιμοφροσύνης των δημοσίων υπαλλήλων και υπηρετών» θεωρήθηκε ως κύριο «προσόν» πρόσληψης των δημοσίων υπαλλήλων η νομιμοφροσύνη. Ο βουλευτής Θ. Τουρκοβασίλης, σε ομιλία του στη Βουλή (3/12/1946), τόνιζε: «Φρονώ λοιπόν ότι η εκκαθάρισις βάσει του ψηφίσματος δέον να έχη ως κριτήριον μόνον το κοινωνικόν φρόνημα». Το άρθρο 1 ανέφερε ότι «… επί πλέον των υπό κειμένων ήδη διατάξεων απαιτουμένων προσόντων διά τον ορισμόν ή πρόσληψιν δημοσίων εν γένει υπαλλήλων και υπηρετών […] και εργατών, νομικών συμβούλων ή έμμισθων δικηγόρων, των Ν.Π.Δ.Δ., Δήμων και Κοινοτήτων […] απαιτείται εφεξής όπως ο διοριζόμενος ή προσλαμβανόμενος είναι νομιμόφρων». Αυτό τον έλεγχο ασκούσαν τα συμβούλια νομιμοφροσύνης, που είχαν συγκροτηθεί ειδικά για αυτό τον λόγο. Το κράτος παρέμεινε ως ο κύριος εργοδότης και η βασική ελπίδα για την επαγγελματική αποκατάσταση των πολιτών. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία σε σύνολο 63.277 δημοσίων υπαλλήλων (Απρίλιος 1947), απολύθηκαν ή εξα ναγκάστηκαν σε παραίτηση 7.972 υπάλληλοι για πολιτικούς λόγους.
Η Κυανή Βίβλος, 1948, ανέφερε ότι ο πρωθυπουργός είχε τη δυνατότητα να εξουσιοδοτήσει τους αρμόδιους φορείς ώστε κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου να απολύσουν κάθε δημόσιο υπάλληλο ο οποίος επιδείκνυε συμπεριφορά ανάρμοστη προς την ασφάλεια της χώρας. Στην ανάρμοστη συμπεριφορά συμπεριλάμβανε τη δολιοφθορά, την κατασκοπεία, την εσχάτη προδοσία, την προσχώρηση ή συνεργασία με κίνημα που είχε χαρακτηριστεί ως φασιστικό ή/και κομμουνιστικό και απαγόρευε κάθε προσφυγή κατά των απολύσεων. Το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης θα διατηρούσε το αρχείο των μη νομιμοφρόνων υπαλλήλων, ενώ τη νομιμοφροσύνη κάθε υπαλλήλου θα έκρινε το Συμβούλιο νομιμοφροσύνης που απαρτιζόταν από δημοσίους υπαλλήλους ή δικαστικούς και θα λειτουργούσε σε κάθε Υπουργείο . Αποτέλεσμα όλων αυτών των ρυθμίσεων ήταν να επιτραπεί μια σειρά εκβιασμών σε χιλιάδες δημοσίους υπαλλήλους και πολίτες, οι οποίοι για να μπορέσουν να αποκτήσουν το πιστοποιητικό νομιμοφροσύνης με στόχο είτε να παραμείνουν εργαζόμενοι στον δημόσιο τομέα είτε να εισέλθουν σε αυτόν αναγκάστηκαν να απαρνηθούν τα ιδεώδη τους, την ιστορία τους, αλλά και την ιστορία των οικογενειών τους. Ο τότε αρμόδιος Υπουργός Χρ. Λαδάς δήλωνε στη Βουλή (σε συνεδρίασή της τον Μάρτιο του 1948 για τον Κώδικα Θέμιδος) ότι «όπως απαιτήσωσι από πάντας τους υπαλλήλους […] όπως προβώσιν εις έγγραφον δήλωσιν περί της νομιμοφροσύνης […] υπό του Υπουργικού Συμβουλίου. Η άρνησις της υπογραφής τοιαύτης δηλώσεως αποτελεί τεκμήριον περί της μη νομιμοφροσύνης του υπαλλήλου»
- Μετά τον εμφύλιο, το προαναφερόμενο νομικό καθεστώς ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο, γεγονός που αποδεικνύεται περίτρανα και μόνο αν διαβάσει κανείς τι προέβλεπε η 153/1954 εγκύκλιος του υπουργείου Εσωτερικών για τα περιβόητα «πιστοποιητικά — βεβαιώσεις κοινωνικών φρονημάτων». Βάσει αυτής της εγκυκλίου όποιος δεν είχε πιστοποιητικό που να βεβαιώνει ότι ήταν «εθνικόφρων — νομιμόφρων» δεν μπορούσε:
- Να εργαστεί σαν ναυτικός (Ν. 2689/1953).
- Να δουλέψει στο Δημόσιο (Α.Ν. 516/1948).
- Να σπουδάσει στις ανώτερες και ανώτατες σχολές (Β. Δ. 28/4/1951).
- Να εργαστεί σαν υπάλληλος ή εργάτης στη ΔΕΗ, στον ΟΤΕ, στον ΟΛΠ, στις μεταφορές, στην Επιχείρηση Υδάτων και γενικά στις επιχειρήσεις κοινής ωφελείας (Α.Ν. 512/1948).
- Να εργαστεί στα χωράφια του, αν βρισκόταν στις παραμεθόριες περιοχές (απόφαση 10188/2/36α της 6/12/1951 του Υπουργείου εθνικής αμύνης).
- Να εργαστεί σαν φορτοεκφορτωτής, δηλαδή χαμάλης (Ν.Δ. 1254/29–31/10/1949).
- Να πάρει άδεια κυκλοφορίας και άδεια οδήγησης αυτοκινήτου (Ν. 1478/1950.
- Να γίνει παπάς.
- Να πάρει διαβατήριο για να ταξιδέψει προσωρινά ή να μεταναστεύσει στο εξωτερικό.
- Να πάρει δίπλωμα μηχανικού (διάταγμα υπουργείου βιομηχανίας 7.4.1954).
- Να δουλέψει στα αστικά και υπεραστικά λεωφορεία (Β. Δ. 11/6/1954).
- Να αποκατασταθεί ως ανάπηρος πολέμου (απόφαση 159066/0/380- 15/3/1950 του υπουργείου Εθνικής Αμύνης και του υπουργείου εσωτερικών).
- Να εργαστεί σε επιχειρήσεις που θεωρούνταν πως έχουν σημασία για την εθνική άμυνα κ.ο.κ.
Σήμερα παρουσιάζουμε δύο ντοκουμέντα που αφορούν τις συνέπειες των περίφημων «Πιστοποιητικών Κοινωνικών Φρονημάτων».
Τα ντοκουμέντα που παρουσιάζουμε προέρχονται από το αρχείο των ΓΑΚ Ν. Ημαθίας (αρχείο Γενικό Νοσοκομείου και Νομαρχίας) και αφορούν το ένα το 1958 και το άλλο το 1966.
ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ 1.
Είναι χαρακτηρισμένο ως «απόρρητο» (25/11/1958 – να θυμίσουμε ότι είναι η περίοδος που η ΕΔΑ έχει αναδειχτεί αξιωματική αντιπολίτευση) και αφορά επιστολή της Διοίκησης Χωροφυλακής Βέροιας («Γραφείον Εθνικής Ασφαλείας») προς τη Νομαρχία Ημαθίας. Αναφέρει χαρακτηριστικά:
«Νομιμοφροσύνη υπαλληλικού προσωπικού Δημοσίων υπηρεσιών , Νομικών προσώπων Δημοσίου Δικαίου κ.τλ.»
Λαμβάνω την τιμήν να αναφέρω ότι ως διεπιστώθη εσχάτως , εις την Ενωσιν Γεωργικών Συνεταιρισμών Αλεξανδρείας και εις το Κρατικόν Νοσοκομείον Βερροίας είχον προσληφθή και υπερέτοον πρόσωπα άνευ τηρήσεωςτων διατάξεων του Α.Ν 516/1948,ήτοι χωρίς να έχωσι κριθή υπό των οικείων Συμβουλίων Νομιμοφροσύνης και τα οποία ως προέκυψεν εκ της διεξαχθείσης ερεύνης ως προς τα κοινωνικά φρονήματα των , ενεφορούντο υπό κομμουνιστών φρονημάτων ή διείκειντο συμπαθών προς τούτον.
Κατόπιν των ανωτέρω και επειδή δεν αποκλείεται και είς ετέρας κρατικάς υπηρεσίας, Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου κτλ να υπηρετώσι πρόσωπα μη κριθέντα υπό των προβλεπομένων Συμβουλίων Νομιμοφροσύνης , ανεξαρτήτως εάν έχωσι καταθέση σχετικάς αιτήσεις εις τας κατά τόπους Αστυνομικάς Αρχάς και έχωσι λάβη σχετικά προς τούτο σημειώματα, , παρακαλώ όπως διαταξητε τους προϊσταμένους των υφ’ Υμάς Υπηρεσιών και ενεργήσωσι σχετικόν έλεγχον επί του προσωπικού των , απομακρύνεται πάντα μη κριθέντα υπό του οικείου Συμβουλίου Νομιμοφροσύνης , γνωρίοζντες και ημίν σχετικών»
ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ 2.
Το έγγραφο φέρει ημερομηνία 12/1/1966 και χαρακτηρίζεται ως «επείγον εμπιστευτικόν»
«Ελληνική Βασιλική Χωροφυλακή
Τμήμα Ασφαλείας Βεροίας
Προς το Γενικόν Κρατικόν Νοσοκομείον Βεροίας
Εχομεν την τιμήν ναπαρακαλέσωμεν όπως προκειμένου να εκτελέσωμεν διαταγήν του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως μας γνωρήσετε εάν έχητε εργατοϋπαλλήλους υφ’ οιανδήποτε ιδιότητα (μόνιμοι, έκτακτοι, ημερομίσθιοι, επί συμβάσει κτλ)άνευ θετικού πιστοποιητικού νομιμοφροσύνης ως ο Α.Ν 516/1948 αρθρο 1 προβλέπει.
Εν καταφατική περιπτώσει παρακαλώμεν όπως μας γνωρήσητε τα στοιχεία ταυτότητος του προσληφθέντος την χρονολογίαν προσλήψεως του και τας τυχόν ενεργείας εις ας προέβη ο προσληφθείς προς λήψιν βεβαιώσεως νομιμοφροσύνης του (χρονολογία υποβολής αιτήσεως προς έκδοσιν βεβαιώσεως νομιμοφροσύνης του αστυνομικήν αρχήν εις ην υπέβαλλε ταύτην τόποι διαμονής του από της γεννήσεως του κτλ)
Επί τούτοις δεν θεωρούμεν άσκοπον να υπομνήσωμεν υημίν ότι ο ανωτέρω Α.Ν προβλέπει βαρείας ποινικάς ευθύνας κατά παράβασιν αυτού , προσλαβανόντων υπαλληλικόν προσωπικόν άνευ πιστοποιητικού νομιμοφροσύνης»
